Sử học Việt Nam với sự nghiệp đổi mới đất nước, chấn hưng dân tộc trong bối cảnh toàn cầu hóa

Sö häc ViÖt Nam Víi sù nghiÖp ®æi míi ®Êt n−íc,<br /> chÊn h−ng d©n téc trong bèi c¶nh toµn cÇu hãa<br /> <br /> §inh Xu©n L©m(*)<br /> Ph¹m Hång Tung(**)<br /> <br /> Néi dung bµi viÕt lµ nh÷ng suy nghÜ, nh÷ng nhËn ®Þnh b−íc ®Çu cña<br /> c¸c t¸c gi¶ vÒ sù ph¸t triÓn cña nÒn sö häc ViÖt Nam trong thêi kú §æi<br /> míi. C¸c t¸c gi¶ ph©n tÝch vµ chØ ra nh÷ng chuyÓn biÕn cña nÒn sö<br /> häc ViÖt Nam trªn ph−¬ng diÖn lý luËn, ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ<br /> c¸ch tiÕp cËn; ®Æc biÖt lµ lµm râ nh÷ng thµnh tùu næi bËt cña sö häc<br /> ViÖt Nam trong thêi kú §æi míi vµ nh÷ng tån t¹i lín cña sö häc ViÖt<br /> Nam, ch¼ng h¹n, t×nh tr¹ng mß mÉm, tù ph¸t vÒ lý luËn vµ c¸ch tiÕp<br /> cËn; cßn nh÷ng “kho¶ng trèng” trong nghiªn cøu lÞch sö ë n−íc ta;<br /> thiÕu v¾ng nh÷ng c«ng tr×nh c¬ b¶n, cã tÝnh chÊt c«ng cô vµ tuyªn<br /> ng«n häc thuËt; hiÖu qu¶, chÊt l−îng cña c«ng t¸c gi¸o dôc, tuyªn<br /> truyÒn lÞch sö trong vµ ngoµi tr−êng häc cßn yÕu kÐm.<br /> <br /> <br /> kiÓu(*thao t¸c “giËt tÝt”(**)cña b¸o chÝ<br /> c ¸ch ®©y ®óng 10 n¨m, n¨m 1999,<br /> John Kleinen - mét trong nh÷ng<br /> nhµ ViÖt Nam häc ng−êi Hµ Lan,- ®·<br /> nh»m t¹o thªm Ên t−îng cho c«ng tr×nh<br /> mµ thùc sù biÓu ®¹t mét c¸ch nh×n nhËn<br /> c«ng bè c«ng tr×nh chuyªn kh¶o cña cña «ng ®èi víi nh÷ng xu h−íng biÕn ®æi<br /> m×nh d−íi mét tiªu ®Ò rÊt Ên t−îng kinh tÕ, x· héi vµ v¨n hãa ®ang diÔn ra<br /> “Facing the Future, Reviving the Past. A ë ViÖt Nam trong thêi kú §æi míi. Thùc<br /> Study of Social Change in a Northern tÕ lµ trong thêi kú §æi míi, trªn ®Êt<br /> Vietnamese Village”(*) (§èi diÖn t−¬ng n−íc ta, trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi<br /> lai, håi sinh qu¸ khø. Mét nghiªn cøu vÒ sèng d©n téc, ®· vµ ®ang diÔn ra hai xu<br /> sù biÕn ®æi x· héi cña mét lµng ë miÒn h−íng vËn ®éng song trïng, míi nh×n<br /> B¾c ViÖt Nam). Víi c¸ch tiÕp cËn nh©n t−ëng chõng nh− tr¸i ng−îc nhau<br /> häc, Kleinen ®· t¸i hiÖn kh¸ sinh ®éng nh−ng thùc chÊt l¹i bæ sung, g¾n bã<br /> nh÷ng chuyÓn biÕn ®a d¹ng, ®a chiÒu chÆt chÏ víi nhau. §ã lµ xu h−íng c«ng<br /> ®ang diÔn ra t¹i khu vùc n«ng th«n ë nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, ®« thÞ hãa,<br /> miÒn B¾c n−íc ta trong thêi kú §æi quèc tÕ hãa vµ héi nhËp quèc tÕ vµ xu<br /> míi.)§iÒu cÇn nãi lµ tiªu ®Ò cuèn s¸ch h−íng phôc håi nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa,<br /> nµy kh«ng ph¶i do t¸c gi¶ ®Æt ra theo cÊu tróc, ®Þnh chÕ vµ c¶ nh÷ng ho¹t<br /> <br /> (*)<br /> John Kleinen. “Facing the Future, Reviving the (*)<br /> Past. A Study of Social Change in a Northern GS., NGND., Phã Chñ tÞch Héi Khoa häc lÞch sö<br /> Vietnamese Village”. Singapore: Institute of ViÖt Nam.<br /> (**)<br /> Southeast Asian Studies, 1999. PGS., TS., §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.<br /> 4 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2009<br /> <br /> ®éng chÝnh trÞ, kinh tÕ x· héi truyÒn vÉn lµ nÒn t¶ng lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p<br /> thèng. §©y còng lµ t×nh h×nh chung, luËn cña c«ng t¸c nghiªn cøu vµ gi¶ng<br /> diÔn ra t¹i nhiÒu quèc gia–d©n téc ®ang d¹y lÞch sö ë n−íc ta, lµ c¬ së c¨n b¶n ®Ó<br /> trong qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i hãa. c¸c nhµ sö häc ViÖt Nam nhËn thøc vµ<br /> luËn gi¶i c¸c vÊn ®Ò cña lÞch sö d©n téc<br /> Dï tiÕp cËn tõ ph−¬ng diÖn nµo th×<br /> vµ lÞch sö thÕ giíi. Trong thêi gian h¬n<br /> ®Òu cã thÓ thÊy r»ng sù tån t¹i song<br /> hai thËp kû võa qua, tuy trªn c¸c diÔn<br /> trïng, t−¬ng hç gi÷a hai xu h−íng nãi<br /> ®µn khoa häc ch−a cã cuéc bµn th¶o lín<br /> trªn trong ®êi sèng d©n téc ViÖt Nam<br /> nµo vÒ viÖc ®æi míi ph−¬ng thøc nhËn<br /> trong thêi kú §æi míi ®Òu lµ sù ph¶n<br /> thøc vµ vËn dông chñ nghÜa Marx vµo<br /> ¸nh ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau, víi<br /> viÖc nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y lÞch sö ë<br /> nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau mèi quan<br /> ViÖt Nam, song cã thÓ thÊy râ hai ®iÓm<br /> hÖ biÖn chøng gi÷a truyÒn thèng vµ<br /> sau ®©y:<br /> hiÖn ®¹i, gi÷a qu¸ khø vµ t−¬ng lai,<br /> gi÷a qu¸ tr×nh gi¶i cÊu tróc (de- Thø nhÊt, trªn c¨n b¶n giíi sö gia<br /> construction) vµ t¸i cÊu tróc (re- ViÖt Nam ®Òu nhÊt trÝ coi nh÷ng<br /> construction), gi÷a c¸c yÕu tè d©n téc vµ nguyªn lý cña chñ nghÜa Marx lµ nÒn<br /> c¸c yÕu tè thêi ®¹i – tùu trung l¹i lµ mèi t¶ng lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p luËn cña<br /> quan hÖ biÖn chøng gi÷a LÞch sö vµ sö häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i.<br /> HiÖn t¹i. NhËn diÖn vµ ph©n tÝch nh»m<br /> Thø hai, nh÷ng chuyÓn biÕn cña thÕ<br /> chØ ra b¶n chÊt, xu h−íng t−¬ng t¸c,<br /> giíi trong thêi kú sau ChiÕn tranh<br /> nh÷ng chiÒu c¹nh vµ t¸c ®éng cña mèi<br /> L¹nh, ®Æc biÖt lµ nh÷ng chuyÓn biÕn<br /> quan hÖ trªn ®©y chÝnh lµ nhiÖm vô cña<br /> s©u s¾c vµ nhanh chãng cña t×nh h×nh<br /> giíi nghiªn cøu ViÖt Nam ë trong n−íc<br /> ®Êt n−íc, còng ®· lµm cho viÖc vËn dông<br /> vµ ë n−íc ngoµi, mµ tr−íc hÕt lµ cña giíi<br /> nh÷ng nguyªn lý m¸c xÝt vµo nghiªn<br /> sö gia ViÖt Nam, qua ®ã cung cÊp luËn<br /> cøu lÞch sö, nhÊt lµ lÞch sö d©n téc, ®·<br /> chøng khoa häc, gãp phÇn vµo c«ng cuéc<br /> cã nh÷ng chuyÓn biÕn nhÊt ®Þnh. §Æc<br /> §æi míi ®Êt n−íc vµ chÊn h−ng d©n téc<br /> biÖt lµ nh÷ng thµnh tùu trong nghiªn<br /> trong bèi c¶nh toµn cÇu hãa hiÖn nay.<br /> cøu vÒ t− t−ëng Hå ChÝ Minh, vÒ qu¸<br /> §øng tr−íc nhiÖm vô ®ã, trong thêi tr×nh Hå ChÝ Minh vËn dông s¸ng t¹o<br /> gian qua nÒn sö häc ViÖt Nam ®· ®¹t nh÷ng nguyªn lý cña chñ nghÜa Marx-<br /> ®−îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng ghi nhËn, Lenin vµo viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò<br /> ®ång thêi còng béc lé nh÷ng bÊt cËp cÇn do thùc tiÔn c¸ch m¹ng ViÖt Nam ®Æt ra<br /> l−u ý. Trong bµi viÕt nµy chóng t«i xin ®· gióp cho giíi KHXH ViÖt Nam nãi<br /> nªu ra nh÷ng nhËn ®Þnh s¬ bé vÒ nh÷ng chung vµ giíi sö gia ViÖt Nam nãi riªng<br /> thµnh tùu vµ bÊt cËp ®ã trªn mét sè rót ra ®−îc nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm<br /> ph−¬ng diÖn. quý b¸u ®Ó vËn dông trong c«ng t¸c<br /> nghiªn cøu cña m×nh. Cã thÓ thÊy râ<br /> I. VÒ ph−¬ng diÖn lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn<br /> ®iÒu nµy trong viÖc giíi nghiªn cøu lÞch<br /> cøu<br /> sö ViÖt Nam cËn hiÖn ®¹i vµ lÞch sö<br /> 1. NÒn sö häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i ra §¶ng ®æi míi nhËn thøc, trong c¸ch lý<br /> ®êi sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m cho ®Õn gi¶i vµ tr×nh bµy vÒ mèi quan hÖ gi÷a<br /> nay tr−íc sau vÉn lµ mét nÒn sö häc vÊn ®Ò giai cÊp víi vÊn ®Ò d©n téc; gi÷a<br /> m¸c xÝt. Nh÷ng nguyªn lý cã tÝnh nhiÖm vô d©n téc vµ nhiÖm vô d©n chñ<br /> ph−¬ng ph¸p luËn cña chñ nghÜa Marx trong thùc tiÔn c¸ch m¹ng ViÖt Nam.<br /> Sö häc ViÖt Nam víi sù nghiÖp §æi míi... 5<br /> <br /> Tuy nhiªn, do cßn thiÕu nh÷ng cuéc ngoµi, nhÊt lµ häc gi¶ ph−¬ng T©y vµ<br /> trao ®æi khoa häc nghiªm tóc vµ thÊu NhËt B¶n ®Õn nghiªn cøu, häc tËp vµ<br /> ®¸o vÒ viÖc ®æi míi ph−¬ng thøc vËn trao ®æi khoa häc ë ViÖt Nam còng ngµy<br /> dông chñ nghÜa Marx vµo thùc tiÔn mét nhiÒu h¬n. §©y chÝnh lµ nh÷ng ®iÒu<br /> nghiªn cøu lÞch sö nªn nh÷ng chuyÓn kiÖn thuËn lîi míi ®Ó giíi sö gia ViÖt<br /> biÕn nãi trªn cßn cã phÇn tù ph¸t, kh«ng Nam cã thÓ cä x¸t, trao ®æi nh»m n©ng<br /> toµn diÖn vµ triÖt ®Ó. §©y chÝnh lµ cao n¨ng lùc vËn dông s¸ng t¹o nh÷ng lý<br /> nguyªn nh©n cña t×nh h×nh ®©y ®ã vÉn luËn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu “truyÒn<br /> cßn hiÖn t−îng hoµi nghi, dÌ dÆt, cã lóc thèng”, kÓ c¶ ph−¬ng ph¸p luËn sö häc<br /> kh«ng tr¸nh khái chÖch h−íng khi vËn m¸c xÝt, ®ång thêi tiÕp nhËn nh÷ng lý<br /> dông nh÷ng nguyªn lý m¸c xÝt vµ t− thuyÕt, ph−¬ng ph¸p vµ c¸ch tiÕp cËn<br /> t−ëng Hå ChÝ Minh vµo nghiªn cøu lÞch míi, cËp nhËt th«ng tin vµ t− liÖu.<br /> sö. §iÒu ®¸ng quan ng¹i h¬n lµ cã<br /> Nhê ®ã cã thÓ nhËn thÊy nh÷ng<br /> kh«ng Ýt nhµ nghiªn cøu, chñ yÕu lµ c¸c<br /> chuyÓn biÕn tÝch cùc vÒ lý luËn, ph−¬ng<br /> nhµ nghiªn cøu trÎ, cßn ch−a thùc sù<br /> ph¸p vµ c¸ch tiÕp cËn trong kÕt qu¶<br /> v÷ng tin vµo viÖc vËn dông ph−¬ng<br /> nghiªn cøu cña c¸c nhµ sö häc ViÖt<br /> ph¸p luËn cña sö häc m¸c xÝt vµo<br /> Nam nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Râ nhÊt lµ<br /> nghiªn cøu cña m×nh. B»ng chøng lµ<br /> c¸ch tr×nh bµy vµ luËn gi¶i vÒ c¸c vÊn<br /> trong rÊt nhiÒu luËn v¨n cao häc vµ<br /> ®Ò liªn quan ®Õn lÞch sö h×nh thµnh d©n<br /> luËn ¸n tiÕn sÜ, c¸c häc viªn vµ nghiªn<br /> téc vµ qu¸ tr×nh d©n téc ViÖt Nam ®·<br /> cøu sinh tuy ®Òu tuyªn bè “dùa trªn c¬<br /> trë nªn ®a chiÒu, ®a diÖn h¬n, kh«ng<br /> së lý luËn cña chñ nghÜa Marx - Lenin<br /> cßn gß bã, cøng nh¾c trong khu«n mÉu<br /> vµ t− t−ëng Hå ChÝ Minh”, song l¹i<br /> ®Þnh nghÜa vÒ d©n téc tr−íc ®©y cña<br /> kh«ng thÓ luËn gi¶i vµ chØ ra lµ hä vËn<br /> Stalin. NhiÒu vÊn ®Ò liªn quan ®Õn lÞch<br /> dông nguyªn lý nµo, ph−¬ng ph¸p g× vµo<br /> sö kinh tÕ, lÞch sö x· héi, lÞch sö v¨n<br /> viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi cô thÓ cña m×nh.<br /> hãa, lÞch sö t− t−ëng, lÞch sö t«n gi¸o vµ<br /> §©y chÝnh lµ ®iÒu mµ giíi nghiªn cøu<br /> lÞch sö chÝnh trÞ ®· ®−îc tiÕp cËn theo<br /> lÞch sö ViÖt Nam nãi chung vµ ®Æc biÖt<br /> nh÷ng c¸ch nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ míi, bæ<br /> lµ c¸c c¬ së ®µo t¹o ®¹i häc vµ sau ®¹i<br /> sung cho nh÷ng c¸ch ®¸nh gi¸, nh×n<br /> häc c¸c ngµnh lÞch sö ë n−íc ta cÇn ®Æc<br /> nhËn tr−íc ®©y, gióp cho viÖc nhËn thøc<br /> biÖt chó ý vµ cã gi¶i ph¸p thùc tiÔn ®Ó<br /> vµ t¸i hiÖn lÞch sö d©n téc ®−îc toµn<br /> kh¾c phôc.<br /> diÖn, cô thÓ, ®Çy ®ñ h¬n.<br /> 2. Trong thêi kú §æi míi, ®Êt n−íc Tuy nhiªn, viÖc giao l−u, tiÕp nhËn<br /> më cöa ®· mang l¹i ngµy cµng nhiÒu nh÷ng lý luËn, ph−¬ng ph¸p vµ c¸ch<br /> thuËn lîi cho giíi nghiªn cøu KHXH tiÕp cËn míi d−êng nh− chØ ®−îc xem<br /> n−íc ta, trong ®ã cã c¸c nhµ sö häc, c¬ nh− lµ vÊn ®Ò hoµn toµn cã tÝnh chÊt c¸<br /> héi trao ®æi, giao l−u víi ®ång nghiÖp nh©n cña tõng nhµ khoa häc, vµ do ®ã<br /> ®Õn tõ nhiÒu ch©u lôc víi thÕ giíi quan mang nÆng tÝnh tù ph¸t. Trªn thùc tÕ,<br /> khoa häc, lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p ViÖn KHXH ViÖt Nam vµ §¹i häc Quèc<br /> nghiªn cøu kh¸c nhau. §ång thêi, ngµy gia Hµ Néi ®· tõng phèi hîp (víi tµi trî<br /> cµng cã nhiÒu sinh viªn vµ c¸n bé trÎ cña Quü Ford) tæ chøc ®−îc mét khãa<br /> ®−îc göi ®i häc tËp vµ tu nghiÖp t¹i c¸c båi d−ìng vÒ “ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu<br /> tr−êng ®¹i häc vµ viÖn nghiªn cøu ë liªn ngµnh”. Mét sè c¬ së, trong ®ã cã<br /> n−íc ngoµi. Sè l−îng c¸c häc gi¶ n−íc Chi héi Khoa häc LÞch sö cña Khoa LÞch<br /> 6 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2009<br /> <br /> sö, Tr−êng §¹i häc KHXH&NV, ViÖn 3. Trªn c¬ së tõng b−íc ®æi míi<br /> ViÖt Nam häc vµ Khoa häc ph¸t triÓn, ph−¬ng thøc vËn dông ph−¬ng ph¸p<br /> v.v... ®· vµ ®ang rÊt cè g¾ng trong viÖc luËn sö häc m¸c xÝt, ®ång thêi tiÕp thu<br /> tæ chøc mêi c¸c nhµ khoa häc n−íc ngoµi vµ vËn dông nh÷ng ph−¬ng ph¸p vµ<br /> ®Õn thuyÕt tr×nh vÒ kÕt qu¶ nghiªn cøu c¸ch tiÕp cËn míi, c¸c c«ng tr×nh nghiªn<br /> cña hä vµ giíi thiÖu nh÷ng ph−¬ng ph¸p cøu cña c¸c nhµ sö häc ViÖt Nam trong<br /> vµ c¸ch tiÕp cËn míi. §©y lµ nh÷ng viÖc nh÷ng n¨m gÇn ®©y ngµy cµng thÓ hiÖn<br /> lµm rÊt h÷u Ých, tuy nhiªn ch−a ®−îc tæ râ nÐt tÝnh liªn ngµnh, ®a ngµnh h¬n.<br /> chøc th−êng xuyªn víi mét chñ tr−¬ng Còng cÇn ph¶i nãi ngay r»ng vÒ b¶n<br /> vµ kÕ ho¹ch thèng nhÊt. ViÖc ngµy cµng chÊt khoa häc lÞch sö vèn ®· lµ mét<br /> cã nhiÒu nhµ khoa häc ViÖt Nam tham khoa häc liªn ngµnh. Ngay tõ nh÷ng<br /> gia vµo c¸c nhãm nghiªn cøu quèc tÕ ®Ó thËp kû 60, 70 cña thÕ kû tr−íc, thËm<br /> thùc hiÖn c¸c ®Ò tµi nghiªn cøu vÒ lÞch chÝ lµ sím h¬n, nh÷ng c«ng tr×nh cña<br /> sö ViÖt Nam còng lµ ®iÒu kiÖn rÊt tèt ®Ó c¸c nhµ sö häc ViÖt Nam, nh− §µo Duy<br /> qua ®ã cã sù trao ®æi, häc hái lÉn nhau Anh, TrÇn V¨n Giµu, TrÇn Huy LiÖu,<br /> vÒ lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu. NguyÔn Kh¸nh Toµn, Phan Huy Lª, Hµ<br /> Mét sè ®Ò tµi ®· ®−îc hoµn thµnh víi V¨n TÊn, TrÇn Quèc V−îng, §inh Xu©n<br /> kÕt qu¶ ®−îc ®¸nh gi¸ lµ rÊt tèt trªn L©m, Bïi §×nh Thanh, V¨n T¹o,<br /> nhiÒu ph−¬ng diÖn, nh− ®Ò ¸n nghiªn NguyÔn C«ng B×nh, NguyÔn Hång<br /> cøu vÒ §ång b»ng S«ng Hång (phèi hîp Phong, §Æng Phong, v.v... ®Òu ®· thÓ<br /> víi c¸c chuyªn gia Ph¸p), ®Ò tµi nghiªn hiÖn rÊt râ tÝnh liªn ngµnh, nhÊt lµ<br /> cøu B¸ch Cèc (phèi hîp víi c¸c chuyªn trong nh÷ng nghiªn cøu vÒ thêi kú tiÒn<br /> gia NhËt B¶n), c¸c ®Ò tµi nghiªn cøu vÒ sö, s¬ sö, vÒ lÞch sö kinh tÕ, lÞch sö x·<br /> n«ng th«n (phèi hîp víi mét sè nhãm héi, lÞch sö v¨n hãa, lÞch sö t− t−ëng,<br /> chuyªn gia §øc, Canada, Mü, Australia, lÞch sö qu©n sù vµ lÞch sö qu¸ tr×nh d©n<br /> NhËt B¶n v.v...), c¸c ®Ò tµi nghiªn cøu téc. TiÕp nèi con ®−êng ®ã, gÇn ®©y viÖc<br /> vÒ miÒn Trung (phèi hîp víi c¸c chuyªn vËn dông nh÷ng c¸ch tiÕp cËn vµ<br /> gia NhËt B¶n, Ba Lan, Ph¸p), v.v... ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cña c¸c ngµnh<br /> Nh−ng, phÇn lín c¸c ®Ò ¸n, ®Ò tµi x· héi häc, nh©n häc, khu vùc häc, ®Þa lý<br /> nghiªn cøu nµy, trong qu¸ tr×nh tiÕn nh©n v¨n, ®Þa chÝnh trÞ vµ cña khoa häc<br /> hµnh hoÆc sau khi kÕt thóc, Ýt cã tæng chÝnh trÞ hiÖn ®¹i ®· bæ sung cho c¸c<br /> kÕt, trao ®æi vµ c«ng bè vÒ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu lÞch sö nh÷ng c¬ së sö liÖu<br /> nghiªn cøu vµ c¸ch tiÕp cËn, do vËy mµ míi vµ nh÷ng c¸ch nh×n nhËn vµ ®¸nh<br /> t¸c ®éng ®èi víi giíi nghiªn cøu ViÖt gi¸ míi, ph¸t hiÖn ra nh÷ng chiÒu c¹nh<br /> Nam chØ ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh. míi cña nh÷ng sù kiÖn vµ qu¸ tr×nh lÞch<br /> CÇn ph¶i nãi thªm r»ng viÖc ngµy sö, nhÊt lµ nh÷ng vÊn ®Ò cña lÞch sö<br /> cµng cã nhiÒu c¸c nhµ sö häc trÎ cã kh¶ ViÖt Nam cËn–hiÖn ®¹i. §©y lµ mét xu<br /> n¨ng ®äc tèt mét sè ngo¹i ng÷, nhÊt lµ h−íng ph¸t triÓn míi, høa hÑn nhiÒu<br /> tiÕng Anh, còng lµ mét ®iÒu kiÖn thuËn thµnh c«ng míi trong t−¬ng lai<br /> lîi. Thªm n÷a, trong nh÷ng n¨m gÇn<br /> II. Mét sè thµnh tùu quan träng<br /> ®©y mét sè c«ng tr×nh cã gi¸ trÞ cña giíi<br /> nghiªn cøu n−íc ngoµi ®· ®−îc dÞch vµ ë vÞ trÝ quan s¸t c¸ nh©n, muèn nªu<br /> c«ng bè b»ng tiÕng ViÖt, t¹o ®iÒu kiÖn ra nh÷ng nhËn ®Þnh, ®¸nh gi¸ vÒ thµnh<br /> ®Ó giíi nghiªn cøu trong n−íc vµ nhÊt lµ tùu cña khoa häc lÞch sö ViÖt Nam trong<br /> sinh viªn cã thªm tµi liÖu tham kh¶o. thêi gian h¬n 20 n¨m qua qu¶ thËt<br /> Sö häc ViÖt Nam víi sù nghiÖp §æi míi... 7<br /> <br /> kh«ng dÔ dµng g×, nÕu nh− kh«ng nãi lµ ng−êi “sèng v¾t ngang c¸c ®−êng biªn<br /> kh¸ m¹o hiÓm. Tuy nhiªn, theo chóng giíi” (cross-border ethnic minorities), ®·<br /> t«i cã thÓ ghi nhËn nh÷ng thµnh tùu næi bæ sung nhiÒu nhËn thøc khoa häc míi<br /> bËt sau ®©y: vµo lÞch sö qu¸ tr×nh d©n téc ViÖt Nam,<br /> lµm cho nhËn thøc vµ c¸ch tr×nh bµy vÒ<br /> 1. Nghiªn cøu lµm râ h¬n lÞch sö<br /> lÞch sö d©n téc trë nªn ®Çy ®ñ, toµn diÖn<br /> qu¸ tr×nh d©n téc ViÖt Nam. TiÕp theo<br /> vµ khoa häc h¬n, gãp phÇn thiÕt thùc<br /> nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu c¬ b¶n<br /> vµo c«ng cuéc ®Êu tranh b¶o vÖ chñ<br /> tr−íc ®©y, nh÷ng nghiªn cøu cña c¸c<br /> quyÒn, thèng nhÊt ®Êt n−íc, thùc hiÖn<br /> nhµ sö häc ViÖt Nam trong thêi kú §æi<br /> toµn vÑn l·nh thæ, cñng cè khèi ®¹i ®oµn<br /> míi ®· bæ sung c¬ së khoa häc ®Ó nhËn<br /> kÕt d©n téc.<br /> thøc ®Çy ®ñ h¬n vÒ qu¸ tr×nh h×nh<br /> thµnh vµ ph¸t triÓn cña céng ®ång d©n Trªn c¬ së nh÷ng thµnh tùu míi<br /> téc ViÖt Nam trong c¸c thêi kú lÞch sö. trong nghiªn cøu vÒ lÞch sö qu¸ tr×nh<br /> Tr−íc hÕt lµ nhËn thøc míi vÒ lÞch sö d©n téc ViÖt Nam, Bé Gi¸o dôc vµ §µo<br /> d©n téc. Tr−íc ®©y, trong phÇn lín c¸c t¹o ®· tæ chøc biªn so¹n l¹i, chØnh söa<br /> c«ng tr×nh mang tÝnh chÊt “th«ng sö”, c¸c s¸ch gi¸o khoa vµ gi¸o tr×nh lÞch sö<br /> lÞch sö d©n téc ViÖt Nam vÒ c¨n b¶n dïng trong nhµ tr−êng phæ th«ng vµ ®¹i<br /> ®−îc tr×nh bµy theo mét s¬ ®å quen häc(*). Tuy vÉn cßn kh«ng Ýt bÊt cËp,<br /> thuéc, khëi ®Çu víi lÞch sö cña c¸c nhµ nh−ng −u ®iÓm cña c¸c bé s¸ch gi¸o<br /> n−íc s¬ kú V¨n Lang, ¢u L¹c, tr¶i qua khoa vµ gi¸o tr×nh míi ®ã vÉn lµ c¨n<br /> thêi kú B¾c thuéc, tiÕp ®ã lµ lÞch sö cña b¶n, gãp phÇn ®¸p øng yªu cÇu gi¶ng<br /> v−¬ng quèc §¹i Cå ViÖt, ®Õn §¹i ViÖt, d¹y vµ häc tËp, nghiªn cøu lÞch sö d©n<br /> §¹i Nam, thêi kú Ph¸p thuéc råi ®Õn téc trong t×nh h×nh míi.<br /> lÞch sö cña n−íc ViÖt Nam d©n chñ céng TiÕn thªm mét b−íc quan träng, tõ<br /> hoµ vµ n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa n¨m 2001 nhãm c¸n bé khoa häc ë Khoa<br /> ViÖt Nam. Ngµy nay nh×n l¹i cã thÓ LÞch sö, Tr−êng §¹i häc KHXH&NV,<br /> thÊy râ rµng ®©y lµ mét c¸ch hiÓu vµ §¹i häc Quèc gia Hµ Néi do NguyÔn<br /> tr×nh bµy phiÕn diÖn, kh«ng ®Çy ®ñ vÒ Quang Ngäc ®øng ®Çu ®· triÓn khai §Ò<br /> diÔn tr×nh lÞch sö d©n téc. Kh¾c phôc tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc vÒ lÞch sö ViÖt<br /> ®iÓm bÊt cËp nµy, ngµy nay giíi sö gia Nam. §Õn n¨m 2006, §Ò tµi nµy ®·<br /> ViÖt Nam nh− ®Òu nhÊt trÝ víi quan ®−îc nghiÖm thu víi kÕt qu¶ xuÊt s¾c<br /> ®iÓm r»ng lÞch sö d©n téc ViÖt Nam lµ mµ s¶n phÈm chÝnh lµ mét bé gi¸o tr×nh<br /> lÞch sö cña tÊt c¶ c¸c nhãm, c¸c bé phËn lÞch sö ViÖt Nam gåm 4 tËp, kho¶ng<br /> cña céng ®ång ng−êi ViÖt Nam hiÖn nay. 3000 trang, tr×nh bµy lÞch sö d©n téc<br /> §©y lµ mét b−íc chuyÓn biÕn cã tÝnh ®ét ViÖt Nam tõ khëi nguån ®Õn hÕt thÕ kû<br /> ph¸ c¨n b¶n trong quan niÖm vÒ lÞch sö XX theo c¸ch tiÕp cËn míi, dùa trªn kÕt<br /> d©n téc, më ®−êng cho nh÷ng thµnh tùu qu¶ nghiªn cøu cËp nhËt cña c¸c nhµ<br /> nghiªn cøu cô thÓ vÒ lÞch sö d©n téc.<br /> (*)<br /> Ngoµi c¸c bé s¸ch gi¸o khoa míi cã hai bé gi¸o<br /> Theo ph−¬ng h−íng ®ã, nh÷ng<br /> tr×nh lÞch sö d©n téc ®· ®−îc xuÊt b¶n vµ t¸i b¶n<br /> nghiªn cøu cña c¸c nhµ sö häc ViÖt nhiÒu lÇn, nh×n chung ®−îc d− luËn ®¸nh gi¸ tèt,<br /> Nam, nhÊt lµ c¸c nhµ kh¶o cæ häc vµ lµ: 1, NguyÔn Quang Ngäc (chñ biªn). TiÕn tr×nh<br /> d©n téc häc, vÒ c¸c thêi kú lÞch sö cña lÞch sö ViÖt Nam. H.: Gi¸o dôc, 2000; vµ 2, §¹i<br /> c−¬ng lÞch sö ViÖt Nam (gåm 2 tËp: TËp I do<br /> c¸c céng ®ång ng−êi ë miÒn Trung, T©y Tr−¬ng H÷u Quýnh lµm chñ biªn, tËp II do §inh<br /> Nguyªn, Nam bé vµ kÓ c¶ c¸c d©n téc Ýt Xu©n L©m lµm chñ biªn). H.: Gi¸o dôc, 1998.<br /> 8 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2009<br /> <br /> khoa häc ViÖt Nam vµ n−íc ngoµi. HiÖn b»ng S«ng Hång, vÒ T©y Nguyªn, v.v...<br /> nay nhãm nghiªn cøu nµy ®ang hoµn C¸c ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu ®Æc biÖt lµ<br /> chØnh b¶n th¶o ®Ó c«ng bè bé s¸ch ®ã mét h×nh thøc tæ chøc nghiªn cøu liªn<br /> trong thêi gian sím nhÊt. ngµnh rÊt cã hiÖu qu¶, cã thÓ mang l¹i<br /> Còng trong kho¶ng thêi gian ®ã, tõ nh÷ng ®ãng gãp cã ý nghÜa khoa häc vµ<br /> n¨m 2002 ViÖn Sö häc ®· tæ chøc mét ý nghÜa thùc tiÔn quan träng vµo sù<br /> ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu do TS. TrÇn nghiÖp ®æi míi ®Êt n−íc vµ chÊn h−ng<br /> §øc C−êng lµm Chñ nhiÖm, nh»m d©n téc, trong ®ã vai trß vµ thÕ m¹nh<br /> nghiªn cøu vµ biªn so¹n bé LÞch sö ViÖt ®Æc thï cña tõng ngµnh khoa häc, trong<br /> Nam dù kiÕn gåm 15 tËp, tr×nh bµy kh¸ ®ã cã sö häc, ®−îc ph¸t huy tèt. Trong<br /> chi tiÕt vµ ®Çy ®ñ lÞch sö d©n téc ViÖt thêi gian tíi, h×nh thøc tæ chøc nghiªn<br /> Nam tõ khëi nguån ®Õn n¨m 2000. §Õn cøu nµy cÇn tiÕp tôc ®−îc ph¸t huy.<br /> nay bé s¸ch quý nµy ®· ®−îc hoµn 3. Mét sè ph¸t hiÖn næi bËt nhÊt vµ<br /> thµnh vÒ c¬ b¶n vµ ®ang lÇn l−ît c«ng mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu cô thÓ cã tÇm<br /> bè c¸c tËp. vãc vµ ý nghÜa quan träng cña giíi sö<br /> gia ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y<br /> 2. Thµnh tùu ®¸ng kÓ thø hai cña cÇn ®−îc ghi nhËn, ®ã lµ: ph¸t hiÖn vµ<br /> nÒn sö häc ViÖt Nam trong thêi kú §æi triÓn khai nghiªn cøu vÒ khu Hoµng<br /> míi lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu lÞch sö ®Þa thµnh Th¨ng Long; nh÷ng nghiªn cøu<br /> ph−¬ng, lÞch sö vïng, víi sù ra ®êi cña vÒ c¸c quÇn ®¶o Hoµng Sa, Tr−êng Sa<br /> hµng chôc cuèn ®Þa chÝ cã gi¸ trÞ. §Þa vµ vÒ lÞch sö chñ quyÒn l·nh thæ ViÖt<br /> chÝ kh«ng chØ lµ c«ng tr×nh sö häc mµ lµ Nam; nh÷ng nghiªn cøu vÒ lÞch sö vïng<br /> s¶n phÈm khoa häc liªn ngµnh cña mét ®Êt phÝa Nam, vÒ lÞch sö miÒn Trung<br /> sè m«n khoa häc x· héi vµ tù nhiªn, ViÖt Nam; nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu<br /> nh−ng trong ®ã nÒn t¶ng vµ phÇn chñ vÒ lÞch sö hÖ thèng chÝnh trÞ ViÖt Nam,<br /> yÕu nhÊt vÉn lµ nghiªn cøu lÞch sö vµ bao gåm c¶ lÞch sö §¶ng, ChÝnh phñ,<br /> v¨n hãa. Tuy chÊt l−îng c¸c bé ®Þa chÝ Quèc héi; nh÷ng nghiªn cøu vÒ cuéc ®êi<br /> kh«ng ®ång ®Òu, kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c vµ sù nghiÖp cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh;<br /> c«ng tr×nh ®Òu ®¹t chÊt l−îng häc thuËt nh÷ng nghiªn cøu cã tÝnh chÊt tæng kÕt<br /> cao nh− mong muèn, song ch¾c r»ng vÒ hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ<br /> nh÷ng bé ®Þa chÝ ®ã ®Òu ®· gãp phÇn chèng Mü; nh÷ng nghiªn cøu vÒ lÞch sö<br /> cung cÊp luËn cø cho chÝnh s¸ch ph¸t chÕ ®é ruéng ®Êt; vÒ lÞch sö lµng x· vµ<br /> triÓn ë c¸c ®Þa ph−¬ng, ®ång thêi lµ tµi n«ng th«n ViÖt Nam; mét sè nghiªn cøu<br /> liÖu quan träng cña c«ng t¸c tuyªn vÒ lÞch sö t− t−ëng vµ v¨n hãa ViÖt<br /> truyÒn, gi¸o dôc vÒ truyÒn thèng v¨n Nam; c¸c nghiªn cøu vÒ lÞch sö th−¬ng<br /> hãa vµ lÞch sö ®Þa ph−¬ng. m¹i vµ c¸c trung t©m, th−¬ng c¶ng (Héi<br /> Bªn c¹nh ®ã, mét sè ch−¬ng tr×nh An, Phè HiÕn, KÎ Chî, Domea...), v.v...<br /> nghiªn cøu liªn ngµnh cÊp quèc gia vÒ Víi nh÷ng tÇm vãc vµ ý nghÜa kh¸c<br /> mét sè vïng, tiÓu vïng ®· ®−îc thùc nhau, c¸c ph¸t hiÖn vµ kÕt qu¶ nghiªn<br /> hiÖn vµ ®¹t ®−îc kÕt qu¶ tèt, trong ®ã cøu trªn ®Òu cã ®ãng gãp to lín, næi bËt<br /> ®éi ngò c¸n bé khoa häc lÞch sö cã nhiÒu vµo sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi,<br /> ®ãng gãp quan träng, nh− ch−¬ng tr×nh v¨n hãa cña ®Êt n−íc, ®−îc ChÝnh phñ<br /> nghiªn cøu vÒ vïng ®Êt Nam bé, ch−¬ng vµ nh©n d©n ghi nhËn.<br /> tr×nh nghiªn cøu vÒ Th¨ng Long–Hµ 4. Mét trong nh÷ng ®Þa h¹t kh¸c mµ<br /> Néi, ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu vÒ §ång khoa häc lÞch sö n−íc nhµ ®¹t ®−îc<br /> Sö häc ViÖt Nam víi sù nghiÖp §æi míi... 9<br /> <br /> nhiÒu thµnh tùu cã ý nghÜa quan träng, cã c¶ nh÷ng hiÖn t−îng tiªu cùc, theo<br /> ®ã lµ viÖc nghiªn cøu, trao ®æi, ®¸nh gi¸ thiÓn ý cña chóng t«i th× th«ng qua ®ã<br /> l¹i nhiÒu vÊn ®Ò, sù kiÖn vµ nh©n vËt giíi nghiªn cøu lÞch sö n−íc ta vÉn rót<br /> lÞch sö phøc t¹p, tõng lµ chñ ®Ò cña ra ®−îc nh÷ng bµi häc bæ Ých, tr−ëng<br /> nhiÒu cuéc tranh luËn kÐo dµi, hoÆc lµ thµnh h¬n trong c«ng viÖc cña m×nh víi<br /> nh÷ng vÊn ®Ò tr−íc ®©y giíi nghiªn cøu t− c¸ch lµ nh÷ng nhµ khoa häc chuyªn<br /> v× nh÷ng lý do kh¸c nhau buéc ph¶i nÐ nghiÖp. Nh÷ng sù lîi dông hay l¹m<br /> tr¸nh, hoÆc cßn nh÷ng nghi ng¹i, b¨n dông chuyªn m«n v× ®éng c¬ kh«ng<br /> kho¨n. §ã lµ viÖc ®¸nh gi¸ l¹i mét lo¹t trong s¸ng nµo ®ã tr−íc sau còng bÞ lé<br /> nh÷ng nh©n vËt “cã vÊn ®Ò” trong lÞch diÖn vµ th¶i lo¹i, bëi khoa häc lÞch sö<br /> sö d©n téc, nh− Phan Thanh Gi¶n, gièng nh− b¶n th©n lÞch sö vèn c«ng<br /> NguyÔn V¨n T−êng, Tr−¬ng VÜnh Ký, b»ng, sßng ph¼ng vµ nghiªm kh¾c.<br /> Ph¹m Quúnh, hay xa h¬n lµ c¸c chóa III. Mét sè tån t¹i chñ yÕu<br /> TrÞnh, chóa NguyÔn, SÜ NhiÕp, v.v... §ã<br /> lµ nh÷ng vÊn ®Ò lín nh− viÖc ®¸nh gi¸ 1. Trªn ph−¬ng diÖn lý luËn vµ<br /> vÒ v−¬ng triÒu NguyÔn vµ c¸c chóa ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu, nh− ®· tr×nh<br /> NguyÔn, vÒ ViÖt Nam Quèc d©n §¶ng, bµy ë phÇn ®Çu bµi viÕt nµy, tån t¹i chñ<br /> vÒ vai trß cña Quèc tÕ Céng s¶n víi c¸ch yÕu vÉn lµ t×nh tr¹ng tù ph¸t, mß mÉm,<br /> m¹ng ViÖt Nam, vÒ cuéc c¶i c¸ch ruéng thiÕu chñ tr−¬ng chung cã tÇm nh×n<br /> ®Êt, vÒ cuéc vËn ®éng tËp thÓ hãa n«ng chiÕn l−îc, thiÕu c¸ch tæ chøc cã bµi b¶n<br /> nghiÖp, v.v... vµ ®Æc biÖt lµ thiÕu nh÷ng trao ®æi, cä<br /> x¸t trong viÖc ®æi míi lý luËn vµ ph−¬ng<br /> §iÒu cÇn ph¶i nhÊn m¹nh ë ®©y lµ ý ph¸p nghiªn cøu. Trong thêi gian tíi,<br /> nghÜa cña nh÷ng nghiªn cøu, trao ®æi vµ Héi Khoa häc lÞch sö ViÖt Nam vµ c¸c c¬<br /> ®¸nh gi¸ míi vÒ nh÷ng nh©n vËt vµ sù së ®µo t¹o vµ nghiªn cøu lÞch sö ®Òu<br /> kiÖn hay qu¸ tr×nh lÞch sö “phøc t¹p” ph¶i quan t©m h¬n tíi vÊn ®Ò nµy. Cïng<br /> nh− trªn kh«ng chØ n»m ë nh÷ng nguån víi xu h−íng ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh<br /> sö liÖu míi, th«ng tin, d÷ kiÖn míi ®−îc KHXH&NV kh¸c ®Ó ®¸p øng ®ßi hái<br /> ph¸t hiÖn, gãp phÇn ®−a l¹i nh÷ng ®¸nh kh¸ch quan cña sù nghiÖp ®æi míi, chÊn<br /> gi¸, nh×n nhËn ®Çy ®ñ, c«ng b»ng h¬n, h−ng ®Êt n−íc vµ héi nhËp quèc tÕ, sù<br /> còng kh«ng chñ yÕu n»m ë tÝnh ®óng tr−ëng thµnh vÒ lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p<br /> hay sai, tháa ®¸ng hay ch−a tháa ®¸ng trong nghiªn cøu lÞch sö ë n−íc ta cã thÓ<br /> cña nh÷ng c¸ch ®¸nh gi¸ hay tr×nh bµy sÏ dÉn tíi sù h×nh thµnh nh÷ng tr−êng<br /> míi, mµ cßn n»m ë chç – nÕu kh«ng ph¸i häc thuËt kh¸c nhau, cïng ®øng<br /> muèn nãi chñ yÕu, b¶n th©n viÖc ®Æt ra v÷ng trªn lËp tr−êng d©n téc, t«n träng<br /> ®Ó nghiªn cøu thªm, ®¸nh gi¸, tr×nh bµy sù thùc lÞch sö, cïng phÊn ®Êu v× lîi Ých<br /> l¹i nh÷ng vÊn ®Ò ®ã ®· gãp phÇn kh¾c d©n téc, vµ ch¾c ch¾n sÏ lµ c¬ së ®Ó nÒn<br /> phôc dÇn c¸ch nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ mét sö häc ViÖt Nam v−¬n lªn tÇm cao míi<br /> chiÒu, phiÕn diÖn, cã phÇn vâ ®o¸n vÒ víi nh÷ng ®ãng gãp to lín h¬n.<br /> lÞch sö, qua ®ã gãp phÇn lµm cho kh«ng<br /> 2. Tån t¹i thø hai cã thÓ dÔ dµng<br /> khÝ sinh ho¹t khoa häc trë nªn s«i ®éng,<br /> nhËn thÊy lµ cßn “kho¶ng trèng” trong<br /> nghiªm tóc vµ d©n chñ h¬n trong<br /> nghiªn cøu lÞch sö ë n−íc ta. LÏ dÜ nhiªn,<br /> nghiªn cøu lÞch sö nãi chung.<br /> gièng nh− trong c¸c ngµnh khoa häc<br /> §−¬ng nhiªn, trªn hµnh tr×nh tiÖm kh¸c, trong khoa häc lÞch sö sù tån t¹i<br /> cËn sù thùc vµ ch©n lý khoa häc dï cßn nh÷ng “kho¶ng trèng” lµ mét tÊt yÕu<br /> 10 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2009<br /> <br /> kh¸ch quan, vµ b¶n th©n viÖc ph¸t hiÖn bµy chñ yÕu míi dõng l¹i ë tÇm kh¸i<br /> ra c¸c “kho¶ng trèng” ®ã còng lµ nh÷ng l−îc, chung chung, rÊt thiÕu cô thÓ, víi<br /> ®ãng gãp khoa häc quan träng. VÊn ®Ò sù ®èi chiÕu, so s¸nh sö liÖu nhiÒu chiÒu.<br /> lµ ë chç cã nh÷ng “kho¶ng trèng” tri H¬n n÷a, t¹i c¸c c¬ së nghiªn cøu chÝnh<br /> thøc nhÊt thiÕt ph¶i ®−îc nghiªn cøu ®Ó cßn thiÕu v¾ng nh÷ng chuyªn gia thùc<br /> “lÊp ®Çy” nh»m ®¸p øng yªu cÇu kh¸ch thô vÒ nh÷ng sù kiÖn lín, nh− ChiÕn<br /> quan ®èi víi nÒn sö häc ViÖt Nam hiÖn dÞch §iÖn Biªn Phñ, ChiÕn dÞch Hå ChÝ<br /> ®¹i. Ch¼ng h¹n, riªng ®èi víi lÞch sö Minh, trËn Khe Sanh, trËn “§iÖn Biªn<br /> ViÖt Nam cËn ®¹i, trong mét thêi gian Phñ trªn kh«ng”, v.v... Ngoµi ra, cßn cã<br /> dµi chóng ta tËp trung nghiªn cøu vÒ nh÷ng sù kiÖn, qu¸ tr×nh lÞch sö ®ang<br /> lÞch sö cuéc vËn ®éng gi¶i phãng d©n téc mÆc nhiªn bÞ l·ng quªn hay nÐ tr¸nh,<br /> ViÖt Nam vµ nh÷ng chuyÓn biÕn cña ®êi nh− vÊn ®Ò Nh©n v¨n–Giai phÈm, cuéc<br /> sèng d©n téc ViÖt Nam d−íi sù t¸c ®éng chiÕn tranh biªn giíi T©y Nam (1975-<br /> cña c«ng cuéc thùc d©n hãa cña ng−êi 1979) hay cuéc chiÕn tranh biªn giíi<br /> Ph¸p. §iÒu ®ã lµ ®óng, bëi lÏ “nh©n vËt phÝa B¾c (1979), vÊn ®Ò lÞch sö chñ<br /> trung t©m” cña lÞch sö ViÖt Nam ph¶i lµ quyÒn c¸c khu vùc h¶i ®¶o, v.v...<br /> chÝnh d©n téc, nh©n d©n ViÖt Nam.<br /> Ph¶i thõa nhËn lµ kh«ng riªng g× ë<br /> Song nh×n l¹i, cã thÓ thÊy lµ kÕt qu¶<br /> n−íc ta mµ ë n−íc ngoµi còng lu«n lu«n<br /> nghiªn cøu cña chóng ta vÒ sù hiÖn diÖn<br /> cã nh÷ng vÊn ®Ò kh«ng thÓ ®−îc bµn<br /> cña thùc d©n Ph¸p ë ViÖt Nam, vÒ céng<br /> th¶o c«ng khai trªn v¨n ®µn khoa häc.<br /> ®ång ng−êi “T©y” ë ViÖt Nam, vÒ chÝnh<br /> Tuy vËy, ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ c¸c<br /> s¸ch thuéc ®Þa cña ng−êi Ph¸p, vÒ tæ<br /> nhµ nghiªn cøu ph¶i nhÊt thiÕt nÐ<br /> chøc qu©n ®éi, tßa ¸n, mËt th¸m cïng<br /> tr¸nh, bëi lÏ trong thêi ®¹i bïng næ<br /> c¸c thñ ®o¹n khai th¸c, bãc lét, trÊn ¸p,<br /> th«ng tin vµ toµn cÇu hãa, mét sè vÊn<br /> v.v... cña chÝnh quyÒn thuéc ®Þa cßn hÕt<br /> ®Ò cã thÓ kh«ng ®−îc nghiªn cøu, trao<br /> søc kh«ng ®Çy ®ñ. Vµ cßn mèi quan hÖ<br /> ®æi ë trong n−íc nh−ng vÉn ®−îc nghiªn<br /> gi÷a §«ng D−¬ng víi “mÉu quèc” vµ c¸c<br /> cøu vµ trao ®æi ë n−íc ngoµi. NÕu c¸c sö<br /> thuéc ®Þa kh¸c cña Ph¸p, gi÷a c¸c xø<br /> häc ViÖt Nam kh«ng nghiªn cøu th× tøc<br /> trong Liªn bang §«ng D−¬ng víi nhau,<br /> lµ ®· bá trèng diÔn ®µn cho ng−êi kh¸c,<br /> v.v... còng ch−a ®−îc nghiªn cøu thÊu<br /> vµ v× vËy kh«ng thÓ lªn tiÕng b¶o vÖ lîi<br /> ®¸o. NÕu nh÷ng “kho¶ng trèng” trªn cßn<br /> Ých d©n téc, b¶o vÖ ch©n lý khoa häc khi<br /> ch−a ®−îc “lÊp ®Çy” th× râ rµng lµ chóng<br /> cÇn thiÕt. Do ®ã, lÊp ®Çy c¸c “kho¶ng<br /> ta ch−a cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó nhËn thøc<br /> trèng” häc thuËt vµ n©ng cao n¨ng lùc<br /> ®Çy ®ñ vÒ lÞch sö cña “nh©n vËt trung<br /> ®èi tho¹i víi giíi sö gia n−íc ngoµi ph¶i<br /> t©m” lµ chÝnh d©n téc ViÖt Nam. Còng<br /> ®−îc coi nh− mét trong nh÷ng nhiÖm vô<br /> gièng nh− vËy, trong nghiªn cøu vÒ lÞch<br /> hµng ®Çu cña giíi nghiªn cøu lÞch sö ë<br /> sö hiÖn ®¹i d−êng nh− chóng ta ®ang<br /> ViÖt Nam hiÖn nay.<br /> dõng l¹i víi nh÷ng nhËn thøc ®· “æn<br /> ®Þnh” vÒ lÞch sö hai cuéc kh¸ng chiÕn 3. Mét tån t¹i rÊt c¨n b¶n cña nÒn<br /> chèng ngo¹i x©m vµ ®Êu tranh thèng sö häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i lµ cßn thiÕu<br /> nhÊt ®Êt n−íc? NÕu nghiªm kh¾c nh×n v¾ng nh÷ng c«ng tr×nh c¬ b¶n, cã tÝnh<br /> nhËn th× cã thÓ thÊy cßn rÊt nhiÒu vÊn chÊt c«ng cô vµ tuyªn ng«n häc thuËt.<br /> ®Ò khiÕn giíi nghiªn cøu lÞch sö ViÖt §ã lµ nh÷ng bé tõ ®iÓn lÞch sö, tõ ®iÓn<br /> Nam ch−a thÓ “yªn t©m”, hµi lßng ®−îc, nh©n vËt, thuËt ng÷, ®Þa danh, sù kiÖn<br /> bëi cho ®Õn nay nh÷ng g× chóng ta tr×nh vµ ®iÓn chÕ lÞch sö. ViÖc thiÕu v¾ng<br /> Sö häc ViÖt Nam víi sù nghiÖp §æi míi... 11<br /> <br /> nh÷ng c«ng tr×nh nµy lµm cho viÖc 4. Mét tån t¹i lín cña nÒn sö häc<br /> gi¶ng d¹y, ®µo t¹o lÞch sö trong nhµ ViÖt Nam hiÖn ®¹i ®ang trë thµnh nçi<br /> tr−êng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n, ®ång b¨n kho¨n, thËm chÝ lµ bøc xóc cña d−<br /> thêi kh«ng ®¸p øng ®−îc nhu cÇu t×m luËn, lµ hiÖu qu¶ còng nh− chÊt l−îng<br /> hiÓu lÞch sö cña ®«ng ®¶o nh©n d©n cña c«ng t¸c gi¸o dôc, tuyªn truyÒn lÞch<br /> sèng ë trong n−íc vµ ë n−íc ngoµi. H¬n sö trong vµ ngoµi tr−êng häc. Sù chËm<br /> thÕ n÷a, nh÷ng s¸ch c«ng cô, tra cøu ®æi míi, nh÷ng sai sãt nhá vµ lín trong<br /> lo¹i nµy chÝnh lµ nh÷ng tuyªn ng«n häc c¸c tËp s¸ch gi¸o khoa lÞch sö; sù thiÕu<br /> thuËt cña giíi nghiªn cøu lÞch sö n−íc hÊp dÉn trong d¹y vµ häc m«n lÞch sö<br /> ta. ThiÕu v¾ng chóng, râ rµng lµ uy tÝn trong nhµ tr−êng; viÖc kÕt qu¶ kiÓm tra<br /> häc thuËt cña giíi sö gia ViÖt Nam ch−a m«n häc nµy qu¸ thÊp; viÖc thiÕu v¾ng<br /> ®−îc kh¼ng ®Þnh ®Çy ®ñ. phim, kÞch, tiÓu thuyÕt lÞch sö, hoÆc nÕu<br /> cã còng kh«ng ®ñ søc hÊp dÉn; viÖc<br /> Mét thùc tÕ n÷a còng cÇn ph¶i chØ<br /> hµng lo¹t c¸c di tÝch lÞch sö bÞ l·ng<br /> ra lµ cho ®Õn nay chóng ta ch−a biªn<br /> quªn, thËm chÝ bÞ x©m h¹i nghiªm<br /> so¹n vµ xuÊt b¶n ®−îc nh÷ng bé “th«ng<br /> träng, v.v... ®Òu cã phÇn tr¸ch nhiÖm<br /> sö” b»ng tiÕng n−íc ngoµi. Cho tíi nay,<br /> cña giíi sö gia chuyªn nghiÖp n−íc ta.<br /> ng−êi n−íc ngoµi häc tËp vµ nghiªn cøu<br /> §Ó kh¾c phôc t×nh h×nh trªn, ®¸p øng<br /> vÒ ViÖt Nam chñ yÕu vÉn tham kh¶o vµ<br /> yªu cÇu cña ®Êt n−íc trong thêi kú héi<br /> trÝch dÉn hai c«ng tr×nh cña Lª Thµnh<br /> nhËp quèc tÕ th× cÇn cã nhiÒu gi¶i ph¸p<br /> Kh«i (1955)(*) vµ NguyÔn Kh¾c ViÖn<br /> ®ång bé vµ kiªn quyÕt cña nhiÒu cÊp<br /> (1976)(**). §©y lµ hai c«ng tr×nh cã gi¸<br /> qu¶n lý, nhiÒu ngµnh chuyªn m«n,<br /> trÞ, nh−ng ®Õn nay ®Òu kh«ng cßn cËp<br /> nh−ng râ rµng lµ nÕu b¶n th©n mçi nhµ<br /> nhËt. Ngoµi ra, phÇn lín c¸c s¸ch c«ng<br /> sö häc, mçi ng−êi nghiªn cøu vµ gi¶ng<br /> cô vµ tra cøu kh¸c vÒ lÞch sö ViÖt Nam<br /> d¹y lÞch sö ch−a cã ý thøc ®Çy ®ñ,<br /> ®Òu do ng−êi n−íc ngoµi biªn so¹n.<br /> nghiªm tóc trong c«ng viÖc cña m×nh th×<br /> §−¬ng nhiªn, biªn so¹n hai lo¹i tån t¹i trªn ®©y khã mµ kh¾c phôc ®−îc.<br /> c«ng tr×nh nãi trªn lµ c«ng viÖc hÕt søc<br /> nÆng nÒ, cÇn cã sù chung tay gãp søc Trªn ®©y lµ mét vµi nhËn ®Þnh b−íc<br /> cña nhiÒu ng−êi, cÇn ®−îc ®Çu t− tháa ®Çu cña chóng t«i vÒ nh÷ng xu h−íng,<br /> ®¸ng c¶ vÒ thêi gian vµ c«ng søc. Nh−ng thµnh tùu vµ tån t¹i chñ yÕu cña nÒn<br /> dÉu khã th× tr−íc sau giíi sö gia ViÖt sö häc ViÖt Nam hiÖn nay. Tõ gãc nh×n<br /> Nam vÉn ph¶i tæ chøc lµm cho b»ng c¸ nh©n cña nh÷ng ng−êi nghiªn cøu,<br /> ®−îc, bëi ®ã lµ sø mÖnh, lµ tr¸ch nhiÖm ch¾c h¼n c¸ch nh×n nhËn vµ ®¸nh gi¸<br /> cña chóng ta ®èi víi lÞch sö, víi ®Êt n−íc cña chóng t«i kh«ng tr¸nh khái nh÷ng<br /> vµ d©n téc trong thêi kú §æi míi vµ héi sai sãt chñ quan. Chóng t«i thùc sù<br /> nhËp quèc tÕ. CÇn nhÊt chÝnh lµ sù mong nhËn ®−îc ý kiÕn chØ gi¸o cña<br /> quan t©m tæ chøc vµ ®Çu t− cña Nhµ ®ång nghiÖp vµ b¹n ®äc ®Ó gióp cho<br /> n−íc vµ c¸c c¬ quan qu¶n lý h÷u quan. chóng t«i, còng nh− tÊt c¶ nh÷ng ng−êi<br /> ®ang lµm c«ng t¸c nghiªn cøu vµ gi¶ng<br /> d¹y lÞch sö hoµn thµnh tèt h¬n c«ng<br /> viÖc cña m×nh, ngâ hÇu ®ãng gãp nhiÒu<br /> (*)<br /> Lª Thµnh Kh«i. Le Vietnam, histoire et<br /> civilisation. Paris: 1955. h¬n vµo sù nghiÖp §æi míi vµ chÊn<br /> (**)<br /> NguyÔn Kh¾c ViÖn. Vietnam: A Long History. h−ng ®Êt n−íc trong bèi c¶nh chung<br /> H.: ThÕ Giíi, 1976. cña thêi ®¹i ngµy nay.<br />