Sự thích nghi của cơ quan sinh dưỡng củ mài (Dioscoreae Persimilis Prain Et Burkill) ở một số khu vực miền Bắc Việt Nam

33(3): 43-50 T¹p chÝ Sinh häc 9-2011<br /> <br /> <br /> <br /> Sù THÝCH NGHI CñA C¥ QUAN SINH D¦ìNG<br /> Cñ MµI (Dioscoreae persimilis Prain et Burkill)<br /> ë MéT Sè KHU VùC MIÒN B¾C VIÖT NAM<br /> <br /> §ç ThÞ Lan H−¬ng<br /> Tr−êng ®¹i häc S− ph¹m Hµ Néi 2<br /> TrÇn V¨n Ba<br /> Tr−êng ®¹i häc S− ph¹m Hµ Néi<br /> <br /> Cñ mµi (Dioscoreae persimilis Prain et Burk.) ®−îc thu t¹i v−ên quèc gia (VQG) Hoµng<br /> Burk.) hay cßn gäi b»ng c¸c tªn kh¸c nh− khoai Liªn, tØnh Lµo Cai; VQG Cóc Ph−¬ng, tØnh Ninh<br /> mµi, s¬n d−îc, hoµi s¬n, m¸n ®Þnh (Th¸i), m»n B×nh; vïng ®Öm VQG Xu©n Thñy vµ VQG Tam<br /> «n (Tµy) thuéc chi Dioscorea, hä Cñ n©u §¶o, tØnh VÜnh Phóc.<br /> (Dioscoreaceae) [2]. MÉu thu gåm: Cµnh mang l¸ vµ hoa ®Ó lµm tiªu<br /> Cñ mµi lµ lo¹i d©y leo quÊn, sèng nhiÒu b¶n thùc vËt; mét sè ®o¹n th©n, cµnh, l¸ vµ rÔ t−¬i,<br /> n¨m. RÔ cñ ®¬n ®éc hoÆc ®«i mét; cñ to, ®Çu cñ ®Ó nghiªn cøu gi¶i phÉu.<br /> trßn, ¨n s©u trong lßng ®Êt. Tõ xa x−a con ng−êi 2. Ph−¬ng ph¸p<br /> ®G biÕt sö dông cñ mµi lµm thøc ¨n. Trong rÔ cñ<br /> mµi chøa nhiÒu thµnh phÇn hãa häc cã lîi cho Quan s¸t ®èi t−îng nghiªn cøu, ghi nhËn c¸c<br /> con ng−êi: glucid, protid, lipid, axitamin [2].... ®Æc ®iÓm vÒ m«i tr−êng sèng, h×nh th¸i c¬ quan<br /> Tõ ®ã, c¸c nhµ d−îc häc ®G s¶n xuÊt ra c¸c chÕ sinh d−ìng: th©n, l¸, hoa, qu¶, chôp ¶nh vµ thu<br /> phÈm tõ nguån nguyªn liÖu chÝnh lµ cñ mµi, nh− mÉu.<br /> thuèc dµnh cho ng−êi tiªu hãa kÐm, gÇy yÕu, Lµm tiªu b¶n gi¶i phÉu theo ph−¬ng ph¸p<br /> må h«i trém, ®¸i ®−êng, ®au l−ng.... Cñ mµi vèn cña Klein. R. M vµ Klein. D. T (1979) [4], quan<br /> mäc tù nhiªn ë vïng nói. Do nhu cÇu sö dông s¸t mÉu trªn kÝnh hiÓn vi quang häc. Sö dông<br /> nhiÒu, nªn tõ l©u c©y ®G ®−îc ®−a vµo trång trät tr¾c vi vËt kÝnh vµ tr¾c vi thÞ kÝnh ®Ó ®o kÝch<br /> vµ thËm chÝ ®G trë thµnh c©y trång kinh tÕ ë mét th−íc tÕ bµo theo ph−¬ng ph¸p cña Pauseva<br /> sè ®Þa ph−¬ng. MÆc dï vËy, cñ mµi mäc tù (1974). Chôp ¶nh hiÓn vi.<br /> nhiªn vÉn lµ nguån tinh bét vµ d−îc liÖu quan<br /> träng ë n−íc ta. Trong tù nhiªn, c¸c loµi thùc vËt Xö lÝ sè liÖu b»ng to¸n thèng kª vµ xö lÝ<br /> th−êng cã nh÷ng thay ®æi nhÊt ®Þnh vÒ mÆt h×nh thèng kª kÕt qu¶ nghiªn cøu trªn m¸y vi tÝnh<br /> th¸i ®Ó thÝch nghi cao víi m«i tr−êng sèng. b»ng Excel 6.0 [5].<br /> §èi víi loµi cñ mµi, qua ®iÒu tra kh¶o s¸t ë II. KÕT QU¶ Vµ th¶o LUËN<br /> mét sè vïng miÒn B¾c ViÖt Nam, chóng t«i<br /> nhËn thÊy cã mét sè kh¸c biÖt vÒ h×nh th¸i bªn 1. Mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i cña c©y cñ mµi<br /> ngoµi vµ cÊu tróc bªn trong. §Ó gãp phÇn t×m<br /> hiÓu sù thÝch nghi, bµi b¸o nµy ®Ò cËp ®Õn h×nh Th©n c©y leo, dµi 5-10 m, mµu xanh n©u,<br /> th¸i - gi¶i phÉu cña loµi ë mét sè ®Þa ®iÓm ph©n quÊn vµo gi¸ thÓ theo chiÒu tõ tr¸i qua ph¶i,<br /> bè kh¸c nhau. ph©n cµnh Ýt (h×nh 1).<br /> MÉu thu ®−îc t¹i bèn khu vùc nghiªn cøu<br /> I. PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU kh¸c nhau: Khu vùc 1 thuéc vïng ®Öm VQG<br /> Xu©n Thñy, n¬i thu mÉu cã ®é cao kho¶ng 10 m<br /> 1. §èi t−îng so víi mùc n−íc biÓn. Khu vùc 2 thuéc VQG<br /> MÉu cñ mµi (Dioscoreae persimilis Prain et Cóc Ph−¬ng, ®é cao kho¶ng 300 m so víi mùc<br /> n−íc biÓn. Khu vùc 3 thuéc VQG Tam §¶o, thu<br /> <br /> <br /> 43<br /> mÉu ë ®é cao 900-1000 m vµ ë VQG Hoµng cã ®é dµi trung b×nh 13-15 cm. ë Cóc Ph−¬ng,<br /> Liªn, khu vùc thu mÉu cã ®é cao kho¶ng 1500- th©n b¾t ®Çu cã d¹ng gãc c¹nh, tuy nhiªn sê tay<br /> 1550 m. KÕt qu¶ quan s¸t ë c¸c ®Þa ®iÓm nghiªn lªn th©n c©y chØ cã c¶m gi¸c c¸c phÇn cña th©n<br /> cøu cho thÊy, h×nh th¸i cñ mµi cã nhiÒu sù kh¸c kh«ng ph¼ng ®Òu nhau, chiÒu dµi lãng 12-13<br /> biÖt, ®é cao cña n¬i thu mÉu t¨ng dÇn th× ®é gãc cm. MÉu ë Tam §¶o ®é gãc c¹nh cña th©n c¶m<br /> c¹nh ë th©n cñ mµi còng t¨ng lªn; cßn ®−êng nhËn râ rµng h¬n, c¸c c¹nh cña th©n t¹o thµnh<br /> kÝnh, chiÒu dµi th©n c©y, chiÒu dµi lãng (kho¶ng “c¸nh”, lãng dµi 10-11 cm, cßn ë Hoµng Liªn<br /> c¸ch gi÷a hai mÊu l¸) gi¶m ®i: MÉu cñ mµi ë th©n cñ mµi cã d¹ng gãc c¹nh rÊt râ nÐt, ®é dµi<br /> Xu©n Thñy cã th©n nh½n vµ tiÕt diÖn trßn, lãng trung b×nh lãng tõ 7-9 cm (b¶ng 1).<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 1. H×nh th¸i ngoµi cñ mµi ë Cóc Ph−¬ng H×nh 2. RÔ cñ cñ mµi ë Xu©n Thñy<br /> <br /> L¸ ®¬n, mäc ®èi, nh½n, h×nh tim dµi. G©n l¸ 1 m). KÕt qu¶ ®o ®Õm thu ®−îc t¹i b¶ng 1.<br /> h×nh ch©n vÞt. KÝch th−íc phiÕn l¸ gi¶m ®i theo TiÕt diÖn cña bèn mÉu cñ mµi kh¸ kh¸c<br /> ®é cao cña khu vùc thu mÉu, ®é dµy cña l¸ t¨ng nhau vµ còng trïng víi quan s¸t h×nh th¸i. Sù<br /> lªn râ rÖt (b¶ng 1). Hoa nhá, ®Òu, mäc thµnh xuÊt hiÖn gãc c¹nh cña th©n c©y t¨ng lªn theo<br /> b«ng, trôc b«ng hoa khóc khñy. Hoa ®ùc vµ hoa ®é cao n¬i c©y mäc.<br /> c¸i kh¸c gèc, thÝch nghi víi lèi thô phÊn nhê<br /> giã. C©y ra hoa vµo th¸ng 7-8, mïa qu¶ chÝn N»m phÝa ngoµi cïng lµ mét líp tÕ bµo biÓu<br /> th¸ng 9-10. Mïa lÊy cñ tõ th¸ng 10 ®Õn th¸ng 4 b× víi c¸c tÕ bµo xÕp sÝt nhau. V¸ch ngoµi cña<br /> n¨m sau [3]. Qu¶ nang cã 3 c¹nh (h×nh 1). H¹t biÓu b× dµy h¬n h¼n so víi v¸ch bªn vµ v¸ch<br /> cã mµu n©u xØn [3]. RÔ cñ dµi, trªn cã nhiÒu rÔ trong gióp cho nã thùc hiÖn tèt ®−îc vai trß che<br /> con mäc dµi ra. Cñ ¨n ®−îc, dïng lµm thuèc bæ chë.<br /> [2] (h×nh 2). N»m trong líp Mét l¸ mÇm, song cñ mµi l¹i<br /> Nh− vËy, cµng lªn cao nhiÖt ®é cµng gi¶m mang ®Æc ®iÓm riªng cña loµi (gièng nh− líp<br /> (nhiÖt ®é trung b×nh ë Hoµng Liªn, Tam §¶o, Hai l¸ mÇm) m« dµy gãc n»m ngay d−íi biÓu b×.<br /> Cóc Ph−¬ng, Xu©n Thñy t−¬ng øng lµ: 23,2; Chóng t¹o thµnh vßng trßn ®Òu quanh th©n (cñ<br /> 26,6; 17,8; 14,6oC), sè giê n¾ng gi¶m (Xu©n mµi ë Xu©n Thñy), hoÆc tËp trung chñ yÕu ë<br /> Thñy lµ 1323,7 giê/n¨m; Cóc Ph−¬ng 1278,2 nh÷ng phÇn låi ra, n¬i bÞ t¸c ®éng nhiÒu nhÊt<br /> giê/n¨m; Tam §¶o 1025,5 giê/n¨m vµ Hoµng bëi c¸c yÕu tè m«i tr−êng (cñ mµi ë Cóc<br /> Liªn 1135,0 giê/n¨m), ®iÒu nµy ®G ¶nh h−ëng Ph−¬ng, Tam §¶o vµ Hoµng Liªn). ViÖc xuÊt<br /> kh«ng nhá tíi sù sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña hiÖn nhiÒu líp m« dµy sÏ gióp cho th©n c©y cã<br /> thùc vËt. C©y cã xu h−íng thu nhá vÒ diÖn tÝch kh¶ n¨ng ®µn håi tèt, b¸m ch¾c vµo gi¸ thÓ vµ<br /> ®Ó thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn m«i tr−êng sèng. chÞu ®−îc nh÷ng t¸c ®éng m¹nh (tèc ®é giã ë<br /> Xu©n Thñy, Cóc Ph−¬ng, Tam §¶o vµ Hoµng<br /> 2. Mét sè ®Æc ®iÓm cÊu t¹o gi¶i phÉu c©y Liªn t−¬ng øng lµ: 10,83 m/s; 9,0 m/s; 12,67<br /> cñ mµi m/s; 10,66 m/s [8]) (cñ mµi sèng ë Hoµng Liªn<br /> a. Th©n c©y cã 9-13 líp, ®é dµy 140,02 µm; Tam §¶o cã 7-9<br /> C¾t gi¶i phÉu th©n c©y cñ mµi (c¸ch gèc c©y líp, dµy 100,6 µm, Cóc Ph−¬ng lµ 5-6 líp, dµy<br /> <br /> <br /> 44<br /> 70,08 µm; Xu©n Thñy lµ 5-7 líp, dµy 150,88 sÝt nhau mµ ®Ó l¹i nhiÒu kho¶ng gian bµo.<br /> (m) (b¶ng1) (h×nh 3, 4, 5 vµ 6). M« cøng t¹o thµnh vßng trßn khÐp kÝn<br /> M« mÒm vá cã kÝch th−íc vµ sè l−îng quanh th©n c©y. V¸ch tÕ bµo m« cøng kh¸ dµy,<br /> kh«ng b»ng nhau. ë nh÷ng gãc låi m« mÒm vá hãa gç. M« cøng th©n c©y cñ mµi ë Hoµng Liªn<br /> tËp trung nhiÒu (2-3 líp), c¸c tÕ bµo xÕp kh«ng cã 3-5 líp, víi ®é dµy 210 µm, cßn l¹i c¸c vÞ trÝ<br /> kh¸c lµ 1-3 líp (b¶ng 1).<br /> <br /> B¶ng 1<br /> So s¸nh tØ lÖ c¸c phÇn cña th©n<br /> PhÇn vá<br /> S BiÓu b× M« mÒm vá M« cøng M« dµy<br /> §Þa<br /> T ®iÓm (X ± m) (X ± m) (X ± m) (X ± m) ĐK DL<br /> T §é dµy §é dµy §é dµy §é dµy (µm) (cm)<br /> % % % %<br /> (µm) (µm) (µm) (µm)<br /> 1 HL 2,1<br /> 58±0,55 50,02±0,65 1,85 210±2,0 7,77 140,02±5,34 5,18 2700 7-9<br /> 4<br /> 2 T§ 1,5<br /> 50±1,20 129,32±2,89 3,97 170±3,22 5,23 100,60±3,21 3,09 3250 9-11<br /> 3<br /> 3 CP 0,7<br /> 25±0,55 294,76±7,75 8,42 95,5±4,05 2,72 70,08±1,50 2,00 3500 12-13<br /> 1<br /> 4 XTh 20±0,45 0,5 190,00±4,32 4,75 172±4,08 4,30 150,88±2,34 3,75 4000 10-12<br /> Ghi chó: %. so víi ®−êng kÝnh mÆt c¾t ngang th©n c©y; §K. KÝch th−íc ®−êng kÝnh l¸t c¾t ngang th©n c©y;<br /> DL. ChiÒu dµi lãng; HL. Hoµng Liªn; T§. Tam §¶o; CP. Cóc Ph−¬ng; XTh. Xu©n Thñy.<br /> <br /> HÖ thèng dÉn víi 6-8 bã m¹ch to (h×nh elip), lïi ra phÝa ngoµi s¸t víi vßng m« cøng, bã m¹ch<br /> 6-9 bã m¹ch nhá (h×nh tam gi¸c c©n) xÕp xen kÏ to n»m tiÕn gÇn vµo phÝa trung t©m m« mÒm<br /> nhau trªn cïng mét vßng trßn víi ®iÓm tùa lµ ruét.<br /> vßng m« cøng (Cóc Ph−¬ng, Tam §¶o, Hoµng Bã m¹ch cÊu t¹o kiÓu bã dÉn kÝn, kh«ng cã<br /> Liªn). Cßn cñ mµi thu ë Xu©n Thñy bã m¹ch thÓ sù xuÊt hiÖn cña tÇng ph¸t sinh trô. Trªn mçi bã<br /> hiÖn hai vßng râ rÖt h¬n. Bã m¹ch nhá n»m cã 6-10 m¹ch.<br /> <br /> B¶ng 2<br /> So s¸nh tØ lÖ c¸c phÇn cña th©n (tiÕp)<br /> PhÇn trô<br /> S<br /> §Þa Bã m¹ch to Bã m¹ch nhá M« mÒm vá Bã m¹ch<br /> T<br /> ®iÓm Slm/ Ktmd Slbm/ Slm/ Ktmd Slbm/ Độ dày Độ dày<br /> T % %<br /> Bm ( X ± m ) Lc Bm ( X ± m ) Lc (µm) (µm)<br /> 8,70 72,82 8,50 43,20 1383,93 858,05<br /> 1 HL 7-8 8-9 51,25 31,77<br /> ±0,5 ±4,34 ±0,45 ±4,65 ±15,45 ±4,34<br /> 8,00 81,04 7,55 42,10 1552,97 1247,11<br /> 2 T§ 8 8 47,78 38,37<br /> ±0,55 ±3,40 ±1,2 ±2,50 ±17,35 ±8,09<br /> 7,35 120,10 7,23 54,70 1634,64 1380,02<br /> 3 CP 8 8 46,70 39,43<br /> ±0,45 ±4,33 ±1,05 ±3,44 ±9,33 ±6,42<br /> 8,50 70,14 10,80 40,07 1781,42 1685,70<br /> 4 XTh 6-7 8-9 44,53 42,14<br /> ±1,20 ±2,80 ±1,20 ±4,32 ±15,70 ±6,25<br /> Ghi chó: Slm. Sè l−îng m¹ch; Slbm. Sè l−îng bã m¹ch; Bm. Bã m¹ch; Ktmd. KÝch th−íc m¹ch dÉn; Lc. L¸t<br /> c¾t; HL. Hoµng Liªn; T§. Tam §¶o; CP. Cóc Ph−¬ng; XTh. Xu©n Thñy.<br /> <br /> <br /> 45<br />  KÝch th−íc, sè l−îng m¹ch th©n cñ mµi ë hßa tan t¨ng lªn rÊt nhiÒu. M¹ch gç nhá, sè<br /> Hoµng Liªn vµ Xu©n Thñy t−¬ng tù nhau (b¶ng l−îng m¹ch gç nhiÒu, thuËn lîi cho viÖc vËn<br /> 2). Tuy nhiªn, theo chóng t«i hai ®iÒu kiÖn m«i chuyÓn nhanh n−íc trong c¬ thÓ thùc vËt, cã lîi<br /> tr−êng vµ kho¶ng c¸ch ®Þa lý kh¸c nhau, thùc khi c©y sèng trong m«i tr−êng h¹n sinh. Trong<br /> vËt sèng ë ®©y ®G h×nh thµnh nh÷ng ®Æc ®iÓm cïng lµ m« mÒm ruét víi nh÷ng tÕ bµo cã v¸ch<br /> thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn kh« h¹n do sèng ë nói máng, chñ yÕu dù tr÷ tinh bét (b¶ng 2).<br /> cao hoÆc sèng trong ®iÒu kiÖn ®Êt vïng thÊp bÞ Tãm l¹i, cµng ë vïng nói cao thùc vËt cµng<br /> nhiÔm mÆn, cô thÓ khÝ hËu ë Hoµng Liªn S¬n cã ph¶i chÞu t¸c ®éng bëi nhiÒu yÕu tè m«i tr−êng<br /> l−îng m−a lín 3552,4 mm/n¨m, ®é Èm 89%, (tèc ®é giã m¹nh, sè giê n¾ng gi¶m, nhiÖt ®é<br /> song l−îng n−íc bèc h¬i kh¸ lín 826,5 gi¶m...), do ®ã c¬ thÓ thùc vËt cã xu h−íng thu<br /> mm/n¨m, nhiÖt ®é thÊp (14,2oC), cßn ë Xu©n nhá diÖn tÝch. M« c¬ tËp trung nhiÒu, gióp cho<br /> Thñy l−îng m−a trong n¨m thÊp 1499,2 c©y h¹n chÕ ®−îc t¸c nh©n c¬ häc mµ kh«ng lµm<br /> mm/n¨m, ®é Èm 85%, nhiÖt ®é 23,2oC, l−îng ¶nh h−ëng ®Õn cÊu tróc m« bªn trong, t¹o thµnh<br /> bèc h¬i trung b×nh trong n¨m rÊt lín 1000-1200, líp b¶o vÖ v÷ng ch¾c cho c©y tr−íc t¸c ®éng cña<br /> ®é mÆn cao. KÝch th−íc lßng m¹ch nhá sÏ gióp m«i tr−êng.<br /> cho lùc ®Èy cña dßng n−íc vµ c¸c chÊt kho¸ng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 3. L¸t c¾t ngang th©n cñ mµi ë Xu©n Thñy H×nh 4. L¸t c¾t ngang th©n cñ mµi ë Cóc Ph−¬ng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 5. L¸t c¾t ngang th©n cñ mµi ë Tam §¶o H×nh 6. L¸t c¾t ngang th©n cñ mµi ë Hoµng Liªn<br /> <br /> b. L¸ c©y ®èi ph¼ng, kh«ng cã l«ng che chë (h×nh 7-10).<br /> Cuèng l¸ Gièng nh− th©n c©y, cuèng l¸ cñ mµi thu ë<br /> N»m phÝa ngoµi cïng cuèng l¸ lµ líp tÕ bµo bèn ®Þa ®iÓm cã sù kh¸c nhau vÒ mÆt h×nh th¸i<br /> biÓu b×. BiÓu b× cña cuèng l¸ nèi tiÕp víi biÓu b× còng nh− cÊu tróc. Gãc c¹nh cña cuèng l¸ t¨ng<br /> cña th©n c©y. V¸ch ngoµi tÕ bµo biÓu b× t−¬ng lªn theo ®é cao. Cñ mµi lµ c©y −a s¸ng nªn<br /> <br /> <br /> 46<br /> chóng cã tÇng cutin dµy (2,00-4,90 µm) (b¶ng tËp trung nhiÒu (Cñ mµi thu ë Hoµng Liªn cã<br /> 3). ë nh÷ng phÇn låi ra cña cuèng l¸, m« dµy 4-5 líp, cßn nh÷ng n¬i kh¸c cã 2-3 líp).<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 7. L¸t c¾t ngang cuèng l¸ H×nh 8. L¸t c¾t ngang cuèng l¸<br /> cñ mµi ë Xu©n Thñy cñ mµi ë Cóc Ph−¬ng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 9. L¸t c¾t ngang cuèng l¸ H×nh 10. L¸t c¾t ngang cuèng l¸<br /> c©y cñ mµi ë Tam §¶o c©y cñ mµi ë Hoµng Liªn<br /> <br /> B¶ng 3<br /> So s¸nh kÝch th−íc c¸c m« cña l¸ c©y<br /> §é dµy §é dµy biÓu b× KÝch<br /> §é dµy §é dµy §é dµy<br /> S tÇng (µm) Sè l−îng th−íc l¸<br /> §Þa phiÕn l¸ m« giËu m« xèp<br /> T cutin ( ±m)<br /> X lç khÝ/ (réng ×<br /> ®iÓm (µm) (µm) (µm)<br /> T (µm) mm2 dµi)<br /> (X ± m) Trên Dưới (X ± m) (X ± m)<br /> ( ±m)<br /> X (cm)<br /> 375,00 4,90 78,30 70,70 120,30 100,80 358,93<br /> 1 HL 5×7<br /> ±4,50 ±0,55 ±0,65 ±1,50 ±6,05 ±4,42 ±12,15<br /> 261,60 2,55 62,50 51,67 60,00 74,88 162,90<br /> 2 T§ 9 × 12<br /> ±4,79 ±0,45 ±0,41 ±2,67 ±0,50 ±0,63 ±8,20<br /> 225,11 2,00 55,30 48,13 59,30 60,38 142,70<br /> 3 CP 10 × 14<br /> ±4,42 ±0,57 ±2,42 ±1,44 ±3,55 ±1,05 ±5,38<br /> 297,60 4,75 75,20 43,18 76,3 98,12 370,80<br /> 4 XTh 12 × 16<br /> ±1,32 ±0,50 ±0,76 ±0,55 5±1,84 ±0,55 ±3,44<br /> Ghi chó: HL. Hoµng Liªn; T§. Tam §¶o; CP. Cóc Ph−¬ng; XTh. Xu©n Thñy.<br /> <br /> <br /> 47<br />  HÖ thèng m« cøng trong cuèng l¸ cñ mµi ë cßn cã vai trß chèng mÊt n−íc. V¸ch ngoµi tÕ<br /> ba ®Þa ®iÓm: Hoµng Liªn, Cóc Ph−¬ng vµ Xu©n bµo biÓu b× l¸ cñ mµi sèng ë Hoµng Liªn kh¸<br /> Thñy cã ®iÓm t−¬ng ®ång: 3-4 líp m« cøng xÕp dµy vµ l−în sãng nhiÒu h¬n so víi mÉu thu ®−îc<br /> sÝt nhau nèi hÖ thèng bã m¹ch t¹o thµnh mét ë ba ®iÓm nghiªn cøu kh¸c. §é l−în sãng cña tÕ<br /> vßng trßn. Cßn mÉu cñ mµi Tam §¶o kh«ng cã bµo biÓu b× (®Æc biÖt lµ biÓu b× mÆt d−íi cña l¸)<br /> vßng m« cøng, c¸c bã m¹ch n»m c¸ch xa nhau gi¶m dÇn theo ®é cao vÞ trÝ ®Þa lý. Nguyªn nh©n<br /> xen lÉn trong khèi m« mÒm. Bã m¹ch cÊu t¹o cña hiÖn t−îng l−în sãng nµy ®G lµ chñ ®Ò cña<br /> kiÓu chång chÊt kÝn. nhiÒu nghiªn cøu vµ còng cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c<br /> PhiÕn l¸ nhau ®−îc ®−a ra. Nh×n chung ®a sè ý kiÕn cho<br /> r»ng, hiÖn t−îng l−în sãng chÞu ¶nh h−ëng cña<br /> PhÝa ngoµi cïng phiÕn l¸ ®−îc bao phñ bëi ®iÒu kiÖn m«i tr−êng bªn ngoµi chiÕm −u thÕ<br /> tÇng cutin kh¸ dµy, tËp trung chñ yÕu ë biÓu b× trong thêi kú ph¸t triÓn cña l¸.<br /> trªn. MÉu thu ë Tam §¶o, Cóc Ph−¬ng cã tÇng<br /> cutin máng h¬n ë Hoµng Liªn vµ Xu©n Thñy Lç khÝ th−êng n»m ngang so víi bÒ mÆt cña<br /> biÓu b×. L¸ cñ mµi ë Xu©n Thñy cã sè l−îng lç<br /> (Cóc Ph−¬ng lµ 2,00 µm; Tam §¶o 2,25 µm;<br /> khÝ nhiÒu, khe lç khÝ hÑp h¬n so víi c¸c mÉu ë<br /> Xu©n Thñy 4,75 µm; Hoµng Liªn 4,90 µm). mét sè ®Þa ®iÓm nghiªn cøu kh¸c. §©y lµ ®Æc<br /> Thùc vËt sèng ë nói cao tÇng cutin dµy ®Ó chèng ®iÓm thÝch nghi cña thùc vËt sèng ë m«i tr−êng<br /> l¹nh, cßn ë thùc vËt sèng ë rõng ngËp mÆn tÇng cã c−êng ®é chiÕu s¸ng m¹nh. MÆt l¸ nh½n<br /> cutin dµy ®Ó chèng l¹i ®−îc c−êng ®é chiÕu kh«ng thÊy cã sù xuÊt hiÖn cña l«ng che chë.<br /> s¸ng m¹nh, nhiÖt ®é cao. Ngoµi ra, tÇng cutin<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 11. L¸t c¾t ngang g©n chÝnh l¸ H×nh 12. L¸t c¾t ngang g©n chÝnh l¸<br /> cñ mµi ë Xu©n Thñy cñ mµi ë Cóc Ph−¬ng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 13. L¸t c¾t ngang g©n chÝnh l¸ H×nh 14. L¸t c¾t ngang g©n chÝnh l¸<br /> cñ mµi ë Tam §¶o cñ mµi ë Hoµng Liªn<br /> <br /> 48<br />  M« giËu tËp trung ë mÆt trªn cña l¸. KÝch th©n kh«ng sÝt nhau mµ ®−îc xen kÏ bëi c¸c tÕ<br /> th−íc cña m« giËu ë trong l¸ th−êng lín h¬n so bµo m« mÒm gióp th©n dÔ dµng uèn cong khi<br /> víi m« xèp (b¶ng 3). gÆp gi¸ thÓ, hoÆc bÖn xo¾n l¹i nh− d©y thõng<br /> L¸ cñ mµi cã g©n h×nh m¹ng. G©n chÝnh khiÕn cho th©n c©y võa mÒm dÎo l¹i võa ch¾c<br /> n»m ë gi÷a, g©n nhá h¬n tr¶i dµn ®Òu kh¾p bÒ ch¾n.<br /> mÆt l¸. Sè l−îng vµ c¸ch s¾p xÕp c¸c bã m¹ch Ngoµi cïng cña phiÕn l¸ ®−îc bao phñ bëi<br /> trong cuèng l¸ vµ g©n gi÷a thay ®æi kh¸ nhiÒu tÇng cutin kh¸ dµy, tËp trung chñ yÕu ë biÓu b×<br /> [1]. Bã m¹ch ë xa g©n chÝnh sîi gi¶m ®i rÊt trªn. Sè l−îng lç khÝ còng thay ®æi khi c©y sèng<br /> nhiÒu chØ cßn l¹i lµ yÕu tè dÉn [6], bã m¹ch ë c¸c vÞ trÝ ®Þa lý kh¸c nhau. ThiÕt diÖn cuèng l¸ ë<br /> g©n chÝnh ®−îc bao bäc bëi vßng tÕ bµo m« bèn vÞ trÝ nghiªn cøu còng kh¸c nhau vµ t−¬ng<br /> cøng cã v¸ch dµy gióp cho cuèng l¸ v÷ng ch¾c tù nh− th©n c©y.<br /> h¬n. Bã m¹ch ë xa g©n chÝnh vßng m« cøng bao C¸ch s¾p xÕp c¸c bã m¹ch trong g©n chÝnh<br /> xung quanh bã m¹ch kh«ng cßn. ë c¸c ®Çu g©n l¸ ë bèn n¬i nghiªn cøu t−¬ng tù nhau. Tuy<br /> th−êng cã m¹ch xo¾n. Trong mçi bã m¹ch, libe nhiªn, m« cøng kh«ng xuÊt hiÖn trong cuèng l¸<br /> n»m phÝa ngoµi, gç n»m trong. Bã m¹ch ë g©n ë Tam §¶o mµ c¸c bã m¹ch n»m xen lÉn víi m«<br /> chÝnh libe xÕp xen kÏ víi gç (gièng cÊu tróc cña mÒm. Cßn c¸c n¬i kh¸c bã m¹ch ®−îc nèi víi<br /> rÔ). C¸c bã dÉn xÕp kh«ng sÝt nhau mµ ®−îc nèi nhau bëi c¸c tÕ bµo m« cøng. Bã m¹ch cÊu t¹o<br /> víi nhau bëi hÖ thèng m« mÒm hoÆc m« cøng. kiÓu chång chÊt kÝn, tÇng ph¸t sinh trô kh«ng<br /> Trong l¸ c©y cñ mµi ë Xu©n Thñy cßn xuÊt hiÖn xuÊt hiÖn.<br /> nhiÒu tÕ bµo chøa tanin vµ m« cøng.<br /> Nh− vËy, l¸ cñ mµi ë bèn ®Þa ®iÓm nghiªn TµI LIÖU THAM KH¶O<br /> cøu cã mét sè ®Æc ®iÓm kh¸c nhau vÒ h×nh th¸i<br /> còng nh− cÊu t¹o ®Ó thÝch nghi víi m«i tr−êng 1. NguyÔn B¸, 2006: H×nh th¸i häc thùc vËt,<br /> sèng. Nxb. Gi¸o Dôc, Hµ Néi.<br /> 2. §ç Huy BÝch, Bïi Xu©n Ch−¬ng, 1980: Sæ<br /> III. KÕT LUËN<br /> tay c©y thuèc ViÖt Nam. ViÖn D−îc liÖu.<br /> Khi chuyÓn tõ vïng biÓn lªn vïng ®ång Nxb. Y häc, Hµ Néi.<br /> b»ng vµ nói cao, c©y cñ mµi cã nh÷ng thay ®æi 3. Vâ V¨n Chi, Vò V¨n Chuyªn, Phan<br /> ®¸ng kÓ vÒ mÆt h×nh th¸i ®Ó thÝch nghi víi m«i Nguyªn Hång, TrÇn Hîp, Lª Kh¶ KÕ, §ç<br /> tr−êng sèng. Cµng lªn cao, kho¶ng c¸ch gi÷a hai TÊt Lîi, Th¸i V¨n Trõng, 1975: C©y cá<br /> mÊu th©n c©y cµng ng¾n, ®−êng kÝnh th©n c©y th−êng thÊy ë ViÖt Nam, tËp 1. Nxb. Khoa<br /> gi¶m, ®é gãc c¹nh t¨ng lªn. KÝch th−íc l¸ gi¶m häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi.<br /> vµ ®é dµy l¸ t¨ng lªn. 4. Klein R. M., Klein D. T. (NguyÔn TiÕn<br /> Th©n c©y cñ mµi ë Xu©n Thñy cã tiÕt diÖn B©n, NguyÔn Nh− Khanh dÞch), 1979:<br /> trßn, h×nh trßn l−în sãng gÆp ë mÉu Cóc Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc vËt. Nxb.<br /> Ph−¬ng, Tam §¶o ®Õn Hoµng Liªn th©n c©y cã Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi.<br /> 8 c¹nh rÊt râ rµng. M« dµy gãc ph¸t triÓn tËp<br /> 5. Ph¹m V¨n KiÒu, 1996: Lý thuyÕt x¸c suÊt<br /> trung nhiÒu t¹i c¸c gãc låi cña th©n. M« cøng cã<br /> thèng kª to¸n häc. Nxb. §¹i häc Quèc gia<br /> v¸ch dµy, c¸c tÕ bµo xÕp sÝt nhau t¹o thµnh vßng<br /> Hµ Néi.<br /> trßn xung quanh th©n.<br /> Bã m¹ch trong th©n xÕp thµnh mét vßng 6. Hoµng ThÞ S¶n, NguyÔn Ph−¬ng Nga,<br /> (Cóc Ph−¬ng, Tam §¶o, Hoµng Liªn), bã m¹ch 2003: H×nh th¸i gi¶i phÉu häc thùc vËt. Nxb.<br /> to xen kÏ bã m¹ch nhá víi ®iÓm tùa cña bã §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.<br /> m¹ch lµ m« cøng. HoÆc bã m¹ch xÕp thµnh hai 7. P. W. Richards (V−¬ng TÊn NhÞ dÞch),<br /> vßng (Xu©n Thñy) bã nhá n»m vßng ngoµi, bã 1968-1970: Rõng m−a nhiÖt ®íi, tËp 1-3.<br /> to n»m vßng trong. Nh− vËy, vÞ trÝ ®Þa lý ®G Nxb. Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi.<br /> phÇn nµo ¶nh h−ëng ®Õn cÊu tróc gi¶i phÉu cña 8. NguyÔn Khanh V©n vµ nnk., 2000: C¸c<br /> thùc vËt. biÓu ®å sinh khÝ hËu ViÖt Nam; Nxb. §¹i<br /> Nh×n chung, sù s¾p xÕp c¸c bã m¹ch trong häc Quèc gia Hµ Néi.<br /> <br /> 49<br />  THE ADAPTED CHANGES OF ABSTRACT ARTICLE VEGETATIVE ORGANS<br /> OF GRINDING TUBER Dioscoreae persimilis Prain et Burkill<br /> GROWING IN NORTH VIETNAM<br /> <br /> <br /> Do Thi Lan Huong, Tran Van Ba<br /> <br /> <br /> <br /> SUMMARY<br /> <br /> Grinding tuber’s patterns (Dioscoreae persimilis) collected at four different research areas show dapted<br /> differences in their morphology and anatomy. In plants growing in high mountainnoeus areas, the more angles<br /> of grinding tuber’s stems increase, while the diameter and the length of their stems and internodes (the<br /> distance between two leaf nodes) decrease. Cross-sectional slices of the trunk observed on the microscope<br /> with cross sections of four samples are rather different and coincide to the external morphology observed.<br /> Whereas in plants growing in low lands, the more angles of stems increase. The conduct system with 6-8 large<br /> vascular bundles, 6-9 small vascular bundles arranged alternately (on the same circle with a fulcrum is a round<br /> of sclerenchyma) or arranged in two circles, between bundles are large spaces which help stems to have<br /> flexible structure. Grinding tuber (Dioscoreae persimilis) is a preferred light tree having a thick layer of<br /> cuticle, numerous stomata, palisade tissues and spongy tissues are rich in layers.<br /> <br /> <br /> Ngµy nhËn bµi: 9-11-2010<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 50<br />