Sử dụng chỉ số sinh học trung bình ASPT để đánh giá nhanh chất lượng nước ở hệ sinh thái đất ngập nước của vùng Đồng Tháp Mười

26(1): 11-18 T¹p chÝ Sinh häc 3-2004<br /> <br /> <br /> <br /> Sö dông chØ sè sinh häc trung b×nh ASPT ®Ó ®¸nh gi¸ nhanh<br /> chÊt l−îng n−íc ë hÖ sinh th¸I ®Êt ngËp n−íc<br /> cña vïng §ång Th¸p M−êi<br /> <br /> nguyÔn vò thanh, t¹ huy thÞnh,<br /> Ph¹m §×nh Träng<br /> ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt<br /> ®oµn c¶nh<br /> ViÖn Sinh häc nhiÖt ®íi<br /> <br /> HiÖn nay, c¸c chØ sè sinh häc dïng ®Ó ®¸nh ph¹m vi bµi nµy, c¸c t¸c gi¶ tr×nh bµy kÕt qu¶ vÒ<br /> gi¸ chÊt l−îng n−íc ®ang ®−îc tiÕn hµnh x©y sö dông chØ sè trung b×nh ASPT trong quan tr¾c<br /> dùng t¹i mét sè trung t©m nghiªn cøu kh¸c nhau vµ ®¸nh gi¸ nhanh chÊt l−îng n−íc cña hÖ sinh<br /> nh− Tr−êng ®¹i häc Khoa häc tù nhiªn (§¹i häc th¸i ®Êt ngËp n−íc ë c¸c tØnh thuéc vïng §ång<br /> quèc gia Hµ Néi), ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn Th¸p M−êi b»ng ph−¬ng ph¸p BMWP.<br /> sinh vËt, ViÖn Sinh häc nhiÖt ®íi, ViÖn C¬ häc,<br /> I. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu<br /> ViÖn H¶i d−¬ng häc vµ §¹i häc Quèc gia Tp.<br /> Hå ChÝ Minh, v.v... Nh»m ®¸nh gi¸ vµ gi¸m s¸t 1. Thêi gian vµ ®Þa ®iÓm thu mÉu<br /> chÊt l−îng n−íc b»ng mét ph−¬ng ph¸p chung MÉu ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng ®¸y cì lín<br /> theo tiªu chuÈn ViÖt Nam (TCVN) vµ ph¶n ¸nh gäi t¾t lµ §V§ (§V§) ®−îc thu trong th¸ng<br /> ®Çy ®ñ vÒ ®é ®a d¹ng cña c¸c hÖ sinh th¸i n−íc 3/2002 t¹i 33 tr¹m quan tr¾c trªn c¸c kªnh chÝnh<br /> ngät th× c¸c nghiªn cøu ®a d¹ng sinh häc ph¶i vµ c¸c r¹ch x−¬ng c¸ cña s«ng TiÒn vµ s«ng<br /> ®−îc tiÕn hµnh trªn c¸c hÖ sinh th¸i ®Æc tr−ng Vµm Cá T©y t¹i c¸c tØnh Long An, TiÒn Giang<br /> trong ®ã cã hÖ sinh th¸i ®Êt ngËp n−íc. Trong vµ §ång Th¸p.<br /> <br /> STT Tr¹m thu mÉu STT Tr¹m thu mÉu<br /> 1 Tr¹m TN trµm Th¹nh Hãa, Long An (LA) 18 M−¬ng, ®ång lóa B×nh Th¹nh (§T)<br /> 2 Kªnh D−¬ng V¨n D−¬ng, T©n Th¹nh (LA) 19 Vòng, ®ång lóa B×nh Th¹nh (§T)<br /> 3 Kªnh 79 (CÇu 79) (LA) 20 S«ng TiÒn (Ao c¸) (§T)<br /> 4 Tr¹m d−îc liÖu Méc Hãa (LA) 21 BÕn ®ß An Phong (§T)<br /> 5 Tr¹m d−îc liÖu Méc Hãa (LA) 22 Phµ Cao Lhnh (§T)<br /> 6 Kªnh 79 gÆp s«ng Vµm Cá T©y (LA) 23 S«ng TiÒn-Cao Lhnh (§T)<br /> 7 S«ng Vµm Cá T©y-CÇu B×nh Ch©u (LA) 24 Khu b¶o tån XÎo Quýt (§T)<br /> 8 Kªnh 28 - cÇu VÜnh H−ng (LA) 25 CÇu Mü ThuËn, TiÒn Giang TG)<br /> 9 S«ng Vµm Cá T©y-phµ C¶ M«n (LA) 26 Xa Rµi-®Çu kªnh bµ Thung (TG)<br /> 10 L¸ng Sen néi ®ång (LA) 27 Khu b¶o tån sinh th¸i T©n Ph−íc (TG)<br /> 11 L¸ng Sen – r¹ch bao phÝa ngoµi (LA) 28 Khu b¶o tån sinh th¸i T©n Ph−íc (TG)<br /> 12 S«ng Vµm Cá-ngh 4 kªnh 79 (LA) 29 Cèng B¾c §«ng (LA)<br /> 13 Nh¸nh Tr−êng xu©n-D−¬ng V.D−¬ng (LA) 30 Kªnh Bo Bo – khu tròng phÌn (LA)<br /> 14 Kªnh D−¬ng V¨n D−¬ng (LA) 31 Kªnh nh¸nh cÊp 1 cña kªnh Bo Bo (LA)<br /> 15 Trµm chim A3, §ång Th¸p (§T) 32 Kªnh cÇp hai cña kªnk Bo Bo (LA)<br /> 16 Trµm chim (§T) 33 Kªnh nh¸nh cÇp ba Bo Bo (LA)<br /> 17 T©n Hång, Kªnh Xa Rµi (§T)<br /> 11<br /> 2. Ph−¬ng ph¸p thu mÉu ®iÓm sinh quan tr¾c cña tæng ®iÓm sè cña c¸c<br /> hä §V§ b¾t gÆp, c¸ch tÝnh ®iÓm cho tõng hä<br /> a) Thu mÉu ®Þnh tÝnh c«n trïng n−íc vµ c¸c Êu dùa theo thang ®iÓm quèc gia vµ ®−îc sö dông<br /> trïng naupli trong ®¸nh gi¸ nhanh chÊt l−îng n−íc bÒ mÆt<br /> Dïng vît cµo ®Ó lÊy mÉu ë vïng n−íc n«ng cho c¸c s«ng suèi vµ c¸c thñy vùc néi ®Þa kh¸c.<br /> ven bê vµ nh÷ng n¬i cã thùc vËt thñy sinh. Thêi ChØ sè trung b×nh ASPT ®−îc tÝnh nh− sau:<br /> gian thu mÉu ë 1 ®iÓm kh¶o s¸t lµ 3 phót céng 1 Trong 1 ®iÓm quan tr¾c, ta sÏ cã ®−îc N hä<br /> phót cho viÖc t×m kiÕm c«n trïng b¸m dÝnh trªn §V§, mçi hä sÏ ®−îc tÝnh b»ng c¸ch céng tæng<br /> ®¸ ë nÒn ®¸y. §èi víi vïng n−íc s©u, dïng l−íi sè ®iÓm trong mÉu ®ã (theo b¶ng ®iÓm BMWP<br /> VIETNAM<br /> vÐt Holmer kÐo däc theo hai bê kªnh. T¹i mçi ) vµ chia cho tæng sè hä b¾t gÆp. Thø<br /> ®iÓm thu mÉu, dïng l−íi Holmer kÐo 3 lÇn, h¹ng, chØ sè ASPT vµ kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ chÊt<br /> trong ®ã 1 lÇn kÐo tõ gi÷a dßng vµo bê. MÉu cè l−îng n−íc ®−îc tr×nh bµy trªn c¸c b¶ng ë phÇn<br /> ®Þnh b»ng dung dÞch 5% phocmalin hoÆc cån II. Ngoµi ra, trong qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh hiÖn tr¹ng<br /> 70° ngay sau khi thu mÉu. n−íc bÒ mÆt t¹i §ång Th¸p M−êi ®h sö dông<br /> b¶ng xÕp lo¹i « nhiÔm n−íc cña Stau, 1970 vµ<br /> b) Ph−¬ng ph¸p thu mÉu ®Þnh l−îng §V§ b¶ng xÕp h¹ng chÊt l−îng n−íc theo chØ sè ®a<br /> Dïng gÇu ®¸y Ponar khi n−íc s©u > 1,0 m; d¹ng cña §Æng Ngäc Thanh vµ cs. [13].<br /> kÐo 4 gÇu trén ®Òu, cho vµo hÖ thèng gåm 2 r©y<br /> cã ®−êng kÝnh 0,4m víi m¾t l−íi 0,2 mm vµ 0,5 II. kÕt qu¶ nghiªn cøu<br /> mm. §èi víi n−íc n«ng < 0,1 m th× dïng<br /> 1. CÊu tróc quÇn x· §V§ trong hÖ sinh th¸i<br /> thuæng kim lo¹i h×nh trßn (®−êng kÝnh 10 cm)<br /> ®Êt ngËp n−íc vïng §ång Th¸p M−êi<br /> thu 4 thuæng trÇm tÝch ®¸y vµo r©y cã ®−êng<br /> kÝnh 0,4 m, m¾t l−íi 0,5 mm, c¸c r©y ®−îc ®Æt a) C«n trïng thñy sinh<br /> trong chËu nhùa to, röa s¹ch ®Êt trªn r©y 0,5 Khu hÖ c«n trïng thñy sinh ë hÖ sinh th¸i<br /> mm, nhÆt §V§ b»ng kim g¾p vµo lä 100 ml, ®Êt ngËp n−íc bao gåm 29 hä cña 7 bé c«n<br /> cÆn cßn l¹i trªn r©y cho vµo tói ni l«ng vµ ®Þnh trïng lµ c¸c bé: C¸nh nöa – 8 hä chiÕm 27,58%,<br /> h×nh b»ng 4% phocmalin. C«ng viÖc gi¸m ®Þnh C¸nh cøng - 8 hä, chiÕm 27,58%; Chuån chuån<br /> ®−îc thùc hiÖn d−íi kÝnh lóp trong phßng thÝ - 5 hä, chiÕm 17,24%; Hai c¸nh - 5 hä, chiÕm<br /> nghiÖm vµ ®Þnh lo¹i theo ph−¬ng ph¸p chung vÒ 17,24%; C¸nh l«ng - 2 hä, chiÕm 6,89%; Phï<br /> §V§. du - 2 hä, chiÕm 6,89% vµ C¸nh réng -<br /> c) LÊy mÉu ®Þnh l−îng c«n trïng Megaloptera cã 1 hä, chiÕm 3,44%. C¸c hä<br /> Petaluridae (Odonata), Noteridae (Coleoptera),<br /> Sau khi ®h thu mÉu §V§ trªn r©y 0,5 mm, Ceratopogonidae, Culicidae, Chaoboridae,<br /> giò vµ t¸ch mÉu c«n trïng b¸m dÝnh trªn thùc Psychodidae (Diptera) ch−a cã tªn trong b¶ng<br /> vËt thñy sinh, läc trÇm tÝch chøa trong r©y víi tæng ®iÓm BMWP VIETNAM. Khu hÖ c«n trïng<br /> m¾t l−íi 0,5 mm vµ l−íi víi m¾t l−íi 0,2 mm, thñy sinh ë c¸c s«ng r¹ch vµ ®Êt ngËp n−íc nh×n<br /> nhÆt c«n trïng b»ng tay hoÆc panh g¾p, sè cßn chung cã sù ph©n bè kh¸ ®ång ®Òu, mÉu thu t¹i<br /> l¹i trªn r©y 0,2 mm kh«ng nh×n râ b»ng m¾t cho hÇu hÕt c¸c tr¹m quan tr¾c cã tû lÖ t−¬ng ®ång<br /> vµo lä nhùa, ®Þnh h×nh b»ng 5% phocmalin vµ cña cÊu tróc quÇn xh kh¸ cao, trõ tr¹m Kªnh Xa<br /> mang vÒ ph©n tÝch. §Þnh lo¹i theo c¸c tiªu Rµi (17), t¹i ®©y do møc ®é t¸c ®éng cña c¸c<br /> chuÈn chung vÒ c«n trïng. ph−¬ng tiÖn giao th«ng rÊt m¹nh, nÒn ®¸y lµ sái<br /> vµ hÇu nh− kh«ng cã thùc vËt n−íc nªn khu hÖ<br /> 3. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch sè liÖu<br /> c«n trïng t¹i ®©y v« cïng nghÌo nµn, chØ cã 3<br /> Xö lý sè liÖu ®−îc thùc hiÖn trªn phÇn mÒm c¸ thÓ Êu trïng thuéc hä Psychodidae. Sè hä<br /> thèng kª PRIMER-V ®Ó tÝnh c¸c chØ sè sinh c«n trïng b¾t gÆp trung b×nh ë mçi tr¹m dao<br /> häc H’, d, J’ vµ λ. Sö dông ph−¬ng ph¸p quan ®éng tõ 2 ®Õn 10 hä.<br /> tr¾c sinh häc dùa trªn thang ®iÓm BMWP vµ chØ b) §éng vËt ®¸y cì lín ngoµi c«n trïng<br /> sè trung b×nh ASPT KÕt qu¶ kh¶o s¸t ®h ph¸t hiÖn ®−îc 40 loµi<br /> Ph−¬ng ph¸p quan tr¾c sinh häc dùa trªn §éng vËt ®¸y (§V§) thuéc 27 gièng, 19 hä, 5<br /> thang ®iÓm BMWP lµ ph−¬ng ph¸p sö dông hÖ líp, 3 ngµnh: Giun ®èt (Annelida), Ch©n ®èt<br /> 12<br /> (Athropoda) vµ Th©n mÒm (Mollusca), trong ®ã ASPT, H’, d,... ®−îc sö dông th−êng xuyªn<br /> ngµnh Th©n mÒm cã thµnh phÇn loµi cao nhÊt - trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ sinh gi¸m s¸t chÊt<br /> víi 20 loµi thuéc 13 gièng, 2 líp, chiÕm 50, 0% l−îng n−íc ë c¸c thñy vùc néi ®Þa ViÖt Nam.<br /> tæng sè loµi, sau ®Õn ngµnh Ch©n ®èt cã 13 loµi, Thang ®iÓm BMWP dïng cho thñy vùc ViÖt<br /> 7 gièng, 2 líp, chiÕm 32.5%, sè cßn l¹i thuéc Nam ®h ®−îc NguyÔn Xu©n Quýnh, Mai §×nh<br /> ngµnh Giun ®èt cã 7 loµi, 7 gièng, 2 líp, chiÕm Yªn, Pinder, C, Telling S & Le Thu Ha (2000);<br /> 17, 5%. XÐt theo cÊu tróc thµnh phÇn loµi ta cã NguyÔn Xu©n Quýnh, Mai §×nh Yªn, Pinder, C<br /> thÓ nhËn xÐt nh− sau: §V§ t¹i hÖ sinh th¸i ®Êt & Telling S., 2001 chuyÓn ®æi, x©y dùng dùa<br /> ngËp n−íc vïng §ång Th¸p M−êi ®¹i diÖn cho<br /> trªn c¸c thang ®iÓm cã s½n cña ch©u ¢u, b¾c<br /> 3 nhãm sinh th¸i: nhãm loµi cã nguån gèc n−íc<br /> lî mÆn vµ biÓn, bao gåm toµn bé nhãm Giun Mü, Ên §é, Th¸i Lan vµ c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu<br /> nhiÒu t¬ gåm 3 loµi; nhãm loµi gèc biÓn lî nh¹t cña chÝnh c¸c t¸c gi¶ ®ã t¹i ViÖt Nam. Thang<br /> víi c¸c loµi thuéc hä t«m Palaemonidae vµ ®iÓm nµy còng ®h ®−îc §Æng Ngäc Thanh vµ<br /> Atyidae gåm 8 loµi vµ nhãm loµi n−íc ngät cs. [13] ®iÒu chØnh cho phï hîp víi hiÖn tr¹ng<br /> gåm hÇu hÕt sè loµi cßn l¹i. ®éng vËt thñy sinh kh«ng x−¬ng sèng cì lín ë<br /> n−íc ta hiÖn nay. C¸c b¶ng d−íi ®©y tr×nh bµy<br /> 2. §¸nh gi¸ nhanh chÊt l−îng sinh häc cña kÕt qu¶ sinh gi¸m s¸t chÊt l−îng sinh häc n−íc<br /> nguån n−íc mÆt ë c¸c tr¹m nghiªn cøu t¹i 33 tr¹m quan tr¾c t¹i 3 tØnh Long An, TiÒn<br /> GÇn ®©y, c¸c chØ sè sinh häc nh− BMWP, Giang vµ §ång Th¸p trong n¨m 2002.<br /> <br /> B¶ng 1<br /> <br /> Dù kiÕn vÒ hÖ ®iÓm BMWP ViÖt Nam cã bæ sung c¸c hä (§V§) míi cña §ång Th¸p M−êi<br /> Hä §V§ §iÓm<br /> (EPHEMEROPTERA - Phï du) Siphilonuridae, Heptagenidae, Leptophlebidae,<br /> Ephemerellidae, Potamanthidae, Ephemeridae<br /> (PLECOPTERA - C¸nh óp) Leuctridae, Perlodidae, Perlidae<br /> (HEMIPTERA - C¸nh nöa) Aphelocheiridae 10<br /> (TRICHOPTERA - C¸nh l«ng) Phryganeidae, Molannidae, Odontoceridae/ Brachycentridae,<br /> Leptoceridae, Goeridae, Lepidostomatidae<br /> (ODONATA - Chuån chuån) Amphipterygidae<br /> (CRUSTACEA) Potamidae (Cua) 8<br /> (TRICHOPTERA - C¸nh l«ng) Psychomylidae, Philopotamidae<br /> (EPHEMEROPTERA - Phu du) Caenidae<br /> (PLECOPTERA - C¸nh óp) Nemouridae 7<br /> (TRICHOPTERA - C¸nh l«ng) Rhyacophilidae, Polycentropodidae, Limnephilidae<br /> (CRUSTACEA) Atyidae, Palaemonidae (T«m)<br /> (GASTROPODA) Neritidae, Ancylidae (èc)<br /> (TRICHOPTERA - C¸nh l«ng) Hydroptilidae 6<br /> (ODONATA - Chuån chuån) Lestidae, Agriidae (Calopterygidae), Gomphidae,<br /> Cordulegastridaae, Aeshnidae, Platycnemidae, Chlorocyphidaeb, Macromidae, Petaluridae*<br /> (PLATHELMINTHES - Giun dÑt) Planariidae (Dugesiidae - S¸n tiªm mao) 5<br /> (HEMIPTERA – C¸nh nöa) Veliidae, Mesovelidae, Hydrometridae, Gerridae, Nepidae,<br /> Naucoridae, Notonectidae, Pleidae, Corixidae, Belostomatidae, Hebridae, Noteridae*,<br /> Pleidae*<br /> 13<br /> (TRICHOPTERA -C¸nh l«ng) Hydropsychidae<br /> (COLEOPTERA - C¸nh cøng) Haliplidae, Dytiscidae, Gyrinidae, Hydraenidae,<br /> Hydrophilidae, Hygrobliidae, Helodidae, Dryopidae, Elminthidae, Chrysomelidae,<br /> Curculionidae, Psephenidae, Ptilodactylidae<br /> (DIPTERA - Hai c¸nh) Simuliidae, Tipulidae<br /> (MOLLUSCA) Mitilidae<br /> (OLIGOCHAETA - HIRUDINEA) Piscicolidae - §Øa<br /> (EPHEMEROPTERA - Phï du) Baetidae (Siphlonuridae)<br /> (MOLLUSCA - Th©n mÒm) Pilidae, Viviparidae, Amblemidae, Unionidae 4<br /> (ODONATA - Chuån chuån) Coenagrionidae, Corduliidae, Libellulidae<br /> (MEGALOPTERA - C¸nh réng) Slalidae, Corydalidae<br /> (OLIGOCHAETA - HIRUDINEA) Glossiphonidae, Hirudidae, Erpobdellidae<br /> (GASTROPODA) Hydrobiidae (Bithyniidae), Lymnaeidae, Planorbidae Thiaridae,<br /> Corbiculidae, Littorinidae<br /> (BIVALVIA - Hai m¶nh vá) Sphaeriidae (Pisidiidae)<br /> (CRUSTACEA - Cua,) Parathelphusidae, Atyidae, Palaemonidae (T«m), Hymenosomidae*,<br /> 3<br /> Pachychillidae*<br /> (ODONATA- Chuån chuån) Protoneuridae<br /> (DIPTERA – Hai c¸nh) Ephydridae, Strationmyidae, Blepharoceridae, Cerapogonidae*,<br /> Chaoboridae*, Culicidae*, Psychodidae*<br /> (DIPTERA) Chironomidae – Ruåi nhµ 2<br /> (OLIGOCHAETA) Tubificidae, Aelosomatidae*<br /> (POLYCHAETA ) Nereidae*, Nephthydidae*, Spionidae*<br /> 1<br /> (NEMATODA - Ngµnh giun trßn (tuyÕn trïng))*<br /> <br /> Ghi chó: * - C¸c hä lÇn ®Çu ®−îc ph¸t hiÖn ë hÖ sinh th¸i ®Êt ngËp n−íc vïng §ång Th¸p M−êi<br /> <br /> So víi c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña [5, 6, 7, nguyªn L©m §ång.<br /> 9], khu hÖ §V§ cña hÖ sinh th¸i ®Êt ngËp n−íc ë 33 tr¹m quan tr¾c, tæng sè ®iÓm BMWP<br /> vïng §ång Th¸p M−êi cã nhiÒu nÐt kh¸c biÖt so kh«ng cao, dao ®éng trong kho¶ng tõ 2 ®Õn 59<br /> víi khu hÖ c¸c thñy vùc phÝa th−îng nguån s«ng ®iÓm. Cã 9 tr¹m cã tæng sè ®iÓm tõ 20 ®Õn 29;<br /> §ång Nai, s«ng §a Nhim trªn cao nguyªn L©m 14 tr¹m cã tæng ®iÓm sè tõ 2 ®Õn 16; cã 8 tr¹m<br /> §ång. NhiÒu loµi cã nguån gèc n−íc lî mÆn ®h cã tæng sè ®iÓm tõ 31 ®Õn 47 vµ chØ cã 2 tr¹m<br /> b¾t gÆp víi sè l−îng c¸ thÓ lín vµ víi tÇn suÊt víi tæng sè ®iÓm tõ 56-59. Sè hä §V§ t¹i c¸c<br /> b¾t gÆp kh¸ cao t¹i c¸c tr¹m quan tr¾c, 13 hä tr¹m quan tr¾c b¾t gÆp tõ 1 hä ®Õn 15 hä, trong<br /> §V§ lÇn ®Çu tiªn ®−îc ph¸t hiÖn cho khu hÖ sè ®ã ë 24 tr¹m quan tr¾c chØ gÆp tõ 1 hä ®Õn 7<br /> §V§ ë vïng ®Êt ngËp n−íc §ång Th¸p M−êi vµ hä §V§; ë 8 tr¹m kh¸c, b¾t gÆp tõ 9 hä ®Õn 13<br /> chóng ®−îc bæ sung cho b¶ng ®iÓm BMWP ViÖt hä §V§ vµ duy nhÊt ë tr¹m 15 (Trµm Chim<br /> Nam, trong ®ã cã ®¹i diÖn cña 7 hä c«n trïng A3) míi b¾t gÆp ®¹i diÖn cña 15 hä §V§. Sè<br /> thñy sinh, 2 hä Gi¸p x¸c, 3 hä Giun nhiÒu t¬ vµ l−îng c¸c hä §V§ Ýt b¾t gÆp t¹i c¸c ®iÓm<br /> 1 hä Giun Ýt t¬. NhiÒu hä c«n trïng thñy sinh vµ nghiªn cøu cho thÊy m«i tr−êng thñy vùc bÞ t¸c<br /> giun Ýt t¬ gÆp phæ biÕn ë 3 tØnh §ång Th¸p ®éng m¹nh, nhiÒu hä sinh vËt ®h biÕn mÊt khái<br /> M−êi th× hÇu nh− kh«ng gÆp ë c¸c thñy vùc ph¹m vi sèng quen thuéc cña m×nh vµ lµ th−íc<br /> s«ng suèi phÝa B¾c ViÖt Nam vµ vïng cao ®o vÒ sù suy gi¶m cña chÊt l−îng n−íc. ChØ sè<br /> <br /> 14<br />  B¶ng 2<br /> <br /> ChØ sè trung b×nh ASPT cña c¸c hä §V§ t¹i c¸c tr¹m nghiªn cøu vïng §ång Th¸p M−êi<br /> Tr¹m NC BMWP Sè hä ASPT Tr¹m NC BMWP Sè hä ASPT<br /> 1 22 5 4,4 18 33 9 3,7<br /> 2 2 1 2 19 56 13 4.3<br /> 3 23 6 3,8 20 16 6 2.7<br /> 4 31 7 4,4 21 16 4 4<br /> 5 10 3 3,3 22 42 10 4,2<br /> 6 38 10 3,8 23 41 9 4,6<br /> 7 14 4 3,5 24 27 6 4,5<br /> 8 16 4 4 25 32 9 3,6<br /> 9 21 6 3,5 26 12 4 3<br /> 10 26 6 4,3 27 47 10 4,7<br /> 11 26 7 3,7 28 12 3 4<br /> 12 20 5 4 26 10 4 2,5<br /> 13 23 6 3,8 30 5 2 2,5<br /> 14 21 6 3,5 31 35 9 3,9<br /> 15 59 15 3,9 32 12 5 2,4<br /> 16 16 5 3,2 33 3 2 1,5<br /> 17 9 3 3<br /> <br /> <br /> ASPT ë c¸c ®iÓm nghiªn cøu cã gi¸ trÞ tõ 1,5 sè ASPT kh«ng cao, chØ ®¹t tõ 3,0 ®Õn 4,7. ë 6<br /> ®Õn 4,7 ®iÓm. T¹i 6 tr¹m quan tr¾c: Kªnh tr¹m quan tr¾c cßn l¹i, chÊt l−îng n−íc thuéc<br /> D−¬ng V¨n D−¬ng, Ao c¸, Cèng B¾c §«ng, h¹ng V- nhãm n−íc « nhiÔm nÆng<br /> Kªnh Bo Bo, Kªnh Bo Bo x−¬ng c¸ -2, Kªnh (Polysaprobe), t¹i ®©y chØ sè ASPT dao ®éng<br /> Bo Bo cÊp 1, chØ sè ASPT = 1,5 - 2,7. Thø h¹ng trong kho¶ng 1,5 ®Õn 2,7. Tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu<br /> n−íc ë c¸c ®iÓm nµy thuéc h¹ng V, lµ nhãm « trªn, b−íc ®Çu cho phÐp ta cã nhËn xÐt lµ nguån<br /> nhiÔm nÆng (Polysaprobe); cßn ë 27 tr¹m cßn<br /> n−íc bÒ mÆt ë hÖ sinh th¸i ®Êt ngËp n−íc vïng<br /> l¹i, chØ sè ASPT ®¹t tõ 3,0 - 4,7 vµ chÊt l−îng<br /> §ång Th¸p M−êi vµo mïa kh« lµ « nhiÔm vµ «<br /> n−íc ë ®©y thuéc h¹ng IV - nhãm « nhiÔm (α<br /> nhiÔm nÆng. Nguyªn nh©n g©y ra « nhiÔm n−íc<br /> Mesosaprobe).<br /> bÒ mÆt lµ do t¸c ®éng cña con ng−êi còng nh−<br /> 3. NhËn xÐt qu¸ tr×nh x©m thùc cña n−íc biÓn vµo mïa kh«,<br /> Trong tÊt c¶ 33 tr¹m quan tr¾c, kh«ng cã sù l»ng tô cña phÌn dÉn ®Õn chua côc bé ë nhiÒu<br /> tr¹m nµo cã nguån n−íc ®¹t ®−îc tiªu chuÈn vïng lhnh thæ, trong ®ã t¸c ®éng chÝnh dÉn ®Õn<br /> n−íc bÒ mÆt lo¹i A theo TCVN: 5942-1995. KÕt « nhiÔm nguån n−íc mÆt t¹i ®©y lµ do c¸c ho¹t<br /> qu¶ kh¶o s¸t cho thÊy t¹i 27 tr¹m quan tr¾c chÊt ®éng ngµy mét gia t¨ng cña con ng−êi (mËt ®é<br /> l−îng n−íc xÕp theo chØ sè trung b×nh ASPT sÏ giao th«ng, ®« thÞ hãa, nu«i trång thñy s¶n, khai<br /> thuéc h¹ng IV- nhãm n−íc « nhiÔm (α th¸c c¸t, chÊt th¶i c«ng nghiÖp, d− l−îng thuèc<br /> Mesosaprobe). T¹i c¸c tr¹m quan tr¾c nµy, chØ trõ s©u trong kªnh r¹ch vµ chÊt th¶i sinh ho¹t).<br /> <br /> 15<br />  B¶ng 3<br /> <br /> ChÊt l−îng cña m«i tr−êng n−íc t¹i c¸c tr¹m quan tr¾c vïng §ång Th¸p M−êi (theo b¶ng<br /> ®¸nh gi¸ chÊt l−îng n−íc vµ theo chØ sè trung b×nh ASPT)<br /> <br /> Tr¹m thu mÉu ASPT Thø h¹ng B¶ng ®¸nh gi¸ chÊt l−îng n−íc<br /> 1. Tr¹m TN trµm Th¹nh Ho¸ 4.4 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 2. Kªnh D−¬ng V¨n D−¬ng 2 V « nhiÔm nÆng (Polysaprobe)<br /> 3. Kªnh 79 (CÇu 79) 3.8 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 4. Tr¹m d−îc liÖu Méc Ho¸ 4.4 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 5. Tr¹m d−îc liÖu MHãa 2 3.3 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 6. Kªnh 79 gÆp Vµm Cá T©y 3.8 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 7. Vµm Cá T©y-cÇu B×nh Ch¸nh 3.5 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 8. Kªnh 28-cÇu VÜnh H−ng 4 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 9. VÇm Cá T©y-phµ C¶ M«n 3.5 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 10. L¸ng Sen néi ®«ng 4.3 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 11. L¸ng Sen-r¹ch bao phÝa ngoµi 3.7 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 12. Vµm Cá –Ngh t− kªnh 79 4.6 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 13. Kªnh nh¸nh cña kªnh D.V.D 3.8 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 14. Kªnh D−¬ng V¨n D−¬ng 3.5 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 15. Trµm chim A3 L.A. 3.9 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 16. TrÇm chim Long An 3.2 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 17. Kªnh Xa Rµi-T©n Hång 3 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 18. M−¬ng-c¸nh ®ång B×nh Th¹nh 3.7 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 19. Vòng- c¸nh ®ång B×nh Th¹nh 4.3 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 20. S«ng TiÒn (Ao c¸) 2.7 V « nhiÔm nÆng (Polysaprobe)<br /> 21. S«ng TiÒn-bÕn ®ß An Phong 4 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 22. S«ng TiÒn-phµ Cao Lhnh 4.2 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 23. S«ng TiÒn - Cao Lhnh 4.6 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 24. XÎo Quýt 4.5 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 25. S«ng TiÒn – cÇu Mü ThuËn 3.6 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 26. Sa Rµi 3.0 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 27. Khu BTST T©n Ph−íc 4.7 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 28. Khu BTST T©n Ph−íc 4 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 29. Cèng B¾c §«ng 2.5 V « nhiÔm nÆng (Polysaprobe)<br /> 30. Kªnh Bo Bo-khu tròng phÌn 2.5 V « nhiÔm nÆng (Polysaprobe)<br /> 31. Kªnh Bo Bo-x−¬ng c¸ 1 3.9 IV « nhiÔm (α Mesosaprobe)<br /> 32. Kªnh Bo Bo-x−¬ng c¸ 2 2.4 V « nhiÔm nÆng (Polysaprobe)<br /> 33. Kªnh Bo Bo -®Çu rÏ x−¬ng c¸ 1.5 V « nhiÔm nÆng (Polysaprobe)<br /> <br /> 16<br />  III. KÕt luËn River water quality, Ecological assessment<br /> and control.<br /> 1. §h ph¸t hiÖn ®−îc 29 hä c«n trïng, 19 hä 2. Environment Agency Assessing Water<br /> §V§ bao gåm NhuyÔn thÓ, Giun nhiÒu t¬, Giun Quality - General Quality Aseessment<br /> Ýt t¬ vµ 21 hä TuyÕn trïng n−íc ngät (riªng vÒ (GQA) scheme for Biology. Environment<br /> tuyÕn trïng sÏ ®−îc th¶o luËn trong bµi b¸o Agency, Bristol, UK, 1997.<br /> kh¸c).<br /> 3. Metcalfe-Smith J. L., 1994: Biological<br /> 2. §h bæ sung míi 13 hä §V§ cho b¶ng water-quality assessment of rivers: Use of<br /> ®iÓm BMWP ViÖt Nam, gåm 1 hä thuéc bé macroinvertebrate communities. In: The<br /> Chuån chuån (Odonata), 2 hä thuéc bé C¸nh rivers Handbook: hydrological and<br /> nöa (Hemiptera), 4 hä thuéc bé Hai c¸nh ecological principles Vol. 2, Calow P. and<br /> (Diptera), 2 hä thuéc bé Gi¸p x¸c (Crustacea), 3 Petts G.E. (eds), Blackwell, Oxford.<br /> hä thuéc líp Giun nhiÒu t¬ (Polychaeta) vµ 1 hä<br /> 4. National rivers authority Biological<br /> thuéc líp Giun Ýt t¬ (Olygochaeta).<br /> assessment methods: Controling the quality<br /> 3. Sö dông ph−¬ng ph¸p BMWP ®Ó ®¸nh gi¸ of biological data. National river authority,<br /> nhanh hiÖn tr¹ng n−íc bÒ mÆt ë hÖ sinh th¸i ®Êt Bristol, UK, 1995.<br /> ngËp n−íc vïng §ång Th¸p M−êi cho thÊy<br /> 5. Nguyen Xuan Quynh et al., 2000:<br /> nguån n−íc trªn toµn tuyÕn kh¶o s¸t ®h bÞ «<br /> nhiÔm ®Õn « nhiÔm nÆng. Biological surveillance of freshwater, using<br /> macroinvertebrates. Hanoi.<br /> 4. ChØ sè trung b×nh ASPT cña c¸c hä §V§<br /> 6. Lª Thu Hµ, NguyÔn Xu©n Quýnh, 2001:<br /> t¹i hÖ sinh th¸i ®Êt ngËp n−íc vïng §ång Th¸p<br /> T¹p chÝ Sinh häc, 23(3A): 62-68.<br /> M−êi vµo mïa kh« kh«ng cao. Trong 33 tr¹m<br /> quan tr¾c, chØ cã 12 tr¹m cã gi¸ trÞ cña ASPT tõ 7. Hoµng ThÞ Hßa, Mai §×nh Yªn, 2001: T¹p<br /> 4,0 ®Õn 4,7; ë 21 tr¹m cßn l¹i, chØ sè ASPT rÊt chÝ Sinh häc, 23(3A): 69-75.<br /> thÊp, chóng dao ®éng tõ 1,5 ®Õn 3,9. §iÒu ®ã cã 8. NguyÔn Xu©n Quýnh vµ cs., 2001: T¹p chÝ<br /> nghÜa lµ theo thø h¹ng cña chØ sè ASPT t¹i c¸c Sinh häc, 23(3A): 82-88.<br /> tr¹m ®h quan tr¾c th× chÊt l−îng n−íc thuéc<br /> 9. Lª Thu Hµ, NguyÔn Xu©n Quýnh, Mai<br /> nhãm « nhiÔm ®Õn « nhiÔm nÆng:<br /> §×nh Yªn, 2002: T¹p chÝ Sinh häc, 24(3):<br /> - T¹i 27 tr¹m quan tr¾c, chÊt l−îng n−íc 21-28.<br /> ®−îc xÕp vµo h¹ng IV - nhãm n−íc « nhiÔm (α<br /> 10. Holme N. A., McInture A. D., 1971:<br /> Mesosaprobe), t¹i c¸c tr¹m quan tr¾c nµy, chØ sè<br /> Methods for the study of marine benthos.<br /> ASTP trung b×nh chØ ®¹t gi¸ trÞ 3,2 (3,0 ®Õn 4,7).<br /> IBP Handbook N.16. Oxford: Blackwell.<br /> - ë 6 tr¹m cßn l¹i, chÊt l−îng n−íc thuéc 11. Leska S. Fore, Kit Pausen, Kate<br /> h¹ng V - nhãm « nhiÔm nÆng (Polysaprobe), t¹i O'Laughlin, 2001: Freshwater biology, 46:<br /> c¸c tr¹m nµy chØ sè trung b×nh ASPT dao ®éng 109-123.<br /> trong kho¶ng 1,5 ®Õn 2,7.<br /> 12. Lª Tr×nh, 2000: §¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i<br /> 5. HÖ ®iÓm BMWP víi chØ sè ASPT sö dông<br /> tr−êng- ph−¬ng ph¸p vµ øng dông. NXB<br /> trong sinh gi¸m s¸t chÊt l−îng n−íc lµ ph−¬ng KH&KT, Hµ Néi.<br /> ph¸p sinh häc dÔ sö dông, kh«ng tèn kÐm vÒ<br /> mÆt tµi chÝnh, cho phÐp chóng ta trong thêi gian 13. §Æng Ngäc Thanh vµ cs., 2002: Thñy sinh<br /> t−¬ng ®èi ng¾n cã thÓ ®¸nh gi¸ nhanh vµ t−¬ng häc c¸c thñy vùc n−íc ngät néi ®Þa ViÖt<br /> ®èi chÝnh x¸c hiÖn tr¹ng vµ chÊt l−îng nguån Nam. NXB KH&KT, Hµ Néi.<br /> n−íc mÆt cña s«ng ngßi vµ ®Êt ngËp n−íc. 14. TCVN 6966 -1 : 2001 (ISO 8689-1:2000) -<br /> ChÊt l−îng n−íc- Ph©n lo¹i sinh häc s«ng.<br /> Tµi liÖu tham kh¶o PhÇn 1- H−íng dÉn diÔn gi¶i c¸c d÷ liÖu<br /> chÊt l−îng sinh häc thu ®−îc tõ c¸c kh¶o s¸t<br /> 1. De Pauw N. et al., 1992: Biological §V§ kh«ng x−¬ng sèng macr« (Water<br /> assessment methods for running waters. In: quality. Biological classification of rivers.)<br /> 17<br /> Application of the ASPT Indices in biological rapid assessment<br /> of water quality in DongThapMuoi wetland area<br /> <br /> Nguyen Vu Thanh, Ta Huy Thinh, Pham Dinh Trong, doan canh<br /> <br /> Summary<br /> <br /> Using benthic invertebrates such as macrobenthic and meiobenthic communities for assessment of the<br /> water quality is an effective rapid biological monitoring method. At present in Vietnam, the BMWP Score has<br /> been applied successfully at some scientific and applied research centers, as well as Hanoi State University,<br /> Institute of Ecology and biological Resources, Institute of Tropical Biology and other organizations. The<br /> present paper has approached two objectives: (i) Determining the benthic invertebrate composition at 33<br /> sampling sites including freshwater insect larvae, annelids and mollusks and freshwater freeliving nematodes<br /> and (ii) Establishing the BMWP Score with ASPT indices in assessment of the water quality level at each other<br /> site from the all monitored stations. Here are 29 insect families, 19 annelid and mollusk families and 21<br /> families of the freeliving nematodes which have been recorded. The 13 unknown macroinvertebrate families<br /> have been added to the BMWP VIETNAM Score. Analyzing result showed that in the Dongthapmuoi wetland<br /> ecosystem, the ASPT Indices at 27 investigating stations are moderatelly low and ASPT’s measures equivalent<br /> to 3.2 (3.0-4.7) level and surface water in this region has a pollution β mesosaprobe quality. In other 6 points,<br /> the ASPT indices are lower than in previous stations, equivalent to 1.5-2.7 level and surface water has a bad<br /> quality-very pollution (Polysaprobe). The ASPT index has been applied successfully for biological assessment<br /> of water quality of the riverbeds in Vietnam.<br /> <br /> Ngµy nhËn bµi: 14-11-2002<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 18<br />