Sự thay đổi cơ cấu ngành nghề và việc chăm sóc, giáo dục trẻ em: Khảo sát tại một xã ven đô - Nguyễn Thị Vân Anh

56 X· héi häc sè 4 (64), 1998<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Sù thay ®æi c¬ cÊu ngµnh nghÒ vµ viÖc ch¨m sãc,<br /> gi¸o dôc trÎ em: kh¶o s¸t t¹i mét x· ven ®«<br /> <br /> NguyÔn ThÞ V©n Anh<br /> & V©n Anh<br /> <br /> <br /> ViÖc chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr−êng, ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ®·<br /> t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh. C¬ cÊu ngµnh nghÒ thay ®æi cïng víi tÝnh<br /> chÊt ®Æc thï vµ ®a d¹ng cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ phi n«ng nghiÖp ®· thu hót mét lùc l−îng lao<br /> ®éng nhµn rçi ®«ng ®¶o ë n«ng th«n, t¸c ®éng kh«ng nhá tíi ®êi sèng cña mäi gia ®×nh, ®Æc biÖt lµ<br /> ®êi sèng cña trÎ em. QuyÒn cña trÎ em ®−îc tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng cña gia ®×nh, ®−îc ch¨m<br /> sãc vµ gi¸o dôc vÒ søc khoÎ vµ häc tËp còng Ýt nhiÒu chÞu sù chi phèi bëi nh÷ng thay ®æi nµy. Song<br /> d−êng nh− c¸c nghiªn cøu x· héi häc vÒ biÕn ®æi kinh tÕ-x· héi n«ng th«n trong thêi kú ®æi míi rÊt<br /> Ýt quan t©m tíi vai trß vµ gi¸ trÞ lao ®éng cña trÎ trong ho¹t ®éng kinh tÕ cña gia ®×nh.<br /> Môc ®Ýnh cña bµi viÕt nµy lµ nh»m xem xÐt mét sè vÊn ®Ò vÒ sù tham gia cña trÎ em vµo<br /> c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ hé vµ c«ng viÖc gia ®×nh, viÖc ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ em trong gia ®×nh,<br /> trong bèi c¶nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ. Nh÷ng vÊn ®Ò trªn ®−îc nh×n nhËn trªn c¬ së nh÷ng<br /> quan s¸t vÒ sù thay ®æi c¬ cÊu ngµnh nghÒ t¹i mét x· ven ®«, n¬i mµ trong h¬n 10 n¨m qua c¸c<br /> ho¹t ®éng kinh tÕ ®ang diÔn ra hÕt søc s«i ®éng ®· thu hót c¸c nguån lùc lao ®éng ë mäi løa tuæi.<br /> Sù thay ®æi c¬ cÊu ngµnh nghÒ<br /> §æi míi kinh tÕ ®· ®a d¹ng ho¸ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, t¹o c¬ héi cho nhiÒu ngµnh nghÒ<br /> ph¸t triÓn. Nh÷ng nghÒ thuÇn n«ng nh− trång trät, ch¨n nu«i kh«ng cßn chiÕm vai trß "®éc t«n"<br /> trong c¬ cÊu ngµnh nghÒ ë n«ng th«n. Bªn c¹nh mét sè nghÒ truyÒn thèng ®−îc phôc håi, nhiÒu<br /> nghÒ míi ®· xuÊt hiÖn vµ linh ho¹t ®¸p øng nhu cÇu tr−íc m¾t cña thÞ tr−êng. TÝnh chÊt ®a d¹ng<br /> cña c¸c ngµnh nghÒ phô ®· thu hót nhiÒu lao ®éng nam n÷ ë mäi løa tuæi kh¸c nhau, kÓ c¶ lao<br /> ®éng trÎ em.<br /> C¬ cÊu ngµnh nghÒ thay ®æi ®· ¶nh h−ëng tíi vai trß vµ chøc n¨ng cña trÎ em trong gia<br /> ®×nh. TrÎ em kh«ng chØ ®−îc nh×n nhËn d−íi gãc ®é tinh thÇn vµ t×nh c¶m nh− ®em l¹i niÒm vui,<br /> h¹nh phóc, lµ chç n−¬ng tùa lóc tuæi giµ, vµ ®Ó tiÕp nèi dßng dâi mµ cßn ®−îc nh×n nhËn d−íi gãc<br /> ®é kinh tÕ, tøc gi¸ trÞ lao ®éng cña trÎ trong viÖc ®ãng gãp thu nhËp cña gia ®×nh.<br /> ChuyÓn ®æi vµ ®a d¹ng ho¸ ngµnh nghÒ ®· lµm t¨ng møc sèng cña ®a sè gia ®×nh ë n«ng<br /> th«n. Møc sèng t¨ng lªn kÐo theo sù gia t¨ng nh÷ng nhu cÇu ®èi víi c¸c gi¸ trÞ vËt chÊt. T×m kiÕm<br /> nguån t¨ng thªm thu nhËp d−êng nh− lµ môc ®Ých quan träng tr−íc m¾t cña c¸c gia ®×nh. TrÎ em<br /> n«ng th«n v« h×nh chung còng bÞ ¶nh h−ëng vµ bÞ l«i kÐo vµo dßng ch¶y cña lùc l−îng lao ®éng<br /> nµy. §éng c¬ "lµm ¨n kinh tÕ - t¨ng thªm thu nhËp" cña gia ®×nh ®· t¸c ®éng kh«ng nhá ®Õn<br /> quyÒn ®−îc ch¨m sãc vµ gi¸o dôc vÒ søc khoÎ vµ häc tËp cña c¸c em trong gia ®×nh. Quan niÖm cña<br /> ng−êi lín vÒ gi¸ trÞ häc vÊn vµ gi¸ trÞ lao ®éng cña trÎ cã nhiÒu thay ®æi.<br /> Thùc tÕ cho thÊy t×nh tr¹ng trÎ bá häc sím ë n«ng th«n ngµy cµng gia t¨ng. Do ®ã vÊn<br /> ®Ò ®Æt ra lµ trong t−¬ng lai, víi chiÕn l−îc ph¸t triÓn n«ng th«n theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸,<br /> hiÖn ®¹i ho¸ ®ßi hái ph¶i cã mét ®éi ngò lao ®éng n«ng th«n cã ®ñ tr×nh ®é chuyªn m«n vµ tay<br /> nghÒ cao, liÖu thÕ hÖ trÎ n«ng th«n ngµy h«m nay cã ®¸p øng ®−îc nhu cÇu ph¸t triÓn l©u bÒn<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn ThÞ V©n Anh & V©n Anh 57<br /> <br /> cña ®Êt n−íc kh«ng? ViÖc ®Þnh h−íng nghÒ nghiÖp cho thÕ hÖ trÎ nµy nh− thÕ nµo? Nh÷ng vÊn<br /> ®Ò trªn cã thÓ ®−îc lµm râ h¬n qua viÖc t×m hiÓu sù biÕn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ ë mét vïng n«ng<br /> th«n.<br /> §Þa bµn kh¶o s¸t lµ mét x· ven ®« (x· PL) thuéc huyÖn Thanh oai tØnh Hµ T©y. X· n»m<br /> däc trªn trôc ®−êng quèc lé 52, tiÕp gi¸p víi thÞ x· Hµ §«ng vµ c¸ch Hµ Néi kho¶ng 15 km. VÞ trÝ<br /> cña x· rÊt thuËn lîi cho giao th«ng, bu«n b¸n, ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ phôc vô cho sù ph¸t<br /> triÓn cña c¸c ®« thÞ. X· cã kho¶ng 14300 nh©n khÈu trong ®ã sè trÎ em d−íi 15 tuæi lµ 4000 (36%),<br /> víi trªn 2600 hé gia ®×nh sinh sèng trªn diÖn tÝch lµ 710 ha trong ®ã chØ cã 471 ha ®Êt n«ng<br /> nghiÖp. MËt ®é d©n sè cña x· hiÖn nay kh¸ cao, 1800 ng−êi/km2 (kho¶ng 2 ng−êi/m2). §Êt chËt<br /> ng−êi ®«ng khiÕn cho diÖn tÝch b×nh qu©n/ ®Çu ng−êi cµng ngµy cµng bÞ co hÑp l¹i. §©y còng lµ<br /> mét lý do khiÕn cho ng−êi d©n cña x· ph¶i t×m c¬ héi kiÕm viÖc lµm kh¸c ngoµi n«ng nghiÖp.<br /> Ho¹t ®éng kinh tÕ cña x· tr−íc ®©y chñ yÕu dùa vµo n«ng nghiÖp víi mét n¨m 2 vô. X· cã<br /> 5 th«n, mçi th«n cã mét nghÒ truyÒn thèng riªng nh− nghÒ ch¹m træ, lµm vµng m·, lµm bét, lµm<br /> nãn, lµm qu¹t giÊy, chæi ®ãt,... Trong thêi kú bao cÊp, mét sè nghÒ nh− ch¹m træ, lµm vµng m·...<br /> kh«ng ®−îc ph¸t huy. Mét sè nghÒ kh¸c nh−, lµm nãn, qu¹t giÊy, lµm bét,... tuy vÉn tån t¹i song<br /> quy m« s¶n xuÊt nhá hÑp - trong ph¹m vi gia ®×nh. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp vÉn chiÕm −u thÕ.<br /> Víi chÝnh s¸ch më cöa, tù do ho¸ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, mét sè nghÒ thñ c«ng truyÒn<br /> thèng nh− ch¹m træ, lµm vµng m·, lµm chæi ®ãt, lµm bét ®−îc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn. Bªn<br /> c¹nh ®ã, mét sè nghÒ truyÒn thèng kh¸c nh− nghÒ lµm nãn, lµm qu¹t giÊy l¹i ®ang mÊt dÇn<br /> chç ®øng trong thÞ tr−êng. TÝnh ®a d¹ng còng nh− tÝnh chÊt “tÜnh” - s¶n xuÊt t¹i nhµ, cña c¸c<br /> nghÒ truyÒn thèng ®· thu hót lao ®éng cña mäi thµnh viªn trong gia ®×nh, ë mäi løa tuæi kÓ c¶<br /> ng−êi giµ vµ trÎ em.<br /> Qua thêi kú bao cÊp, ng−êi d©n trong x· ý thøc rÊt râ "b©y giê chØ lµm ruéng th× chÕt<br /> ®ãi....ë ®©y phô thuéc n«ng nghiÖp th× mét n¨m thiÕu 4-5 th¸ng g¹o... ph¶i ®i kiÕm ngoµi ®Ó lÊy<br /> tiÒn ®ong g¹o, lµm thªm nghÒ phô ®ã..." (N÷ , gi¸o viªn) . HÇu hÕt c¸c gia ®×nh trong x· lµm mét<br /> vµi nghÒ phô. C¬ cÊu ph©n c«ng lao ®éng trong hé gia ®×nh phï hîp víi løa tuæi, giíi tÝnh vµ c¬ cÊu<br /> ngµnh nghÒ phô. Lùc l−îng lao ®éng nhµn rçi cña x· trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· tiÕp øng nhanh<br /> chãng víi nhu cÇu cña thÞ tr−êng - mét sè nghÒ phô kh¸c ®· xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn: nghÒ x©y<br /> dùng (nghÒ nÒ, méc), nghÒ b¸n bu«n, b¸n hµng rong c¸c mÆt hµng nh− chæi ®ãt, hµng nhùa, hµng<br /> s¸o (g¹o), hµng mÝa, chî c¸ t«m, hoa qu¶...C¸c nghÒ nµy cung cÊp hµng ho¸ vµ dÞch vô ®Õn tËn tay<br /> ng−êi tiªu dïng ë c¸c ®« thÞ vµ mét sè tØnh xung quanh.<br /> C¬ cÊu ngµnh nghÒ vµ lao ®éng ®−îc tr×nh bµy tãm t¾t trong b¶ng 1. ë ®©y, c¬ cÊu nghÒ<br /> phi n«ng nghiÖp ®−îc chia lµm hai lo¹i: nghÒ truyÒn thèng vµ nghÒ míi xuÊt hiÖn cïng víi c¬ chÕ<br /> thÞ tr−êng. C«ng viÖc ®−îc miªu t¶ mang tÝnh di ®éng cao (®éng) hay kh«ng mang tÝnh di ®éng<br /> (tÜnh) phô thuéc vµo ho¹t ®éng cña c«ng viÖc ®ã diÔn ra ë ngoµi x·, liªn x· hay ngay t¹i nhµ. Ph©n<br /> lo¹i nhãm ng−êi tham gia c¸c nghÒ phô gåm trÎ em (tuæi d−íi 16- theo LuËt Ch¨m sãc vµ b¶o vÖ<br /> trÎ em ViÖt Nam); thanh thiÕu niªn1: (tuæi tõ 14 - 30), trung niªn (tuæi 31- 50) vµ ng−êi giµ (trªn<br /> 50 tuæi). Mçi lo¹i nghÒ cã mét thêi gian biÓu: do tÝnh chÊt c«ng viÖc cña nghÒ truyÒn thèng nªn<br /> ng−êi lao ®éng cã thÓ lµm t¹i nhµ vµo bÊt cø lóc nµo trong ngµy; nh−ng víi nh÷ng nghÒ míi, ng−êi<br /> lao ®éng th−êng ph¶i dµnh thêi gian c¶ ngµy ®Ó ®i lµm xa nhµ.<br /> B¶ng 1 cho thÊy phÇn lín lùc l−îng lao ®éng chÝnh cã søc khoÎ trong x· ®Òu tham gia nh÷ng<br /> c«ng viÖc cã tÝnh di ®éng cao, chiÕm nhiÒu thêi gian. §©y lµ nh÷ng nghÒ míi xuÊt hiÖn. NghÒ x©y dùng<br /> vµ nghÒ méc ®· thu hót sè ®«ng lao ®éng nam giíi ë ®é tuæi thanh thiÕu niªn vµ trung niªn (x· cã 1250<br /> thî nÒ vµ 300 thî méc). Nh÷ng ng−êi thî x©y dùng ph¶i ®i tõ s¸ng sím ®Õn tèi khuya míi vÒ. ThËm chÝ<br /> nhiÒu ng−êi ph¶i xa nhµ cã khi tíi hµng tuÇn lÔ. TrÎ em trai trong x· 15-16 tuæi còng ®· b¾t ®Çu theo<br /> <br /> <br /> 1<br /> T¸c gi¶ tù x¸c ®Þnh ®é tuæi phï hîp víi nhãm tham gia nghÒ phô.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 58 Sù thay ®æi c¬ cÊu ngµnh nghÒ vµ viÖc ch¨m sãc, gi¸o dôc trÎ em: ...<br /> <br /> cha anh ®i phô nÒ, phô viÖc trong c¸c c«ng tr×nh x©y dùng ë c¸c ®« thÞ. Ban ngµy trong x· hÇu nh−<br /> v¾ng bãng thanh niªn: “ra ®−êng chØ toµn bµ giµ víi trÎ con” (Nam, thî x©y dùng).<br /> B¶ng 1: C¬ cÊu ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp vµ tÝnh chÊt c«ng viÖc<br /> <br /> NghÒ truyÒn thèng :<br /> TÝnh chÊt c«ng viÖc Ng−êi lao ®éng<br /> TT NghÒ ------------------------ ---------------------------------------- Thêi gian<br /> §éng/ Ngoµi x·/ Nhãm Giíi<br /> tÜnh t¹i nhµ ng−êi<br /> 1. Ch¹m træ B¸n T¹i x−ëng hoÆc Ng−êi giµ cã tay Nam C¶ ngµy (thêi gian<br /> tÜnh nhËn viÖc vÒ nghÒ , thanh niªn kh«ng cè ®Þnh)<br /> nhµ lµm häc viÖc<br /> 2. Lµm vµng, m· TÜnh T¹i nhµ Trung niªn, ng−êi N÷/ C¶ ngµy (thêi gian<br /> giµ vµ trÎ em Nam kh«ng cè ®Þnh)<br /> 3. Lµm bét TÜnh T¹i nhµ Trung niªn, ng−êi N÷/ C¶ ngµy (thêi gian<br /> giµ vµ trÎ em Nam kh«ng cè ®Þnh)<br /> 4. Lµm nãn TÜnh T¹i nhµ Trung niªn, ng−êi N÷/ C¶ ngµy (thêi gian<br /> giµ vµ trÎ em Nam kh«ng cè ®Þnh)<br /> 5. Lµm chæi ®ãt TÜnh T¹i nhµ Trung niªn, ng−êi N÷/ C¶ ngµy (thêi gian<br /> giµ vµ trÎ em Nam kh«ng cè ®Þnh)<br /> NghÒ míi xuÊt hiÖn:<br /> 1. NghÒ nÒ §éng Theo c«ng tr×nh Thanh thiÕu niªn , Nam S¸ng sím ®i (5h.00-6h.00) -<br /> x©y dùng (®« trung niªn Tèi khuya vÒ (7h.00-9h.00) /<br /> thÞ) hoÆc ®i c¶ tuÇn<br /> 2. NghÒ méc B¸n Theo c«ng Thanh thiÕu niªn , Nam S¸ng sím ®i (5h.00-6h.00) -<br /> ®éng tr×nh x©y dùng trung niªn Tèi khuya vÒ (7h.00-9h.00) /<br /> hoÆc ®i c¶ tuÇn<br /> 3. Chî hµng §éng §i b¸n rong Thanh thiÕu niªn , N÷ S¸ng sím ®i (5h.00-6h.00) -<br /> nhùa (®« thÞ/ liªn trung niªn Tèi khuya vÒ (7h.00-9h.00) /<br /> tØnh) hoÆc ®i c¶ tuÇn<br /> 4. Chî hµng s¸o §éng §i b¸n bu«n / Thanh thiÕu niªn , N÷ S¸ng sím ®i (5h.00-6h.00) -<br /> lÎ (®« thÞ) trung niªn Tr−a (12h.00 - 13h.00)/<br /> hoÆc tèi khuya vÒ (7h.00-<br /> 9h.00)<br /> 5. Chî rau, c¸ §éng §i b¸n bu«n / Thanh thiÕu niªn , N÷ S¸ng sím ®i (5h.00-6h.00) -<br /> lÎ (®« thÞ, chî trung niªn Tr−a (12h.00 - 13h.00)/<br /> lín) hoÆc tèi khuya vÒ (7h.00-<br /> 9h.00)<br /> <br /> Kho¶ng 20% d©n sè cña x· - chñ yÕu lµ phô n÷ - lµm nghÒ bu«n b¸n hµng rong, ch¹y chî.<br /> TÝnh chÊt di ®éng vµ ®Æc thï cña c«ng viÖc nµy còng ®ßi hái hä ph¶i ®i hÇu nh− suèt ngµy, "M−êi<br /> ng−êi th× ph¶i t¸m ng−êi ®i tõ s¸ng ®Õn tèi" (N÷, hµng x¸o), sè cßn l¹i ®i nöa buæi. Nh÷ng nghÒ<br /> phô lµm t¹i x· nh− tr¹m træ, lµm vµng m·, lµm bét, lµm chæi ®ãt, lµm nãn... do lùc l−îng cã søc<br /> lao ®éng yÕu nh− ng−êi giµ vµ trÎ em trong x· ®¶m nhiÖm. Nh÷ng nghÒ nµy mang l¹i thu nhËp<br /> thÊp h¬n nhiÒu so víi c¸c nghÒ kh¸c nh− x©y dùng, ch¹y chî...nh−ng l¹i sö dông ®−îc hÇu hÕt sè<br /> lao ®éng nhµn rçi kÓ c¶ ng−êi giµ vµ trÎ em trong x·.<br /> MÆc dï bÞ gäi lµ nghÒ phô nh−ng c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ nµy ®em l¹i nguån thu nhËp ®¸ng<br /> kÓ cho c¸c hé gia ®×nh “ë ®©y lµm vµng gi¶ (vµng m·) mua vµng thËt”. Theo sè liÖu thèng kª 1997<br /> cña x· th× b×nh qu©n thu nhËp tõ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ 315 kg thãc/®Çu ng−êi/n¨m (kho¶ng<br /> 500.000 ®ång/n¨m). NÕu tÝnh c¶ nghÒ phô nãi trªn th× b×nh qu©n thu nhËp ®Çu ng−êi lªn ®Õn 2,3<br /> triÖu ®ång/®Çu ng−êi/n¨m. Nh− vËy, vÒ mÆt thu nhËp, x· thuéc vµo lo¹i cã møc sèng trªn trung<br /> b×nh. Tuy nhiªn, chªnh lÖch vÒ møc thu nhËp gi÷a hé giÇu vµ hé nghÌo kh¸ lín. HiÖn nay, x· ®·<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn ThÞ V©n Anh & V©n Anh 59<br /> <br /> cã kho¶ng 7 gia ®×nh lµ tû phó nhê nghÒ cai thÇu x©y dùng trong khi ®ã vÉn cßn 2,7% hé nghÌo<br /> (thu nhËp kho¶ng 20.000 ®ång/th¸ng). Nh÷ng hé nghÌo nµy r¬i vµo nh÷ng gia ®×nh cã lao ®éng<br /> chÝnh bÞ èm yÕu, ng−êi giµ c« ®¬n, ng−êi tµn tËt, nh−ng thu nhËp chñ yÕu dùa vµo lµm n«ng<br /> nghiÖp, nghÒ phô truyÒn thèng cã thu nhËp thÊp.<br /> Mét “nghÞch lý” liªn quan tíi kh¸i niÖm “nghÒ chÝnh” - ho¹t ®éng kinh tÕ chñ yÕu (ë n«ng<br /> th«n th−êng lµ n«ng nghiÖp) vµ “nghÒ phô” (lµ phi n«ng nghiÖp). "NghÒ chÝnh" th−êng ®−îc coi lµ<br /> nghÒ thu hót ®«ng ®¶o nguån lùc, thêi gian lao ®éng vµ mang l¹i thu nhËp chÝnh cho hé gia ®×nh<br /> nh−ng ®èi víi nhiÒu gia ®×nh ë x·, nh÷ng "nghÒ phô" - phi n«ng nghiÖp l¹i lµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ<br /> "chÝnh". Ngay c¶ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp còng kh«ng ®ñ søc t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho toµn bé lùc<br /> l−îng lao ®éng chÝnh cña x·. Kh«ng Ýt gia ®×nh lµm nghÒ phô ph¶i thuª lao ®éng, tõ c¸c hé gia<br /> ®×nh nghÌo hoÆc tõ c¸c x· l©n cËn, lµm mét sè c«ng viÖc nhµ n«ng nh− cµy bõa, cÊy, h¸i....thay cho<br /> lao ®éng chÝnh cña gia ®×nh. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp,v« h×nh chung ®· trë thµnh ho¹t ®éng kinh tÕ<br /> "phô" vµ c¸c nghÒ "phô" trë thµnh ho¹t ®éng kinh tÕ "chÝnh" cña ®a sè hé gia ®×nh.<br /> Sù tham gia cña trÎ em trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vµ c«ng viÖc gia ®×nh<br /> Trong gia ®×nh n«ng th«n ViÖt Nam, trÎ em tham gia lao ®éng khi cßn rÊt nhá tuæi. TrÎ<br /> em 5-6 tuæi ®· b¾t ®Çu gióp ®ì cha mÑ b»ng nh÷ng c«ng viÖc ®¬n gi¶n nh− tr«ng nhµ, tr«ng em,<br /> quÐt nhµ, röa chÐn ®Üa... Lín lªn tuú theo søc khoÎ, trÎ em tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng lao ®éng<br /> kh¸c nhau cña gia ®×nh. Lao ®éng trë thµnh ®iÒu "tù nhiªn" ®èi víi b¶n th©n c¸c em, cha mÑ vµ<br /> nh÷ng ng−êi kh¸c. Lao ®éng tõ l©u ®· trë thµnh mét ph¹m trï, chuÈn mùc ®¹o ®øc ®Ó ®¸nh gi¸<br /> hµnh vi, nh©n c¸ch cña trÎ.<br /> Trong thêi kú bao cÊp, khi cßn chÕ ®é hîp t¸c x· n«ng nghiÖp, do c¬ chÕ s¶n xuÊt tËp thÓ,<br /> ®ãng gãp cña trÎ em vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp kh«ng ®−îc coi lµ chÝnh thøc, sù tham<br /> gia lao ®éng cña trÎ em thÓ hiÖn chñ yÕu d−íi 3 h×nh thøc lµ : tham gia ho¹t ®éng phô cña hîp t¸c<br /> x· nh− ch¨n tr©u bß, c¾t cá víi møc tÝnh c«ng ®iÓm kh¸ thÊp; tham gia lao ®éng trªn ®Êt 5% cña<br /> gia ®×nh vµ tham gia ho¹t ®éng lao ®éng do ®éi, ®oµn tr−êng tæ chøc (NguyÔn V¨n Chinh, 1997).<br /> Cïng víi sù biÕn ®æi kinh tÕ - x· héi vµ chuyÓn ®æi c¬ cÊu ngµnh nghÒ, vai trß kinh tÕ cña<br /> trÎ em trong gia ®×nh còng biÕn ®æi theo. Khi chuyÓn sang c¬ chÕ kho¸n s¶n phÈm, hé gia ®×nh trë<br /> thµnh mét ®¬n vÞ kinh tÕ ®éc lËp, do ®ã sè l−îng trÎ em tham gia vµo ho¹t ®éng kinh tÕ hé gia<br /> ®×nh t¨ng mét c¸ch ®¸ng kÓ. Lao ®éng nµy ®−îc ®¸nh gi¸ cao vµ trë nªn “h÷u h×nh” h¬n trong c¬<br /> cÊu ph©n c«ng lao ®éng cña gia ®×nh khi nã gãp phÇn trùc tiÕp lµm t¨ng thu nhËp hé gia ®×nh. Vai<br /> trß lao ®éng vµ tr¸ch nhiÖm cña trÎ trong gia ®×nh do vËy trë nªn nÆng nÒ h¬n. Ngoµi nh÷ng c«ng<br /> viÖc ®−îc ngÇm ph©n c«ng theo løa tuæi mét c¸ch “tù nhiªn”, sù ®ãng gãp cña trÎ cho c¸c ho¹t ®éng<br /> kinh tÕ hé gia ®×nh cßn thÓ hiÖn ë nh÷ng ho¹t ®éng sau :<br /> • TrÎ em tham gia nghÒ truyÒn thèng cña gia ®×nh nh− lµm vµng m·, lµm bét, lµm nãn, chæi<br /> ®ãt... Kh«ng Ýt trÎ em ®ñ mäi løa tuæi ®· tÝch cùc tham gia lµm nh÷ng nghÒ nµy.<br /> • NhiÒu em g¸i ë ®é tuæi 14-15 ®· bá häc ®Ó theo mÑ, theo chÞ ®i ch¹y chî, b¸n hµng rong.<br /> Nh÷ng nghÒ phô nµy ®· mang l¹i thu nhËp gÇn ngang víi thu nhËp cña ng−êi lín (kho¶ng<br /> 15.000 - 20.000 ®ång/ngµy). C¸c em trai ë løa tuæi 16 - 17 b¾t ®Çu theo cha, anh ®i häc<br /> nghÒ, phô viÖc thî x©y hoÆc thî méc. Møc thu nhËp còng kho¶ng 10.000 - 20.000<br /> ®ång/ngµy.<br /> • Khi cha mÑ v¾ng nhµ, mäi c«ng viÖc trong gia ®×nh tõ ch¨m sãc em nhá, néi trî ®Õn trång<br /> trät, ch¨n nu«i ®Òu do con c¸i hoÆc «ng bµ (nÕu cã) ë nhµ ®¶m nhiÖm. TrÎ em nghiÔm<br /> nhiªn ph¶i ®¶m nhËn vai trß "kÐp": võa ph¶i lµm nh÷ng phÇn viÖc cña ng−êi lín võa ph¶i<br /> ®ãng vai trß lµ "ng−êi lín", qu¸n xuyÕn mäi viÖc khi bè mÑ v¾ng nhµ.<br /> Th«ng tin thu ®−îc qua ph−¬ng ph¸p trÎ em tham gia cã thÓ ®−îc tr×nh bµy trong b¶ng liÖt kª<br /> c«ng viÖc hµng ngµy cña trÎ em trai vµ em g¸i (b¶ng 2). B¶ng 2 cho thÊy, c¸c em ë ®é tuæi nµy ®· ®ì<br /> ®Çn cho cha mÑ trong hÇu hÕt c¸c c«ng viÖc gia ®×nh. Tuy nhiªn ta kh«ng thÊy cã sù kh¸c biÖt ®¸ng kÓ<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 60 Sù thay ®æi c¬ cÊu ngµnh nghÒ vµ viÖc ch¨m sãc, gi¸o dôc trÎ em: ...<br /> <br /> vÒ vai trß giíi trong c«ng viÖc ®−îc ph©n c«ng cho trÎ trai vµ trÎ g¸i d−íi 12-13 tuæi nh− ®· thÊy ë mét<br /> sè ®iÒu tra vÒ lao ®éng trÎ em kh¸c (Joachim, 1997). §iÒu nµy cã thÓ do qui m« gia ®×nh nhá - nh÷ng<br /> gia ®×nh trÎ cã trung b×nh 2-3 con, céng víi viÖc ng−êi lín bËn rén c¶ ngµy buéc trÎ em ph¶i lµm mäi<br /> viÖc trong gia ®×nh. Tr¸ch nhiÖm vµ c«ng viÖc cña c¸c em chñ yÕu ®−îc ph©n theo løa tuæi: ®øa lín lµm<br /> viÖc lín, ®øa nhá lµm viÖc nhá, kh«ng cø lµ em trai hay em g¸i.<br /> B¶ng 2: Nh÷ng c«ng viÖc hµng ngµy cña trÎ em (nhãm tuæi 10 - 15)<br /> <br /> TT Nhãm c«ng viÖc N÷ Nam<br /> 1. Tham gia nghÒ phi n«ng nghiÖp<br /> - Lµm vµng m· , b¸n hµng, ®an ngùa, bã chæi ®ãt, xay bét,.. x x<br /> - Phô x©y (®Èy c¸t, x¸ch v«i) x<br /> - §i chî x<br /> 2. ViÖc ®ång ¸ng + lµm v−ên<br /> - Lµm v−ên (trång rau, tØa c©y, b¾t s©u, t−íi c©y..) x x<br /> - GÆt, cÊy, nhæ m¹, c¾t cá, cuèc ruéng, t¸t n−íc, nhæ r¹.. x x<br /> - Dän thãc, ph¬i r¬m, tuèt lóa x x<br /> 3. ViÖc nhµ<br /> - Tr«ng nhµ x x<br /> - NÊu n−íng (nÊu c¬m, ®un n−íc, röa b¸t, nhÆt rau, nÊu c¸m..) x x<br /> - Dän dÑp : lau bµn ghÕ, quÐt nhµ, quÐt s©n ngâ, giÆt quÇn ¸o.., x x<br /> - Ch¨n nu«i: cho gµ, lîn, vÞt ¨n, quÊy c¸m, dän chuång lîn, th¸i rau x x<br /> cho lîn, h¸i rau, lÊy bÌo, ch¨n tr©u, bß..<br /> - KiÕm thøc ¨n: t¸t c¸, b¾t cua, èc x<br /> 4 Ch¨m sãc em<br /> - Tr«ng em, bÕ em x x<br /> - QuÊy bét, cho em ¨n, t¾m cho em x x<br /> - Ru em, gióp em häc bµi x<br /> <br /> Tuy nhiªn, ë ®é tuæi lín h¬n, b¶n th©n trÎ vµ cha mÑ cña c¸c em ®· b¾t ®Çu ý thøc vÒ<br /> nh÷ng c«ng viÖc thÓ hiÖn giíi tÝnh còng nh− ®Þnh h−íng nghÒ nghiÖp. Ngoµi nh÷ng c«ng viÖc “tù<br /> nhiªn” ®Æc tr−ng cho trÎ em n«ng th«n nh− mß cua, b¾t c¸.., trÎ em trai ®· b¾t ®Çu tham gia<br /> nh÷ng c«ng viÖc lao ®éng nÆng nhäc nh− ®Èy xe, kÐo bõa, lµm phô v«i v÷a cho x©y dùng. Cã thÓ<br /> thÊy ë ®©y sù chuÈn bÞ cho vai trß nam giíi víi t− c¸ch lµ lao ®éng chÝnh, lµ trô cét cña gia ®×nh<br /> :“...con trai ®Õn tuæi lÊy vî cÇn mét c¸i nghÒ g× ®ã..”(N÷, ®i chî). C¸c em g¸i b¾t ®Çu ®i chî vµ ®· cã<br /> ý thøc chuÈn bÞ dÇn cho m×nh mét vèn riªng cho t−¬ng lai hoÆc ®Ó dµnh mua s¾m c¸ nh©n:“... con<br /> g¸i ®Õn tuæi lÊy chång cÇn cã c¸i vèn riªng...” (N÷, ®i chî).<br /> Mét nghiªn cøu vÒ sè giê lao ®éng trÎ em ë gia ®×nh n«ng th«n ®ång b»ng B¾c Bé cho thÊy<br /> ë løa tuæi tõ 11-12, trung b×nh mét ngµy c¸c em trai lµm kho¶ng 2,4 giê vµ c¸c em g¸i lµ 3,5 giê; ë<br /> løa tuæi 13-14, em trai: 2,7 giê vµ em g¸i: 5,9 giê; vµ ë tuæi 15-16, c¸c em lao ®éng tíi 6 - 7<br /> giê/ngµy, nghÜa lµ b»ng hoÆc h¬n sè giê lao ®éng trung b×nh trong ngµy cña ng−êi lín (Nguyen Van<br /> Chinh, 1997). Cã thÓ nãi, trÎ em ®· dµnh kh¸ nhiÒu thêi gian cho ho¹t ®éng kinh tÕ so víi thêi<br /> gian häc tËp ë tr−êng hoÆc ë nhµ. Do tÝnh chÊt ®Æc thï cña lao ®éng phi n«ng nghiÖp, trÎ em cña<br /> x· ph¶i dµnh nhiÒu thêi gian h¬n cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vµ c«ng viÖc gia ®×nh.<br /> Th¸i ®é ®èi víi viÖc ch¨m sãc søc kháe trÎ em trong gia ®×nh<br /> VÊn ®Ò vÒ søc khoÎ ®−îc nh×n nhËn lµ mét yÕu tè quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn<br /> trÎ em, nh−ng viÖc ®Çu t− cho ch¨m sãc søc khoÎ cña trÎ l¹i Ýt ®−îc ng−êi d©n quan t©m thùc sù .<br /> C¸c chi phÝ dµnh cho y tÕ vµ ch¨m sãc søc kháe cña hé gia ®×nh n«ng d©n chØ chiÕm mét tû lÖ kh¸<br /> nhá. Ph©n tÝch c¬ cÊu chi tiªu cña gia ®×nh n«ng d©n n¨m 1992 cho thÊy: chi cho ¨n uèng lµ 61%,<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn ThÞ V©n Anh & V©n Anh 61<br /> <br /> may mÆc 10,5%, nhµ ë 16,8%, v¨n ho¸ gi¸o dôc 3,8%, y tÕ 4,0% vµ c¸c kho¶n chi kh¸c 3,9% (Tæng<br /> côc Thèng kª, 1992).<br /> Nh×n chung møc sèng cña c¸c gia ®×nh trong x· ®−îc c¶i thiÖn nhiÒu, song, quyÕt ®Þnh chi<br /> tiªu cña gia ®×nh l¹i phÇn nµo bÞ ¶nh h−ëng bëi t©m lý "phó quý sinh lÔ nghÜa". Cã thÓ nhËn<br /> thÊy kh¸ râ sù t−¬ng ph¶n gi÷a nh÷ng tÝnh to¸n chi tiªu cho c¸c ho¹t ®éng cña ng−êi lín vµ cho<br /> trÎ em. Mét “nghÞch lý” thÓ hiÖn trong viÖc ®Çu t− ch¨m sãc trÎ em, lµ ng−êi d©n cã thÓ "kh«ng cã<br /> tiÒn" ®ãng häc phÝ, thiÕu tiÒn mua ®å dïng häc tËp, thiÕu tiÒn båi d−ìng cho trÎ em, nh−ng hä l¹i<br /> "kh«ng thÓ" c¾t gi¶m, ng−îc l¹i cßn t¨ng dÇn c¸c kho¶n chi cho hiÕu hû, cóng giç, ma chay vµ tæ<br /> chøc c¸c lÔ héi trong vµ ngoµi gia ®×nh: ”...ng−êi ta cã thÓ ¨n Ýt, tiÕt kiÖm ®Ó dµnh tiÒn cho c¸c viÖc<br /> trªn sao cho b»ng anh b»ng em, cho ®−îc tiÕng lo cho bè mÑ b»ng ng−êi kh¸c ®Ó bè mÑ kh«ng ph¶i<br /> tñi hæ ” (n÷, b¸n qu¸n, nãi vÒ viÖc tæ chøc mõng thä, lªn l·o).<br /> Ngay c¶ thêi gian cha mÑ dµnh cho viÖc ch¨m sãc con c¸i còng kh«ng nhiÒu. Nh÷ng<br /> ngµy n«ng nhµn lµ nh÷ng ngµy hÇu hÕt ng−êi lín trong gia ®×nh (cha, mÑ) ®i ra khái lµng tõ s¸ng<br /> tíi tèi. −íc tÝnh thêi gian v¾ng nhµ trung b×nh cña nhãm lao ®éng tham gia nh÷ng nghÒ cã tÝnh di<br /> ®éng cao chiÕm kho¶ng 12 - 13 tiÕng trong mét ngµy. Nh÷ng ngµy mïa, tuy cha mÑ ë nhµ nh−ng<br /> hÇu hÕt c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh ®Òu ®−îc huy ®éng vµo c«ng viÖc gÆt h¸i tõ s¸ng tíi tèi, viÖc<br /> ch¨m sãc trÎ nhá th−êng l©m vµo c¶nh “th«i th× ®µnh ®Ó ®øa lín ch¨m ®øa bÐ hoÆc lµ ng−êi giµ ë<br /> nhµ th× ch¨m sãc ch¸u” (n÷, y tÕ)<br /> Ngay c¶ viÖc ¨n uèng, chÕ ®é dinh d−ìng cho trÎ còng bÞ sao nh·ng: "tr−a ®Õn ®øa lín<br /> thæi c¬m cho ®øa bÐ ¨n... hay cã nåi c¬m nguéi ®Êy anh em bá ra mµ ¨n víi nhau.." (nam, thî x©y).<br /> B÷a ¨n tèi cña gia ®×nh, khi c¶ nhµ ®Çy ®ñ míi ®−îc chuÈn bÞ chu ®¸o h¬n. Thãi quen t»n tiÖn<br /> trong ¨n uèng cña ng−êi n«ng d©n, thËm chÝ ë c¶ nh÷ng gia ®×nh cã thu nhËp kh¸ ®· ¶nh h−ëng<br /> kh«ng nhá tíi t×nh tr¹ng søc khoÎ cña trÎ. Cã thÓ ®©y còng lµ mét nguyªn nh©n gãp phÇn lµm<br /> t¨ng t×nh tr¹ng suy dinh d−ìng cña trÎ em n«ng th«n, tû lÖ trÎ em n«ng th«n suy dinh d−ìng lªn<br /> tíi trªn 45% (Bé Y tÕ, 1995). Theo sè liÖu thèng kª, ë vïng n«ng th«n, nhiÒu trÎ em bÞ cßi cäc h¬n<br /> ë thµnh thÞ, ®iÒu nµy cã lÏ lµ hËu qu¶ cña tËp qu¸n ch¨m sãc trÎ em kh«ng tèt, sù h¹n chÕ cña<br /> c¸c dÞch vô søc kháe vµ ®iÒu kiÖn vÖ sinh m«i tr−êng kÐm.<br /> Mét ®iÒu quan s¸t thÊy ë c¸c gia ®×nh trong x· lµ , chØ cã trÎ em nhá míi ®−îc quan t©m<br /> s¨n sãc chu ®¸o h¬n. Nhê ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc x· héi cña x· mµ viÖc ch¨m sãc, b¶o vÖ søc<br /> khoÎ nh− kh¸m thai vµ tiªm chñng më réng cho trÎ d−íi 5 tuæi ®−îc thùc hiÖn rÊt tèt. ý thøc rÊt<br /> râ hËu qu¶ khã l−êng cña viÖc kh«ng tiªm phßng ®Çy ®ñ, cho nªn dï bËn ®Õn mÊy c¸c chÞ em<br /> còng nghØ viÖc mang trÎ nhá ®i tiªm.<br /> Nh×n chung, viÖc ch¨m sãc søc khoÎ cho trÎ vÉn thiªn vÒ hµnh vi ch÷a trÞ bÖnh h¬n c¸c<br /> ho¹t ®éng dù phßng. TrÎ em ë c¸c ®é tuæi lín chØ ®−îc chó ý s¨n sãc vµ ®−îc ch÷a ch¹y tÝch cùc<br /> khi chóng cã nh÷ng biÓu hiÖn ®au èm nÆng. Ch÷a bÖnh d©n gian vÉn lµ phæ biÕn. §èi víi nh÷ng<br /> bÖnh th«ng th−êng cña trÎ nhá nh− c¶m sèt, sæ mòi, ho viªm häng.., gia ®×nh th−êng tù ch÷a ch¹y<br /> lÊy b»ng thuèc nam hoÆc mêi y t¸ t− nh©n ®Õn kh¸m vµ kª ®¬n. Trõ nh÷ng tr−êng hîp cÊp b¸ch<br /> nh− èm nÆng hoÆc sèt cao kÐo dµi gia ®×nh míi ®−a ®Õn c¬ së y tÕ kh¸m.<br /> Mét thùc tÕ c¶n trë cho viÖc kh¸m ch÷a bÖnh cña ng−êi d©n nãi chung vµ trÎ em nãi riªng<br /> lµ: tr¹m y tÕ x· chØ lµm viÖc trong giê hµnh chÝnh, mµ trong nh÷ng giê nµy cha mÑ cña trÎ l¹i ®i<br /> lµm xa. Hä th−êng tranh thñ vµo giê nghØ tr−a hoÆc tèi ®−a con ®i kh¸m bÖnh vµ kª ®¬n thuèc:<br /> "lµng em hä hay tham c«ng tiÕc viÖc. NhiÒu khi hä thÝch ®i kh¸m t− h¬n v× hä thÝch ®i buæi tr−a,<br /> buæi tèi. Ban ngµy ng−êi ta cßn ®i lµm, ®Õn tr¹m x¸ th× nhì viÖc cña ng−êi ta..." (n÷, y tÕ céng<br /> ®ång). NhiÒu tr−êng hîp trÎ bÞ èm còng kh«ng ®−îc ph¸t hiÖn kÞp thêi, phÇn v× kh«ng cã ng−êi lín<br /> th−êng xuyªn ®Ó m¾t ®Õn chóng, phÇn v× trÎ th−êng hay m¶i ch¬i dÔ quªn c¶m gi¸c mÖt mái. Khi<br /> cha mÑ ®i lµm vÒ míi biÕt con èm. NhiÒu khi do "tham c«ng tiÕc viÖc" hä còng kh«ng mang con ®i<br /> kh¸m ngay.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 62 Sù thay ®æi c¬ cÊu ngµnh nghÒ vµ viÖc ch¨m sãc, gi¸o dôc trÎ em: ...<br /> <br /> KÕt qu¶ kh¶o s¸t c¸c gia ®×nh cã trÎ em khuyÕt tËt trong x· cho thÊy, cã kh¸ nhiÒu trÎ em<br /> mang tËt do hËu qu¶ cña biÕn chøng co giËt khi sèt qu¸ cao, mµ nguyªn nh©n s©u xa lµ do cha mÑ<br /> chóng ®· kh«ng ch¹y ch÷a kÞp thêi. Qua lêi kÓ cña cha mÑ nh÷ng trÎ em nµy, hä ®· hoÆc v× m¶i<br /> mª c«ng viÖc, hoÆc v× kh«ng cã mÆt ë nhµ ®óng lóc trÎ sèt cao nªn ®· ®Ó x¶y ra nh÷ng biÕn chøng<br /> ®¸ng tiÕc khiÕn con hä mang tËt suèt ®êi.<br /> Cã thÓ nãi viÖc ch¨m sãc trÎ em trong x· hiÖn nay vÉn theo h−íng “®Ó chóng ph¸t triÓn<br /> theo lèi tù nhiªn”. ViÖc ch¨m sãc trÎ míi chØ dõng ë møc nu«i d−ìng vµ ch¹y ch÷a khi èm ®au chø<br /> ch−a chó ý ®Õn nhu cÇu ph¸t triÓn thÓ lùc, trÝ lùc vµ t©m sinh lý cña trÎ ë tõng ®é tuæi. Sù ch¨m<br /> sãc cña ng−êi lín, nhÊt lµ ng−êi mÑ lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh t×nh tr¹ng søc kháe vµ ph¸t triÓn cña ®øa<br /> trÎ. Sù ch¨m sãc nµy l¹i bÞ t¸c ®éng bëi nh©n tè tËp qu¸n ch¨m sãc vµ nu«i d−ìng trÎ em cña<br /> tõng ®Þa ph−¬ng. (UNICEF, 1994).<br /> Th¸i ®é ®èi víi viÖc häc tËp cña trÎ em trong gia ®×nh<br /> HiÖn nay, gi¸ trÞ häc vÊn cña trÎ kh«ng cßn ®−îc coi lµ chuÈn mùc, lµ môc tiªu phÊn ®Êu<br /> duy nhÊt cña nhiÒu gia ®×nh n«ng d©n nh− tr−íc n÷a. Tr−íc kia, gi¸ trÞ häc vÊn ®−îc ®Ò cao phÇn<br /> v× truyÒn thèng hiÕu häc cña d©n téc, phÇn v× nghÒ n«ng bÞ coi lµ mét nghÒ vÊt v¶ so víi nhiÒu<br /> ngµnh nghÒ kh¸c vµ ®Ó cã thÓ tho¸t ly khái n«ng nghiÖp, ng−êi n«ng d©n cã rÊt Ýt kh¶ n¨ng lùa<br /> chän. Häc lªn cao - Ýt ra lµ tèt nghiÖp cÊp II lµ con ®−êng duy nhÊt hy väng cã thÓ tho¸t ra khái lòy<br /> tre lµng, cã mét nghÒ æn ®Þnh ®Ó “më mÆt më mµy víi thiªn h¹”. Nh−ng t×nh h×nh ®· Ýt nhiÒu thay<br /> ®æi do mét sè nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng c¬ b¶n sau ®©y.<br /> VÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi ®· t¹o cho ng−êi d©n trong x· c¬ héi kiÕm tiÒn dÔ dµng b»ng c¸c<br /> nghÒ phi n«ng nghiÖp. C¬ héi nµy nh− mét ma lùc "l«i kÐo" trÎ em bá häc vµ "xui khiÕn" c¸c bËc<br /> cha mÑ “ngÇm” ñng hé viÖc bá häc cña con v× lîi Ých kinh tÕ tr−íc m¾t do con c¸i mang l¹i: "th× bè<br /> mÑ ph¶i ®ång t×nh con nã míi d¸m nghØ häc chø..." (Nam, x©y dùng). §iÒu nµy t¹o nªn mét<br /> "nghÞch lý" trong x· héi, ®Æc biÖt trong thêi buæi kinh tÕ thÞ tr−êng. TrÎ bá häc kh«ng chØ r¬i vµo<br /> nh÷ng gia ®×nh nghÌo kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng trang tr¶i chi phÝ cho viÖc häc cña trÎ vµ trÎ em ph¶i lao<br /> ®éng sím ®Ó kiÕm sèng mµ r¬i vµo c¶ nh÷ng gia ®×nh ë x· cã nhiÒu nghÒ phô víi thu nhËp cao vµ<br /> c¬ héi kiÕm tiÒn dÔ dµng.<br /> ”...th«i th× kh«ng kÞp phæ cËp gi¸o dôc ®i ch¨ng n÷a còng ph¶i cho nã ®i ch¹y chî, v× cöa<br /> ngâ thñ ®« ngay ®©y mµ. §i ra ®Õn kia mét c¸i lµ kiÕm ®−îc vµi ®ång ngay, kiÕm ®−îc h¼n c©n<br /> thãc, c©n g¹o, nÕu mµ kiÕm tèt th× ®−îc mét yÕn ®Êy. ThÕ th× ngµy kiÕm ®−îc yÕn thãc th× ®Õn lóc<br /> råi n«ng nghiÖp còng bá chø cßn cø g× ®Õn häc... cø ®Õn ®é líp 6 líp 7 ®Êy, líp 8 lµ bá ®i chî hÕt. ”<br /> (Nam, h−u trÝ).<br /> §øng tr−íc mét thùc tÕ lµ ng−êi n«ng d©n ®· ph¶i tr¶i qua mét thêi kú nghÌo khæ kÐo dµi,<br /> ®Õn nay hä ý thøc rÊt râ gi¸ trÞ vËt chÊt - cô thÓ lµ gi¸ trÞ cña ®ång tiÒn ®ang ngµy cµng tá râ søc<br /> m¹nh chi phèi cña nã trong mäi ho¹t ®éng cña cuéc sèng. Nh÷ng yÕu tè nµy gãp phÇn lµm thay ®æi<br /> nhËn thøc vµ th¸i ®é cña cha mÑ vÒ gi¸ trÞ häc tËp cña con em hä. Kh¸ nhiÒu bËc cha mÑ quan<br /> niÖm “v¨n hay ch÷ tèt kh«ng b»ng anh dèt cã tiÒn....häc lµm g×, ®¹i häc b©y giê cø nh− cua...” (N÷,<br /> hµng rong ). Quan niÖm nµy ®· ¶nh h−ëng kh«ng Ýt tíi th¸i ®é häc tËp cña trÎ em.<br /> Tuy nhiªn, mét nghiªn cøu kh¸c vÒ Hµ Néi cho thÊy ng−êi d©n Hµ Néi l¹i ®ang quay trë<br /> l¹i víi viÖc ®Ò cao gi¸ trÞ häc vÊn thay v× ®Ò cao quan niÖm “häc cao kh«ng b»ng ®i bu«n” (Ph¹m<br /> BÝch San & NguyÔn §øc Vinh, 1998). Sù thay ®æi nhËn thøc nµy xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu ®ßi hái thùc<br /> tÕ cña mét x· héi ph¸t triÓn lµ cÇn ph¶i cã mét ®éi ngò lao ®éng cã kiÕn thøc, tr×nh ®é vµ tay nghÒ<br /> cao. Vµ ng−êi d©n ý thøc r»ng kh¶ n¨ng kiÕn t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cña con em hä phô thuéc phÇn<br /> nhiÒu vµo viÖc ®Çu t− cho ch¨m sãc vµ gi¸o dôc häc hµnh cho con c¸i. Cßn ë khu vùc n«ng th«n ven<br /> ®«, tuy vÉn coi träng häc vÊn, nh−ng quan niÖm “phi th−¬ng bÊt phó” d−êng nh− vÉn lµ t©m lý<br /> chñ yÕu cña ng−êi d©n n«ng th«n hiÖn nay.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn ThÞ V©n Anh & V©n Anh 63<br /> <br /> MÆt kh¸c, c¬ héi cã viÖc lµm cña nh÷ng häc sinh n«ng th«n tèt nghiÖp phæ th«ng trung<br /> häc hoÆc ®¹i häc kh¸ bÊp bªnh nÕu kh«ng muèn nãi lµ tuyÖt väng. H¬n n÷a l¹i ch−a cã mét ®Þnh<br /> h−íng nghÒ nghiÖp râ rµng cho thanh niªn n«ng th«n. §iÒu nµy ®· lµm cho kh«ng Ýt c¸c bËc cha<br /> mÑ buéc ph¶i cã nh÷ng tÝnh to¸n “thùc tÕ” h¬n. Song, d−êng nh− tån t¹i mét “nghÞch lý” thÓ hiÖn ë<br /> th¸i ®é ®Çu t− cña cha mÑ cho viÖc häc tËp cña con c¸i. §èi víi nhiÒu gia ®×nh kh¸ gi¶ trong x·,<br /> tr−êng häc ®· kh«ng thùc sù trë thµnh n¬i thu hót sù ®Çu t− cña cha mÑ “.. nh÷ng ng−êi giµu<br /> ng−êi ta hay tÝnh to¸n viÖc, ng−êi ta kh«ng cÇn cho con ®i häc n÷a.... nhµ giµu th−êng ng−êi ta b¶o<br /> b©y giê chØ cÇn tiÒn nhiÒu th«i, tao kh«ng cÇn cho mµy ®i häc n÷a, tao cho mµy ®i häc biÕt ch÷ råi<br /> cho mÊy triÖu mµy ®i chî, ®i lµm th«i...” (N÷, hµng s¸o). Nh÷ng gia ®×nh nµy thay v× ®Çu t−<br /> khuyÕn khÝch con c¸i häc lªn cao, hä cã nh÷ng tÝnh to¸n thùc dông h¬n, ngÇm "ñng hé" con c¸i bá<br /> häc ®i lµm kiÕm tiÒn.<br /> Trong khi ®ã, kh«ng Ýt gia ®×nh nghÌo trong x· l¹i cè g¾ng ch¾t bãp ®Ó cho con c¸i ¨n häc<br /> víi hy väng con c¸i hä sÏ kiÕm ®−îc c«ng ¨n viÖc lµm æn ®Þnh, cã thÓ tho¸t khái t×nh tr¹ng nghÌo<br /> nµn mµ cha mÑ chóng ®· ph¶i chÞu “Nh÷ng ng−êi nghÌo ng−êi ta còng nghÜ cho con ng−êi ta ®i<br /> häc ®Ó cho con ng−êi ta sung s−íng..... Nhµ nghÌo th× m×nh nghÜ b¶o lµ bè mÑ ®· khæ råi, tao còng<br /> nhÞn ¨n, nhÞn mÆc ®Ó cho mµy ®i häc...” (N÷, hµng s¸o). T©m lý vµ nguyÖn väng chung cña cha mÑ<br /> lµ muèn cho con em hä cã ®−îc mét nghÒ æn ®Þnh, tho¸t khái c¶nh nghÌo b»ng con ®−êng lµm ¨n<br /> kinh tÕ hay b»ng con ®−êng häc hµnh. V× tõ l©u ë x· nµy, n«ng nghiÖp kh«ng ®−îc coi lµ mét nghÒ<br /> mang l¹i møc sèng trung b×nh cho ng−êi d©n.<br /> Bªn c¹nh nh÷ng yÕu tè bªn ngoµi nh− c¬ héi kiÕm tiÒn dÔ dµng tr−íc m¾t, c¬ héi cã viÖc<br /> lµm bÊp bªnh sau khi tèt nghiÖp t¸c ®éng ®Õn t×nh tr¹ng bá häc cña trÎ em trong x·, th× mét yÕu<br /> tè kh«ng thÓ bá qua ®−îc lµ chi phÝ cho häc tËp cña trÎ l¹i qu¸ lín ®èi víi mét gia ®×nh trung<br /> n«ng chø ch−a nãi ®Õn gia ®×nh nghÌo "...Mét nhµ cã hai ch¸u ¨n häc th«i, häc cÊp II th× bè mÑ cø<br /> lµm l¨n l−ng ra vÉn ch−a ®ñ ®©u...” (nam, x©y dùng).<br /> MÆt kh¸c, do ph¶i vËt lén víi c«ng viÖc kiÕm tiÒn hµng ngµy, hÇu nh− c¸c bËc cha mÑ<br /> kh«ng cã thêi gian vµ søc lùc ®Ó quan t©m tíi viÖc häc hµnh cña con c¸i “Cha mÑ kh«ng cã thêi<br /> gian ®Ó kÌm cÆp con n÷a . §i th× ®i sím, vÒ th× vÒ tèi. Con häc ®−îc th× häc kh«ng häc ®−îc th× th«i.<br /> ..” (n÷ , ®i chî). V¶ l¹i nÕu cã thêi gian ch¨ng n÷a th× nhiÒu cha mÑ còng ®· ph¶i thõa nhËn r»ng<br /> víi ch−¬ng tr×nh c¶i c¸ch gi¸o dôc hiÖn nay, hä kh«ng ®ñ tr×nh ®é ®Ó b¶o ban, gióp ®ì con c¸i häc<br /> hµnh "... tr×nh ®é v¨n ho¸ cña bè mÑ kh«ng gióp g× ®−îc cho c¸c ch¸u...nãi ®Õn bµi to¸n th× ch¾c<br /> ch¾n h¬n 80% c¸i lµng nµy kh«ng b¶o ®−îc tr×nh ®é cÊp II...” (nam, thî x©y) . Do vËy nhiÒu cha mÑ<br /> cã t©m lý phã th¸c chuyÖn häc hµnh cña con c¸i cho nhµ tr−êng “tr¨m sù nhê vµo c¸c thÇy c¸c c«”.<br /> Mèi liªn l¹c gi÷a nhµ tr−êng vµ phô huynh häc sinh còng hÕt søc láng lÎo do bè mÑ ®i v¾ng c¶<br /> ngµy còng ch¼ng biÕt con m×nh häc hµnh ra sao.<br /> Mét tr¹ng th¸i t©m lý m©u thuÉn chung cña nhiÒu bËc phô huynh lµ: "cã con ai ch¶ mong<br /> con häc hµnh giái”, nh−ng l¹i thõa nhËn “nhiÒu ng−êi kh«ng nghÜ ®Õn häc hµnh cña con c¸i ®©u<br /> ...d©n m×nh ë ®©y th× c¬ b¶n nhÊt vÉn lµ kinh tÕ nã kÐo theo nhiÒu thø. “ (cô «ng, n«ng d©n). ViÖc<br /> cha mÑ kh«ng cã thêi gian ch¨m sãc con c¸i, kh«ng ®ñ tr×nh ®é ®Ó b¶o ban con em häc tËp, céng víi<br /> thêi gian c¸c em ph¶i lµm viÖc gióp ®ì gia ®×nh chiÕm hÇu hÕt thêi gian häc tËp cña c¸c em ®·<br /> phÇn nµo gi¶i thÝch cho t×nh tr¹ng häc lùc yÕu cña trÎ em n«ng th«n, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng trÎ ch¸n<br /> häc vµ bá häc ngµy cµng nhiÒu. Mét thanh niªn trÎ ®· nh×n nhËn sù häc yÕu kÐm cña trÎ em n«ng<br /> th«n lµ do lçi cña cha mÑ chóng: “... hµng ngµy bè kh«ng cã nhµ, mÑ cã nhµ th× mang ph©n ra<br /> ®ång ph¶i nhê ®Õn con, nh− thÕ ®· lµm mÊt thêi gian häc cña con råi, kÓ c¶ ngµy thi hay kh«ng thi<br /> kh«ng cÇn biÕt, cha mÑ kh«ng cÇn biÕt. Mong muèn cña bè mÑ lµ mong cho con häc nh−ng cã biÕt<br /> ®©u tõ lóc bÐ m×nh ®· l¬ lµ viÖc häc hµnh cña con. Cho nªn nã häc ®Õn líp 5 råi kh«ng theo ®−îc<br /> n÷a...” (Nam, thî nÒ).<br /> TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy ¶nh h−ëng kh«ng Ýt tíi t×nh tr¹ng vµ th¸i ®é häc tËp cña trÎ. Thèng kª<br /> cña x· PL cho thÊy trÎ em ë x· th«i häc chñ yÕu ë cÊp phæ th«ng c¬ së (cÊp II), hµng n¨m cã kho¶ng<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 64 Sù thay ®æi c¬ cÊu ngµnh nghÒ vµ viÖc ch¨m sãc, gi¸o dôc trÎ em: ...<br /> <br /> 10% trÎ em bá häc khi chuyÓn cÊp tõ tiÓu häc (cÊp I) lªn phæ th«ng c¬ së (líp 5 lªn 6). Khi chuyÓn tõ<br /> phæ th«ng c¬ së (cÊp II) sang phæ th«ng trung häc (cÊp III), tû lÖ nµy chØ cßn l¹i kho¶ng 35-40% trªn<br /> tæng sè häc sinh cÊp II, mÆc dï tr−êng trung häc phæ th«ng ë vÞ trÝ rÊt thuËn lîi, ngay t¹i ®Çu x·.<br /> Trong sè trÎ em bá häc, trÎ em g¸i chiÕm mét tû lÖ cao h¬n. §iÒu nµy liªn quan tíi quan niÖm cho<br /> r»ng con g¸i trong gia ®×nh, ®Æc biÖt lµ con c¶ cã nhiÖm vô qu¸n xuyÕn gia ®×nh vµ tr«ng nom c¸c<br /> em nhá: “ con g¸i kh«ng cÇn häc lªn cao” (n÷, tr−ëng th«n).<br /> KÕt luËn<br /> VÊn ®Ò quyÒn trÎ em ®−îc b¶o vÖ, ch¨m sãc vµ gi¸o dôc ®ang ®−îc toµn x· héi quan t©m.<br /> ViÖc gi¸o dôc vµ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña trÎ em phô thuéc rÊt lín vµo th¸i ®é, hµnh vi cña cha<br /> mÑ vµ nh÷ng ng−êi trong gia ®×nh. Trong khung c¶nh hiÖn nay, sù ®a d¹ng hãa c¸c ho¹t ®éng<br /> kinh tÕ ®· t¸c ®éng toµn diÖn ®Õn ®êi sèng gia ®×nh.<br /> Chøc n¨ng nu«i d−ìng, gi¸o dôc vµ ch¨m sãc con c¸i cña c¸c bËc cha mÑ còng phÇn nµo bÞ<br /> ¶nh h−ëng. Do qu¸ tËp trung vµo c«ng viÖc kiÕm sèng, nhiÒu bËc cha mÑ ®· xao nh·ng viÖc ch¨m<br /> sãc, gi¸o dôc con c¸i. TËp qu¸n ch¨m sãc trÎ theo lèi ®Ó trÎ em ph¸t triÓn tù nhiªn vÉn ®ang tån<br /> t¹i trong nhiÒu gia ®×nh n«ng th«n hiÖn nay, kÓ c¶ nh÷ng gia ®×nh cã møc sèng t−¬ng ®èi kh¸.<br /> T×nh tr¹ng suy dinh d−ìng trÎ em lµ kÕt qu¶ cña kh«ng chØ lµ sù thiÕu ®ãi l−¬ng thùc mµ<br /> cßn tõ nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nh− thiÕu kiÕn thøc dinh d−ìng, tËp qu¸n ¨n uèng, cha mÑ kh«ng<br /> cã thêi gian nÊu n−íng cho con c¸i ¨n uèng ®ñ b÷a, ®ñ chÊt. §èi víi t×nh tr¹ng vµ tËp qu¸n ch¨m<br /> sãc søc khoÎ hiÖn nay, viÖc bæ sung thªm kiÕn thøc ®óng ®¾n vÒ ch¨m sãc trÎ, vµ n©ng cao ý thøc<br /> ch¨m sãc trÎ em trong céng ®ång, nhÊt lµ cho ®èi t−îng cha mÑ; gi¶m bít g¸nh nÆng lao ®éng cho<br /> ng−êi phô n÷ , sÏ gãp phÇn c¶i thiÖn sù ch¨m sãc trÎ em ®ang bÞ xao l·ng hiÖn nay ë c¸c gia ®×nh<br /> nãi chung, vµ ®Æc biÖt lµ ë c¸c gia ®×nh n«ng th«n nãi riªng.<br /> Thùc tÕ quan s¸t t¹i mét x· ven ®« cho thÊy trÎ em ngµy cµng bÞ thu hót vµo c¸c ho¹t ®éng<br /> kinh tÕ ®a d¹ng, phong phó ë n«ng th«n. C¸c bËc cha mÑ ch−a thÓ hiÖn râ ®Þnh h−íng nghÒ nghiÖp<br /> cho con c¸i mµ chØ dõng ë hµnh vi khuyÕn khÝch con c¸i míi lín tham gia nh÷ng c«ng viÖc, ngµnh nghÒ<br /> mµ hiÖn cha mÑ chóng ®ang theo ®uæi. Víi sù chuÈn bÞ nghÒ nghiÖp nh− vËy, nh÷ng thÕ hÖ thanh niªn<br /> trÎ liÖu cã gÆp khã kh¨n trong t−¬ng lai trong viÖc t×m kiÕm c«ng ¨n viÖc lµm nÕu vÊp ph¶i sù c¹nh<br /> tranh quyÕt liÖt cña thÞ tr−êng, lµ thùc tÕ mµ hiÖn nay thÕ hÖ cha mÑ hä ®· b¾t ®Çu nÕm tr¶i.<br /> HiÖn nay, ë n−íc ta ®· thÊy cã vÊn ®Ò vÒ thiÕu hôt rÊt lín tÇng líp thî giái cã tay nghÒ. NÕu<br /> nh− lùc l−îng lao ®éng trÎ ë x· chØ dõng l¹i ë t×m kiÕm nh÷ng c«ng viÖc lao ®éng gi¶n ®¬n, ®¸p øng<br /> cho nhu cÇu tr−íc m¾t, trong t−¬ng lai viÖc t×m kiÕm viÖc lµm cho hä sÏ khã kh¨n. NÕu c¸c bËc cha<br /> mÑ, vµ c¶ céng ®ång kh«ng chó träng vµo sù ®Þnh h−íng nghÒ nghiÖp cho thanh niªn n«ng th«n, trong<br /> t−¬ng lai c¶nh “viÖc thiÕu ng−êi thõa” nh− hiÖn nay sÏ kh«ng gi¶i quyÕt ®−îc triÖt ®Ó.<br /> C«ng −íc quèc tÕ vÒ QuyÒn trÎ em vµ LuËt b¶o vÖ vµ ch¨m sãc trÎ em ViÖt Nam kh¼ng<br /> ®Þnh quyÒn cña trÎ em ®−îc tham gia, ®−îc ch¨m sãc vµ gi¸o dôc vÒ mäi mÆt. Trong hoµn c¶nh<br /> vµ ®iÒu kiÖn hiÖn nay ë n«ng th«n, tuy møc sèng ®ang ®−îc c¶i thiÖn dÇn tõng b−íc, trÎ em<br /> vÉn ®ang chÞu rÊt nhiÒu thiÖt thßi. VÊn ®Ò ®Æt ra cho x· héi, céng ®ång vµ gia ®×nh lµ sÏ ph¶i<br /> lµm g× vµ lµm nh− thÕ nµo ®Ó mang l¹i nh÷ng g× tèt nhÊt cho sù ph¸t triÓn cña trÎ em trong<br /> hoµn c¶nh hiÖn t¹i.<br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o:<br /> • Joachim Theis & Hoµng ThÞ HuyÒn: From House Work to Golden Mining: Child Labor in Rural<br /> Vietnam. Save Children, UK. 1997.<br /> • Tæng côc Thèng kª: Sè liÖu thèng kª lao ®éng vµ x· héi 1992. Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª-1992.<br /> • Ng©n hµng ThÕ giíi: §¸nh gi¸ chiÕn l−îc nghÌo ®ãi. 1995<br /> • Ph¹m BÝch San & NguyÔn §øc Vinh: Mét sè khÝa c¹nh cña sù biÕn ®æi cña x· héi ViÖt Nam: nghiªn<br /> cøu tr−êng hîp Hµ Néi. T¹p chÝ X· héi häc sè 2/1998. Tr. 31-47.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn ThÞ V©n Anh & V©n Anh 65<br /> <br /> • Nguyen Van Chinh: Child Labour in rural Vietnam. 1997<br /> • Bé Y tÕ: Niªn gi¸m thèng kª Y tÕ. 1995.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />