Sự khác biệt giữa mô hình phát triển vùng ven đô ở Mỹ và Châu Âu

Chia sẻ: Nguyễn Tình | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:4

Thêm vào BST

Báo xấu

34
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung của bài viết này là đề cập đến sự khác biệt giữa mô hình phát triển vùng ven đô Mỹ và Châu Âu, rút ra một số bài học đối với Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sự khác biệt giữa mô hình phát triển vùng ven đô ở Mỹ và Châu Âu

DIEÃN ÑAØN SÖÏ KHAÙC BIEÄT GIÖÕA MOÂ HÌNH PHAÙT TRIEÅN VUØNG VEN Ñoâ KTS. Phaïm Thò Nhaâm Phoù Vieän tröôûng VIUP Differences between peri-urban development models in the US and Europ Urbanization of peri-urban areas is a common phenomenon of urban expansion. The peri-urban area is a region with diverse functions and also a driving force for national economic development, so they are often considered in national urban development strategies. Developed countries such as the US, Europe (UK, France), Asia (Japan, Korea, China, Thailand) have been going through urbanization. Each country has different behaviors, depending on culture, development level and socio-economic conditions. The paper addresses the differences between peri-urban development models in the US and Europe, thereby drawing lessons for Vietnam. Ñoâ thò hoaù khu vöïc ven ñoâ laø hieän töôïng phoå bieán cuûa quaù trình môû roäng ñoâ thò. Khu vöïc ven ñoâ laø vuøng coù chöùc naêng ña daïng vaø cuõng laø ñoäng löïc phaùt trieån kinh teá quoác gia, neân chuùng thöôøng ñöôïc quan taâm trong chieán löôïc phaùt trieån ñoâ thò toaøn quoác. Caùc nöôùc phaùt trieån nhö Myõ, chaâu AÂu (Anh, Phaùp), chaâu AÙ (Nhaät, Haøn Quoác, Trung Quoác, Thaùi Lan) ñaõ vaø ñang traûi qua thôøi kì ñoâ thò hoaù vuøng ven ñoâ. Moãi quoác gia coù caùch öùng xöû khaùc nhau, phuï thuoäc vaøo vaên hoaù, trình ñoä phaùt trieån vaø ñieàu kieän kinh teá - xaõ hoäi. Baøi vieát ñeà caäp ñeán söï khaùc bieät giöõa moâ hình phaùt trieån vuøng ven ñoâ ôû Myõ vaø chaâu AÂu, töø ñoù ruùt ra baøi hoïc ñoái vôùi Vieät Nam. Töø khoaù: Vuøng ven ñoâ, ñoâ thò lôùn, vuøng ven ñoâ thaønh phoá lôùn 1. Phaùt trieån töï do ôû vuøng ven - vaønh ñai ñoâ thò ngoaïi oâ nöôùc Myõ ÔÛ nöôùc Myõ, môû roäng ñoâ thò ñeán vuøng ven ñoâ thaønh phoá lôùn khoâng coù giôùi haïn maø theo nhu caàu söû duïng. Vuøng ven ñoâ ñaõ trôû thaønh vuøng ñaïi ñoâ thò roäng lôùn coù ñaëc tröng khaùc bieät, ôû ñoù “oâ toâ” laø bieåu töôïng vaên hoaù ñoâ thò, coøn cö daân trung löu ñöôïc thoaû maõn sôû höõu nhöõng dinh thöï roäng lôùn vaø tieän nghi. Hình döôùi ñaây bieåu thò quaù trình taêng tröôûng ñoâ thò hoaù vaø môû roäng khoâng gian ñoâ thò thaønh phoá nöôùc Myõ. Töø moät thaønh phoá thuoäc ñòa coù chöùc naêng hoãn hôïp vaøo cuoái theá kæ 19 trôû thaønh thaønh phoá chuyeân ngaønh quy moâ lôùn hôn vaøo ñaàu theá kæ 20. Ñaây laø thôøi kì ñoâ thò hoaù laàn thöù nhaát vôùi khoâng gian ñoâ thò ñöôïc phaân taàng xaõ hoäi cuûa khu phoá ngheøo khoù vôùi khu phoá daønh cho giôùi thöôïng löu. Thôøi kì ñoâ thò hoaù laàn hai vaøo khoaûng thaäp nieân 70 cuûa theá kæ 20, thaønh phoá tieáp tuïc môû roäng nhanh choùng vaø phaân cöïc, ñoâ thò hoaù vuøng ven dieãn ra nhanh vaø xuaát hieän khu nhaø oå chuoät, nhaø ôû xaõ hoäi vaø khu nhaø taïm. Cuoái theá kæ 20, vuøng ngoaïi oâ tieáp tuïc môû roäng khoâng giôùi haïn hình thaønh thaønh phoá ngoaïi vi döôùi daïng ñoâ thò phoøng nguû vôùi raát nhieàu khu nhaø ôû Hình 1. Tieán trình môû roäng caùc thaønh phoá ôû nöôùc Myõ [1] daønh cho nhaø giaøu ñoâ thò. 92 SË 103+104 . 2020
≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝ Thaønh phoá ngoaïi vi trôû thaønh moät daïng khu trung taâm coù ñuû moïi thaønh phaàn nhöng quanh ñeå taïo neân moät söï chuyeån tieáp meàm hình thaùi ñoâ thò môùi taïi caùc thaønh phoá lôùn ôû thöôøng taäp trung nhieàu ngöôøi ngheøo vaø cho moãi ñoâ thò. Noù cuõng bao goàm laø moät ñoâ nöôùc Myõ. Trong ñoù, naêm ñaëc tröng cô baûn moät soá thaønh phaàn cöïc giaøu. Vì theá, coù tình thò trung taâm, moät ñoâ thò môùi, coù theå laø ñoâ cuûa thaønh phoá ngoaïi vi ñöôïc caùc hoïc giaû traïng phaân bieät giaøu ngheøo lôùn trong khoâng thò rìa ñaõ trôû neân haáp daãn khoâng keùm ñoâ ñuùc keát, ñoù laø: (i) thaønh phoá trong ñoù quy gian ngay gaàn nhau. thò trung taâm; hay moät ñoâ thò ngoaïi oâ, moät moâ dieän tích khoâng gian vaên phoøng chieám trung taâm vuøng ngoaïi oâ... mang ñeán cho cö treân 5 trieäu meùt vuoâng vaø laø nôi taäp trung Ñeán nay, ngöôøi Myõ ñang phaûi ñoái maët vôùi söï daân nhöõng chaát löôïng soáng maø trung taâm cuûa nhieàu taäp ñoaøn, coâng ty ñaàu naõo; (ii) suy thoaùi veà nhieàu maët, ñaëc bieät laø vaán ñeà thaønh phoá khoâng theå laøm ñöôïc. Tuy nhieân thaønh phoá coù quy moâ khoâng gian thöông moâi tröôøng, xaõ hoäi, do vieäc phaùt trieån traøn veà thöïc teá, heä thoáng xa loä vaø maïng oâ côø cuûa maïi baùn leû treân 600 ngaøn meùt vuoâng; (iii) soá lan ra ngoaïi oâ naøy. Mumford, Jane Jacobs Myõ cuõng nhö giaác mô Myõ veà söï töï do, bieåu lao ñoäng taïi ñòa phöông cao hôn soá löôïng laø nhöõng hoïc giaû lôùn veà ñoâ thò hoïc ñaõ laøm töôïng bôûi xe hôi bieät thöï, laø nhöõng thöïc teá daân thöôøng truù (tính theo ngaøy), quy moâ ñaát roõ nhaát söï baát caäp cuûa caùch phaùt trieån traøn raát khoù xoay chuyeån. saûn xuaát coâng nghieäp lôùn hôn quy moâ ñaát lan naøy ôû Myõ vaø môû ra traøo löu ñoâ thò hoïc ôû; (iv) trang bò ñuû nhöõng dòch vuï giaûi trí, tieâu haäu hieän ñaïi nöûa sau theá kyû 20 vôùi noã löïc duøng cuûa moät thaønh phoá; (v) ba möôi naêm taäp trung ñoâ thò laïi, haïn cheá phaùt trieån traøn tröôùc ñaây khu vöïc naøy hoaøn toaøn khoâng lan, coá gaéng taïo söï soáng ñoäng ôû khu vöïc loõi. phaûi laø thaønh phoá[3]. James E. Vance Jr (1960)[2] ñeà xöôùng moâ Hình 3. Moâ hình ñoâ thò töï chuû Hình 2. Ñoâ thò phoøng nguû (vuøng ngoaïi oâ thaønh phoá Los Angeles) 2. Kieåm soaùt phaùt trieån vuøng ven ñoâ - vaønh ñai xanh nöôùc Anh hay Coù theå thaáy ôû Myõ khoâng kieåm soaùt phaùt trieån hình ñoâ thò töï chuû (Urban Realms Model) noâng nghieäp ñoâ thò ôû Phaùp ñoâ thò vuøng ven ñoâ, töø ñoù hình thaønh caùc ñaïi cho vuøng ven ñoâ nhaèm thay theá daïng Traùi vôùi Myõ, caùc ñoâ thò chaâu AÂu trong giai ñoâ thò roäng lôùn laø caùc thaønh phoá ngoaïi vi thöùc ñoâ thò phoøng nguû coù xu theá suy thoaùi ñoaïn taêng tröôûng vaø môû roäng ñoâ thò, Nhaø roäng gaáp haøng traêm laàn so vôùi trung taâm ñoâ vaø ñöôïc aùp duïng thaønh coâng ôû vònh San nöôùc tìm nhieàu bieän phaùp haïn cheá söï phaùt thò loõi. Maïng löôùi oâ côø Jefferson treân toaøn Francisco. Ñaây laø daïng ñoâ thò hình thaønh trieån traøn lan cuûa ñoâ thò, kieåm soaùt caû khoâng nöôùc Myõ khieán cho moïi khu vöïc coù tính keát moät caùch ñoäc laäp vaø lieân keát vôùi nhau ñeå taïo gian xaây döïng vaø khoâng xaây döïng. Nhieàu noái vaø giaù trò gaàn nhö nhau. Vì theá, toaøn boä thaønh maïng löôùi ñoâ thò lôùn. Chuùng khoâng thaønh phoá chaâu AÂu ñaõ ban haønh chính saùch khu vöïc xung quanh loõi ñoâ thò veà cô baûn phaûi laø ñoâ thò veä tinh maø tham gia vaøo vieäc choáng laïi söï phaùt trieån töï phaùt, manh muùn coù cô hoäi töông ñöông neân seõ daãn tôùi phaùt hình thaønh neân khoâng gian ñoâ thò lôùn. Moâ vaø nhaûy coùc cuûa caùc döï aùn ñoâ thò ôû vuøng trieån daøn ñeàu treân maët baèng. Ñaëc ñieåm cuûa hình ñoâ thò töï laäp khoâng phuï thuoäc vaøo caùc ven ñoâ. ÔÛ Anh, Chính phuû ñaõ kieåm soaùt vuøng ven ñoâ laø ñôn naêng, moãi khu vöïc ñaûm CBD hay trung taâm ñoâ thò lòch söû, laø caáu phaùt trieån töï phaùt khoâng giôùi haïn ôû vuøng ven nhieäm moät chöùc naêng ñoâ thò naøo ñoù maø dieän phaàn trong ñoâ thò hieän ñaïi vaø ñöôïc söû duïng ñoâ, töø ñoù chính saùch “vaønh ñai xanh” ra ñôøi. tích khoâng cho pheùp laøm ôû trung taâm. Chöùc cho nhieàu muïc ñích khaùc nhau, ñöôïc lieân Vaønh ñai xanh laø ranh giôùi ngaên söï phaùt naêng cuûa vuøng ven naøy bao goàm nhaø maùy keát vôùi nhau taïo thaønh ñoâ thò lôùn vaø vaän trieån cuûa ñoâ thò, cung caáp nhöõng tieän ích, coâng nghieäp, caùc khu vui chôi giaûi trí roäng haønh thuaän lôïi. Ñoâ thò naøy phuï thuoäc vaøo oâ dòch vuï cho ñoâ thò, baûo veä caûnh quan vuøng lôùn, caùc khu thöông maïi dòch vuï taäp trung toâ, coù theå lôùn ñeán quy moâ caàn thieát cho muïc noâng thoân. Vaønh ñai xanh xuaát hieän ôû 14 vaø chuû yeáu laø ñoâ thò phoøng nguû, ñaëc bieät tieâu phaùt trieån thaønh phoá lôùn. thaønh phoá lôùn nöôùc Anh vaø nhaän ñöôïc söï cho taàng lôùp trung löu. Trong khi ñoù, ôû khu uûng hoä chính trò roäng raõi. Vaønh ñai xanh laø vöïc loõi ñoâ thò coù maät ñoä cao, ña daïng coâng Moâ hình ñoâ thò töï laäp goàm moät trung taâm coâng cuï giuùp nhaø nöôùc Anh laäp keá hoaïch söû naêng bao goàm dòch vuï, vaên hoaù, thöông thöông maïi, noù taïo neân trung taâm thaønh duïng ñaát duy trì caûnh quan noâng thoân xung maïi, vaên phoøng, ôû... Veà thaønh phaàn xaõ hoäi, phoá vaø coù theå keát noái vôùi caùc ñoâ thò xung quanh thaønh phoá, ngaên chaën xaây döïng caùc SË 103+104 . 2020 93
daân tham gia caùc döï aùn “noâng nghieäp - ñoâ thò” coù söï hoã trôï cuûa Nhaø nöôùc. Taïi vuøng Ile-de-France, taùc ñoäng cuûa quaù trình toaøn caàu hoaù ñaõ laøm cho saûn xuaát noâng nghieäp ôû vuøng ven ñoâ bò aûnh höôûng bôûi caùc nhu caàu ñaàu tö phaùt trieån haï taàng, KCN, khu ñoâ thò. Tình traïng ñaàu tö khoâng lieân tuïc, thöôøng bò giaùn ñoaïn bôûi nhieàu aùp löïc töø caùc nhaø phaùt trieån ñaát ñai baát ñoäng saûn. Moät soá cö daân thaønh thò ñaõ haønh ñoäng ñeå khaéc phuïc nhöõng nguy haïi gaây suy thoaùi noâng nghieäp ven ñoâ. Hoï töï hình thaønh caùc toå chöùc lieân keát xaõ hoäi, coá gaéng khoâi phuïc nhöõng thöù coøn soùt laïi trong vuøng ven ñoâ, tìm caùch giaûm khoaûng caùch veà quan heä giöõa ngöôøi tieâu duøng vôùi ngöôøi saûn xuaát. Ngoaøi ra, hoï caøng ngaøy caøng nhaän thöùc ñöôïc raèng khoâng gian canh taùc noâng nghieäp ven ñoâ coù theå trôû thaønh nôi giao löu vaên hoaù ñoâ thò - noâng thoân, tìm hieåu noâng nghieäp saïch... Khoâng gian noâng nghieäp ñoâ thò “Farmland” laø moät caáu thaønh thieát yeáu taïo neân moâi tröôøng soáng coù chaát löôïng hôn ñoái vôùi caùc khu ñònh cö noâng thoân ven ñoâ. Do ñoù, caùc nhaø chính trò gia ñòa phöông ñaõ khôûi xöôùng Hình 4. Vaønh ñai xanh trong Chieán löôïc quoác gia Anh. nhieàu saùng kieán nhaèm phuïc hoài vaø ña daïng Nguoàn: https://www.cobhamgreenbelt.org.uk/green-belt/where-is-the-green-belt hoaù saûn phaåm noâng nghieäp ven ñoâ ôû caùc khu ñoâ thò ñeán caùc vuøng nhaïy caûm veà moâi tröôøng. Vaønh ñai xanh nöôùc Anh (chieám 13% dieän tích caû nöôùc) ñaõ ñöôïc duy trì trong khoaûng 80 naêm, laø moät trong caùc muïc tieâu quan troïng cuûa Chieán löôïc phaùt trieån khoâng gian laõnh thoå quoác gia[4]. Vieäc trieån khai vaønh ñai xanh ôû nhieàu quoác gia ñöôïc coi laø moät trong nhöõng noã löïc quoác teá noåi baät nhaát vaøo ñaàu theá kæ 20 nhaèm kieåm soaùt söï phaùt trieån ñoâ thò. Tuy nhieân, ôû Nhaät, Haøn Quoác, Phaùp, Ñöùc vaø nhieàu quoác gia khoâng thöïc söï thaønh coâng khi aùp duïng vaønh ñai xanh ôû moïi thaønh phoá. Maëc duø nhieàu nghieân cöùu chæ ra vaønh ñai xanh ñoâ thò mang laïi nhieàu lôïi ích hôn laø nhöôïc ñieåm. ÔÛ xung quanh thuû ñoâ Paris, vaønh ñai xanh laø moät trong nhöõng chính saùch quan troïng trong quy hoaïch toång theå phaùt trieån vuøng ñoâ thò. Ñeå kieåm soaùt phaùt trieån môû roäng ñoâ thò töï phaùt, ngöôøi Phaùp thaáy caàn thieát phaûi baûo toàn nhöõng khu ñaát röøng vaø khu ñaát troáng roäng lôùn, coi chuùng laø tieàm naêng cuûa phaùt trieån beàn vöõng. Coâng cuï baûo toàn ña daïng heä sinh thaùi töï nhieân ñaõ ñöôïc aùp duïng treân khu röøng. Coøn ôû caùc khu ñaát troáng, caùc chính trò Hình 5. Sô ñoà phaân vuøng ñoâ thò ôû caùc khu vöïc cuûa vuøng Ile-de-France gia ñòa phöông tìm ra bieän phaùp cho noâng Nguoàn: https://fr.wikipedia.org/wiki/G%C3%A9ographie_de_l%27%C3%8Ele-de-France 94 SË 103+104 . 2020
≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝ tôùi thaúng caùc khu ñoâng daân cö ngoaøi vaønh ñai ñeå keát noái nhöõng cö daân coù nhu caàu tröïc tieáp vaøo khu trung taâm, khi ñoù seõ taïo ra moâ hình chuøm ñoâ thò chöù khoâng phaùt trieån daøn ñeàu treân maïng roäng. Phaùt trieån ñònh höôùng söû duïng giao thoâng coâng coäng (Transit Oriented Development - TOD) laø moät trong nhöõng giaûi phaùp thöïc hieän caáu truùc ña taâm naøy. Thöïc tieãn, nhieàu ñoâ thò nhö Haø Noäi, Haûi Phoøng, Thanh Hoaù ñaõ khoâng vaän duïng thaønh coâng moâ hình naøy. - Moâ hình noâng nghieäp ñoâ thò ñöôïc nhieàu quoác gia aùp duïng, mang laïi hieäu quaû veà Hình 6. So saùnh phaùt trieån vuøng ven ñoâ ôû Myõ vaø Chaâu AÂu (Nguoàn https://slideplayer.com/slide/10450481) caûnh quan moâi tröôøng, veà xaõ hoäi vaø kinh teá vuøng ven ñoâ trong thôøi kì quaù ñoä töø noâng caáp khaùc nhau. Caùc saùng kieán naøy nhaèm taùc duïng, caàn coù moät soá ñieàu kieän sau: thoân leân ñoâ thò. taêng cöôøng tính beàn vöõng cuûa noâng nghieäp Thöù nhaát laø coù moät ñöôøng giao thoâng cao ven ñoâ vaø söï tham gia cuûa coäng ñoàng vaøo toác loaïi vaønh ñai ñeå gom toaøn boä giao NGAØY NHAÄN BAØI: 10/4/2020 vieäc quaûn lyù ñaát ñai. thoâng tröôùc khi vaøo ñoâ thò. Ñöôøng cao toác NGAØY GÖÛI PHAÛN BIEÄN: 10/4/2020 laø hình thöùc ñôn giaûn nhaát ñeå ngaên chia NGAØY DUYEÄT ÑAÊNG: 25/4/2020. Xu höôùng phaùt trieån noâng nghieäp ñoâ thò khoâng gian vì caùc loái tieáp caän leân cao toác Taøi lieäu tham khaûo hieän ñöôïc nhieàu quoác gia aùp duïng, mang coù theå khoáng cheá vaø hai beân cao toác cô [1]. Jorge Rodríguez Vignoli, Francisco Rowe laïi hieäu quaû veà caûnh quan moâi tröôøng, veà xaõ baûn khoâng coù giaù trò phaùt trieån neáu khoâng (2017), The Changing Impacts of Internal Migration on Residential Socio-Economic Segregation in the hoäi vaø kinh teá vuøng ven ñoâ trong thôøi kì quaù coù ñöôøng tieáp caän. Thöù hai laø khu vöïc Greater Santiago, page 3. ñoä töø noâng thoân leân ñoâ thò. ngoaøi vaønh ñai cao toác voán phaûi laø moät [2] The Urban realms model by Vance, https://worldgeographyindonesia.wordpress. vuøng xanh roäng lôùn chöa phaùt trieån, chöù com/2015/05/07/the-urban-realms-model-by-vance/ 3. Baøi hoïc vôùi Vieät Nam khoâng phaûi laø vuøng ñoâng daân cö. Thöù [3] CHANRLESWOILTH E.City edge:contemporary Baûn ñoà döôùi ñaây khaùi quaùt söï khaùc bieät ñoâ ba laø coù nhöõng ñöôøng cao toác hoaëc giao discourses on urbanism.2005. [4] National Planning Policy Framework (2012). thò Myõ vaø chaâu AÂu kieåm soaùt quaù trình ñoâ thò thoâng nhanh ña phöông tieän töø vaønh ñai www.communities.gov.uk hoaù vuøng ven ñoâ. Töø ñoù ruùt ra baøi hoïc vôùi caùc ñoâ thò lôùn Vieät Nam: - Vuøng ven ñoâ khoâng chuù troïng phaùt trieån caùc daïng ñoâ thò ñôn chöùc naêng (daïng ñoâ thò phoøng nguû) ôû quy moâ lôùn, bôûi noù taïo neân nhöõng khoâng gian ñôn ñieäu vaø laøm cho ñoâ thò maát ñi naêng löïc thích öùng vôùi caùc bieán ñoåi cuûa boái caûnh veà kinh teá - xaõ hoäi - moâi tröôøng. - Phaùt trieån nhaø ôû chæ daønh cho ngöôøi trung löu trong dieän tích roäng lôùn gaáp nhieàu laàn ñoâ thò loõi trung taâm seõ taïo neân söï phaân taàng xaõ hoäi, töø ñoù gaây neân caùc maâu thuaãn trong caùc taàng lôùp ñònh cö, khoù khaên trong quaûn lyù ñoâ thò beàn vöõng. - AÙp duïng moâ hình vaønh ñai xanh kieåm soaùt phaùt trieån traøn lan khoâng phaûi thaønh phoá naøo, quoác gia naøo cuõng coù nhöõng ñieàu kieän ñeå thöïc hieän. Theo TS. Phoù Ñöùc Tuøng, ñeå vaønh ñai xanh coù theå phaùt huy SË 103+104 . 2020 95