Thanh niên với quốc văn

Chia sẻ: Thu Xuan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:50

Thêm vào BST

Báo xấu

107
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sinh viên với quốc văn! Sinh viên Việt Nam với quốc văn VIệt Nam! Biết bao nhiêu điều các bạn có thể tự tình kể lể với cái hồn của nước ta đọng trong quốc ngữ! Chúng ta tâm sự với tiếng của mẹ Việt Nam, chúng ta nghe rõ trong lòng ta lời nói của mẹ Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Thanh niên với quốc văn

THANH NIÏN VÚÁI QUÖËC VÙN 5 THANH NIÏN VÚÁI QUÖËC VAÊN (In theo baãn cuãa NXB Thúâi àaåi - Haâ Nöåi 1945)
6 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU
THANH NIÏN VÚÁI QUÖËC VÙN 7 SINH VIÏN VÚÁI QUÖËC V AÊN Thûa caác baån. Chûa khi naâo töi noái trûúác àöng ngûúâi. Lêìn naây noái vúái caác baån, àoá laâ lêìn thûá nhêët cuãa töi. Töi khöng muöën mang caái veã dïî thaânh ra khöi haâi cuãa möåt nhaâ diïîn thuyïët. Àêy chó laâ möåt cuöåc troâ chuyïån, noá coá veã möåt cêu chuyïån têm tònh. Têm tònh vúái quöëc vùn, têm tònh cuãa chuáng ta àöëi vúái quöëc vùn. Sinh viïn vúái quöëc vùn! Sinh viïn Viïåt Nam vúái quöëc vùn Viïåt Nam! Biïët bao nhiïu àiïìu caác baån coá thïí tûå tònh kïí lïí vúái caái höìn cuãa nûúác ta àoång trong quöëc ngûä! Chuáng ta têm sûå vúái tiïëng noái cuãa meå Viïåt Nam, chuáng ta nghe roä trong loâng ta lúâi noái cuãa meå Viïåt Nam. Vêåy töi chù’c caác baån cuâng caãm thöng vúái töi trong caái nöîi niïìm daåt daâo khi nghô àïën Meå. I Lêìn naây cêët tiïëng, töi daám traách caác baån phêìn nhiïìu, trong bao nhiïu nùm ài hoåc, caác baån àaä khöng àûúåc àùçm thù’m mêëy vúái tiïëng cuãa ta. Töi xin nhù’c laåi àêy caái tònh traång cuãa hoåc sinh Viïåt Nam àöëi vúái quöëc vùn mûúâi nùm vïì trûúác. Töi coân nhúá caái thúâi 1930 àïën 1934, thúâi töi hoåc
8 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU ban thaânh chung. Phêìn nhiïìu caác baån töi àïìu laâm lú, vaâ hêìu nhû khöng biïët àïën quöëc vùn. Caác baån àïën trûúâng maâ hoåc, thò trûúâng daåy caái gò caác baån hoåc caái êëy, trûúâng chuyïn caái gò, caác baån chuyïn caái êëy. Vêåy nïn, caái tònh cuãa caác baån àöëi vúái quöëc vùn cuäng khinh hay troång tuây theo caái àiïím thi haåch àûúåc nhên ñt hay nhên lïn nhiïìu. Caác baån cuãa töi, thúâi êëy, àïìu viïët thû cho “mon cher freâre” caã; hoå coi bûác thû nhû möåt baâi têåp àïí anh hoå chêëm phaáp vùn cho. Coá caái gò nhû laâ khinh khónh àöëi vúái quöëc ngûä. Vêåy nïn coá böën giúâ cuâng liïåt vaâo möåt haång, böën giúâ ngûúâi ta cho laâ àïí ngöìi nhúãn nhú. Caác baån coá nhúá khöng? Àoá laâ giúâ têåp viïët, giúâ têåp veä, giúâ hoåc chûä Taâu, vaâ, cuöëi cuâng, laâ giúâ hoåc tiïëng Viïåt. Nhûäng öng giaáo daåy tiïëng Nam cuäng bõ caác baån nhúân nhû öng giaáo daåy chûä Taâu. Öng giaáo giaãng vùn, caác baån nghe bùçng löî tai chïính maãng. Laâ vò trong khi êëy, nhiïìu baån àem ra laâm tñnh, laâm vêåt lyá hoåc hay hoáa hoåc, cho lúåi chuát thò giúâ. Hay hún nûäa, caác baån vöåi laâm cho xong baâi luêån phaáp vùn sù’p phaãi àem nöåp! Coá gò àêu! Caác baån cho rùçng tiïëng Nam laâ möåt tiïëng thûúâng quaá; noá khöng coá caái veã hïå troång, caái veã “ài hoåc” cuãa nhûäng tiïëng khaác. Caác baån coá biïët hoåc troâ Viïåt Nam thûúâng laâm luêån quöëc ngûä nhû thïë naâo khöng? Töi coân nhúá caác baån töi, nïëu phaãi laâm möåt baâi luêån quöëc vùn, thò hoå giúã ngay quyïín vúã ra, hoå cheáp àêìu baâi, viïët möåt chûä “Baâi laâm”; röìi thò, khöng nhaáp, khöng ngêîm nghô, caác baån töi viïët möåt maåch, cho àïën khi hïët chuyïån noái, thò caác baån töi cho möåt dêëu chêëm hïët. Caái thûá tiïëng “nöm na maách queá” êëy, vêîn thûúâng noái vúái àûáa úã, vúái phu xe, vúái ngûúâi nhaâ, thò nay laâm luêån, caác baån töi cuäng cûá viïåc thao thao viïët ra, cêìn gò nhaáp, cêìn gò sûãa chûäa! Röìi thò àïën giúâ chêëm baâi. Ngûúâi laâm àaä
THANH NIÏN VÚÁI QUÖËC VÙN 9 khinh xuêët, thò ngûúâi chêëm cuäng chùèng cho laâ hïå troång gò hún. Öng giaáo goåi anh Bònh hay anh Baá àûáng dêåy àoåc baâi luêån; öng chó nghe bùçng löî tai; röìi thò cho àiïím. Naâo àêu, húäi caác baån! Laâ caái veã hïå troång, caái veã nghiïn cûáu, caái veã chùm chuát, khi laâm möåt baâi luêån phaãi cên nhù’c chûä aâ , chûä de; chûä par; chûä pour, chûä qui! Nhûäng ngûúâi hoåc troâ caâng nhêët lúáp bao nhiïu, thò khi giaãng Hoa Tiïn hay Truyïån Kiïìu, hoå caâng ngú ngaác bêëy nhiïu. Hoå nhû anh Maán laåc vaâo rûâng rêåm. Möåt cêu Kiïìu nhû cêu: “Cuãa naây bù’t àûúåc hû khöng” chùèng haån, nghôa laâ: cuãa naây böîng nhiïn vö cöë maâ bù’t àûúåc, thò hoå giaãng rùçng: cuãa naây cuãa ngûúâi ta maâ bù’t àûúåc, thò coá hû hay laâ khöng! Vaâ caái cêu Phan Trêìn: Àaân thöng phaách suöëi vang lûâng, Caá khe lù’ng kïå, chim rûâng nghe kinh. maâ chûä “àaân thöng” hoå khöng ngêìn ngaåi, cù’t nghôa rùçng: àaân thöng laâ nhûäng cêy thöng moåc trïn nuái, göìm laåi thaânh möåt àaân, nhû àaân chim chùèng haån! Khöng biïët bêy giúâ caác hoåc troâ gioãi tiïëng Viïåt Nam coá àûúåc quyá troång hay khöng? Chûá thuúã töi ài hoåc, nhûäng ngûúâi ra veã chùm quöëc ngûä, thò chuáng baån àïìu cho laâ öng àöì, hay nhaâ nho, vúái têët caã caái nghôa chïë miïåt cuãa nhûäng chûä êëy. Coân ngûúâi naâo laâm thú Viïåt Nam thò öi thöi! Hoå cho laâ thi sô, laâ “böì ïåt”, nghôa laâ cuâng àöìng möåt tïn àoåc nhaåi vúái caái xe möåt baánh chúã àêët, vúái caái xe böì ïåt, caái xe brouette. ÊËy àoá, phaác sú qua caái tònh traång trûúác kia úã trong caác nhaâ trûúâng. Tònh traång êëy bêy giúâ coá leä àaä khaá hún,
10 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU nhûng chù’c àêu sûå hûäng húâ laåi chùèng vêîn coân möåt phêìn lúán?... Coá leä caác baån töi cho quöëc ngûä laâ möåt thûá chûä “hoang”. Maâ chûä hoang thêåt maâ! Naâo coá ai bù’t phaãi hoåc; noá cuäng nhû coã hoang moåc bûâa baäi ngoaâi àöìng, naâo coá ai chùm chuát tröng nom. Noá laâ thûá cêy khöng coá traái, hay laâ coá traái maâ traái êëy khöng nuöi caác baån töi àûúåc, nïn thêåt chùèng cêìn phaãi vun tröìng. * * * Nay nhûäng hoåc troâ àaä thaânh nhûäng sinh viïn. Caác baån sinh viïn cuãa töi! Caác baån cuäng hùèn thêëy trûúác töi rùçng: sinh viïn vúái quöëc vùn coá nhiïìu böín phêån. Caác baån hùèn cuäng nhúá trûúác töi, caái truyïån rêët hay cuãa Alphonse Daudet taã caái buöíi hoåc cuöëi cuâng (La dernieâre classe). Vaâ Alphonse Daudet kïët luêån: “Möåt dên töåc naâo maâ coân giûä àûúåc tiïëng cuãa dên töåc êëy, thò dên töåc êëy cuäng nhû giûä caái chòa khoáa àïí tûå giaãi thoaát cho mònh”. Tiïëng quöëc ngûä laâ caái chòa khoáa múã cûãa cho caái thïë giúái cuãa linh höìn, cho caái thïë giúái söëng coân, xin anh em àûâng coá àaánh rúi mêët chòa khoáa! Sinh viïn Viïåt Nam ta thêåt mang khöng biïët bao nhiïu laâ böín phêån, khöng biïët bao nhiïu laâ núå phaãi traã, bao nhiïu laâ viïåc phaãi laâm. Vêåy thò sinh viïn chia viïåc ra maâ laâm. Maâ trong nhûäng viïåc hïå troång, têët phaãi coá caái viïåc ra sûác vò quöëc vùn. Sinh viïn laâ nhûäng hoåc sinh bêåc nhêët, nhûäng thanh niïn may nhêët, hoåc cao nhêët. Nïëu sinh viïn, bïn caái hoåc nhaâ trûúâng khöng nghô àïën caái hoåc quöëc ngûä, thò chùèng leä nhûäng ngûúâi nhiïåt têm vúái quöëc ngûä àïìu laâ nhûäng ngûúâi khaác hay sao?
THANH NIÏN VÚÁI QUÖËC VÙN 11 Caác baån àûúåc thöng thaái hún caã trong thanh niïn, hêëp thuå vùn minh hún caã nhûäng ngûúâi khaác khöng may mù’n; caái thanh niïn trñ thûác êëy maâ khöng laâm viïåc cho quöëc ngûä, thò têët laâ boã cöng viïåc cho nhûäng ngûúâi keám hoåc hún mònh. Àiïìu thûá nhêët laâ trong loâng sinh viïn naâo cuäng phaãi coá möåt loâng yïu thûúng quöëc vùn; hoåc troâ Viïåt Nam maâ khöng yïu vùn Viïåt Nam, thò sao cho àûúåc! Baån töi laâ möåt ngûúâi coá hai meå. Ngûúâi meå lúán, vúå caã cuãa thêìy anh, àöëi vúái anh coá biïët bao laâ oai quyïìn. Nhûng ngûúâi meå nhoã, laâ meå sinh ra anh, tuy cam phêån tiïíu linh, maâ loâng anh hùçng khoác thêìm vúái meå. Anh coá thïí xu phuå theo meå lúán àïí àûúåc tiïìn cuãa, cûãa nhaâ, àûúåc ùn sang mùåc àeåp; nhûng riïng loâng anh vêîn coá möåt phêìn thiïng liïng nhêët, êu yïëm nhêët, daânh cho meå àeã cuãa anh. Caái phêìn êëy, lù’m khi anh phaãi che dêëu ài, khöng daám cho meå lúán anh tröng thêëy; nhûng caâng che dêëu laåi caâng thù’m thiïët, caâng lêëp vuâi laåi caâng noáng höíi, caâng chùåt àeäo laåi caâng núã löåc, àêm chöìi. Vùn quöëc ngûä laâ möåt thûá vùn hoang, nïn anh em múái caâng phaãi vun xúái. Phaãi chùm nom cho noá, keão noá heáo hù’t ruång taân. Anh em ài chúi, anh em ài hoåc, anh em khöng nghe tiïëng quöëc ngûä noá kïu goåi anh em hay sao? Anh em khöng nghe tiïëng meå goåi hay sao? Anh em núä naâo maâ hûäng húâ cho àûúåc! II Vêåy thò, trong phêìn thûá hai cuãa cêu chuyïån, töi xin noái nhûäng cöng viïåc, maâ tuây taâi nùng, tuây khuynh hûúáng, anh em sinh viïn phaãi laâm.
12 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU Nûúác ta thiïëu vùn dõch. Thò möåt söë sinh viïn, luác hoåc baâi trong lúáp hoåc, àaä coá khiïëu vïì mön tiïëng ngoaåi quöëc, nhûäng sinh viïn êëy chùm hoåc thïm, ngoaâi tiïëng Phaáp àaä àaânh, coân tiïëng Anh, tiïëng Àûác, tiïëng Nga, tiïëng caác nûúác. Àïí anh em sau naây seä dõch nhûäng vùn hay caác nûúác, dõch thùèng tûâ nguyïn vùn sang tiïëng meå àeã, maâ khoãi ài qua caái cêìu tiïëng Phaáp. Laâ vò hiïån giúâ, ngûúâi Viïåt ta àang chõu chung möåt caái theån vùn hoåc. Caác nûúác ngûúâi ta àïìu dõch vùn ra möåt lêìn, chûá chùèng ai dõch vùn ra àïën hai lêìn caã. Nïëu dõch laâ phaãn, maâ phaãn àïën hai lêìn thò coân gò! Hoåa chùng chó coá chuáng ta múái chõu nhai laåi möåt lêìn thûá hai, möåt aáng vùn maâ ngûúâi ta àaä nhai laåi möåt lêìn thûá nhêët. Ta tûúãng tûúång, nïëu cûá cêíu thaã nhû vêåy thò möåt ngûúâi Cao Mïn biïët tiïëng Viïåt, thêëy möåt baãn dõch Anna Kareánine àaä dõch tûâ tiïëng Phaáp sang, beân àem dõch ra tiïëng Mïn cho tiïån viïåc. Röìi möåt ngûúâi Laâo biïët tiïëng Mïn seä àem dõch ra tiïëng Laâo. Röìi nhûäng ngûúâi úã trïn rûâng xûá Laâo laåi dõch tiïëng Laâo ra tiïëng hoå. Cuöëi cuâng, baãn Anna Kareánine seä thaânh ra baãn Werther! Theo yá töi, nïëu chuáng ta muöën dõch vùn maâ laåi qua àïën hai lêìn, thò thaâ chuáng ta nhõn hùèn caái moán ùn phûúng xa êëy vêåy. Khi maâ ngûúâi Viïåt àaä coá möåt trûúâng Àaåi hoåc, thò ngûúâi Viïåt sao laåi chõu ài vay hai lêìn nhû thïë. Nhûäng con ong ài huát nhõ phûúng ngoaâi vïì cho ngûúâi Viïåt, chùèng phaãi àaä coá sùén úã àoá sao? Àaä roä raâng úã àoá sao? Àoá laâ nhûäng sinh viïn Viïåt Nam! Sinh viïn khöng thïí tûâ chöëi àûúåc caái phêån sûå êëy. Vaâ choáng chêìy thò chuáng ta cuäng coá àûúåc nhûäng aáng vùn dõch ra tûå nguöìn.
THANH NIÏN VÚÁI QUÖËC VÙN 13 Vêåy anh em ta phaãi laâm sao àïí coá thïí tûå haâo rùçng: ngûúâi Viïåt Nam cuäng coá möåt baãn dõch Faust, hay möåt baãn dõch Hamlet, möåt baãn dõch Anna Kareánine chùèng haån, maâ saát nguyïn vùn vaâ thoaát nghôa hay laâ hay hún nhûäng baãn dõch cuãa Phaáp, cuãa Espagne, hay cuãa nûúác Nhêåt, nûúác Taâu. Möåt söë sinh viïn khaác seä khaão cûáu nhûäng tinh tuáy cuãa vùn cöí ta, àûúåc chuát nhõ naâo laâ huát ra chuát êëy, àïí goáp têët caã caái àùåc sù’c cuãa Nguyïîn Du, Nguyïîn Cöng Trûá, cuãa Thõ Àiïím, Xuên Hûúng, hay cuãa Phaåm Thaái, Nguyïîn Vùn Thaânh.v.v..., goáp nhûäng caái tinh hoa êëy maâ laâm nïn möåt phêìn cuãa caã linh höìn quöëc gia dên töåc. Caái gia taâi vùn hoåc cuãa cha öng ta àïí laåi, hiïån nay ta chûa khai thaác gò caã. Tòm ra möåt ñt taâi liïåu, chûa hùèn laâ khai thaác ra àêu; têët phaãi ruát trong nhûäng aáng vùn xûa caái mêåt nhuåy tinh thêìn cuãa chuáng. Ta cûá xem ngûúâi Êu hoå hoåc caác taác giaã cuãa hoå kyä lûúäng àïën chûâng naâo! Anh em seä nhêån caái tinh thêìn coá phûúng phaáp cuãa hoå maâ xem laåi nhûäng vùn xûa, chùèng a dua, chùèng lùåp laåi nhûäng àiïìu thiïn haå vêîn noái maäi. Maâ traái laåi, lêëy con mù’t khöng thaânh kiïën cuãa möåt thanh niïn múái, àïí khaám phaá ra nhûäng chêu baão maâ chûa ai biïët nhòn. ÚÃ bïn Taâu gêìn àêy, öng Höì Thõch àöî baác sô úã nûúác ngoaâi, maâ vïì nhaâ, baác sô àem phêím bònh trúã laåi nhûäng aáng vùn xûa, vaâ baác sô àaä thêëy thêëu àaáo hún nhûäng ngûúâi tûâ trûúác àïën nöîi nhû baác sô àaä phun möåt caái linh höìn múái, cho nhûäng aáng vùn cöí sinh ra möåt lêìn thûá hai. Vñ duå, noái àïën Truyïån Kiïìu cuãa ta, tûâ trûúác àïën nay, àöång múã miïång laâ ngûúâi ta huâa nhau baão rùçng: Truyïån
14 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU Kiïìu laâ caái “têm sûå di thêìn” cuãa Nguyïîn Du; Nguyïîn Du laâm taác phêím êëy laâ àïí nguå caái caãnh mònh, töi cuä nhaâ Lï, maâ vïì vúái nhaâ Nguyïîn. Thûa anh em hiïíu nhû vêåy thò cuäng bùçng chùèng hiïíu gò! Theo yá töi, chuã trûúng nhû thïë thò thêåt laâ treã con, thêåt laâ chùèng hiïíu gò vïì sûå saáng taåo nghïå thuêåt caã. Töi thiïët tûúãng Nguyïîn Du trûúác khi laâ möåt öng quan thò laâ möåt con ngûúâi caái àaä. Nguyïîn Du viïët ra Truyïån Kiïìu laâ vò thñch viïët, cêìn viïët; laâ vò tûâng ngù’m boáng trùng, laâ vò àaä nghe gioá thöíi, laâ vò coá caái hay, caái àeåp úã trong loâng noá reáo rù’t, noá àoâi böåc löå ra ngoaâi. Möåt bêåc thiïn taâi nhû Nguyïîn Du haá laåi chùèng biïët rùçng nhûäng sûå àöíi triïìu cuäng chó laâ nhûäng viïåc vùåt, khöng àaáng phaãi laâm caã ba nghòn hai trùm nùm mûúi böën cêu thú àïí thúã than. Caái kiïëp ngûúâi úã trong taác giaã Nguyïîn Du coân hïå troång nhiïìu hún nûäa. ÊËy àoá, vñ duå möåt àiïìu nöng nöíi, chêåt heåp cuãa caái nghõ luêån thöng thûúâng. Anh em phaãi laâ nhûäng ngûúâi thêëy nhûäng chöî caån heåp cuãa nhûäng thûá nghõ luêån, nghiïn cûáu êëy. Ngoaâi hai böín phêån: phiïn dõch vaâ nghiïn cûáu, anh em coân coá möåt böín phêån töëi cao, laâ saáng taác. Àaä àaânh rùçng: muöën saáng taåo, muöën viïët ra nhûäng vùn phêím, thò phaãi coá khiïëu riïng, coá taâi trúâi cho sùén. Nhûng nïëu ta cûá chùm chuá, cûá luyïån têåp, thò tûå nhiïn caái mêìm taâi cuäng phaãi löå ra. Coân nhû khöng àïí yá gù’ng cöng trûúác, maâ tûå cho rùçng mònh khöng coá khiïëu, laâ möåt sûå vöåi tin theo söë mïånh. Töi chù’c chù’n rùçng: nïëu bao nhiïu hoåc troâ thúâi nay àïìu hoåc quöëc ngûä maäi tûå luác lïn mûúâi àïën hai mûúi tuöíi, thò caái söë
THANH NIÏN VÚÁI QUÖËC VÙN 15 nhaâ vùn Viïåt Nam seä nhiïìu lïn gêëp möåt trùm lêìn. Vaâ söë nhaâ vùn àaä nhiïìu thïm, thò têët coá nhiïìu may mù’n hún àïí coá nhûäng nhaâ vùn siïu viïåt. Trûúâng vùn trêån buát seä àöng àuác têëp nêåp, ruã nhau ài nhû möåt boån ngûúâi tòm àêët múái, chûá khöng lú thú leã teã nhû caái caãnh chúå chiïìu hiïån nay. Hïî cûá hoåc maäi thò caái khiïëu trong ngûúâi múái àûúåc kñch thñch, àûúåc nöíi dêåy. Maâ nïëu cûá laâm lú thò duâ coá taâi sùén, caái taâi cuäng chïët ài, uöíng phñ maâ thöi. Vaâ têët caã caác anh em, ngûúâi coá khiïëu àïí phiïn dõch, nghiïn cûáu, hay saáng taác, cuäng nhû nhûäng ngûúâi khöng coá khiïëu gò riïng biïåt, têët caã àïìu coá möåt viïåc laâm chung, laâ uãng höå cho vùn Viïåt Nam. Têët caã phaãi toã rùçng anh em xem àoá laâ möåt chuyïån nhaâ, chûá chùèng phaãi laâ möåt chuyïån ngoaåi quöëc, têët caã phaãi toã rùçng vui, rùçng thñch caái trûúâng vùn Viïåt Nam. Àûâng coá caái thaái àöå hûäng húâ, khöng xem, khöng àoåc. Trong thêm têm cuãa chuáng ta àêy, chuáng ta coá thïí khöng giêåt mònh nghiïåm thêëy nöîi húâ hûäng cuãa chuáng ta hay khöng? Nhûäng taác phêím cuãa vùn chûúng Viïåt Nam maâ khöng döåi àïën trûúâng Àaåi hoåc hay sao? Töi tûúãng tûúång úã nûúác ngûúâi, möåt taác phêím xuêët hiïån ra maâ hay, thò caác sinh viïn nûúác hoå phaãi hoa tay muáa chên, luêån luêån, baân baân, laâm nhû úã trong trúâi àêët múái sinh ra möåt cuãa laå. Hoå khöng bao giúâ chõu theo sau dû luêån, vaâ tònh nguyïån ài trûúác phong traâo. Töi tûúãng tûúång úã bïn Phaáp nhûäng ngûúâi treã tuöíi khi hoå ài uãng höå cho baãn kõch Hernani, uãng höå kyâ cho baãn kõch êëy thù’ng trêån, phêìn àöng chù’c hùèn laâ nhûäng sinh viïn, nhûäng thanh niïn hoåc höåi hoåa. Sinh viïn hoå úã moåi núi,
16 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU úã trong cuöåc dêîn àêìu tû tûúãng hay hûúãng ûáng vùn hoåc. Coân nhû úã nûúác ta bêy giúâ, thaãng hoùåc coá nhûäng taác phêím hay bùçng quöëc vùn xuêët hiïån, thò chûa chù’c anh em àaä biïët àïën, àïí àïën nöîi thaânh ra nhûäng keã úã ngoaâi phong traâo. Cuöåc caách mïånh thi ca cuãa ta gay go trong mûúâi nùm trúâi nay, laâ cöng trònh cuãa ai ai. Àïën khi thù’ng trêån, cuäng chùèng phaãi sinh viïn ca khuác khaãi hoaân. Maâ coân gò khuyïën khñch caác vùn gia Viïåt Nam bùçng caách yïu mïën, cöí voä cuãa anh em sinh viïn! Laâm sao cho caái lêu àaâi vùn hoåc Viïåt Nam coá xêy lïn, thò anh em cuäng laâ nhûäng keã àaä goáp phêìn. Chûá möåt ngaây kia lêu àaâi êëy coá raång rúä, chùèng leä anh em tûúãng rùçng noá tûå trïn trúâi rúi xuöëng hay sao? Anh em seä giêån mònh biïët bao, nïëu trong khi ngûúâi ta lo khuên gaåch, vaác cêy, maâ anh em cuäng chùèng coá lêëy möåt tiïëng “hoâ khoan”, goåi laâ goáp cêu thuác giuåc. Caái cöng viïåc dïî nhêët vaâ cuäng coá hiïåu quaã, laâ goáp tiïëng reo hoâ àoá, caác baån aå. Reo hoâ laâm sao cho xûáng àaáng laâ tiïëng reo hoâ cuãa sinh viïn, phï bònh laâm sao cho caái dû luêån cuãa sinh viïn laâ caái dû luêån àuáng nhêët, vaâ laâm thïë naâo cho ai nêëy cuäng thónh cêìu, e súå caái thanh nghõ chù’c chù’n cuãa sinh viïn! III Phêìn thûá ba cuãa cêu chuyïån naây, töi seä xin phaác hoåa vaâi nguyïn tù’c. Bêy giúâ anh em àaä àöìng loâng laâm viïåc cho quöëc vùn caã röìi, thò ta theo nhûäng yá àõnh naâo, nhûäng khuynh hûúáng naâo khaã dô coá lúåi nhêët cho quöëc vùn?
THANH NIÏN VÚÁI QUÖËC VÙN 17 Söëng, tûác laâ choån lûåa. Khöng thïí ài nûúác àöi àûúåc, nhêët laâ khi vùn hoåc Viïåt Nam coân êëu trô. Vêåy rêët sú saâi, töi xin trònh ra àêy goåi laâ saáu nguyïn tù’c. Nhûäng nguyïn tù’c êëy coá thïí baân caäi rêët daâi doâng; chuáng noá khöng phaãi laâ tuyïåt àöëi; coá thïí ngûúâi ta bêët àöìng yá, coá thïí ngûúâi ta cho laâ chêåt heåp. Nhûng töi quaã quyïët rùçng: àoá laâ nhûäng nguyïn tù’c cûáu cho quöëc vùn. Saáu nguyïn tù’c êëy taåm kïí sau naây: Möåt laâ phaãn nhûäng têåt xêëu trong tinh thêìn AÁ Àöng. Hai laâ phaãn nhûäng têåt xêëu cuãa riïng ngûúâi Viïåt Nam. Ba laâ chuöång sûå thêåt. Böën laâ chuöång sûå laânh maånh. Nùm laâ chuöång sûå saáng suãa. Saáu laâ chuöång saáng taác. Àiïìu thûá nhêët : nhûäng têåt xêëu trong tinh thêìn AÁ Àöng ta laâ nhûäng gò? Thûa caác baån, têåt àêìu söí laâ têåt lûúâi, têåt laâm biïëng. Lûúâi suy nghô, thñch nhaân nhaä, thñch ngöìi khöng. Caái quan niïåm cuãa Laäo Tûã, Trang Tûã, naâo laâ thanh tõnh, naâo laâ vö vi, thêåt laâ húåp vúái sûác maáu chaåy cuãa ngûúâi Àöng AÁ. Nïëu maáu chuáng ta chaåy maånh thò têët chuáng ta phaãi xung xùng laâm caái naây caái noå, chûá vö vi thò chõu sao nöíi. Vêåy thò trong vùn hoåc Viïåt Nam, thöi ta àûâng duâng caái khêíu khñ haát cö àêìu nûäa; àûâng cho cuöåc söëng laâ hû vö nûäa, àûâng “hoåc laâm Trang Tûã thiïu cú nghiïåp”, àûâng “khuác Cöí Böìn ca goä haát chúi” nûäa; maâ phaãi thïë naây: cuác cung, têån tuåy. Têåt thûá hai laâ têåt “möåt têëc àïën giúâi”. Ngöìi maâ thanh tõnh vö vi, thò dïî hiïíu vuä truå lù’m. Ta cho vuä truå laâ thïë
18 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU naâo thò vuä truå seä thïë êëy chúá chi. Nhûng sûå thêåt laâ ta phaãi ài nghiïn cûáu, tòm toâi múái hiïíu vuä truå àûúåc, chûá khöng thïí ngöìi maâ phoáng àaåi. Vêåy thò laâm viïåc gò, cuäng phaãi “chùm chù’m, núm núáp”, coi laâ phaãi têån cuâng quan saát múái àûúåc. Möåt têåt nûäa laâ naäo huyïìn hoùåc, naäo chuöång thêìn quyïìn. Gêìn àêy, trong thú vùn coá caái möët noái chuyïån Liïu trai. Coá nhûäng thi sô nhêët àõnh lêëy höì ly laâm vúå; vaâ nïëu buöng cuå Böì Tuâng Linh ra thò hoå khöng biïët noái gò. Caái tinh thêìn huyïìn hoùåc cuãa AÁ Àöng àaä löå ra trong sûå theo huâa êëy. Noá coân chuöång thêìn, chuöång thaánh, nïn noá bõa ra nhûäng giêëc mú tiïn, nïn nhiïìu nhaâ vùn phñ thò giúâ taã cung àiïån úã trïn trúâi. Thiïn àûúâng chó úã trïn traái àêët naây thöi; biïët sûãa àöíi sûå vêåt, thò sûå vêåt hoáa ra thiïn àûúâng, chûá haâ têët phaãi xem chuyïån quyã, phaãi yïu nhûäng ma tinh, hay phaãi mú nhûäng naâng tiïn nûä. Coân nhûäng têåt xêëu riïng cuãa ngûúâi Viïåt ta laâ têåt gò? Thûa caác baån, chó cêìn kïí ra àêy möåt caái têåt àaåi biïíu. Caái têåt to lúán nhêët, roä rïåt nhêët, coá haåi nhêët, laâ caái tinh thêìn maâ töi goåi laâ: tinh thêìn voi nan. Phaãi, nhûäng con voi to lúán lù’m, coá àuã chên àuã voâi, nhûng noá úã trong bùçng nan, úã ngoaâi bùçng giêëy. Trong kinh tïë, nhûäng caái Imprimerie hay Boulangerie universelle chùèng haån, laâ nhûäng caái nhaâ coá dùm mûúi thúå laâm; nhûäng àaåi thûúng cuåc laâ nhûäng hiïåu baán möåt ñt khùn quaâng, bñt têët; thò trong vùn chûúng, cöë nhiïn nhûäng quyïín Chu Maånh Trinh hay Nguyïîn Traäi chùèng haån laâ nhûäng sûå böi phïët qua loa, naâo àuã taâi liïåu gò, naâo noái ra àûúåc caái gò múái laå. Mêëy nùm nay, caác baån chù’c cuäng àaä bõ caái maä khaão cûáu noá àaánh lûâa; mua quyïín saách vïì, àûúåc caái bòa laâ coá yá nghôa!
THANH NIÏN VÚÁI QUÖËC VÙN 19 Möåt baãn dõch Ly Tao maâ àem àiïåu Súã Tûâ dõch qua loa ra luåc baát hay song thêët luåc baát: voi nan. Möåt têåp saách noái nhaãm döng daâi maâ goåi laâ tiïíu thuyïët; möåt cuöën haát Dùåm Nghïå Tônh maâ chó goáp nhûäng baâi haát dùåm vaâi huyïån Nghi Xuên, Can Löåc taåi Haâ Tônh, chûá chùèng thêëy tónh Nghïå An úã àêu: àïìu laâ voi nan caã... Voi nan àïí lûâa àöåc giaã, voi nan àïí laâm tiïìn; kïí laâm sao xiïët voi nan... Traái vúái tinh thêìn giaã döëi, lûâa loåc, muöën dïî ùn kia, ta phaãi coá tinh thêìn laâm thêåt. Khaão cûáu laâ khaão cûáu thêåt; vùn sô laâ coá taâi thêåt; xuêët baãn laâ xuêët baãn thêåt nhûäng saách hay àaáng vúái àöìng tiïìn. Viïët möåt quyïín saách têët laâ noá phaãi khaá giaây, söë trang cho khaã dô laâm möåt quyïín. Chûá nhûäng taác phêím böën nùm mûúi trang giêëy, thò thêåt laâ troâ àuâa. Ngûúâi Viïåt ta coá möåt chöî keám laâ sûå ngù’n húi. Saách cuãa ta phêìn nhiïìu ngù’n húi caã. Trûâ nhûäng truyïån trûúâng thiïn hai ba nghòn cêu thú nhû Hoa tiïn, Truyïån Kiïìu, nhûäng taác phêím khaác toã rùçng caái sinh lûåc cuãa taác giaã ñt oãi, ngheâo naân. Trong vùn hoåc Taâu, möåt böå Höìng lêu möång chùèng haån, göìm coá mêëy mûúi quyïín, ta muöën dõch kyä trong vaâi nùm hoåa múái xong. Coân trong vùn hoåc Phaáp, nhûäng taác phêím lúán lao khöng cêìn phaãi kïí. Àïën nhû trïn trûúâng vùn thïë giúái hiïån giúâ, möåt quyïín tiïíu thuyïët hay cuäng tûâ nùm trùm trang giêëy trúã lïn. Nhûäng taác phêím mai sau cuãa vùn hoåc ta cuäng phaãi coá lûúång múái àûúåc, àïí toã rùçng caái nùng lûåc saáng taåo cuãa ta cuäng döìi daâo, chaãy aâo aåt trong baãy taám trùm trang saách. Àaânh rùçng, lúâi tuåc coá noái: “Vùn hay chùèng luêån viïët daâi”. Nhûng vùn àaä hay maâ laåi nhiïìu, thò caái hay noá trùm hònh nghòn veã. Noá nhû caã möåt buöíi súám mai göìm trùm hoa, nghòn laá, möåt vaån con chim, chûá khöng phaãi chó laâ
20 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU vaâi gioåt sûúng hoa. Caái hay coá keâm theo caái nhiïìu thò múái thêåt laâ bù’t chûúác taâi cuãa taåo hoáa. Taåo hoáa baây ra naâo söng, naâo nuái, naâo soáng, naâo mêy, naâo muön loaâi, chûá coá phaãi leâo teâo ñt oãi nhû trong nhûäng baâi thú Àûúâng àêu! Maâ trong sûå daâi húi êëy, ta vêîn cûá khöng cêíu thaã. Vùn thò chùm soác tûâng cêu; thú thò saát haåch tûâng chûä. Sao cho trong möåt baâi vùn, baâi thú àïìu coá caái tñnh caách hoaân thaânh. Möîi chûä, möîi cêu, àïìu nhû nhûäng tïn lñnh úã trong möåt àaåo quên; chûä naâo, cêu naâo àûáng úã chöî naâo, laâ noá coá caái lyá do, caái phêån sûå cuãa noá úã chöî êëy. Nhûäng nguyïn tù’c phaá hoaåi àaä phaác sú qua. Giúâ àïën nhûäng nguyïn tù’c kiïën thiïët. Nguyïn tù’c cöët yïëu laâ chuöång sûå thêåt. Coá nhûäng linh höìn thêåt (des êmes uraies) vaâ coá nhûäng linh höìn giaã (des êmes fausses). Nhûäng linh höìn thêåt thò ùn noái tûå nhiïn, thaânh thêåt vúái mònh, thaânh thêåt vúái ngûúâi khaác; viïët vùn ra khöng khi naâo àoáng tuöìng. Coân nhûäng linh höìn giaã laâ nhûäng linh höìn thñch daáng àiïåu, thñch kiïíu caách, luác naâo cuäng mú nhûäng caái khung àõnh sùén, vaâ gù’ng laâm theo nhû caái khung êëy. Nhûäng linh höìn giaã seä êín trong chuã nghôa nghïå thuêåt àïí ùn huát cho thoãa thñch, röìi bõa àùåt ra thuyïët naây, thuyïët noå. Nhûng chó coá möåt caái thuyïët quan hïå nhêët: laâ phaãi coá taâi! Chuöång sûå thêåt ta seä khöng súå sûå thêåt. Sûå thêåt coá xêëu xa, ta cuäng nhòn; coá nhòn kyä thò múái sûãa àöíi àûúåc. Nïëu ta tröën caái sûå thêåt thò caái sûå thêåt noá cuäng cûá àuöíi theo ta; cuäng nhû Boileau noái: nïëu anh àuöíi caái tûå nhiïn, caái tûå nhiïn seä cûá söìng söåc chaåy trúã laåi. Viïët vùn thêåt, laâ ta khöng quïn nhûäng àiïìu kiïån xaä höåi, nhûäng sûå cêìn thiïët cuãa muön ngûúâi chung quanh ta.
THANH NIÏN VÚÁI QUÖËC VÙN 21 Ta khöng noái nhûäng chuyïån úã trïn muâ sûúng, maâ ta úã giûäa caái àúâi, nhêån nhûäng tiïëng döåi cuãa àúâi vaâ cuäng tung ra cho àúâi nhûäng tiïëng cuãa ta, bù’t àúâi phaãi döåi. Vùn thêåt, laâ caái vùn xêy àù’p, böìi böí cho sûå söëng, cho àúâi ngûúâi. Têët caã caái gò cuãa nhên loaåi maâ laåi khöng “võ nhên sinh?”. Böín phêån nhaâ vùn laâ àûa tay àêíy cho caái baánh xe àúâi chûá khöng thïí taách riïng ra úã êín. Nïëu úã êín, thò viïët vùn röìi cuäng nïn àöët chaáy ra tro buåi chûá coân in ra laâm gò! Laâm sao cho cuöåc àúâi hay thïm lïn, phaãi thïm lïn, àeåp thïm lïn, laâ viïët vùn thêåt. Coân nhû caái vùn chûúng truyïån kyâ quaái àaãn vêîn thöng duång úã AÁ Àöng ta, thò phaãi cho noá hïët thúâi! Nguyïn tù’c xêy dûång thûá hai laâ chuöång sûå laânh maånh chuöång sûác khoãe. Trong vùn hoåc ta gêìn àêy, múái nhêåp caãng àûúåc caái quan niïåm “nghïå sô”. Quan niïåm khöëc haåi êëy tûâ phêìn cuöëi thïë kyã mûúâi chñn bïn Phaáp truyïìn laåi. Noá cuä lù’m, chûá coá múái meã gò; maâ chuáng ta, sù’p úã nûãa thïë kyã thûá hai cuãa thïë kyã hai mûúi; chuáng ta “laåi khùng khùng vúát lêëy möåt phêìn àuöi”? Nhûäng àöì àïå cuãa quan niïåm nghïå sô haá laåi khöng nhúá rùçng tûâ luác quan niïåm êëy phaát sinh àïën nay, nhên loaåi àaä traãi qua hai trêån chiïën tranh, trêån 1914 - 1918 vaâ trêån 1939 hiïån nay. Nhûäng caái phaãn tiïën böå coân phaãi suåp àöí vúái hai trêån chiïën tranh, nûäa laâ quan niïåm nghïå sô. Quan niïåm êëy ngaây xûa cuäng coá, coá tûâ ba böën nghòn nùm kia. Nhûng ngûúâi Taâu vaâ ngûúâi Viïåt goåi noá bùçng möåt caái tïn phong nhaä hún: “TAÂI TÛÃ”. Caái tïn àaä phong nhaä hún, maâ caái yá niïåm cuäng phong nhaä hún thêåt. “Taâi tûã” laâ ngûúâi coá taâi. Coá taâi vaâ coá tònh. Coá tònh vaâ coá yá; coá
22 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU biïët caái hay, caái àeåp úã àúâi. Boån vùn sô thi gia laâ “taâi tûã” maâ mùåc khaách tao nhên cuäng laâ “taâi tûã”. Taâi tûã miïång gêëm loâng chêu. Taâi tûã biïët: “Caãm trúâi àêët vö cuâng - Möåt mònh tuön gioåt lïå”. Nhûng gioá xa thöíi àïën, chuáng ta àaä boã caái quan niïåm taâi tûã maâ thay caái quan niïåm nghïå sô vaâo. Nghïå sô laâ keã ài tòm caái thuá úã àúâi, tòm maâ hûúãng cuâng têån caái àúâi. Hûúãng caái söëng xong, hoå hûúãng qua caã caái chïët. Hûúãng bùçng sûå vùån caái sûác khoãe cho thaânh ra sûå bïånh hoaån. Hûúãng bùçng caách laâm cho khaác àúâi. “Taâi tûã” khaác àúâi úã chöî àúâi troåc maâ mònh thanh. Nghïå sô khaác àúâi úã chöî àúâi khoãe maâ mònh öëm. Taâi tûã cho àúâi laâ mï, maâ coá leä mònh coá möåt phêìn giaác ngöå. Nghïå sô cho àúâi laâ thûúâng nïn mònh phaãi àiïn. Taâi tûã thò “cêìm, kyâ, thi, hoåa”. Nghïå sô thò rûúåu vaâ thuöëc phiïån. Taâi tûã thò yïu giai nhên. Coân nghïå sô thò têët laâ phaãi yïu nhûäng gaái àô. Töi tûå hoãi: sûå huát thuöëc phiïån, ngûúâi thûúâng coân cho laâ chùèng àeåp, nïn cuäng huát trong möåt goác phoâng riïng. Maâ cúá sao boån vùn sô, àaáng leä, phaãi trong saåch, cao àaåo hún ngûúâi thûúâng, laåi loäa löì mang noá ra, àem noá vaâo nùçm trong vùn chûúng cho moåi ngûúâi xem? Coân coá caái thúâi naâo trú treän cho bùçng thúâi naây nûäa khöng? Ngûúâi ta cho caái xêëu laâ caái tuyïåt àeåp, daám huïnh hoang tûå àù’c vò caái doåc têíu cuãa mònh. Dûúâng nhû caái aác yá cuãa hoå laâ mònh àaä truåy laåc röìi, thò vung toáe caái truåy laåc êëy àïí ngûúâi khaác mù’c phaãi, cho coá baån vúái hoå. Cho àïën nöîi möåt boån thiïëu niïn múái xanh maái toác, vò xem gûúng hoå, maâ phaãi mù’c caái baã phuâ dung. Hoå ca tuång rùçng: Khoái huyïìn lïn! Khoái huyïìn lïn!...
THANH NIÏN VÚÁI QUÖËC VÙN 23 Thûa caác baån, àoá laâ khoái nêëu cúm cuãa dên laâng beåp.(1). Hoå noái rùçng: Nhúá quï sêìu trù’ng möåt àïm nay! Quï àêy laâ caái quï nêu cuãa hoå, cuãa möåt boån ngûúâi chaán chûúâng khöng coân quï hûúng naâo àïí phuång thúâ nûäa caã, cho nïn phaãi lêëy thuöëc phiïån laâm quï hûúng. Viïët vùn laâ möåt sûå laâm viïåc. Muöën laâm viïåc thò phaãi coá tinh thêìn khoãe maånh, phaãi gheát sûå bïånh hoaån, phaãi gheát caái xêëu xa cuãa truåy laåc. Hoùåc giaã coá àöi bêåc thiïn taâi hoå coá têåt, thò àoá cuäng chó laâ nhûäng àiïìu àaáng tiïëc; nhûäng àiïìu maâ xaä höåi laâm ngú ài cho, chûá coá phaãi nhûäng àiïìu àïí laâm gûúng àêu. Coá nhûäng ngûúâi hoåc thuöåc loâng cêu phûúng ngön: “Coá taâi thò coá têåt”. Thïë laâ hoå coá têåt trûúác, têåt rûúåu cheâ, thuöëc phiïån, cö àêìu. Coân nhû caái taâi, thò noá chaåy tröën úã àêu mêët. Hay laâ hoå baão: huát thuöëc phiïån àïí tòm hûáng? Vêåy thò caái vùn thú hoå laâm ra àoá laâ vùn thú cuãa thuöëc phiïån laâm chûá hoå coá laâm ra àêu. Coân ngûúâi maånh thò uöëng nûúác laä cuäng cûá laâm thú hay àûúåc nhû thûúâng. Vúái tònh thïë vùn hoåc Viïåt Nam bêy giúâ, àaä nhêån traách nhiïåm laâm vùn sô, thi sô, thò àaáng leä chó ùn cúm hêím, uöëng nûúác vöëi maâ laâm viïåc cho vùn chûúng múái phaãi, àaáng leä phaãi söëng kiïng khem nhû möåt ngûúâi tu, àïí laâm viïåc cho àûúåc lêu bïìn múái phaãi. Chûá laåi mï ùn mï huát maâ tröën vaâo caái quan niïåm nghïå sô hay sao? (1) ÚÃ àêy, taác giaã xin àïí nhûäng tònh riïng laåi möåt bïn, khöng thêëy ngûúâi viïët, maâ chó thêëy thú àaä viïët.
24 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU Nguyïn tù’c thûá ba, ta seä chuöång saáng suãa. Coá nhiïìu ngûúâi thêëy bïn Phaáp coá phong traâo viïët vùn töëi tùm, bñ hiïím, thò cho laâ tên kyâ lù’m. Noá múái thêåt, nhûng laâ múái cho nûúác Phaáp, möåt nûúác àaä thûâa caái tinh thêìn quaá phên taách, àaä chaán caái tinh thêìn quaá roä rïåt. Chûá àem caái phong traâo tûúång trûng êëy sang AÁ Àöng ta, thò chó laâ laâm nùång thïm caái bïånh mú höì, caái bïånh múâ mõt, caái bïånh thiïëu saáng suãa cuãa ta. AÁ Àöng àaä thêëy cêy liïîu laâ ngûúâi àaân baâ, cêy truác laâ ngûúâi quên tûã, con chim seã laâ keã tiïíu nhên, thò thêåt laâ tûúång trûng quaá lù’m röìi, chùèng cêìn phaãi huyïìn bñ thïm nûäa. Khi töi àoái, thò noái: töi muöën ùn. La Bruyeâre baão: “Anh muöën noái rùçng tuyïët xuöëng û? Thò haäy noái: tuyïët xuöëng”; chûá ai laåi ài dêëu maây dêëu mùåt trong möåt trûúâng vùn, trûúâng thú kñn mñt laâ nghôa laâm sao? Mùåt cuãa Têy Thi khöng cêìn phaãi che, hay chó che thoaãng qua möåt bûác maânh, goåi laâ thïm veã möång thú, chûá coân mùåt maâ phaãi dêëu kñn nhû bûng, thò hoåa chùng laâ mùåt cuãa Chung Vö Diïåm. Caái àeåp, khöng súå aánh saáng. Caái hay thaãng hoùåc cuäng coá muâ múâ. Nhûng bñ hiïím coá phaãi àêu laâ möåt àõnh luêåt? Vúái laåi traâo lûu thïë giúái hiïån nay laâ traâo lûu vùn hoåc bònh dên. Maâ caái bònh dên Viïåt Nam laåi laâ caái bònh dên keám coãi hún caã. Ta phaãi viïët vùn saáng suãa àïí cho hoå dïî hiïíu. Vùn cuãa ta phaãi nhû têëm loâng haãi haâ cuãa taåo vêåt, àeåp thò cuäng phúi ra àoá cho ai nêëy àïìu àûúåc hûúãng, chûá taåo vêåt coá laâm haâng raâo, coá xêy thaânh cêëm àêu. Töi nghô nhû triïët lyá siïu lyá laâ nhûäng chuyïån khuác mù’c, khoá khùn, maâ Bergson coân viïët ra àûúåc nhûäng cêu saáng suãa, dïî lônh höåi àûúåc; huöëng chi caái vùn thú thöng thûúâng, maâ