Tài liệu chăn nuôi - Chương 3: Dinh dưỡng và thức ăn vật nuôi

Chia sẻ: P H T | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:37

Thêm vào BST

Báo xấu

171
lượt xem 36
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chương này nhằm giúp sinh viên có những hiểu biết về vai trò và các chất dinh dưỡng, nắm được các phương pháp chế biến và dự trữ thức ăn cho vật nuôi, các loại thức ăn và các nguồn cung cấp thức ăn cho vật nuôi, biết sử dụng các loại thức ăn để phối hợp một khẩu phần ăn cho vật nuôi.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tài liệu chăn nuôi - Chương 3: Dinh dưỡng và thức ăn vật nuôi

CHƯƠNG III DINH DƯ NG VÀ TH C ĂN V T NUÔI M c tiêu: - Có nh ng hi u bi t v vai trò các ch t dinh dư ng - N m ñư c các phương pháp ch bi n và d tr th c ăn cho v t nuôi - Các lo i th c ăn và các ngu n cung c p th c ăn cho v t nuôi - Bi t s d ng các lo i th c ăn ñ ph i h p m t kh u ph n ăn cho v t nuôi I. Vai trò c a các ch t dinh dư ng + Khái ni m Dinh dư ng là nh ng quá trình hoá h c và sinh lý nh m chuy n hoá th c ăn thành các mô và các ho t ch t sinh h c c a cơ th ... Nh ng quá trình này bao g m s thu nh n th c ăn, s tiêu hoá và h p thu các ch t dinh dư ng, v n chuy n các ch t dinh dư ng ñã h p thu ñ n t bào và th i b nh ng ch t c n bã ra kh i cơ th . Dinh dư ng h c là m t môn khoa h c nghiên c u các quá trình trên nh m hi u bi t vai trò c a các ch t dinh dư ng, cung c p ñ y ñ các ch t dinh dư ng cho ñ ng v t, giúp cho cơ th ñ ng v t chuy n hoá các ch t dinh dư ng trong th c ăn thành nh ng s n ph m c a cơ th có hi u q a nh t. M c ñích c a dinh dư ng là nghiên c u tìm ra nhu c u c a ñ ng v t ñ i v i các ch t dinh dư ng khác nhau nh m tho mãn các nhu c u sinh lý và s n xu t c a chúng. Trong quá trình s ng ñ ng v t luôn luôn thu nh n th c ăn t bên ngoài. Th c ăn là nh ng s n ph m có ngu n g c ñ ng v t, th c v t, khoáng v t và vi sinh v t. Nh ng s n ph m ñó có th cung c p nh ng ch t c n thi t cho cơ th ñ ng v t, nhưng ph i phù h p v i c u t o và ch c năng sinh lý c a b máy tiêu hoá, con v t có th ăn ñư c, tiêu hoá, h p thu ñư c và sinh s ng ñư c trong m t th i gian dài. + M t s thành t u c a khoa h c dinh dư ng và th c ăn gia súc Trên cơ s s ti n b c a các phương pháp ñ nh lư ng thành ph n hoá h c và s hi u bi t sâu s c các quá trình sinh hoá, sinh lý c a cơ th ñ ng v t, ngư i ta ñã tìm ra nhi u ch t dinh dư ng có vai trò quan tr ng ñ i v i s s ng và s c s n xu t c a ñ ng v t. G n ñây là nh ng thành t u v nhu c u các ch t dinh dư ng như: nhu c u năng lư ng, protein, axit amin, các ch t khoáng, vitamin...ñư c nhi u t ch c, trung tâm nghiên c u luôn b sung các s li u m i. Song song v i vi c tìm ra các ch t dinh dư ng m i, các nhà dinh dư ng còn tìm ra nhu c u c a t ng ch t trong quan h t i ưu v i các ch t khác. Ví d : nhu c u protein, axit amin trong m i quan h v i năng lư ng kh u ph n, methionin và vitamin - 89 -
B12, tryptophan và axit nicotinic...Do nh ng phát hi n này ngư i ta ñã cung c p cho v t nuôi nh ng kh u ph n cân b ng, nh v y hi u qu s d ng th c ăn ñã tăng lên r t rõ. 1.1. Dinh dư ng nư c 1.1.1. Vai trò c a nư c Trong cơ th ñ ng v t nư c chi m kho ng 60 - 75 % kh i lư ng cơ th . ð ng v t m i sinh nư c chi m t i 75 - 80 %, ñ ng v t trư ng thành nư c ch chi m 45 - 60 %. Nư c tuy không cung c p năng lư ng nhưng có vai trò quan tr ng trong ñ i s ng c a ñ ng v t. Nư c là dung môi quan tr ng trong cơ th , nư c th c hi n nhi u ch c năng sinh lý quan tr ng cho s s ng (Roubicek, 1964). Nư c có tác d ng hòa tan các ch t trong quá trình tiêu hoá, nư c c n thi t cho quá trình v n chuy n ch t dinh dư ng t i các t bào c a cơ th và th i các ch t c n bã ra ngoài. Nư c có h ng s ñi n môi cao nên nó có kh năng hoà tan r t nhi u ch t và v n chuy n chúng kh p cơ th thông qua h th ng tu n hoàn. Ngoài ra nư c còn gi vai trò làm dung môi cho t t c các ph n ng hoá h c x y ra trong cơ th . Quá trình phân gi i các ch t ñ sinh ra năng lư ng thông qua hàng lo t các ph n ng ph c h p bao g m ph n ng gi i phóng hydro và thu phân. Trong cơ th nư c chi m m t t l cao, do ñó nó có tác d ng gi th hình cho ñ ng v t. Nư c có t nhi t cao nên có tác d ng ñi u hoà thân nhi t. ð b c hơi 1 gram nư c m t kho ng 580 calo. Nư c còn có tác d ng làm trơn các kh p n i và làm ch t ñ m b o v cho h th n kinh. Nư c có vai trò quan tr ng trong ñ i s ng c a ñ ng v t, thi u nư c s nh hư ng nghiêm tr ng t i s c kho và s c s n xu t c a chúng. 1.1.2. Nhu c u và ngu n cung c p nư c 1.1.2.1. Nhu c u Nhu c u nư c c a v t nuôi ph thu c vào: - S lư ng th c ăn ăn vào. - Nhi t ñ môi trư ng. - S n ph m s n xu t ra. Nhu c u nư c là r t quan tr ng, cách cung c p nư c t t nh t cho con v t là cho chúng ti p xúc t do v i ngu n nư c và ñư c u ng tho thích. Ngoài ra c n chú ý ñ m b o nư c u ng ph i s ch. 1.1.2.2. Ngu n cung c p Nư c ñi vào cơ th v t nuôi t 3 ngu n: - Nư c u ng: hàng ngày v t nuôi u ng m t lư ng nư c nh t ñ nh. - Nư c trong th c ăn: trong th c ăn có ch a m t l ơng nư c tuỳ thu c vào lo i th c ăn. - 90 -
- Nư c sinh ra do quá trình phân gi i các ch t (nư c trao ñ i ch t): quá trình oxy hoá 100 g lipit sinh ra 119 g nư c, 100 g tinh b t sinh ra 56 g nư c, 100 g protein sinh ra 45 g nư c (National research Council, 1981). 1.2. Dinh dư ng protein và axit amin 1.2.1. ð nh nghĩa và phân lo i Protein là m t hop ch t h u cơ ph c t p có phân t lư ng l n. Cũng như gluxit (carbonhydrate) và lipit thành ph n hoá h c c a protein bao g m cácbon, hydro, oxy, ngoài ra nó còn ch a nitơ và lưu huỳnh. Protein ñư c tìm th y trong t t c các quá trình x y ra trong t bào. M i lo i cơ th ñ u có các protein ñ c hi u c a mình, thêm vào ñó chúng chi m s lư ng l n trong cơ th và có th tìm th y d dàng trong t nhiên. Protein trong th c ăn gia súc ñư c cơ th gia súc phân gi i và s d ng làm cơ ch t ñ t ng h p nên protein c a cơ th và các s n ph m. Protein cũng là ngu n năng lư ng và th c hi n m t s ch c năng lý hoá h c không ñ c hi u khác. Tóm l i: Protein là m t trùng h p c a nhi u axit amin, chúng g n v i nhau qua m ch n i peptit. Có nhi u cách ñ phân lo i protein. N u d a vào thành ph n hoá h c thì protein có 2 lo i: protein ñơn gi n và protein ph c t p. Protein ñơn gi n là lo i protein mà trong thành ph n c a nó ch ch a toàn axit amin như: protamin, histon, albumin, globulin... Protein ph c t p là lo i protein khi thu phân ngoài axit amin ra còn ch a các h p ch t khác như axit nucleic, gluxit, lipit... N u d a vào hình d ng và tính ch t hoà tan thì protein ñư c chia thành 3 nhóm chính: - Protein hình s i: là nh ng protein không hoà tan, khó tiêu hoá. Chúng g m nh ng chu i thon, dài, có nhi u s i nh , liên k t v i nhau b ng liên k t chéo. Chúng thư ng có m t trong các mô b o v và nâng ñ c a cơ th ñ ng v t g m: collagen, elastin và keratin. - Protein hình c u: là nh ng protein hình tròn hay hình b u d c, có th hoà tan trong nư c hay dung môi loãng. Nhóm này bao g m: albumin, globulin, histon, protamin. - Protein k t h p: là lo i protein khi thu phân ngoài các axit amin còn có các nhóm ghép khác nhau như: photphoprotein, glucoprotein, lipoprotein, hromoprotein, nucleoprotein. Trong th c ăn gia súc ngư i ta phân bi t hai lo i protein là protein thu n và protein thô (protein thu n = protein thô - h p ch t nitơ phi protein, protein thô ñư c xác ñ nh b ng cách l y lư ng nitơ x 6,25). Axit amin ñư c t o thành do protein b thu phân dư i tác d ng c a các men tiêu hoá. M i axit amin ñ u có nhóm amin (-NH2) và nhóm cacboxyl (- COOH). - 91 -
Protein ñư c c u t o t 20 - 22 axit amin. Các axit amin ñư c liên k t v i nhau thông qua m ch peptit ñ t o nên các phân t protein khác nhau. Căn c vào t m quan tr ng khác nhau c a các axit amin ngư i ta có th phân lo i thành 3 nhóm sau: - Nhóm axit amin c n thi t còn g i là nhóm axit amin thay th ñư c m t ph n. - Nhóm axit amin r t c n thi t còn g i là nhóm axit amin không thay th ñư c. - Nhóm axit amin không c n thi t còn g i là nhóm axit amin thay th ñư c. Nhóm axit amin c n thi t bao g m: arginin, tyrozin, cystin. Nhóm axit amin r t c n thi t bao g m: lyzin, methionin, tryptophan, histidin, phenylalanin, lơxin, izolơxin, valin, treonin. Nhóm axit amin không c n thi t g m các axit amin còn l i như: alanin, axit aspartic, axit glutamic... * Ý nghĩa c a m i quan h cân b ng axit amin trong kh u ph n Cơ th con v t ch có th t ng h p nên protein c a nó theo m t m u cân ñ i v axit amin, nh ng axit amin n m ngoài cân ñ i s b oxy hoá cho năng lư ng. Do v y n u cung c p axit amin theo t l cân ñ i s nâng cao hi u qu s d ng protein, ti t ki m ñư c protein th c ăn. Nguyên nhân làm m t cân b ng axit amin có th là do kh u ph n thi u m t vài axit amin nào ñó, có th là do kh u ph n th a m t lo i axit amin nào ñó, có th do có s ñ i kháng các axit amin và s có m t không ñ ng th i các axit amin trong kh u ph n. 1.2.2. Vai trò c a protein và axit amin Khi gia súc ăn th c ăn ch a protein, dư i tác d ng c a các men tiêu hoá protein ñ ơc phân gi i thành các axit amin và ñư c h p thu vào máu. Cơ th gia súc s s d ng axit amin ñó ñ t ng h p nên các protein ñ c hi u c a cơ th . Như t ng h p các men, m t s các kích t có ngu n g c protein, các globulin mi n d ch c a cơ th . Các ch t này có vai trò ñ c bi t quan tr ng ñ i v i cơ th gia súc, nh t là quá trình t ng h p các men trong cơ th vì nh nó mà hàng lo t các ph n ng sinh hoá h c ñư c th c hi n nhanh chóng và có tr t t . Trong cơ th protein có th liên k t v i các ch t có ngu n g c khác nhau như gluxit, lipit...t o thành các ph c ch t ph c t p, khi ñó chúng có nh ng tính ch t hoàn toàn m i và có vai trò h t s c quan tr ng ñ i v i cơ th . Ví d như lipoprotein tham gia c u t o màng t bào, màng c a các bào quan trong t bào... Protein là thành ph n cơ b n c u t o nên các t bào, các mô và các cơ quan c a cơ th . M t khác c u t o ñó luôn thay ñ i, m t ph n nào ñó b phá hu ñi thì m t ph n m i ñư c hình thành ñ thay th . Protein tham gia vào vi c b o v cơ th thông qua các protein mi n d ch và các men kh ch t ñ c. - 92 -
Protein có vai trò quan tr ng ñ i v i quá trình sinh trư ng và quá trình sinh s n ñ ng v t. M t ph n protein mà cơ th không s d ng s ñư c dùng làm ngu n nguyên li u ñ cung c p năng lư ng cho cơ th . Khi oxy hoá 1g protein gi i phóng 4,1 kcal. Tóm l i protein là ch t mang s s ng: B t c nơi nào có hi n tư ng s ng chúng ta ñ u th y nó ñi li n v i protein và b t c nơi nào có protein không tr ng thái tan rã, chúng ta s g p hi n tư ng s ng. 1.2.3. Các phương pháp ñánh giá ch t lư ng protein 1.2.3.1. Giá tr sinh h c protein (Biological Value - BV) ð xác ñ nh giá tr sinh h c protein ngư i ta ti n hành thí nghi m cân b ng nitơ, xác ñ nh lư ng nitơ ăn vào, lư ng nitơ bài xu t ra phân và nư c ti u, trên cơ s các k t qu thu ñư c ngư i ta có th xác ñ nh giá tr sinh h c protein theo công th c c a Thomas- Mitchel (1909) như sau; N ăn vào - (N phân - N trao ñ i ) - (N nư c ti u - N n i sinh) BV = * 100 N ăn vào - (N phân - N trao ñ i) Giá tr sinh h c protein ñư c xác ñ nh cho duy trì, sinh trư ng và hình thành các mô m i. Giá tr sinh h c protein c a m t s th c ăn cho duy trì và sinh trư ng l n (Amstrong và Mitchell, 1955) như sau: Lo i th c ăn BV (%) S a 95 - 97 Cá 74 -89 ð tương chín 63 - 76 H t bông 63 H t lanh 61 Ngô 49 -61 ð i m ch 57 -71 1.2.3.2. T l hi u qu protein (Protein Efficien Ratio - PER) ð xác ñ nh ch t lư ng protein, Oshome, Mendel và Ferry (1919) ñã ñưa ra công th c sau: Tăng tr ng cơ th (g) PER = Protein tiêu th (g) - 93 -
1.2.3.3. Thang giá tr hoá h c c a protein (Chemical Scores - CS) Block và Mitchell (1946) ñã nh n ñ nh r ng nh ng protein nghèo ch t lư ng là do thi u h t m t s axit amin c n thi t, vì v y l y hàm lư ng axit amin c a tr ng làm chu n, xác ñ nh hàm lư ng axit amin c a các th c ăn khác r i ñem so sánh v i axit amin c a tr ng, t ñó rút ra ch s g i là thang giá tr hoá h c. Ví d : t l Lyzin trong protein tr ng là 7,2 %, trong protein lúa mì là 2,7%. V y CS c a lyzin lúa mì là: 2,7/7,2 = 37,5 % 1.2.4. Các bi n pháp nâng cao ch t lư ng protein 1.2.4.1. H n h p các lo i th c ăn v i nhau M t kh u ph n ăn n u ñem nhi u lo i th c ăn h n h p v i nhau, các axit amin s b sung cho nhau t o nên s cân b ng axit amin trong kh u ph n. Trên cơ s ñó ngư i ta có th ch n các lo i th c ăn ñ ph i h p v i nhau t o ra h n h p th c ăn có giá tr sinh h c protein cao ñ nuôi dư ng gia súc. 1.2.4.2. B sung axit amin công nghi p Trong kh u ph n c a l n và gà hi n nay thư ng thi u m t s axit amin quan tr ng như: lyzin, methionin, triptophan...Các axit amin này ñư c g i là các axit amin h n ch . Trong th c t ngư i ta thư ng b sung các axit amin thi u này vào trong kh u ph n c a gia súc và gia c m. H u h t các axit amin b sung thư ng ñư c s n xu t b ng con ñư ng lên men vi sinh v t và g i là axit amin công nghi p. Trong chăn nuôi khi b sung axit amin công nghi p vào kh u ph n ngư i ta thư ng gi m lư ng b t cá, khô d u ñ tương, khô d u l c ñ gi m giá thành s n xu t cho 1 kg th c ăn h n h p, ti t ki m ñư c protein ñ ng v t và th c v t. Các thí nghi m b sung lyzin 0,3 % và methionin 0,1 % vào kh u ph n cho l n và gà con ñã làm tăng tr ng cao hơn t 15-20 %, gi m chi phí th c ăn 10-15 % so v i lô ñ i ch ng. 1.2.4.3. X lý nhi t th c ăn Th c ăn dùng cho chăn nuôi nói chung là nh ng nguyên li u s ng, trong ñó m t s lo i h t như h t h ñ u và m t s c như: c s n, c khoai tây... c n ñư c x lý nhi t ñ làm tăng giá tr sinh h c c a protein và kh m t s ch t ñ c có trong m t s th c ăn. Khi x lý nhi t m t s ch t như: antitrypsin, antichymotrypsin... b nhi t ñ phá hu , làm tăng t l tiêu hoá protein c a th c ăn, ñ ng th i nhi t ñ cũng làm tăng t c ñ gi i phóng methionin, giúp cho methionin có m t ñ ng th i v i các axit amin khác, do ñó làm tăng h p thu các axit amin. Trong quá trình x lý nhi t c n ñ m b o nhi t ñ và th i gian x lý thích h p. - 94 -
1.2.5. Ngu n cung c p T t c các lo i th c ăn có hàm lư ng protein trên 20%, xơ thô dư i 18%. Th c ăn b sung protein có ngu n g c ñ ng v t: b t cá, b t th t, s a b t, b t th t xương, b t máu, nư c s a... Th c ăn b sung protein có ngu n g c th c v t: h t ñ tương, l c, ñ u xanh, ñ u tri u, ñ u nho nhe, khô ñ tương, khô l c, khô d u hư ng dương, khô d u d a, khô d u bông. 1.3. Dinh dư ng gluxit Gluxit là tên g i c a m t nhóm ch t dinh dư ng g m: ñư ng, tinh b t, cellulose, keo th c v t và các h p ch t có liên quan. M t ph n nh Gluxit tìm th y trong cơ th ñ ng v t như glucose và glycogen. Ph n l n gluxit có m t trong th c ăn th c v t, gluxit chi m kho ng 75 % kh i lư ng v t ch t khô c a th c ăn th c v t và là ngu n th c ăn ch y u c a gia súc. Gluxit ñư c t o thành do quá trình quang h p c a th c v t, ñó là ph n ng quan tr ng trong t nhiên. Chlorophyl c a th c v t ñã h p th năng lư ng b c x c a m t tr i ñ chuy n thành năng lư ng hoá h c trong các h p ch t gluxit. Như v y th c v t ñã chuy n năng lư ng m t tr i dư i d ng quang năng thành năng lư ng hoá h c trong các h p ch t gluxit trong th c ăn th c v t. ðây là ngu n năng lư ng ch y u ñ ñ ng v t s d ng trong quá trình s ng c a nó. 1.3.1. Vai trò c a gluxit T t c ñ ng v t mu n ho t ñ ng ñ u c n có m t s năng lư ng nh t ñ nh. ð ng v t thu nh n gluxit t th c ăn, dư i tác d ng c a các men tiêu hoá c a các tuy n tiêu hoá, gluxit b phân gi i thành các s n ph m cu i cùng (các ñư ng ñơn, các axit béo bay hơi) và ñư c h p thu vào cơ th . Trong cơ th các s n ph m này s tham gia vào quá trình oxy hoá ñ cung c p năng lư ng cho cơ th ho t ñ ng. M t trong nh ng thành ph n quan tr ng c a t bào là axit nucleic có s tham gia c a gluxit: ñư ng D-riboza tham gia c u t o axit ribonucleic (ARN), ñư ng D-dezoxyriboza tham gia c u t o axit dezoxyribonucleic (ADN). Gluxit còn tham gia liên k t v i các ch t khác như lipit, protein t o nên các h p ch t m i có vai trò quan tr ng ñ i v i cơ th : ví d như glucoprotein ph b m t ngoài c a màng t bào, nó có vai trò quan tr ng ñ i v i t bào trong các ho t ñ ng c a t bào như di chuy n (t bào h ng c u), phân chia sinh s n, nh n di n kháng nguyên... Gluxit dư i d ng axit glucuronic tham gia vào quá trình kh ch t ñ c gan. 1.3.2. Phân lo i gluxit 1.3.2.1. ðư ng ñơn gi n - Pentose (C5) - 95 -
D-ribose và D-dezoxyribose có m t trong cơ th ñ ng v t và có vai trò quan tr ng trong c u t o nhân t bào. -Hectose (C6) + D-glucose: d- glucose là lo i ñư ng ñơn ph bi n nh t trong t nhiên và có nhi u trong hoa qu chín. Trong cơ th ñ ng v t glucose có trong máu. + D-galactose: d-galactose thư ng có trong ñư ng lactose (ñư ng s a), trong h p ch t galactozit c a não, các mô th n kinh... + D- mannose: thư ng th y trong hoa qu và các h p ch t v i protein. + D-fructose : thư ng th y trong hoa qu chín và là lo i ñư ng có ñ ng t nh t. Fructose là thành ph n c a ñư ng mía. 1.3.2.2. Nhóm disaccarit - Saccarose (còn g i là ñư ng mía, ñư ng c c i). Saccarose ñư c t o thành do s k t h p gi a m t phân t D-glucose và m t phân t D-fructose. - Mantose (ñư ng m ch nha). Mantose ít g p d ng t do. Thành ph n c a nó bao g m hai phân t D-glucose liên k t v i nhau. Mantose ñư c t o thành do thu phân tinh b t dư i tác d ng c a men amylaza. - Lactose (còn g i là ñư ng s a). Thành ph n c a nó g m phân t D-glucose liên k t v i phân t D-galactose Trong s a bò hàm lư ng lactose chi m kho ng 4,6- 4,8 %. - Cellobiose: Cellobiose thu ñư c khi thu phân cellulose. Thành ph n c a nó bao g m hai phân t β-D-glucose liên k t v i nhau. 1.3.2.3. Nhóm polysaccarit - Tinh b t: Tinh b t là lo i gluxit d tr c a th c v t ñư c hình thành trong quá trình quang h p. Nó tích lu ch y u trong các lo i h t như h t thóc, h t ngô, h t m ch và trong các lo i c như: khoai lang, s n... Tinh b t t n t i hai d ng: amylose và amylopectin. Amylose có th tan trong nư c nóng, thành ph n c a nó bao g m 200-800 phân t D-glucose liên k t v i nhau qua m ch glucozit 1- 4. Amylopectin không tan trong nư c nóng, thành ph n c a nó bao g m kho ng 5- 6 nghìn phân t D-glucose liên k t v i nhau qua m ch glucozit 1- 4 và glucozit 1- 6. - Glycogen: còn g i là tinh b t ñ ng v t, nó có nhi u trong gan (10%) và trong cơ (1%). Thành ph n và ki u liên k t c a nó gi ng như tinh b t. - Cellulose Cellulose là m t c u trúc ph bi n nh t th c v t, nó chi m kh i lư ng l n trong m i cây tr ng và là thành ph n ch y u c u t o nên vách t bào th c v t. - 96 -
Thành ph n c a cellulose bao g m nhi u phân t β-D-glucose liên k t v i nhau. Cellulose ch b men tương ng c a vi sinh v t phân gi i. - Hemicellulose Hemicellulose là m t ch t h u cơ không thu n nh t, thành ph n c a nó bao g m nhi u phân t ñư ng khác nhau như: glucose, xylose, manose, arabinose, galactose liên k t v i nhau. - Pectin Pectin n m ph n vách c a t bào th c v t. Thành ph n c a nó g m glucose, galactose, arabinose liên k t v i nhau m t cách ph c t p. Do v y nó khó b phân gi i. - Lignin Lignin là m t h p ch t h u cơ ph c t p, có tr ng lư ng phân t cao và là m t trùng h p c a phenyl-propan. C u trúc ñ c bi t c a lignin chưa ñư c mô t ñ y ñ và hình d ng c a nó luôn thay ñ i tuỳ theo lo i th c v t. 1.3.3. Ngu n cung c p T t c các lo i th c ăn có hàm lư ng protein dư i 20% và xơ thô dư i 18%. Bao g m các lo i h t ngũ c c như ngô, g o, h t cao lương, m ch, mỳ... và ph ph ph m c a ngành xay xát như cám g o, cám ngô, cám mỳ, t m... Ngoài ra còn có các lo i c , qu như s n, khoai lang, khoai tây, bí ñ ... 1.4. Dinh dư ng lipit Lipit là tên g i c a m t nhóm ch t ph bi n trong t nhiên, có nhi u trong các h t c a cây tr ng và trong cơ th ñ ng v t. Lipit không tan trong nư c, nhưng tan trong các dung môi h u cơ như: c n, ete, benzen... 1.4.1. Vai trò c a lipit M ñư c tích lu t t c các b ph n trong cơ th ñ ng v t, nó ph n ánh m c dinh dư ng c a cơ th . M thư ng ñư c tích lu dư i da và quá trình tích lu này tăng lên theo giai ño n sinh trư ng, giai ño n cu i ñư c tích lu xunh quanh các cơ quan n i t ng và trong các s i cơ. M có vai trò quan tr ng trong vi c cung c p năng lư ng cho cơ th . Năng lư ng do lipit cung c p thư ng l n g p 2 - 2,5 l n so v i các ch t dinh dư ng khác. Khi oxy hoá 1g m gi i phóng 9,3 kcal năng lư ng. M thư ng t p trung dư i da c a ñ ng v t, nó có tác d ng gi m cho cơ th ñ ng v t. M là dung môi quan tr ng ñ hoà tan các vitamin A, D, E, K. Do v y kh u ph n thi u m lâu ngày s làm con v t thi u các vitamin hoà tan trong m và s m c b nh. - 97 -
Lipit tr ng thái liên k t v i protein t o thành ph c ch t lipoprotein, ph c ch t này có vai trò quan tr ng ñ i v i t bào. Lipoprotein tham gia c u t o màng t bào, tham gia c u t o màng các bào quan trong t bào, nó quy t ñ nh tính ch t c a các lo i màng này. ð i v i nhi u lo i ñ ng v t lipit là ngu n cung c p nư c. Khi oxy hoá 100 g lipit s gi i phóng 119 g nư c. Lo i nư c này ñ c bi t quan tr ng ñ i v i ñ ng v t ng ñông. 1.4.2. Phân lo i lipit 1.4.2.1. Lipit ñơn gi n + Lipit trung tính (triglyxerit) Lipit trung tính là este c a glyxerin v i các axit béo. ð i v i ñ ng v t các axit béo thư ng là: axit stearic, axit palmitic, axit oleic. + Các lo i sáp (xerit) Sáp là nh ng este c a rư u b c m t và axit béo thu c l p cao phân t . Ví d như sáp ong, lanolin... Sáp có vai trò b o v ñ i v i cơ th ñ ng, th c v t. + Sterit Sterit là este c a rư u ña vòng colesterol và axit béo. 1.4.2.2. Lipit ph c t p + Photpholipit Photpholipit hay còn g i là photphatit có nhi u trong m , dây th n kinh... Photpholipit là thành ph n c a ph c ch t lipoprotein trong màng t bào ñ ng v t. + Xerebrozit ðây là nhóm lipit ph c t p nhưng không ch a photpho, thành ph n c a nó g m: Sphingozin, các axit béo và ñư ng galactose. 1.4.3. Ngu n cung c p Ngu n cung c p lipit cho gia sỳc là c c lo i d u th c v t và m ñ ng v t. Các lo i th c ăn h t nhi u d u như: h t cao su, h t c d u, h t gai, h t hư ng dương, h t lanh, h t v ng, h t l c, h t ñ u tương và m t s lo i kh d u. 1.5. Dinh dư ng khoáng ð i v i v t nuôi, ch t khoáng có vai trò ñ c bi t quan tr ng trong ñ i s ng c a chúng. Ngoài ch c năng tham gia c u t o nên các mô c a cơ th , ch t khoáng còn tham gia vào nhi u quá trình chuy n hoá quan tr ng trong cơ th . Trong thành ph n c u t o c a nhi u enzym có m t các nguyên t khoáng khác nhau. Ví d Fe có trong thành ph n c u t o c a xitocrom reductaza, fumaric dehydrogenza, Cu có m t trong xitocrom oxydaza. Chính vì th th u khoáng con v t s b r i lo n trao ñ i ch t, sinh trư ng, sinh s n b ng ng tr , s c s n xu t sút kém. - 98 -
ð i v i ñ ng v t b c cao ngư i ta phân các nguyên t khoáng c n thi t thành hai lo i sau: - Các nguyên t khoáng ña lư ng: canxi (Ca), ph t pho (P), kali (K), natri (Na), clo (Cl) và magiê (Mg). - Các nguyên t khoáng vi lư ng: s t (Fe), ñ ng (Cu), coban (Co), k m (Zn), mangan (Mn), i t (I), selen (Se)... Còn m t s nguyên t khoáng có m t trong cơ th ñ ng v t v i s lư ng vô cùng nh , các nguyên t này ñư c g i là các nguyên t khoáng siêu vi lư ng. Tác d ng c a các nguyên t này chưa ñư c nghiên c u rõ. 1.5.1. Vai trò c a m t s nguyên t khoáng ña lư ng 1.5.1.1. Canxi và ph tpho Trong cơ th Ca chi m 1,3% ñ n 1,8 %; P chi m 0,8 % ñ n 1 % kh i lư ng cơ th . xương nh ng ti u ph n khoáng có c u t o như nh ng tinh th apatit [3 Ca3(PO4)2Ca(OH)2] nh ng tinh th này có ch a mu i cacbonat và xitrat magiê. Nh ng tinh th khoáng tích lu su t d c tr c s i colagen. Ngư i ta ví xương như m t t m bê tông mà s i colagen là c t s t t o ra s m n d o c a xương. Trong huy t thanh Ca t n t i m t s d ng sau: - Ca++ ho t ñ ng (ho t hoá enzym, kích thich cơ và th n kinh...) có kho ng 2/3 Ca huy t thanh dư i d ng này. - Ca không ho t ñ ng (không d ng ion), có kh năng khuy ch th m, tham gia vào thành ph n các mu i xitrat và photphat. - Ca n m trong protein, không ho t ñ ng, không khuy ch th m. Canxi có vai trò quan tr ng trong c u t o xương và răng. Thành ph n quan tr ng c a xương và răng là canxi và phôtpho. Canxi trong xương luôn tr ng thái trao ñ i v i các d ch th xung quanh. Vitamin D và Parahormôn th c hi n ch c năng ñi u hoà quá trình dung n p và bài ti t canxi xương. Canxi dư i d ng ion cùng v i các ion khác nhau như: K+, Na+... tham gia vào ho t ñ ng c a dây th n kinh. Ca++ có nh hư ng ñ n ho t ñ ng sinh lý c a cơ vân, cơ tim, cơ trơn. Quá trình co cơ có s tham gia c a Ca++. Ngoài ra canxi còn tác d ng ñ i v i quá trình ñông máu, ñông s a. Photpho t p trung ch y u trong xương, có kho ng 80 % photpho trong xương, ph n còn l i n m trong cơ. - 99 -
Photpho thư ng ñi cùng v i canxi tham gia c u t o xương và răng. Photpho ñư c h p thu vào máu dư i d ng PO4- - và ñư c chuy n ñ n các cơ quan. Photpho trong xương luôn ñư c chuy n hoá. Photpho tham gia c u t o axit nucleic. axit nucleic là h p ch t mang m t mã di truy n và th c hi n truy n ñ t mã di truy n ñ t ng h p protein trong cơ th . Photpho tham gia c u t o ATP, ATP là h p ch t ch a năng lư ng, nó cung c p năng lư ng cho m i ho t ñ ng c a cơ th . Ngư i ta còn th y ATP bi n ñ i thành 3', 5' AMP vòng, ch t này tham gia vào quá trình ñi u hoà hàm lư ng ñư ng trong máu. Photpho tham gia h ñ m trong huy t tương dư i d ng h ñ m photphat. Photpho còn tham gia c u t o nhi u h p ch t khác như: photphoprotein, photpholipit...có vai trò quan tr ng trong cơ th ñ ng v t. M t s ch t ch a photpho như: xephalin, sesinphotphatit tham gia vào c u t o h th ng th n kinh. Nh ng bi u hi n khi thi u Ca, P Thi u Ca, P con v t g y còm, sưng kh p, xương bi n d ng, xương x p, d g y. l n hay g p hi n tư ng b i li t hai chân sau. Thi u photpho làm sinh trư ng c a con v t b gi m. Nguyên nhân là con v t gi m tính thèm ăn, ăn ít, trao ñ i năng lư ng b r i lo n, hi u su t l i d ng th c ăn kém. Thi u Ca sinh trư ng c a xương không bình thư ng. Thi u photpho gây r i lo n ñ ng d c, t l th thai gi m. Kh o sát t l ñ c a ñàn bò nuôi nh ng vùng ñ t thi u photpho, t l ñ ch có 40 %, n u ñàn bò này ñư c b sung photpho vào kh u ph n, t l ñ c a chúng tăng lên t i 60 - 70 %. Thi u Ca tr m tr ng và kéo dài, chu kỳ ñ ng d c và t l th thai không b nh hư ng nhưng m c sinh s n gi m: con ñ ra b y u và m c các b nh v xương. Thi u Ca, P trong kh u ph n làm gi m s n lư ng s a. Trong th c t th y bò s a b b nh s t s a hay còn g i là b nh gi m Ca máu. Bi u hi n c a b nh: thân nhi t h th p, hôn mê, Ca huy t thanh gi m. gà mái ñ thi u Ca thư ng x y ra hơn. Khi b thi u Ca làm gi m s n lư ng tr ng, ñ dày v tr ng. Ngu n cung c p Ca, P và nh ng nhân t nh hư ng ñ n s l i d ng Ca, P kh u ph n. Th c ăn giàu Ca, P là các th c ăn khoáng như: cacbonat canxi, b t v h u h n... Các th c ăn ñ ng v t như b t xương, b t th t, b t cá... cũng r t gi u Ca, P. Trong th c ăn th c v t có ít Ca, trong th c ăn h ñ u có nhi u Ca hơn so v i h th c v t khác. Trong các h t h hoà th o và ph ph m c a nó thì hàm lư ng photpho nhi u hơn canxi. Ngư i ta th y có nhi u nhân t nh hư ng t i s l i d ng Ca, P kh u ph n. - 100 -
- T l tiêu hoá th c c a Ca, P gi m d n theo tu i c a con v t. - Parahocmôn làm tăng canxi huy t và gi m photpho trong máu. - Kh u ph n thi u vitamin D làm gi m s h p thu Ca, P, tăng th i P nư c ti u. Vitamin D còn gi vai trò ñi u ch nh s m t cân ñ i t l Ca/P c a kh u ph n. - T l Ca/P: t l Ca/P t t nh t t 1,5/1 ñ n 2/1. - Trong th c v t m t ph n photpho d ng mu i phytat có tên chung là phytin khó hoà tan. Photpho phytin trong th c ăn th c v t chi m 1/2 -3/4 photpho t ng s . Photpho phytin có th b men phytaza c a vi sinh v t phân gi i. 1.5.1.2. Kali, Natri và Clo Thi u Na và Cl trong kh u ph n làm gi m tính thèm ăn, con v t sút cân, g y y u và gi m s c s n xu t, con v t có th b ch t sau m t th i gian dài b thi u. Tuy nhiên th a Na, Cl thì l i gây ñ c, 14-28g mu i ăn m i ngày có th gi t ch t gà trong vòng 8-12 gi . Mu i hoà tan trong nư c ñ c hơn so v i tr n vào th c ăn v i cùng m t lư ng mu i. M c bình thư ng c a mu i ăn trong kh u ph n c a gia súc, gia c m là 0,5 - 1 % kh i lư ng kh u ph n. Thi u K không x y ra trong th c t s n xu t. B ng th c nghi m ngư i ta th y thi u K con v t g y y u, gi m ăn và có tai bi n v cơ. K, Na, Cl ñ u là các ch t khoáng có vai trò duy trì áp xu t th m th u trong cơ th và nh hư ng ñ n ho t ñ ng c a nhi u enzym khác nhau. Na và K còn tham gia d n truy n xung ñ ng th n kinh. Clo có vai trò là th nh ph n c a axit HCL trong d ch v c a d dày. Quá th a Clo gây tr ng thái co gi t cơ và r i lo n ho t ñ ng th n kinh. 1.5.1.3. Magiê Cũng như Canxi, Magiê c n cho s hình thành và phát tri n c a xương. Mg tham gia ñ m b o kh năng ho t ñ ng c a h th ng th n kinh và cơ. Mg có tác d ng c ch s hưng ph n th n kinh. Mg n m trong m t s enzym và có tác d ng như m t ch t ho t hoá. Mg còn có tác d ng quan tr ng trong quá trình t ng h p protein. Gi m th p hàm lư ng Mg trong máu gây ra m t b nh g i là b nh b i li t c xanh. Tri u ch ng ñi n hình là co cơ, th n kinh b kích thích, con v t ñi kh p khi ng, b i li t và có th b ch t. Nguyên nhân tr c ti p là n ng ñ Mg, Ca và Na trong máu gi m, ñ ng th i hàm lư ng P và K l i tăng lên. Nguyên nhân làm gi m hàm lư ng Mg trong máu là do s h p thu Mg kém. Do ăn nhi u c non ch a nhi u nư c, nhi u ñ m hoà tan, nghèo năng lư ng và xơ. Do nhi t ñ ngoài tr i th p, mưa nhi u, con v t kém ăn, có th là do con v t b b nh ký sinh trùng, già y u. - 101 -
1.5.2. Vai trò c a m t s nguyên t khoáng vi lư ng 1.5.2.1. S t Trong cơ th s t có hai d ng chính: - S t ho t ñ ng Fe++ (chi m 73 % t ng s lư ng s t trong cơ th ) có m t trong hemoglobin, myoglobin, trong m t s enzym như: catalaza, peroxidaza... - S t d tr Fe+++ (chi m 27 % t ng s lư ng s t trong cơ th ), dư i d ng feritin và hemosiderin. S chuy n hoá Fe trong cơ th r t m nh, nh ñó máu luôn ñư c ñ i m i (tu i th trung bình c a h ng c u là 100 ngày). S t có vai trò quan tr ng ñ i v i cơ th ñ ng v t: Fe tham gia vào quá trình t ng h p hemoglobin (tham gia nhi m v này còn có Cu, vitamin B12 và axit folic), s t tham gia vào quá trình photphorin oxy hoá, d n truy n ñi n t , ho t hoá peroxidaza. Tri u ch ng ñi n hình c a s thi u s t là s thi u máu, b nh này ph bi n gia súc non. Nguyên nhân là do con v t non c n r t nhi u s t nhưng s a l i có ít s t, không ñáp ng ñ yêu c u cho con v t. L n con m t tu n tu i m i ngày c n 7 mg s t, nhưng l i ch cung c p ñư c 1 mg s t t s a m . ð ngăn ng a b nh ngư i ta thư ng tiêm dung d ch dextran s t cho l n con sau khi ñ . 1.5.2.2. ð ng ð ng tham gia vào nhi u quá trình chuy n hoá c a cơ th vì ñ ng có m t trong nhi u enzym hay h th ng enzym. Thi u ñ ng gia súc có hi n tư ng thi u máu và gi m sinh trư ng. ð ng tham gia vào quá trình chuy n hoá s t, thi u máu là tri u ch ng ñi n hình do thi u ñ ng. Thi u ñ ng gây ra s bi n ñ i colagen và khung protein c a xương, do ñó nh hư ng ñ n s phát tri n bình thư ng c a xương. Thi u ñ ng làm bi n ñ i màu lông do s t ng h p melanin b nh hư ng. Thi u ñ ng làm gi m ho t tính c a h th ng xitocrom-oxidaza là nguyên nhân c a nhi u t n thương ñ i v i cơ th như: gi m sinh trư ng, r ng lông... ð ng còn có liên quan ñ n s hình thành myelin c a h th ng th n kinh, do v y thi u ñ ng con v t có nh ng r i lo n th n kinh, ñi n hình là con v t b b nh ataxia (con v t không ph i h p ñư c v n ñ ng, dáng ñi b t thư ng). Ngư i ta còn th y Cu có vai trò ñ i v i quá trình sinh s n, thi u ñ ng thai có th b teo bi n. 1.5.2.3. Coban Coban gi ch c năng kép, vi sinh v t d c s d ng Co ñ t ng h p vitamin B12. Vitamin B12 là y u t sinh trư ng c a vi sinh v t d c và cũng là y u t dinh dư ng c a v t - 102 -
ch . Vitamin B12 c n thi t cho quá trình methyl hoá và ñ ng phân hoá. M t trong nh ng r i lo n sinh hoá c a s thi u vitamin B12 (do thi u Co loài nhai l i) là s chuy n hoá axit propionic thành axit sucxinic (m t ch t chuy n hoá trung gian c a chu trình Krebs) b ngăn tr . N u thi u vitamin B12, axit methyl malonic không chuy n ñư c thành axit sucxinic, nó là m t ch t ñ c ñ i v i cơ th . loài nhai l i thi u Co làm gi m tính thèm ăn, ch m l n, g y y u. Thi u Co cũng gây hi n tư ng thi u máu, nhưng cho ñ n nay ngư i ta chưa rõ cơ ch . loài ñ ng v t d dày ñơn vì h vi sinh v t ñư ng tiêu hoá không phát tri n cho nên kh năng t ng h p vitamin B12 t Co r t th p. Vì v y nh ng loài này b sung Co ñ mong ñáp ng nhu c u vitamin B12 ít có hi u qu so v i loaì nhai l i. 1.5.2.4. K m K m có quan h ñ n nhi u ch c năng sinh lý c a cơ th : - Tham gia quá trình t ng h p protein: thi u Zn nhi u giai ño n c a quá trình t ng h p protein b ngăn tr . S t ng h p ADN b nh hư ng d n ñ n s phân chia t bào b ngăn tr , b i vì ADN polymeraza là m t enzym ch a Zn. Thi u Zn s t ng h p ARN thông tin b ch m l i. - Làm gi m tính thèm ăn: m t trong nh ng tri u ch ng ñ u tiên khi thi u Zn là làm gi m tính thèm ăn rõ r t. M t tính thèm ăn xu t hi n r t s m khi thi u Zn nhưng có th kh c ph c ñư c n u b sung Zn k p th i. - Thi u Zn d n ñ n s r i lo n v xương. Ngư i ta th y r ng khi thi u Zn làm gi m s ñ ng hoá và d hoá c a xương và như v y làm gi m s trao ñ i Ca c a xương. - Thi u Zn xu t hi n nh ng bi u hi n da r t ñi n hình: da b s ng hoá, lông thô kém phát tri n, con v t ch m l n. Do Zn có quan h ñ n s phát tri n c a thư ng bì, nên thi u Zn v t thương s lâu lành. 1.5.2.5. I t I t là thành ph n c a hocmon thyroxin. Hocmon này có ch c năng ñi u hoà s trao ñ i gluxit, lipit, protein, ñi u hoà s trao ñ i nhi t năng và sinh trư ng. Thi u I s làm r i lo n s trao ñ i ch t, con v t ch m l n, tuy n giáp sưng to (bư u c ), s n lư ng tr ng, s a b gi m. I t có nhi u trong th c ăn vùng bi n. Cá bi n gi u I (400 mg/kg) Th c ăn th c v t chúa r t ít I. - 103 -
1.6. Dinh dư ng vitamin 1.6.1. Khái ni m và phân lo i Vitamin còn g i là sinh t , m t y u t dinh dư ng không th thi u ñư c ñ i v i m i sinh v t. ðó là các h p ch t h u cơ có kh i lư ng phân t bé, có c u t o hoá h c r t khác nhau nhưng ñ u có ho t tính sinh h c nh m ñ m b o cho quá trình chuy n hoá trong cơ th ho t ñ ng bình thư ng. Vitamin th c hi n các ch c năng xúc tác các ph n ng hoá h c trong cơ th sinh v t. ða s các trư ng h p vitamin là coenzym c a các enzym khác nhau. Vitamin là m t nhóm h p ch t h u cơ, phân t bé, có th có ngu n g c t nhiên ho c t ng h p. Chúng ñ u c n cho cơ th ñ ng v t v i m t lư ng nh nh m duy trì các ho t ñ ng bình thư ng. V i m t lư ng nh trong kh u ph n, vitamin giúp cho cơ th ñ ng v t phát tri n bình thư ng, sinh s n ñ u ñ n, có kh năng ch ng ñ b nh t t cao. Ngư c l i ch c n thi u m t trong các vitamin c n thi t thì cơ th s m c b nh g i là b nh thi u vitamin (avitaminosis). D a vào ñ c tính hoà tan ngư i ta phân vitamin thành hai nhóm sau: - Nhóm vitamin hoà tan trong d u m : g m các vitamin A, D, E, K. - Nhóm vitamin hoà tan trong nư c: g m các vitamin B1, B2, B3, B5, B6,B8, B12 và vitamin C. 1.6.2. Nhóm vitamin hoà tan trong d u m 1.6.2.1. Vitamin A (Axeroptol, ch t ch ng khô giác m c m t) Ngu n cung c p vitamin A quan tr ng nh t là d u cá. Vitamin A có m t trong các th c ăn có ngu n g c ñ ng v t như: lòng ñ tr ng, s a, bơ và gan. Caroten có trong m ng a, m bò, lòng ñ tr ng, bơ...nhưng không có trong m l n và m c u. Caroten có nhi u trong th c ăn th c v t. Caroten có nhi u d ng khác nhau và có ho t tính khác nhau. Caroten bi n ñ i thành vitamin A thành ru t dư i tác d ng c a men tương ng. ðơn v qu c t c a vitamin A: 1 UI = 0,3 mg retinol 1 mg vitamin A = 3300 UI Vitamin A có vai trò quan tr ng ñ i v i cơ th ñ ng v t. + Vitamin A tham gia vào ch c năng dinh dư ng bi u mô và thư ng bì. Vai trò c a vitamin A thư ng bi u hi n da, niêm m c các tuy n ti t, ñư ng hô h p, tiêu hoá và m t. Thi u vitamin A kéo dài s sinh ra b nh khô m t, niêm m c và da. - ð i v i da: vitamin A có tác d ng nuôi dư ng da, tránh hi n tư ng s ng hoá. - 104 -
- Vitamin A có tác d ng duy trì c u trúc lipoprotein c a màng t bào, tránh hi n tư ng thoái hoá niêm m c ñư ng hô h p, ñư ng tiêu hoá và ñư ng sinh d c. Thi u vitamin A s nh hư ng ñ n sinh s n c a ñ ng v t: con ñ c có hi n tư ng s n xu t tinh trùng kém, con cái d b x y thai. Caroten r t c n cho bò s a và bò sinh s n, t l th thai c a bò sinh s n s tăng lên khi có ñ m c caroten. Vitamin A làm tăng t l ñ tr ng c a gà. Vitamin A ho c caroten c n thi t cho gà con vì kh năng d tr c a nó r t th p. +Vitamin A và s t ng h p kháng th . Vitamin A tăng cư ng t ng h p immumoglobin và kích thích t ng h p kháng th protein do ñi u khi n t ng h p axit nhân. Vitamin A làm to lách và tuy n c là nh ng cơ quan có nhi m v t o ra các t bào s n sinh kháng th . Vitamin A tr c ti p kích thích ho t tính c a các t bào limpho là các t bào s n sinh ra kháng th b ng cách nhân nhanh các kháng th này. Theo Zimzen và Grobke (1974) vitamin A làm tăng kh năng ch ng ch u stress nhi t ñ ng v t nuôi. + Vitamin A v i ho t ñ ng th giác Vitamin A tham gia c u t o Rodopsin trong võng m c m t, còn g i là ch t màu tím th giác. C u t o c a Rodopsin g m m t ph n protein là Opsin và m t ph n không ph i protein là Retinen. Retinen ñư c xác ñ nh là aldehyt c a vitamin A và g i là Retinal. Khi ánh sáng chi u vào võng m c m t Rodopsin phân gi i thành Opsin và Retinal. ch t i l i x y ra quá trình t ng h p Rodopsin, do ñó làm tăng ñ nh y c m c a m t ñ i v i ánh sáng. Rodopsin Opsin + Retinen Retinol Khi thi u vitamin A t c ñ tái t o Rodopsin b ch m l i, kh năng thích ng c a m t ñ i v i ánh sáng t i kém và sinh b nh quáng gà. 1.6.2.2. Vitamin D (Canxiferol, vitamin ch ng b nh còi xương) Vitamin D2 (Ergocanxiferol): vitamin D2 có ngu n g c th c v t, ñư c t o thành khi th c ăn th c v t ñư c chi u tia t ngo i. Ergosterol Vitamin D2 Vitamin D3 (colecanxiferol): vitamin D3 có ngu n g c ñ ng v t, dư i da ñ ng v t có ch t 7- dehydrocolesterol dư i tác d ng c a tia t ngo i s bi n thành vitamin D3. Vitamin D thưòng có trong cá bi n, d u gan cá, s a, lòng ñ tr ng gà...Trong th c ăn th c v t có ti n vitamin D2. Vai trò c a vitamin D - Vitamin D tham gia vào s chuy n hoá Ca, P - 105 -
T m quan tr ng c a vitamin D trong s trao ñ i Ca, P ñư c bi t ñ n t lâu. Vitamin D3 và s n ph m trao ñ i c a nó là 25 – OH - D3 có tác d ng xúc ti n nhanh quá trình h p thu Ca ru t và huy ñ ng Ca xương. Vitamin D có tác d ng tăng cư ng quá trình h p thu Ca niêm m c ru t như sau: 1,25 - (OH)2 - D3 có tác d ng kích thích niêm m c ru t t ng h p protein liên k t v i ++ Ca t o pH thích h p giúp Ca h p thu vào máu d dàng. Vitamin D có tác d ng kích thích s hoà tan c a khoáng xương ñ chuy n vào máu và nó còn tăng cư ng quá trình c t hoá xương ñ m b o s hình thành xương ñ ng v t. Vitamin D tăng cư ng quá trình h p thu mu i photphat ng th n. Thi u vitamin D nh hư ng ñ n s h p thu Ca và P, làm quá trình khoáng hoá xương không ñ y ñ , gây còi xương ñ ng v t non, m n xương ñ ng v t trư ng thành. - Vitamin D còn có tác d ng nh t ñ nh ñ n s trao ñ i protein và gluxit trong cơ th . - ð i v i gia súc non vitamin D có tác d ng kích thích sinh trư ng. Bi u hi n khi thi u vitamin D: Khi thi u vitamin D gây b nh xương, bi u hi n gia súc non là s kém ăn, g m vôi tư ng, u ng nư c phân, quá trình tiêu hoá b r i lo n. th i kỳ ñang l n có th g p hi n tư ng r i lo n ho t ñ ng th n kinh. Gà ñ tr ng khi thi u vitamin D thưòng g p hi n tư ng m m n, xương dòn, ñ tr ng m ng v ho c không có v , s c ñ tr ng gi m. 1.6.2.3. Vitamin E (Tocoferol) Vitamin E có nhi u trong m m c a các h t như: m m lúa mì và trong m t s d u th c v t: d u ñ tương, d u h t bông... Vai trò c a vitamin E - Vitamin E là ch t ch ng oxy hoá Thư ng axit béo chưa bão hoà d b oxy hoá b i oxy phân t và t o ra peroxit. Peroxit là m t ch t ñ c, nó ñ u ñ c màng ty th , c ch các enzym c a ty th , ngăn c n trao ñ i năng lư ng và t ng h p ATP c a ty th . Vitamin E có tác d ng ngăn c n s t o thành peroxit. Thi u vitamin E làm ñ ng peroxit, nên nhu c u vitamin E liên quan ñ n lư ng axit béo trong kh u ph n. - Vitamin E còn là ch t ch ng oxy hoá c a β- caroten, vitamin A và axit linoleic. - Vitamin E tham gia v n chuy n ñi n t trong ph n ng oxy hoá- kh nh ph n ng bi n ñ i thu n ngh ch gi a d ng quinon và quinol, ch t này tham gia vào quá trình oxy hoá- kh gi a dehydrogenaza và xitocrom b trong chu i hô h p t bào c a ty l p th . - 106 -
- Vitamin E c n thi t cho quá trình photphoryl oxy hoá trong cơ, do ñó vitamin E tham gia vào quá trình chuy n hoá gluxit, lipit, axit nucleic và các axit amin có lưu huỳnh. - Vitamin E còn ch ng ñư c b nh cơ tr ng, teo cơ, thoái hoá cơ dê, c u, chu t... 1.6.3. Nhóm vitamin hoà tan trong nư c 1.6.3.1. Vitamin B1 (Tiamin, vitamin ch ng viêm dây th n kinh) Vitamin B1 là nh ng tinh th không màu, d hoà tan trong nư c và axit axêtic, Vitamin B1 không tan trong ete. Vitamin B1 b n trong môi trư ng axit và nhi t ñ cao, nhưng l i b oxy hoá trong môi trư ng ki m. Vitamin B1 có nhi u trong n m, men bia, cám g o, sũa, gan... Vitamin B1 có vai trò quan tr ng trong trao ñ i ch t ñ c bi t là trao ñ i gluxit và trong ho t ñ ng th n kinh. Vitamin B1 ñóng vai trò coenzym c a men kh carboxyl, men này có vai trò quan tr ng trong chuy n hoá gluxit, ho c chuy n hoá axit pyrovic. Thi u vitamin B1 d n ñ n s tích t các axit này trong mô bào và gây r i lo n quá trình trao ñ i ch t. Bi u hi n rõ nh t là trong b nh tê phù l n con, l n con gi m tính thèm ăn, g y mòn, th khó khăn, thân nhi t h th p và th n kinh b t n. H th n kinh là nơi chuy n hoá gluxit r t m nh, n u thi u B1 h th n kinh gi m ho t ñ ng, trư c tiên là h th n kinh ngo i biên, sau ñó là tim m ch. Nh ng tri u ch ng này thư ng th y trong các b nh viêm dây th n kinh. Vitamin B1 tham gia vào quá trình d n truy n xung ñ ng th n kinh, vitamin B1 giúp t ng h p axetylcolin, ñ ng th i c ch colinesteraza, gi m phân gi i axetylcolin. Axetylcolin có vai trò d n truy n xung ñ ng th n kinh. 1.6.3.2. Vitamin B2 (Riboflavin, Lactoflavin) Vitamin B2 d ng tinh th có màu vàng, da cam, kém hoà tan trong nư c và h u như không tan trong các dung môi khác. Vitamin B2 ch i ñư c nhi t ñ cao nhưng d b phá hu b i tia t ngo i. Vitamin B2 có nhi u trong th c ăn xanh, men bia, n m, th c ăn có ngu n g c ñ ng v t như: b t th t, s a... Vai trò c a vitamin B2 Vitamin B2 tham gia c u t o hai coenzym: Flavin mononucleotit (FMN) và Flavin Adenin Dinucleotit (FAD) c a l p men vàng, tham gia quá trình v n chuy n hydrogen trong quá trình hô h p mô bào. Thi u vitamin B2 gây ra r i lo n trao ñ i ch t mô bào. - 107 -
Cùng v i vitamin A, vitamin PP, vitamin B2 tham gia quá trình thu nh n ánh sáng m t, b o v niêm m c m t, da và các bi u mô. Thi u vitamin B2 thư ng có hi n tư ng viêm lư i, loét mi ng, bong da, viêm giác m c... Khi thi u vitamin B2 gà con sinh trư ng ch m, y u t, da khô, d b a ch y... gà ñ t l ñ v n bình thư ng nhưng t l p n gi m, gan sưng to và tích m . L n khi thi u vitamin B2 sinh trư ng gi m, da b tróc, viêm mi ng... l n cái bu ng tr ng b thoái hoá. 1.6.3.3. Vitamin B6 (Piridoxin) Vitamin B6 d hoà tan trong nư c, c n, axeton, ch u ñư c tác ñ ng c a nhi t, axit và ki m nhưng d b h ng dư i tác ñ ng c a ánh sáng. Vitamin B6 là nhóm ghép c a các men th c hi n quá trình chuy n hoá axit amin. Vitamin B6 có tác d ng quan tr ng ñ i v i s chuy n hoá protein, ñ ng th i có tác d ng t ng h p m t s h p ch t c n cho ho t ñ ng th n kinh. Khi thi u B6 ñ ng v t thư ng có tri u ch ng r i lo n th n kinh, c u t o t bào c a h th ng th n kinh b thoái hoá. Quá trình t o máu b nh hư ng sâu s c nên thư ng gây ch ng thi u máu v i hi n tư ng h ng c u nh và ít huy t s c t . Vitamin B6 còn nh hư ng ñ n s t ng h p kích t c a tuy n yên và bu ng tr ng. Cho nên thi u B6 nh hư ng t i kh năng sinh s n c a ñ ng v t. Khi thi u vitamin B6 gia súc thư ng ch m l n, da, lông m t bóng và có tri u ch ng thi u máu. Vitamin B6 có nhi u trong các lo i th c ăn ñ ng, th c v t như: th t bò, gan bò, ngô, ñ u co ve... 1.6.3.4. Vitamin B12 (Cyanocobalamin) Vitamin B12 tinh th có màu ñ s m, d hoà tan trong nư c và rư u. B12 d b ánh sáng phân hu . Vitamin B12 có nhi u trong th c ăn ñ ng v t như: th t, gan, tr ng, s a ,b t cá... Trong t nhiên B12 ñư c vi sinh v t t ng h p. Vitamin B12 có vai trò quan tr ng trong quá trình t o h ng c u và tái t o mô. B12 giúp t o nhóm metyl ho c v n chuy n nhóm metyl giúp quá trình oxy hoá m gan, tránh cho gan b nhi m m . Vitamin B12 tham gia quá trinh t ng h p axit nucleic, t ng h p protein riboxom, ñ ng th i có quan h t i ho t ñ ng c a nhi u ch t khác như: axit folic, axit pantotenic... Thi u vitamin B12 làm cho quá trình chuy n hoá gluxit, lipit b r i lo n, kèm theo nh ng tri u ch ng th n kinh. - 108 -