Tác động của biến đổi khí hậu đến ngành nông nghiệp Việt Nam

Lê Thị Nguyệt<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 80(04): 51 - 54<br /> <br /> TÁC ĐỘNG CỦA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU<br /> ĐẾN NGÀNH NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM<br /> Lê Thị Nguyệt*<br /> Trường Đại học Sư phạm - ĐH Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Biến đổi khí hậu đang đặt ra những thách thức lớn đối với nhân loại bởi sự tác động không dừng<br /> lại ở một quốc gia mà trên phạm vi toàn cầu, ảnh hưởng rất lớn đến thiên nhiên và sự phát triển<br /> kinh tế xã hội của con người.Việt Nam là một trong năm quốc gia chịu ảnh hưởng nghiêm trọng<br /> của biến đổi khí hậu. Trong số các hoạt động kinh tế, lĩnh vực chịu tác động sớm nhất và mạnh mẽ<br /> nhất của biến đổi khí hậu là sản xuất nông nghiệp. Bài viết này đưa ra một số tác động của biến đổi<br /> khí hậu đến ngành nông nghiệp Việt Nam và một số vùng dễ bị tổn thương, đồng thời đưa ra một<br /> số giải pháp ứng phó với biến đổi khí hậu bao gồm giải pháp giảm nhẹ biến đổi khí hậu (hạn chế<br /> phát thải) và giải pháp thích nghi.<br /> Từ khoá: biến đổi, khí hậu, ngành nông nghiệp Việt Nam, ứng phó, thích ứng<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ*<br /> Biến đổi khí hậu (BĐKH) đã trở thành một<br /> vấn đề thời sự mang tính toàn cầu đang ảnh<br /> hưởng đến mọi mặt đời sống của con người<br /> và thiên nhiên. Do sự tác động của BĐKH,<br /> thiên tai trên phạm vi toàn cầu đã, đang và sẽ<br /> xảy ra nhiều hơn, phức tạp hơn, cường độ<br /> cũng mạnh hơn rất nhiều.<br /> Theo sự đánh giá của các chuyên gia nghiên<br /> cứu trên thế giới, với vị trí địa lí của mình,<br /> Việt Nam là một trong năm quốc gia chịu ảnh<br /> hưởng nghiêm trọng của BĐKH. Do sự tác<br /> động của BĐKH, thiên tai sẽ ngày càng gia<br /> tăng phức tạp, ảnh hưởng rất lớn đến đời sống<br /> của người dân, các hoạt động sản xuất, cản<br /> trở sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước.<br /> Chịu sự tác động sớm nhất và mạnh mẽ nhất<br /> của BĐKH chính là ngành nông nghiệp, các<br /> vùng đồng bằng ven biển do mực nước biển<br /> dâng cao. Từ thực tế trên, đòi hỏi nước ta cần<br /> phải khẩn trương đưa ra chương trình hành<br /> động, giải pháp cụ thể nhằm ứng phó kịp thời<br /> với những diễn biến bất thường của khí hậu.<br /> TÁC ĐỘNG CỦA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU<br /> ĐẾN NGÀNH NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM<br /> Ngành nông nghiệp theo nghĩa rộng bao gồm:<br /> nông nghiệp, lâm nghiêp và ngư nghiệp. Đây<br /> là ngành sản xuất chịu tác động sớm nhất và<br /> mạnh mẽ nhất của BĐKH toàn cầu.<br /> *<br /> <br /> Tel: 097 880523; Email: minhnguyet2104@gmail.com<br /> <br /> Nông nghiệp<br /> Theo nghiên cứu của Ngân hàng thế giới (WB),<br /> Việt Nam với đường bờ biển kéo dài 3260 km,<br /> khi nước biển dâng cao 1 mét, khoảng 10 triệu<br /> người ở các đồng bằng ven biển sẽ chịu tác<br /> động, ảnh hưởng đến 10% tổng sản phẩm thu<br /> nhập quốc nội GDP, 29% diện tích đất ngập<br /> nước, 7% diện tích đất nông nghiệp . Ước tính<br /> Việt Nam sẽ mất đi khoảng 2 triệu ha đất trồng<br /> lúa trong tổng số hơn 4 triệu ha trồng lúa hiện<br /> nay, đe dọa nghiêm trọng đến an ninh lương<br /> thực quốc gia (bảng 1).<br /> BĐKH đã khiến khí hậu, thời tiết ở nước ta<br /> diễn biến phức tạp. Lượng mưa hàng năm<br /> biến đổi thất thường, số cơn bão có cường độ<br /> mạnh trong những năm gần đây tăng lên,<br /> nhiều cơn bão có quỹ đạo di chuyển dị<br /> thường hơn. Sau bão thường là mưa lớn, gây<br /> sạt lở đất, lũ ống, lũ quét. BĐKH cũng gây<br /> nên tình trạng rét đậm, rét hại kéo dài.Tình<br /> trạng khí hậu, thời tiết đó đã ảnh hưởng<br /> nghiêm trọng đến điều kiện sống của cây<br /> trồng và vật nuôi. Một số loài cây trồng, vật<br /> nuôi bị giảm sức đề kháng do biên độ dao<br /> động của nhiệt độ, độ ẩm. Sự thay đổi của các<br /> yếu tố khí hậu, thời tiết còn làm nảy sinh<br /> những dịch bệnh mới, thậm chí trở thành đại<br /> dịch. Ở nước ta trong thời gian gần đây, dịch<br /> rầy nâu, vàng lùn, lùn xoắn lá, sâu quấn lá<br /> trong trồng trọt hay dịch H5N1, H1N1…trong<br /> chăn nuôi đã gây thiệt hại rất lớn đến năng suất<br /> nông nghiệp, làm gia tăng chi phí sản xuất.<br /> 51<br /> <br /> Lê Thị Nguyệt<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Bảng 1. Dự báo tác động của việc dâng mực nước<br /> biển 1 mét ở Việt Nam<br /> <br /> Diện tích<br /> (Km2)<br /> Dân số<br /> (Triệu người)<br /> GDP<br /> (Tỉ USD)<br /> Diện tích nông<br /> nghiệp(Km2)<br /> Đất ngập nước<br /> (Km2)<br /> <br /> Tổng số<br /> <br /> Chịu tác động<br /> (Giá trị<br /> tuyệt đối)<br /> <br /> 328.535<br /> <br /> 16.977<br /> <br /> 78.137<br /> <br /> 9.637<br /> <br /> 154.787<br /> <br /> 15.805<br /> <br /> 192.816<br /> <br /> 13.773<br /> <br /> 46.179<br /> <br /> 13.241<br /> Nguồn: WB [5]<br /> <br /> BĐKH làm suy thoái nghiêm trọng tài nguyên<br /> đất - tư liệu sản xuất thiết yếu của ngành nông<br /> nghiệp. Đất nông nghiệp của nước ta vốn đã<br /> bị thoái hoá do sự lạm dụng phân hoá học và<br /> mất lớp thực vật che phủ, cùng với sự tác<br /> động của BĐKH khiến cho hiện tượng khô<br /> hạn, rửa trôi do mưa tăng lên, dẫn đến tình<br /> trạng thoái hoá đất ngày càng trầm trọng hơn.<br /> Những nghiên cứu gần đây về chất lượng đất<br /> ở đồng bằng sông Hồng cho thấy: hàm lượng<br /> lân, hàm lượng mùn trong đất bị suy giảm, đất<br /> nghèo dần K dễ tiêu, độ chua đất tăng lên.<br /> Quá trình xói mòn rửa trôi đất ở vùng ven<br /> biển Bắc Trung Bộ nhiều nơi lên tới hàng<br /> trăm tấn/ha/năm; quá trình hình thành kết von<br /> và đá ong hóa cũng diễn ra mạnh mẽ với diện<br /> tích hàng chục ngàn ha và đặc biệt là quá<br /> trình sa mạc hoá cục bộ đã diễn ra ở nhiều nơi<br /> trong khu vực[1][4], Đồng bằng sông Cửu<br /> Long - nơi phải gánh chịu những tác động<br /> mạnh mẽ của BĐKH, tình trạng mặn hoá,<br /> phèn hoá cũng ngày càng gia tăng mạnh mẽ,<br /> ảnh hưởng rất lớn đến sản lượng nông<br /> nghiệp của cả nước. BĐKH còn làm mất đi<br /> một diện tích lớn đất nông nghiệp do mực<br /> nước biển dâng lên.<br /> BBĐKH cũng tác động mạnh mẽ đến nguồn<br /> nước phục vụ nông nghiệp. Thực tế ở nước ta<br /> trong những năm qua, hạn hán đã xảy ra<br /> nhiều hơn; nước lũ cao hơn tại các tỉnh An<br /> Giang, Đồng Tháp, Long An, Tiền Giang,<br /> Kiên Giang, Cần Thơ, Hậu Giang…Lưu<br /> lượng nước sông Mê Công giảm từ 2 - 24%<br /> trong mùa khô, tăng từ 7 - 15% trong mùa lũ<br /> gây khó khăn trong sản xuất nông nghiệp [7].<br /> 52<br /> <br /> 80(04): 51 - 54<br /> <br /> Lâm nghiệp<br /> Việt Nam là nước có mức độ đa dạng sinh học<br /> khá cao, có sự phong phú, đa dạng về thành<br /> phần loài và các hệ sinh thái. Tuy nhiên, trong<br /> thời gian qua, do nhiều nguyên nhân khác<br /> nhau, trong đó có sự tác động của BĐKH, đa<br /> dạng sinh học đang bị suy giảm nghiêm trọng,<br /> đặc biệt là các hệ sinh thái rừng.<br /> Qua nghiên cứu của Bộ Nông nghiệp và Phát<br /> triển nông thôn [2][6], nước biển dâng lên<br /> làm giảm diện tích rừng ngập mặn ven biển<br /> đã tác động xấu đến hệ sinh thái rừng tràm và<br /> rừng trồng trên đất bị nhiễm phèn ở đồng<br /> bằng sông Cửu Long.<br /> Nhiệt độ và lượng bốc hơi tăng cùng với hạn<br /> hán kéo dài sẽ làm thay đổi điều kiện sống và<br /> sự phân bố của các loài sinh vật. Nhiều loài<br /> cây nhiệt đới ưa sáng sẽ di cư lên vùng vĩ độ<br /> cao hơn và các loài cây cận nhiệt đới sẽ mất<br /> dần. Nhiệt độ và hạn hán tăng kéo dài sẽ làm<br /> tăng nguy cơ cháy rừng, vừa gây thiệt hại tài<br /> nguyên sinh vật, vừa tăng lượng phát thải khí<br /> nhà kính, làm gia tăng BĐKH.<br /> BĐKH làm thay đổi số lượng, chất lượng hệ<br /> sinh thái rừng. Chức năng điều hoà sinh thái<br /> của rừng như điều hòa khí hậu, điều tiết nguồn<br /> nước, chống xói mòn đất…bị suy giảm.<br /> Nước biển dâng và hạn hán làm giảm diện tích<br /> và năng suất cây trồng, dẫn tới nhu cầu chuyển<br /> đổi diện tích rừng sang diện tích sản xuất nông<br /> nghiệp tăng, cũng như nhu cầu di cư lên vùng<br /> cao, làm gia tăng nạn chặt phá rừng.<br /> Ngư nghiệp<br /> BĐKH khiến cho mực nước biển dâng cao đã<br /> tác động mạnh mẽ đến ngành ngư nghiệp của<br /> Việt Nam.<br /> Nước biển dâng cao làm cho diện tích rừng<br /> ngập mặn bị thu hẹp, ảnh hưởng đến nơi cư<br /> trú của một số loài thuỷ sản. Đồng thời, do sự<br /> xâm nhập của nước mặn dẫn đến mất nơi sinh<br /> sống của thuỷ sản nước ngọt.<br /> Nhiệt độ tăng làm cho nguồn thuỷ hải sản bị<br /> phân tán. Các loài cá cận nhiệt đới có giá trị<br /> kinh tế cao bị giảm và có nguy cơ mất hẳn.<br /> Theo các nhà khoa học, cường độ và lượng<br /> mưa lớn làm cho nồng độ muối giảm đi trong<br /> một thời gian dẫn đến sinh vật nhuyễn thể<br /> như nghêu, ngao, sò,… sẽ bị chết hàng loạt do<br /> không chịu nổi với nồng độ muối thay đổi.<br /> <br /> Lê Thị Nguyệt<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> MỘT SỐ VÙNG DỄ BỊ TỔN THƯƠNG<br /> Đồng bằng sông Cửu Long<br /> Đồng bằng sông Cửu Long có diện tích tự<br /> nhiên khoảng 4 triệu ha (2008), với đường bờ<br /> biển dài 740 km kéo dài từ bờ biển phía đông<br /> sang bờ biển phía tây vịnh Thái Lan. Đây là<br /> vùng có tiềm năng kinh tế và có vai trò rất<br /> quan trọng trong việc đảm bảo an ninh lương<br /> thực quốc gia, nhưng hiện nay đang chịu ảnh<br /> hưởng mạnh mẽ nhất của BĐKH [3]<br /> Theo báo cáo của Viện Quy hoạch Thuỷ lợi<br /> miền Nam, Trong 10 năm qua, đồng bằng<br /> sông Cửu Long đã có:<br /> - Liên tiếp các năm 2000, 2001, 2002 có lũ<br /> lớn, trong đó năm 2002 là lũ lớn lịch sử. 4<br /> năm liền đồng bằng sông Cửu Long gặp hạn,<br /> đặc biệt hạn kết hợp dòng chảy kiệt trên sông<br /> Mê Công vào năm 2004.<br /> - 02 lần có bão lớn đổ bộ và ảnh hưởng đến<br /> đồng bằng sông Cửu Long (bão Linda năm<br /> 1997 và bão Durian vào năm 2006)<br /> - Tố lốc xuất hiện nhiều và gây hậu quả<br /> nghiêm trọng.<br /> - Cháy rừng xảy ra ở nhiều nơi, đặc biệt là đợt<br /> cháy rừng ở U Minh Thượng vào năm 2002.<br /> - Diện tích bị xâm nhập mặn hiện nay khoảng<br /> 1,3 triệu ha và sẽ tăng lên khoảng 1,64 triệu ha<br /> với kịch bản mực nước biển dâng 1 mét. Quá<br /> trình xâm nhập mặn sẽ diễn ra mạnh ở các tỉnh<br /> Cà Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng, Trà Vinh, Bến<br /> Tre, Tiền Giang, Long An, Kiên Giang.<br /> Đồng bằng sông Hồng<br /> Đồng bằng sông Hồng có diện tích tự nhiên<br /> khoảng 2 triệu ha (2008), trong đó diện tích<br /> trong đê khoảng 1,15 triệu ha được bảo vệ bởi<br /> hệ thống đê sông và đê biển. Đây là vựa lúa<br /> lớn thứ hai của cả nước nhưng hiện nay cũng<br /> đang đối mặt với sự tác động mạnh mẽ của<br /> biến đổi khí hậu.<br /> Ảnh hưởng của nước biển dâng cao kết hợp<br /> với lượng mưa lớn, diện tích úng của đồng<br /> bằng sông Hồng có thể đạt tới 650.000 ha nếu<br /> mực nước biển dâng cao 1 mét. Mực nước<br /> của các con sông sẽ tăng cao so với bình<br /> thường khoảng từ 0,5 - 1,0 m. Tình trạng xâm<br /> nhập mặn lấn sâu vào đất liền ở đồng bằng<br /> sông Hồng cũng sẽ ảnh hưởng rất lớn đến sản<br /> xuất nông nghiệp của cả nước.<br /> <br /> 80(04): 51 - 54<br /> <br /> Đồng bằng duyên hải miền Trung<br /> Vùng duyên hải miền Trung được cấu tạo bởi<br /> một dải đất nằm giữa dãy Trường Sơn về phía<br /> Bắc, vùng cao Nguyên Nam Trung Bộ về<br /> phía Nam, và Biển Đông. Dải đất bị chia cắt<br /> bởi nhiều nhánh núi Trường Sơn vươn ra đến<br /> tận biển nên diện tích đồng bằng ở miền<br /> Trung khá hạn hẹp. Bờ biển vùng duyên hải<br /> miền Trung dài 1200 km, gồm các tỉnh từ<br /> Thanh Hoá đến Bình Thuận. Đây cũng là<br /> vùng chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của BĐKH.<br /> Trong những năm gần đây, do chịu ảnh<br /> hưởng của BĐKH, những cơn bão và những<br /> trận mưa xảy ra ở vùng duyên hải miền Trung<br /> ngày càng mạnh và phức tạp, như các cơn bão<br /> lớn vào năm 1999, 2006, 2007…<br /> Do các sông ở miền Trung hầu hết chưa có hệ<br /> thống đê bao, nên khi nước biển dâng cao sẽ<br /> kéo theo xâm nhập mặn lấn sâu vào nội địa.<br /> Với kịch bản mực nước biển dâng 1 mét sẽ có<br /> khoảng 400.000 ha diện tích bị ngập hoàn<br /> toàn và bán ngập.[6]<br /> CÁC GIẢI PHÁP ỨNG PHÓ VỚI BIẾN<br /> ĐỔI KHÍ HẬU<br /> Các giải pháp ứng phó với BĐKH hiện nay<br /> bao gồm hạn chế phát thải (mitigation) và<br /> thích nghi (adaptation)<br /> Hạn chế phát thải<br /> Trong việc ứng phó với BĐKH nhằm hạn chế<br /> sự tác động tiêu cực đến ngành nông nghiệp,<br /> nhiệm vụ quan trọng hàng đầu là cần có giải<br /> pháp giảm nhẹ BĐKH, cụ thể là giải pháp hạn<br /> chế phát thải khí nhà kính. Để đạt được mục<br /> tiêu này cần có sự đồng thuận và phối hợp<br /> của tất cả các quốc gia trên thế giới. Hiện nay,<br /> Việt Nam là một trong những quốc gia tích<br /> cực tham gia vào việc giảm nhẹ BĐKH như<br /> đã tham gia ký Nghị định thư Kioto vào tháng<br /> 12/1998 cam kết cắt giảm lượng khí thải gây<br /> hiệu ứng nhà kính; đưa ra Chương trình mục<br /> tiêu quốc gia ứng phó với BĐKH vào tháng<br /> 12/2008… Việt Nam có thể tham khảo một số<br /> chính sách để tạo ra động lực hạn chế phát<br /> thải khí nhà kính như:<br /> - Lồng ghép các chính sách về khí hậu vào<br /> các chính sách phát triển kinh tế - xã hội.<br /> - Đưa ra tiêu chuẩn phát thải cho các ngành<br /> kinh tế.<br /> - Đưa ra mức thuế phát thải<br /> 53<br /> <br /> Lê Thị Nguyệt<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> - Hỗ trợ tài chính (trợ cấp hoặc giảm thuế)<br /> - Các thỏa ước tự nguyện giữa Chính phủ và<br /> doanh nghiệp.<br /> - Phát triển công cụ thông tin<br /> - Chính sách về áp dụng công nghệ, sử dụng<br /> năng lượng hiệu quả, tiết kiệm.<br /> - Hợp tác quốc tế<br /> - Tăng cường nghiên cứu khoa học.<br /> Thích nghi<br /> Xuất phát từ thực tế, mỗi ngành, mỗi lĩnh vực<br /> cần có giải pháp phù hợp nhằm thích ứng với<br /> BĐKH. Đối với ngành nông nghiệp, để thích<br /> ứng với BĐKH nước ta cần có những giải<br /> pháp như:<br /> - Xây dựng cơ cấu cây trồng phù hợp với<br /> BĐKH, phát triển các giống cây có khả<br /> năng chống chịu với điều kiện ngoại cảnh<br /> khắc nghiệt như tìm ra các giống lúa thích<br /> nghi với điều kiện úng ngập, chịu phèn,<br /> chịu hạn, chịu mặn…<br /> - Tăng cường sử dụng có hiệu quả và quy<br /> hoạch nguồn nước tưới như đẩy mạnh triển<br /> khai xây dựng, nâng cấp hồ chứa, các công<br /> trình tiêu úng.<br /> - Các biện pháp chống xâm nhập mặn như<br /> xây dựng, nâng cấp hệ thống đê biển, đê<br /> sông; phát triển rừng ngập mặn.<br /> - Phát triển khoa học công nghệ phòng tránh,<br /> khắc phục hậu quả thiên tai.<br /> - Xây dựng các biện pháp kỹ thuật canh tác<br /> phù hợp với biến đổi khí hậu.<br /> <br /> 80(04): 51 - 54<br /> <br /> - Tăng cường công tác tuyên truyền và đào<br /> tạo nguồn nhân lực nhằm nâng cao nhận thức<br /> của cán bộ và người dân về thích ứng với<br /> BĐKH.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> [1]. Bộ Khoa học Công nghệ và Môi trường<br /> (2003), Báo cáo tổng hợp nghiên cứu xây dựng<br /> quy hoạch môi trường đất vùng đồng bằng sông<br /> Hồng giai đoạn 2001 - 2010, Hà Nội.<br /> [2]. Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn<br /> (2008), Khung chương trình hành động thích ứng<br /> với biến đổi khí hậu.<br /> [3]. Chính phủ nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa<br /> Việt Nam (2008), Chương trình mục tiêu quốc gia<br /> ứng phó với biến đổi khí hậu.<br /> [4]. Nguyễn Văn Cư, Nguyễn Đình Kỳ, Nguyễn<br /> Lập Dân (1998), Quan điểm tổng hợp trong<br /> nghiên cứu hoang mạc hoá và lũ lụt Nam Trung<br /> Bộ, Báo cáo Hội nghị NCKH và MT vùng Nam<br /> Trung Bộ và Tây Nguyên.<br /> [5]. Dasgupta, S.Laplante, B.Meisner, Wheeler,<br /> D.Yan (2007), The impact of Sea Level Rise on<br /> Developing Countries: a comparative analysis,<br /> World Bank Policy Research Working.<br /> [6]. Đào Xuân Học (2009), Kế hoạch thích ứng<br /> với biến đổi khí hậu trong lĩnh vực nông nghiệp và<br /> phát triển nông thôn, Hội thảo Việt Nam thích ứng<br /> với biến đổi khí hậu.<br /> [7]. Nguyễn Ngọc Trân (2010), Đồng bằng sông<br /> Cửu Long đối mặt với thách thức kép của biến đổi<br /> khí hậu, Tài liệu nghiên cứu của Trung tâm nghiên<br /> cứu phát triển đồng bằng sông Cửu Long.<br /> [8]. Viện Quy hoạch thuỷ lợi (2008), Báo cáo về<br /> ảnh hưởng của nước biển dâng đến ngập lụt và<br /> xâm nhập mặn đối với đồng bằng sông Hồng, khu<br /> vực ven biển miền Trung.<br /> <br /> SUMMARY<br /> THE IMPACT OF CLIMATE CHANGE TO<br /> THE INDUSTRY VIETNAM'S AGRICULTURE<br /> Le Thi Nguyet*<br /> College of Education - TNU<br /> <br /> Climate change poses great challenges for humanity by the impact does not stop at one nation but<br /> on a global scale, it impacts significantly on the nature and the social and economic development<br /> human. Vietnam is one of five countries seriously affected by climate change. Among the<br /> economic activities, regions affected earliest and most powerful of climate change is agriculture.<br /> This article gives some effects of climate change to agriculture of Vietnam and a number of<br /> vulnerable regions, and offers some solutions to cope with climate change, including mitigation<br /> measures climate change (emissions limits) and adapted solutions.<br /> Keywords: Change, Climate, Vietnam's agricultural industry, to cope with, adaptation<br /> *<br /> <br /> Tel: 0973 880 523; Email: minhnguyet2104@gmail.com<br /> <br /> 54<br /> <br />