Phương pháp đánh giá tác động của biến đổi khí hậu đến phát triển kinh tế - xã hội vùng Duyên hải Nam Trung bộ

PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU ĐẾN <br /> PHÁT TRIỂN KINH TẾ ­ XàHỘI VÙNG DUYÊN HẢI NAM TRUNG BỘ<br /> NCS. ThS. Trần Việt Đức<br /> Viện khoa học xã hội vùng Trung bộ<br /> <br /> <br /> Trong bối cảnh của Việt Nam hiện nay nói chung và vùng Duyên hải Nam <br /> Trung bộ  nói riêng, việc đánh giá tác động của BĐKH đối với các hoạt động <br /> kinh tế  ­ xã hội cần dựa vào việc tác động của BĐKH trực tiếp tới tất cả  các <br /> ngành, lĩnh vực, điều kiện tự  nhiên và tài nguyên thiên nhiên của từng vùng cụ <br /> thể. Trước những diễn biến bất thường của các hiện tượng thời tiết cực đoan <br /> ngày càng gia tăng này, các nhân tố  tác động trực tiếp  ở  đây cần được xem xét  <br /> tổng thể  và rộng hơn bao gồm các tất cả  các yếu tố  được trình bày trong kịch <br /> bản BĐKH (trị số trung  bình về  của nhiệt độ, lượng mưa, nước biển dâng) và <br /> cả các yếu tố phát sinh từ các kịch bản (cực trị nhiệt độ, cực trị lượng mưa, tần <br /> số hạn hán,…). Để đánh giá được tác động của BĐKH tới kinh tế ­ xã hội vùng <br /> Duyên hải Nam Trung bộ (DHNTB) cần phải được thực hiện theo các phương <br /> pháp và trình tự như sau:<br /> 1. Phương pháp đánh giá<br /> Tác động của BĐKH đến các hoạt động kinh tế  ­ xã hội được đánh giá <br /> bằng hai phương pháp sau đây:<br /> ­ Phương pháp dự kiến tác động<br /> Do các điều kiện khí hậu được trình bày trong các kịch bản cũng như  các <br /> điều kiện tự nhiên (khí hậu, thủy văn, đất) phát sinh từ các yếu tố kịch bản đều  <br /> là điều kiện tương lai nên đánh giá về  các hoạt động kinh tế  ­ xã hội đều tác <br /> động tiềm tàng hay tác động dự kiến.<br /> ­ Phương pháp tương tự quá khứ<br /> <br /> 1<br />  Nội dung chính của phương pháp dựa trên giả định: Quan hệ giữa các điều <br /> kiện khí hậu cũng như các điều kiện tự  nhiên khác với các hoạt động kinh tế  ­ <br /> xã hội trong quá khứ  vẫn được tồn tại lâu dài trong tương lai về  chiều hướng <br /> cũng như về mức độ. <br /> 2. Trình tự thực hiện<br /> ­ Xác định các hoạt động kinh tế ­ xã hội được đánh giá.<br /> ­ Xác định các thực thể (trong  từng ngành, lĩnh vực) được đánh giá.<br /> ­ Lựa chọn kịch bản BĐKH chi tiết của các tiểu vùng trong vùng DHNTB  <br /> và các tình huống phát sinh về điều kiện tự nhiên trong tương lai.<br /> ­ Lựa chọn phương pháp đánh giá phù hợp với thực tế của vùng.<br /> ­ Thực hiện đánh giá theo các kịch bản, tình huống được lựa chọn theo các <br /> tiểu vùng trong vùng.<br /> 3. Phương pháp đánh giá tác động của biến đổi khí hậu đối với các ngành, lĩnh  <br /> vực<br /> 3.1. Đối với ngành nông nghiệp<br /> ­ Mục đích đánh giá:<br /> + Làm sáng tỏ vấn đề BĐKH có tác động nhiều đến lĩnh vực nông nghiệp <br /> hay không, đặc biệt là những vùng đất thấp ven biển chịu  ảnh hưởng của hạn  <br /> hán, nước biển dâng và xâm nhập mặn (ảnh hưởng đến an ninh lương  thực, đe <br /> dọa xuất khẩu lương  thực,  tăng  giá thành sản xuất lương thực, phát sinh nạn  <br /> đói,…).<br /> + Góp phần tìm kiếm lời giải cho các nhà hoạch định chính sách cho riêng  <br /> vùng DHNTB (lĩnh vực dễ  bị  tổn thương, cải cách chính sách nông nghiệp, hệ <br /> thống tưới tiêu).<br /> ­ Các vấn đề cần được nghiên cứu và đánh giá:<br /> <br /> <br /> <br /> 2<br />  + Sự thay đổi về nguồn nước và chi phí tưới tiêu của các tiểu vùng và các <br /> địa phương trong vùng.<br /> + Sự  thay đổi hay chuyển dịch cơ  cấu cây trồng thích  ứng với BĐKH  ở <br /> mỗi tiểu vùng và các địa phương trong vùng DHNTB.<br /> + Sự thay đổi về năng suất cây lương thực chủ yếu của các tiểu vùng và <br /> các địa phương trong vùng.<br /> +  Sự thay đổi về tần số, cường độ, dịch bệnh gây hại cho cây trồng, vật <br /> nuôi ở mỗi tiểu vùng và các địa phương trong vùng.<br /> 3.2. Về ngành lâm nghiệp<br /> ­ Mục đích đánh giá:<br /> + Dự kiến những tác động tiềm tàng của BĐKH đến các hệ sinh thái rừng, <br /> sản phẩm hay sản lượng sinh khối rừng.<br /> + Góp phần xây dựng cơ sở khoa học cho các chính sách và giải pháp ứng <br /> phó với BĐKH trong lĩnh vực lâm nghiệp của vùng.<br /> ­ Các vấn đề cần được nghiên cứu và đánh giá:<br /> +  Tác động của BĐKH đến rừng ngập mặn và các loại rừng khác.<br /> +  Dịch chuyển địa lý của các hệ sinh thái rừng.<br /> +  Biến đổi về cấu trúc và các thành phần giống của các loại rừng.<br /> +  Biến đổi về sản phẩm rừng trên một đơn vị diện tích rừng.<br /> +  Quan hệ giữa BĐKH về nguy cơ cháy rừng.<br /> +  Những biến đổi kinh tế ­ xã hội liên quan đến biến đổi của rừng.<br /> 3.3. Về ngành thủy sản<br /> ­ Mục đích đánh giá:<br /> + Biến đổi của các yếu tố khí hậu chủ yếu tác động như thế nào đến điều  <br /> kiện lý sinh, hóa sinh của các nguồn nước có thủy sản.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 3<br />  + BĐKH gây ra  ảnh hưởng như thế nào đối với các loài cá, đa dạng sinh <br /> học, sản lượng và thành phần thủy sản<br /> ­ Nội dung nghiên cứu và đánh giá:<br /> +  Những biến đổi về thủy sản do biến đổi nhiệt độ gây ra.<br /> +  Những biến đổi về thủy sản do lượng mưa và mùa mưa thay đổi gây ra.<br /> +  Những biến đổi về thủy sản do mực nước biển gây ra.<br /> 3.4. Về ngành công nghiệp<br /> ­ Mục đích đánh giá:<br /> + Đánh giá các tác động tiêu cực của BĐKH đến ngành công nghiệp của <br /> vùng, trong đó liên quan đến việc sử  dụng năng lượng bao gồm cung  ứng năng  <br /> lượng và nhu cầu năng lượng.<br /> + Góp phần xây dựng các giải pháp  ứng phó với BĐKH trong các ngành <br /> sản xuất năng lượng và tiêu thụ năng lượng.<br /> ­ Nội dung nghiên cứu và đánh giá:<br /> + Tác động của BĐKH đến vận hành các hồ chứa và điều tiết các nhà máy <br /> thủy điện.<br /> + Tác động của BĐKH đến các hoạt động thăm dò, khai thác dầu khí trên <br /> biển.<br /> + Tác động của BĐKH đến truyền   tải điện và hiệu suất sử  dụng năng <br /> lượng.<br /> + Tác động của BĐKH đến phát triển năng lượng mới.<br /> 3.5. Ngành xây dựng<br /> ­ Mục đích đánh giá:<br /> + Đánh giá tác động của BĐKH đến các hoạt động của ngành xây dựng  <br /> cũng như cơ sở vật chất và các công trình xây dựng ở các vùng ven biển.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 4<br />  + Góp phần đề xuất các giải pháp thích ứng với BĐKH trong lĩnh vực xây <br /> dựng các khu vực đô thị và sản xuất công nghiệp.<br /> ­ Nội dung nghiên cứu và đánh giá:<br /> + Tác động của BĐKH đến quy hoạch xây dựng bao gồm quy hoạch các <br /> đô thị, các công trình ven biển. <br /> + Tác động của BĐKH đến thiết kế các công trình xây dựng nhà cửa, công  <br /> trình kiến trúc tại các vùng đất thấp, ven biển.<br /> + Tác động  của BĐKH đến các công trình tiêu thoát nước ở đô thị.<br /> 3.6. Ngành dịch vụ<br /> ­ Mục đích đánh giá:<br /> + Đánh giá tác động của BĐKH đến các hoạt động của ngành giao thông <br /> vận tải cũng như  cơ  sở  vật chất, công trình giao thông  ảnh với hoạt động của <br /> ngành dịch vụ của từng địa phương trong vùng.<br /> + Góp phần đề  xuất các giải pháp thích  ứng với BĐKH trong ngành dịch  <br /> vụ, đặc biệt là lĩnh vực giao thông đối với hoạt động của ngành dịch vụ.<br /> ­ Nội dung nghiên cứu và đánh giá:<br /> + Tác động của BĐKH đến quốc lộ  1, đường sắt Bắc Nam và đường  <br /> chiến lược Hồ Chí Minh;<br /> + Tác động của BĐKH đến các công trình ven biển, bao gồm đê đập, cầu  <br /> cảng;…<br /> + Tác động của BĐKH đến các phương tiện vận tải, hoạt động giao thông  <br /> đến việc vận chuyển, lưu thông hàng hóa, dịch vụ;<br /> + Tác động của BĐKH đến tiêu hao nhiên liệu trong giao thông vận tải.<br /> 3.7. Ngành du lịch<br /> ­ Mục đích đánh giá:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 5<br />  +   Xác định những điều kiện bất lợi của ngành du lịch trước nguy cơ <br /> BĐKH.<br /> +  Chuẩn bị tích cực cho việc xây dựng các giải pháp ứng phó với BĐKH  <br /> trong ngành du lịch.<br /> ­ Nội dung nghiên cứu và đánh giá:<br /> + Mối quan hệ  giữa BĐKH và sự  gia tăng nhu cầu du lịch sinh thái, đặc <br /> biệt là du lịch biển đảo.<br /> + Những khó khăn chủ  yếu do BĐKH gây ra đối với quá trình thực hiện <br /> các tuyến du lịch sinh thái và biển đảo.<br /> + Mối quan hệ  giữa BĐKH và chi phí cho công tác bảo tồn và phát triển <br /> các khu du lịch sinh thái. <br /> + Sự thu hẹp không gian và những khó khăn bất lợi của du lịch biển trước  <br /> tác động tiêu cực của BĐKH.<br /> 3.8. Lĩnh vực Y tế<br /> ­ Mục đích đánh giá:<br /> + Phân tích và xác định tác động của BĐKH đến tiềm năng và mức độ phát <br /> sinh bệnh tật, đặc biệt là bệnh nhiệt đới.<br /> + Đánh giá tác động của BĐKH đến thể lực, thể chất của các tầng lớp dân <br /> cư ở những địa phương có nhiều rủi ro và thách thức về BĐKH.<br /> + Góp phần xây dựng giải pháp chiến lược ứng phó với BĐKH trong lĩnh <br /> vực y tế, sức khỏe.<br /> ­ Nội dung nghiên cứu và đánh giá:<br /> + Tác động của BĐKH đến sức khỏe cộng đồng.<br /> + Tác động của BĐKH đến khả năng phát triển và lan truyền dịch bệnh.<br /> + Tác động của BĐKH đến phát  sinh và phát triển các bệnh nhiệt đới.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 6<br /> 4. Phương pháp xây dựng các giải pháp thích  ứng với biến đổi khí hậu  ở <br /> vùng DHNTB<br /> 4.1. Mục đích của các giải pháp thích ứng<br /> Các giải pháp thích ứng với BĐKH của các ngành, lĩnh vực được xây dựng  <br /> nhằm các mục đích sau đây:<br /> ­ Giảm nhẹ tác động của BĐKH, chủ yếu là giảm tổn thất do BĐKH gây  <br /> ra đối với cơ cấu sản xuất các ngành, lĩnh vực trên phạm vi toàn vùng cũng như <br /> trên từng địa phương trong vùng DHNTB, trong giai đoạn hiện tại.<br /> ­ Góp phần tăng cường năng lực khắc phục ảnh  hưởng của BĐKH trong  <br /> sản xuất kinh doanh trong giai đoạn hiện tại.<br /> ­ Giảm rủi ro, tăng cường khả  năng chống chọi của các ngành sản xuất <br /> với BĐKH trong tương lai.<br /> 4. 2. Cách tiếp cận và phương pháp xây dựng giải pháp thích ứng<br /> 4.2.1. Cách tiếp cận<br /> Căn cứ  vào tình hình thực tế  và kịch bản BĐKH cho vùng ĐHNTB, đặc  <br /> biệt là việc nghiên cứu cách thích  ứng với BĐKH cho các ngành, lĩnh vực của  <br /> vùng DHNTB trong tương lai. Do vậy, cần lựa chọn cách tiếp cận xây dựng <br /> phương pháp thích ứng với BĐKH của vùng là từ trên xuống. Theo cách tiếp cận <br /> này, nhiệm vụ  xây dựng giải pháp thích  ứng được thực hiện theo trình tự  sau <br /> đây:<br /> a)   Lựa chọn kịch bản BĐKH cho cả  vùng và các tiểu vùng địa lý – khí <br /> hậu.<br /> b) Đánh giá tác động của BĐKH đến các điều kiện tự nhiên chủ yếu. <br /> c) Diễn giải điều kiện tự  nhiên trên cả  vùng ĐHNTB và trên từng tiểu <br /> vùng khí hậu trong các thời điểm hoặc giai đoạn trong tương lai.<br /> <br /> <br /> <br /> 7<br />  d) Đánh giá tác động của điều kiện tự nhiên tương lai đến mọi hoạt động <br /> kinh tế ­ xã hội trên cả vùng và trên từng tiểu vùng.<br /> e) Đề xuất giải pháp chiến lược thích ứng với BĐKH đối với từng ngành, <br /> lĩnh vực, trên từng tiểu vùng.<br /> g) Đánh giá chi phí – hiệu quả của các giải pháp thích ứng với BĐKH.<br /> h) Lựa chọn và kiến nghị giải pháp thích ứng với BĐKH.<br /> 4.2.2. Biện pháp thích ứng với biến đổi khí hậu<br /> Trên từng tiểu vùng hoặc từng lĩnh vực kinh tế ­ xã hội của vùng DHNTB <br /> có thể lựa chọn một số hoặc toàn bộ  4 nhóm biện pháp thích ứng phổ  biến sau  <br /> đây:<br /> a) Ngăn chặn trực tiếp nguy cơ hoặc thảm họa do BĐKH gây ra trên các <br /> địa bàn xung yếu trong tương lai cụ thể của từng tiểu vùng.<br /> b) Giảm bớt  ảnh hưởng tiêu cực của BĐKH trong cơ  cấu sản xuất và <br /> trong đời sống.<br /> c) Thay đổi quy hoạch cư  dân, quy hoạch sản xuất, phương thức và kỹ <br /> thuật  canh tác quy trình  công nghệ trên toàn vùng và từng tiểu vùng.<br /> d) Xây dựng và tăng cường năng lực phòng chống tác động của BĐKH, <br /> khắc phục hậu quả  của BĐKH thông qua các nghiên cứu, thực  nghiệm  khoa  <br /> học, truyền  thông, phổ biến kiến thức khoa học liên quan đến BĐKH.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. ADB, 2009,  The Economics   of Climate Change in Southeast Asia: A <br /> Regional Review.<br /> 2. Bộ  Tài nguyên   và Môi trường,   2012.    Kịch bản   BĐKH, nước biển  <br /> dâng cho Việt Nam.<br /> 3. Nguyễn Văn Thắng và nnk, 2010, Nghiên cứu ảnh hưởng  của biến đổi  <br /> khí hậu đến các điều kiện tự  nhiên, tài nguyên thiên nhiên và đề  xuất các giải  <br /> <br /> <br /> 8<br /> pháp chiến lược phòng tránh, giảm nhẹ  và thích nghi, phục vụ  phát triển  bền  <br /> vững kinh tế xã hội ở Việt Nam, Đề tài KC08.13/06­10.<br /> 4. Trần Thục, Nguyễn Văn Thắng, Hoàng Đức Cường, 2009. Xây dựng  <br /> các kịch bản BĐKH cho Việt Nam. Báo cáo tại hội thảo: Chiến lược phòng tránh <br /> và giảm nhẹ thiên  tai, công nghệ môi trường trong bối cảnh BĐKH.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 9<br />