Tâm thần học part 4

Chia sẻ: Ashfjshd Askfaj | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

155
lượt xem 46
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ngoài ra còn có các biểu hiện thân thể khác đi kèm như kém ăn, mất cảm giác ngon miệng, mất ngủ, tăng hay giảm cân nặng bất thường, thường có cảm giác đau nhức nhiều vùng ở cơ thể, điển hình là cảm giác tức ngực điều này khiến bệnh nhân thường tìm đến các bác sĩ đa khoa. Đối với những người bệnh nặng hơn còn gặp khó khăn hay không thể thực hiện những việc bình thường như đi ra ngoài, đi chợ hay đi học, gặp gỡ bạn bè, thăm người thân, tiếp xúc với người khác,...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tâm thần học part 4

34 + Anafranil 25mg, t 100mg n 200mg + Tianeptine (Stablon) 12,5mg, t 25mg n 35,5mg/ngày. + Fluoxetine (Prozac) 20mg, t 40-60mg/ ngày. 3.1.3.Theo dõi i u tr + Các thu c ch ng tr m c m thư ng tác d ng ch m, sau 2-4 tu n. Trong th i gian này n u có bi u hi n lo âu, m t ng xu t hi n có th i u tr k t h p t m th i b ng các thuoc gi i lo âu h Benzodiazepine như Diazepam, Tranxènevv.. + C n theo dõi các tác d ng không mong mu n c a các thu c ch ng tr m c m 3 vòng c bi t tác d ng kháng Acetylcholine làm cho b nh nhân r t khó chiûu như khô mi ng, táo bón, m ch nhanh, ái khó vv..có th thay thu c ho c cho thu c i u ch nh. + Cũng c n theo dõi hi n tư ng chuy n i b nh lý t phát hay do thu c t c ch sang hưng ph n kip th i tha i thu c tránh nguy cơ thúc y hành vi t sát. + N u xu t hi n ý tư ng b t i không x ng áng hay ý tư ng mu n ch t c n ưa ngay n chuyên khoa tâm th n k p th i x lý. 3.1.4. Th i gian i u tr Sau khi i u tr , có th có m t s tri u ch ng l t thuyên gi m s m như lo âu, m t ng , ho t ng ch m ch p vv..Nhưng i v i khí s c tr m và toàn b h i ch ng tr m c m mu n ưa v tr ng thái bình thư ng ph i i m t th i gian t 4 n 6 tu n, ôi khi còn lâu hơn n a. Sau ó ph i i u tr c ng c và t ng s th i gian i u tr i v i tri u ch ng tr m c m là 3 n 6 tháng. N u b nh tr m c m có th ph i kéo dài n 2 năm. C t thu c s m b nh d tái phát. i v i tr m c m n i sinh ph i có k ho ch i u tr lâu dài d phòng tái phát b ng các thu c ch nh khí s c như Lithium, Carbamazépine, Dépamide.. 4. i u tr tâm lý 4.1. Li u pháp tâm lý nâng B nh nhân tr m c m ph n l n ã qua nhi u th y thu c các chuyên khoa khác nhau v i nhi u ch n oán khác nhau và dùng nhi u lo i thu c khác nhau. Nhưng b nh nhân v n không thuyên gi m. Do ó b nh nhân v n ã bi quan l i càng bi quan, v n ã lo âu l i càng lo âu. T ó m t lòng tin vào th y thu c và vào y h c. B i v y, khi ã có hư ng ch n oán RLTC, th y thu c c n thi t l p ngay m i quan h th y thu c- b nh nhân t t và trên cơ s ó gi i thích cho b nh nhân nh ng i u có liên quan n ti n tri n thu n l i c a b nh, nâng tinh th n và c ng c lòng tin c a b nh nhân, làm cho b nh nhân yên tâm i u tr và tuân th m i hư ng d n c a th y thu c. 4.2. Li u pháp tâm lý c hi u i v i các th tr m c m cơ th ngu n g c tâm sinh, các thu c ch ng tr m c m có th làm gi m các tri u ch ng lâm sàng ch không gi i quy t ư c tác d ng c a các stress trư ng di n ho c các xung t n i tâm n m bên dư i các tri u ch ng. Do ó li u pháp tâm lý c hi u tr nên quan tr ng và c n thi t. Li u pháp thư giãn- luy n t p có th có nhi u tác d ng. Thư giãn và khí công có hi u qu i v i các tri u ch ng lo âu, b n ch n, m t ng ... VI. K T LU N R i lo n tr m c m nh t là tr m c m cơ th là r i lo n tâm th n ph bi n nhưng l i g p nhi u nh t các phòng khám a khoa và các cơ s không ph i chuyên khoa tâm th n vì các r i lo n bi u hi n b ng tri u ch ng cơ th . Th y thu c b t c chuyên khoa nào cũng c n
35 n m v ng các c i m lâm sàng c a r i lo n tr m c m cơ th ngay t l n ti p xúc u tiên v i b nh nhân ã có th t gi thuy t hư ng v tr m c m cơ th . Mu n ch n oán ch c ch n, c n ph i khám th n kinh, n i khoa y , làm xét nghi m c n thi t và các tr c nghi m tâm lý, c bi t c n h i ch n v i chuyên khoa tâm th n. Trong ch n oán phân bi t c n chú ý n các r i lo n tâm th n khác cũng có nhi u bi u hi n cơ th như r i lo n phân ly, c bi t c n phân bi t v i lo âu và suy như c th n kinh là hai r i lo n thư ng gây nhi u nh m l n nh t. Mu n gi i quy t t t các r i lo n tr m c m c n có s ph i h p ch t ch gi a chuyên khoa tâm th n v i các chuyên khoa khác trong ch n oán cũng như i u tr . Do v y thành l p khoa tâm th n trong b nh vi n a khoa các c p (t 5-10% s giư ng c a b nh vi n) là m t nhu c u c p thi t không nh ng i v i r i lo n tr m c m mà còn i v i các tr ng thái b nh lý tâm th n khác cũng có nhi u bi u hi n cơ th hi n gi ang s p hàng ư c khám và ch a các phòng khám a khoa và các cơ s không chuyên khoa tâm th n. CÂU H I ÔN T P 1. Ch n oán tr m c m theo tiêu chu n c a ICD-10 2. Phân lo i tr m c m 3. Tr m c m cơ th là gì? 4. Phân bi t tr m c m cơ th v i r i lo n lo âu lan to 5. Các nguyên t c hư ng d n i u tr tr m c m
36 CÁC B NH TÂM CĂN, CÁC R I LO N LIÊN QUAN N STRESS VÀ CÁC R I LO N D NG CƠ TH (F40-F49) M c tiêu bài gi ng: 1. Trình bày ư c khái ni m các r i lo n lo âu. 2. Mô t ư c các bi u hi n lâm sáng c a các r i lo n. 3. Khám phát hi n ư c các tri u ch ng lâm sàng và áp d ng ư c các phương pháp i u tr i v i các r i lo n. I. KHÁI NI M Các r i lo n b nh tâm căn có liên quan n stress và d ng cơ th ư c x p chung vào m t nhóm l n vì lý do l ch s ã k t h p chúng vào quan ni m b nh tâm căn (neurosis) và có s k t h p v i m t t l quan tr ng (tuy chưa rõ ràng) các r i lo n này v i căn nguyên tâm lý. S h n h p các tri u ch ng là ph bi n (tr m c m cùng t n t i v i lo âu là thư ng g p nh t), c bi t các th nh hơn c a các r i lo n này hay g p trong chăm sóc s c kho ban u. Tuy nhiên c n ph i c g ng xác nh h i ch ng nào là h i ch ng ưu th . - Do bao g m nhi u b nh và có nhi u k t qu i u tra khác nhau nên chúng tôi ưa ra m t s t l b nh này (trên dân s ú tham kh o: à N ng là 3%, H i Phòng 4,3%, TPHCM 3%, trung bình t 4-5%. Các nư c phát tri n có t l cao hơn, theo Hagnell là 7,9% nam và 16,5% i v i n . Theo Petorac p, t l là 5,82%. M riêng Rl lo âu chi m 7,5% dân s , 10- 15% b nh nhân ngo i trú và 10% c a b nh nhân n i trú. Trong s c kho c ng ng 25% cá th có m t th i i m nào ó b r i lo n lo âu. Trong nhóm r i lo n này, lo âu xu t hi n ho c duy nh t, ho c ch y u do nh ng hoàn c nh hay nh ng i tư ng nào ó (bên ngoài ch th ) và th c t không nguy hi m. K t qu c trưng là b nh nhân né tránh các hoàn c nh và i tư ng ó ho c là ch u ng v i s khi p s . Lo âu ám nh s không phân bi t ư c v i các lo i lo âu khác v m t ch quan, sinh lý hay tác phong, và m c tr m tr ng c a nó có th thay i i t s khó nh n s khi p s . S lo l ng c a ch th có th t p trung vào các tri u ch ng cá nhân như ánh tr ng ng c ho c c m giác ng t x u và thư ng hay k t h p v i các hi n tư ng th phát như s ch t, s m t t ch hay s iên. Lo âu không nh i khi bi t r ng ngư i khác không coi hoàn c nh ó là nguy hi m ho c e do . - Lo âu ám nh s thư ng k t h p v i tr m c m. Lo âu ám nh s có trư c h u như n ng lên khi có m t giai o n tr m c m xen vào. M t giai o n tr m c m kèm theo lo âu ám nh s nh t th i và m t s ám nh s c bi t ám nh s kho ng tr ng thư ng có khí s c tr m - H u h t các ám nh s (ngoài ám nh s xã h i) thư ng g p n nhi u hơn nam. - Lo âu là m t c m giác lo s lan to h t s c khó ch u nhưng thư ng mơ h , kèm theo m t hay nhi u tri u ch ng cơ th như c m giác tr ng r ng thư ng v , si t ch t ng c, h i h p, vã m hôi, au u, bu n ti u ti n và b c t c b t an. - Lo âu là m t tín hi u báo ng, nó báo trư c m t s nguy hi m s p x y ra, cho phép con ngư i s d ng m i bi n pháp ương u v i s e do .
37 - S cũng là m t tín hi u báo ng tương t nhưng khác v i lo âu: s là s áp ng v i m t e do ã ư c bi t rõ ràng t bên ngoài hay không có ngu n g c xung t, còn lo âu là s áp ng v i m t e do không ư c bi t rõ, t bên trong, mơ h hay có ngu n g c xung t. - C n phân bi t gi a lo âu bình thư ng và lo âu b nh lý. Ngư i b lo âu bình thư ng có th ư c i u tr b ng cách tr n an ho c li u pháp tâm lý ơn gi n n u c n. Lo âu b nh lý là lo âu quá m c ho c dai d ng không tương ương v i s e do ư c c m th y, nh hư ng n ho t ng c a ngư i b nh, không m t i v i s tr n an và có th kèm theo nh ng ý nghĩ hay hành ng có v quá m c hay vô lý. Do ó, khi ánh giá m t b nh nhân có các bi u hi n lo âu c n ph i xác nh y là lo âu bình thư ng hay lo âu b nh lý, n u là lo âu b nh lý thi ây là lo âu nguyên phát ho c lo âu th phát (do m t b nh tâm th n ho c b nh cơ th khác). Hi n nay, d a vào các bi u hi n lâm sàng khách quan, các nghiên c u v hi n tư ng h c, di truy n h c, các y u t sinh h c l n s áp ng chuyên bi t v i các phương pháp i u tr khác nhau, ngư i ta chia các r i lo n lo âu ám nh s thành các lo i chính như sau: Các r i lo n lo âu ám nh s : - Ám nh s kho ng r ng có ho c không có r i lo n ho ng s . - Ám nh s xã h i. - Ám nh s chuyên bi t. Các r i lo n lo âu khác: - R i lo n ho ng s . - R i lo n lo âu toàn th . R i lo n ám nh cư ng b c II. NH NG R I LO N ÁM NH S (F.40) Trong nhóm các r i lo n này, lo âu xu t hi n ho c duy nh t, ho c ch y u do nh ng hoàn c nh hay nh ng i tư ng nào ó (bên ngoài ch th ) và th c t không nguy hi m. K t qu c trưng là b nh nhân né tránh các hoàn c nh ho c i tư ng ó ho c ch u ng v i s khi p s . Lo âu ám nh s không phân bi t ư c v i các lo i lo âu khác v m t ch quan, sinh lý hay tác phong, và m c tr m tr ng c a nó có th thay i i t s khó n s khi p s . S lo l ng c a ch th có th t p trung vào các tri u ch ng cá nhân như ánh tr ng ng c hay ng t x u và thư ng k t h p v i các hi n tư ng th phát như s ch t, s m t t ch hay s iên. Lo âu không nh i khi bi t r ng ngư i khác không coi hoàn c nh ó là nguy hi m ho c b e do . Ch suy nghĩ v m t hoàn c nh gây ám nh s thư ng cũng gây ra m t tr ng thái lo âu i trư c. Lo âu ám nh s thư ng k t h p v i tr m c m. Lo âu ám nh s có trư c h u như luôn b n ng lên khi có m t giai o n tr m c m xen vào. M t s giai o n tr m c m kèm theo lo âu ám nh s nh t th i và m t s ám nh s , c bi t ám nh s kho ng tr ng thư ng có khí s c tr m. Ho c có hai ch n oán lo âu ám nh s và giai o n tr m c m là c n thi t ho c ch m t ch n oán ư c xác nh n u m t r i lo n phát tri n rõ r t trư c m t r i lo n khác ho c là m t r i lo n phát tri n rõ r t th i i m làm ch n oán. N u tiêu chu n cho rr i lo n tr m c m ư c tho mãn trư c khi các tri u ch ng ám nh s l n u tiên xu t hi n thì r i lo n tr m c m ư c ưu tiên ch n oán trư c. Ám nh s (phobias) là s s m t cách vô lý ưa n s tránh né có ý th c nh ng v t, ho t ng ho c tình hu ng thư ng không có tính ch t nguy hi m i v i h u h t m i
38 ngư i. S s này thư ng gây au kh cho ngư i b nh m c dù h v n nh n th c ư c r ng s s ó là không có cơ s và vô lý. Các ám nh s hay g p là: 1. Ám nh s kho ng tr ng 1.1.Lâm sàng - Thu t ng “ám nh s kho ng tr ng” thu t ng này ã ư c dùng l n u tiên năm 1871 ch nh ng b nh nhân s i n nh ng nơi công c ng mà không có b n bè ho c ngư i thân i kèm. Hi n nay theo b ng phân lo i b nh qu c t l n th 10 (ICD-10) c a t ch c y t th gi i thì ám nh s kho ng tr ng không ch s kho ng tr ng mà s c nh ng khía c nh liên quan như s có m t m t ám ông và vi c khó rút lui ngay n m t nơi an toàn (thư ng v nhà). B i v y thu t ng này k n m t c m nh ng ám nh s liên h qua l i và thư ng g i lên nhau bao g m các m i s i ra kh i nhà: s i vào c a hàng, s ám ông và các nơi công c ng ho c s i m t mình trong tàu ho , xe ô tô, i qua ư ng h m ho c máy bay. Tuy mc tr m tr ng c a lo âu và ph m vi c a tác phong né tránh có khác nhau, ây là nh ng ám nh s làm m t năng l c hơn c và m t s ngư i hoàn toàn trong nhà; nhi u b nh nhân ho ng s b i ý nghĩ b x u i và b b rơi ch công c ng. Không d dàng tìm ra m t l i thoát là nét ch y u c a nhi u hoàn c nh s kho ng tr ng. - Hi n nay theo b ng phân lo i qu c t các b nh l n th 10 (ICD -10) c a T ch c y t th gi i thì ám nh s kho ng tr ng còn ư c dùng ch t t c nh ng ám nh s có liên quan như s ám ông, s nhà m t mình, s vào các c a hàng, r p hát ho c các ti m ăn, s i m t mình trên nh ng phương ti n giao thông công c ng như tàu l a, xe buýt, máy bay, i qua c u ho c ư ng h m... - Ám nh s kho ng tr ng là ám nh gây nhi u tr ng i nh t cho ngư i b nh. Ám nh s kho ng tr ng thư ng b t u t 15-30 tu i, ít g p sau 40 tu i, n nhi u hơn nam (3n /1nam). Các tri u ch ng tr m c m, ám nh s xã h i cũng có th có nhưng không tr i lên trong b nh c nh lâm sàng và n u không ư c i u tr s tr thành mãn tính. 1.2. Nguyên t c ch o ch n oán Theo ICD -10 ch n oán ám nh s kho ng tr ng c n d a trên t t c các tiêu chu n sau: - Các tri u ch ng tâm lý ho c th n kinh th c v t ph i là nh ng bi u hi n tiên phát c a lo âu chú không ph i là th ph t sau các tri u ch ng khác như hoang tư ng ho c ý nghĩ ám nh - Lo âu ph i gi i h n vào (ho c chi m ưu th ) trong ít nh t hai trong các tình th sau ây: các ám ông, qu ng trư ng công c ng, i ra kh i nhà, i m t mình. Và - S tránh né các tình th gây ra ám nh s ã và ang là tri u ch ng n i b t nh t. C n ghi rõ là ám nh s kho ng tr ng có ho c không có kèm theo cơn ho ng s . 1.3. i u tr - i u tr tâm lý: Ch y u là li u pháp tâm lý nâng , các bi n pháp tâm lý khác hi u qu chưa rõ. - i u tr b ng thu c: N u ám nh s kho ng tr ng có kèm theo cơn ho ng s thì có th dùng các thu c ch ng tr m c m như Imipramine (Tofranil). Các thu c ch ng lo âu nhóm Benzodiazepines như Alprazolam (Xanax) cũng làm gi m t n s và n ng c a cơn ho ng s và có tác d ng nhanh hơn các thu c ch ng tr m c m. 2. Ám nh s xã h i 2.1. Lâm sàng
39 Ám nh s xã h i là s s rõ r t và dai d ng các tình th xã h i ho c thao tác (performance) ng th i thư ng kèm s lúng túng và x u h . - Ám nh s xã h i thư ng b t u tu i thi u niên và bao g m ch y u s s hãi khi b nhìn chăm chú trong m t nhóm ngư i tương i nh (trái v i nh ng ám ông) b i nh ng ngư i khác và thư ng ưa n s tránh né các tình th xã h i và t cô l p. - Ám nh s xã h i g p như nhau c 2 gi i, có th ch gi i h n vào m t s tình th như s ăn u ng nơi công c ng, s phát bi u trư c công chúng, s g p g nh ng ngư i khác gi i ... ho c liên quan h u h t n các tình th xã h i ngoài khuôn kh gia ình. - Ám nh s xã h i thư ng kèm theo s t ti ánh giá th p b n thân, s b phê bình. Chúng có th b c l b ng nh ng l i phàn nàn b m t, run, tim p nhanh, vã m hôi, bu n nôn và s nôn nơi công c ng hay m c ti u cũng có th là nh ng bi u hi n c a ám nh s xã h i. Trong trư ng h p n ng ám nh s xã h i có th kèm theo cơn ho ng s . 2.2. Nguyên t c ch o ch n oán Theo ICD -10, ch n oán ám nh s xã h i c n d a vào t t c nh ng tiêu chu n sau: - Các tri u ch ng tâm lý, hành vi ho c th n kinh th c v t ph i là nh ng bi u hi n nguyên phát c a lo âu và không ph i là th phát sau các tri u ch ng khác như các hoang tư ng ho c ý nghĩ ám nh gây ra. - Lo âu ph i gi i h n vào ho c n i b t trong các tình th xã h i c bi t . - S tránh né các tình th gây ra ám nh s ph i là m t tri u ch ng n i b t. 2.3. i u tr - i u tr tâm lý: K t qu chưa rõ. - i u tr b ng thu c: Các thu c ch n beta (Beta blocking drugs) giúp làm gi m các tri u ch ng ngo i biên c a lo âu như run, tim p nhanh, vã m hôi. Thư ng s k t h p i u tr hành vi v i các thu c ngăn ch n beta có k t qu t t và ám nh s xã h i có th ư c c i thi n trong vài tu n l . 3. Ám nh s chuyên bi t 3.1.Lâm sàng - Ám nh s chuyên bi t còn ư c g i là ám nh s ơn thu n (phobie simple), ám nh s riêng r ho c ám nh s duy nh t là r i lo n lo âu thư ng g p nh t. ây là nh ng ám nh s ch gi i h n vào nh ng tình th h t s c chuyên bi t. - Các i tư ng ho c tình th thư ng gây ám nh s chuyên bi t nh t là r n, nh n, ch cao, và các kho ng kín ch t h p khác, như thang máy, máy bay. - So v i ám nh s kho ng r ng và ám nh s xã h i, b nh nh n b ám nh s chuyên bi t ít i i u tr hơn vì r i lo n này có th t thuyên gi m và vì ngư i b nh có th d dàng tránh né m t tình th duy nh t gây ám nh s hơn là ph i tránh né r t nhi u tình th như trong ám nh s kho ng tr ng và ám nh s xã h i. Ám nh s i máy bay có th gây nhi u phi n ph c áng k cho nh ng ngư i b nh vì công vi c ph i di chuy n trên nh ng kho ng ư ng dài . Ám nh s côn trùng ôi khi có th làm cho ngư i b nh ph i trong nhà su t c m t mùa khi có loài côn trùng gây ám nh s (ví d : ong) ang ho t ng .
40 Ám nh s máu v t thương m c dù ít g p hơn các ám nh s chuyên bi t khác nhưng l i r t ư c chú ý vì thư ng gây ng t x u. G n ây b nh SIDA là ch ph bi n c a c h ám nh s b nh. Ám nh s chuyên bi t thư ng b t u tu i tr em ho c thanh niên, n nhi u hơn nam, có th kéo dài hàng ch c năm n u không ư c i u tr . 3.2. Nguyên t c ch o ch n oán Theo ICD -10, ch n oán ám nh s chuyên bi t c n ư c d a vào t t c nh ng tiêu chu n sau : - Các tri u ch ng tâm lý ho c th n kinh th c v t ph i là nh ng bi u hi n nguyên phát c a lo âu và không ph i là th phát sau các tri u ch ng khác như hoang tư ng ho c ý nghĩ ám nh gây ra . - Lo âu ph i gi i h n vào ho c ch x y ra khi có s hi n di n c a các s v t ho c tình hu ng gây ám nh s và - Né tránh tình hu ng gây ám nh s b t c khi nào có th ư c. 3.3. i u tr - i u tr ám nh s chuyên bi t b ng cách cho ngư i b nh ti p c n v i s th t ho c tình hu ng gây ám nh s có k t qu t t (như s mèo, s i máy bay...) - i v i ám nh s máu, v t thương, i u tr trư c tiên là cho b nh nhân n m ngh vì b nh nhân ít khi b ng t x u tư th này ngay c khi tim p ch m và c n ư c theo dõi m ch, huy t áp. Sau ó vi c cho ngư i b nh ti p c n d n d n không gây tim p ch m là phương pháp i u tr t t nh t i v i b nh nhân b ám nh s máu, v t thương. III.CÁC R I LO N LO ÂU KHÁC (F41) Các bi u hi n c a lo âu là nh ng tri u ch ng c a các r i lo n này và không khu trú vào b t kỳ hoàn c nh ho c tình hu ng xung c bi t nào. Các tri u ch ng tr m c m và ám nh, và ngay c các y u t lo âu ám nh s cũng có th có nhưng là th phát ho c ít nghiêm tr ng. 1. R i lo n ho ng s 1.1. Lâm sàng - Còn g i là lo âu k ch phát t ng cơn. c i m ch y u c a r i lo n này là nh ng cơn lo âu d d i (ho ng s ) tái i tái l i nhưng không gi i h n vào b t kỳ tình th ho c hoàn c nh c bi t nào nên thư ng không oán trư c ư c. - Cơn ho ng s thư ng xu t hi n t ng t kèm theo tim p nhanh, h i h p, khó th , au ng c vã m hôi choáng váng và các tri u ch ng khác như: tr m c m, gi i th nhân cách và tri giác sai th c t i. Ngư i b nh còn có c m giác s ch t, s b m t t ch , s b m t trí... - Các cơn thư ng ch kéo dài t 20-30 phút và ít khi quá 1 gi , trung bình x y ra vài l n m i tu n nhưng có th nhi u hơn ho c ít hơn. - Khi cơn ho ng s xu t hi n, ngư i b nh c m th y s hãi m i lúc m t tăng kèm theo các tri u ch ng th n kinh th c v t, làm cho b nh nhân tìm cách r i khoi nơi ang m t cách v i vã tìm s giúp . N u cơn x y ra trong m t tình th c bi t như trên xe buýt ho c trong ám ông thì v sau b nh nhân s tránh né các tình th này.
41 - Các cơn ho ng s thư ng gây ra s lo âu dai d ng v m t cơn khác s x y ra và do không oán trư c ư c nên ngư i b nh thư ng lo s khi m t mình ho c n các nơi công c ng (ám nh s kho ng tr ng). - R i lo n ho ng s g p phái n nhi u hơn phái nam (nh t là khi có kèm theo ám nh s kho ng tr ng) thư ng b t u gi a 15-25 tu i. Trư ng h p cơn ho ng s b t u sau 40 tu i thì có th là do tr m c m ho c nguyên nhân th c th . 1.2. Nguyên t c ch o ch n oán Trong ch n oán này, khi m t cơn ho ng s x y ra trong m t hoàn c nh gây ám nh s ã ư c xác nh, nó ư c coi là s th hi n m c n ng c a ám nh s và ph i ư c ưu tiên ch n oán. R i lo n ho ng s ch là ch n oán chính khi không có b t kỳ m t ám nh s nào trong F40. ch n oán ch c chăn c n có nhi u cơn rõ r t x y ra trong kho ng th i gian 1 tháng : - Trong nh ng hoàn c nh không có s nguy hi m khách quan. - Không gi i h n vào nh ng tình th ã bi t ho c có th oán trư c ư c. - Tương i ít có các tri u ch ng lo âu gi a các cơn( m c dù s lo âu v m t cơn s p t i là hay g p). 1.3. i u tr - i u tr tâm lý: C n t o quan h t t v i ngư i b nh và gi i thích cho h hi u ư c các tri u ch ng trong cơn ho ng s không ph i là tri u ch ng c a các b nh th c th và ây không ph i là căn b nh nguy hi m b nh nhân an tâm, tin tư ng vào s i u tr . - i u tr b ng thu c: Là phương pháp i u tr chính c a r i lo n ho ng s . Các thu c ch ng tr m c m ã ư c xác nh n là làm gi m rõ r t t n s và n ng c a các cơn ho ng s . Các nghiên c u cũng cho th y các thu c ch ng tr m c m tác d ng trên h Noradrenergic có hi u qu trong i u tr r i lo n ho ng s hơn là các thu c có tác d ng trên s tái thu nh n Serotonin. Thu c thư ng ư c dùng nhi u nh t là Imipramine (Tofranil) m c dù có báo cáo cho r ng Désipramine cũng có hi u qu và ít tác d ng ph hơn. Ngoài ra m t s tác gi còn dùng Phénelzine m t thu c ch ng tr m c m lo i IMAO. Trong trư ng h p ngư i b nh không áp ng ho c không dung n p v i các thu c trên thì có th dùng Propanolol ho c Alprazolam. 2. R i lo n lo âu lan to 2.1. Lâm sàng - c i m cơ b n c a r i lo n này là s lo âu toàn th và dai d ng, nhưng không gi i h n vào ho c n i b t trong b t c tình hu ng c bi t nào. - Ngư i b nh thư ng xuyên c m th y b t an, run r y, căng th ng b p th t, vã m hôi, choáng váng, h i h p, chóng m t, u óc tr ng r ng, ánh tr ng ng c, khó ch u vùng thư ng v .. H thư ng lo s mình ho c ngư i thân c a mình s p b b nh, b tai n n ho c g p chuy n không may...
42 - Theo nhi u công trình nghiên c u, r i lo n lo âu toàn th chi m t 2-5% dân s chung, thư ng b t u t 20-30 tu i g p n 2 l n nhi u hơn nam. Thư ng ch có kho ng 1/3 b nh nhân n i u tr tâm th n, s còn l i i u tr t i các bác sĩ a khoa, tim m ch... R i lo n này thư ng liên quan n các sang ch n tâm lý trư ng di n trong i s ng, ti n tri n thay i nhưng thư ng có khuynh hư ng dao ng và tr thành mãn tính. 2.2. Nguyên t c ch o ch n oán Ngư i b nh ph i có các tri u ch ng tiên phát c a lo âu h u như m i ngày trong ít nh t nhi u tu n l liên ti p và thư ng trong nhi u tháng. Các tri u ch ng này ph i liên quan n: - Lo s (lo l ng v s b t h nh trong tương lai, c m giác b t an, khó t p trung tư tư ng. V.v.) - Căng th ng v v n ng (hay c a qu y, au căng u, run, không thư giãn ư c.). Và tăng ho t ng th n kinh th c v t (choáng váng, vã m hôi, tim p nhanh ho c th nhanh, khó ch u vùng thư ng v , chóng m t, khô mi ng..vv.) - tr em, thư ng xuyên c n n s tr n an và các than phi n cơ th có th n i b t. S xu t hi n t m th i (trong ít ngày liên ti p) c a các tri u ch ng khác, c bi t là tr m c m, thì không lo i tr r i lo n lo âu toàn th như là ch n oán chính, nhưng b nh c nh không ư c áp ng y các tiêu chu n c a cơn tr m c m (F32), r i lo n ám nh s (F40), r i lo n ho ng s ho c r i lo n ám nh cư ng b c (F42). 2.3. i u tr - i u tr tâm lý: b ng li u pháp tâm lý nâng và nh n th c nh m tr n an ngư i b nh trư c nh ng lo s không có cơ s , khuy n khích h ương u v i nh ng tình hu ng gây lo âu và t o i u ki n cho h có th th o lu n nh ng v n c a mình v i th y thu c. Trong trư ng h p có hoàn c nh xung t ho c ch n thương tâm lý thì ngư i b nh v i s giúp c a gia ình, có th thay i môi trư ng s ng. i u này có th làm gi m các tri u ch ng, giúp cho ngư i b nh làm vi c có hi u qu và quan h t t hơn v i m i ngư i chung quanh. - i u tr b ng thu c: Vi c cho các thu c ch ng lo âu hi m khi th c hi n ngay l n khám u tiên và do tính ch t mãn tính c a r i lo n khí s c này, m t k ho ch i u tr c n ư c cân nh c k . Các thu c ch ng lo âu thu c h Benzodiazepines có hi u qu trong vi c làm gi m tri u ch ng lo âu toàn th nhi u b nh nhân. Tuy v y, do tác d ng êm d u c a thu c m t s b nh nhân b gi m s t nh táo và d b các tai n n trong lúc lái xe ho c s d ng máy móc. Ngoài ra, s quen thu c và nghi n thu c có th x y ra. Buspirone (Buspar) m t thu c ch ng lo âu không thu c h Benzodíazepines có th ư c dùng cho nh ng b nh nhân này. M c dù ch m có tác d ng, nó không có tác d ng êm d u, không có tác d ng tương tác v i rư u và không gây nghi n. Ngoài ra các thu c ngăn ch n beta như propanolol cũng ã ư c dùng i u tr các tri u ch ng ngo i biên c a lo âu và các thu c kháng histamines cũng ư c dùng các b nh nhân có nguy cơ cao v l m d ng Benzodiazepines. 3. R i lo n ám nh - cư ng b c 3.1. Lâm sàng - c i m cơ b n c a r i lo n ám nh cư ng b c là s xu t hi n l p i l p c a nh ng ý nghĩ ám nh ho c hành vi cư ng b c. Các tri u ch ng này r t khó ch u i v i ngư i b nh,
43 nh hư ng n các sinh ho t thư ng ngày, và các ho t ng xã h i, ngh nghi p cũng như quan h v i nh ng ngư i chung quanh. M c dù ngư i b nh nh n th c ư c s vô lý c a các ý nghĩ và hành vi này, c g ng tìm m i cách ch ng l i nhưng không có k t qu . - Ngư i b nh có th ch có ý nghĩ ám nh ho c hành vi cư ng b c nhưng thư ng nh t là có c hai. M c dù hành vi cư ng b c là nh ng hành vi nh hình, l p i l p l i nh m làm gi m b t s lo âu i kèm v i ám nh nhưng không ph i lúc nào cũng có k t qu mà có khi l i càng làm tăng thêm s lo âu. - Ngư i ta nh n th y có m i quan h ch t ch gi a các tri u ch ng ám nh và tr m c m kho ng 2/3 b nh nhân có r i lo n ám nh cư ng b c b tr m c m th phát, ngư c l i b nh nhân b r i lo n tr m c m tái phát cũng hay có các ý nghĩ ám nh trong các giai o n tr m c m. Trong các trư ng h p này, các tri u ch ng tr m c m và ám nh thư ng tăng gi m song song v i nhau. - R i lo n ám nh cư ng b c là m t h i ch ng tương i hi m g p ch chi m t l kho ng 0,05% dân s chung và 1% s b nh nhân ư c khám và i u tr v tâm th n. Tuy nhiên theo nh ng nghiên c u g n ây , các t l này có th cao hơn. - R i lo n ám nh cư ng b c thư ng b t u t 15-25 tu i và g p như nhau c 2 gi i. Nh ng b nh nhân này thư ng có trí tu trên m c trung bình và kho ng 1/3 có trình ít nh t là i h c. - R i lo n ám nh cư ng b c thư ng g p nh t là ám nh b lây b nh kèm theo s r a tay nhi u l n n m c làm tr y xư c c da tay. Lo i th hai cũng hay g p là ám nh nghi ng kèm theo m t s cư ng b c v ki m tra. Ví d ngư i b nh m i khi r i kh i nhà s quên khoá c a ho c t t b p ga và ph i tr v nhà r t nhi u l n ki m tra. Nh ng b nh nhân này cũng hay có ám nh nghi ng chính mình và h thư ng c m th y có l i do ã ph m m t sai l m nào ó. M t lo i khác ít g p hơn là các ý nghĩ ám nh mà không có hành vi cư ng ch . Ví d m t ngư i m au kh vì s s không ki m ch n i xung t mu n gi t a con mình yêu quý, m t ngư i khác không xua u i ư c nh ng ý nghĩ t c tĩu ho c có tính ch t xúc ph m... Lo i sau cùng là ch m ch p ám nh trong ó ngư i b nh th c hi n r t ch m các sinh ho t thư ng ngày như m t hàng gi ăn sáng ho c c o râu... 3.2. Nguyên t c ch o ch n oán Theo ICD-10, ch n oán ch c ch n, các ý nghĩ ám nh ho c hành vi cư ng ch ho c c hai ph i hi n di n h ng ngày trong ít nh t hai tu n l liên ti p , gây kh s cho ngư i b nh ho c nh hư ng n các sinh ho t thư ng ngày. Các tri u ch ng ám nh ph i có nh ng c i m sau ây: - Ngư i b nh th a nh n ó là nh ng ý nghĩ ho c xung ng c a chính mình. - Có ít nh t m t ý nghĩ ho c m t hành vi ang ư c ngư i b nh ti p t c ch ng l i, m c dù không có k t qu (có th kèm theo các tri u ch ng khác mà ngư i b nh không ch ng l i n a). - Ý nghĩ ám nh ho c hành vi cư ng b c không mang l i m t s thích thú nào cho ngư i b nh (s gi m căng th ng ho c lo âu không ư c coi như là m t s thích thú). - Các ý nghĩ, bi u tư ng ho c xung ng ph i l p i l p l i và gây khó ch u.
44 3.3 . i u tr - Các li u pháp tâm lý: trong ó có li u pháp tâm lý nâng có k t qu trong i u tr r i lo n ám nh cư ng b c giúp ngư i b nh có th ti p t c làm vi c và thích ng v i xã h i. Ch khi nào có các nghi th c ám nh ho c lo âu n ng n thì m i c n nh p vi n và s tách kh i các sang ch n t môi trư ng bên ngoài s làm gi m b t các tri u ch ng. Ngoài ra tâm lý li u pháp còn ph i chú ý n gia ình ngư i b nh cung c p cho h s nâng v tâm lý, an i, gi i thích và hư ng d n cho h cách cư x v i ngư i b nh nh m làm gi m b t các xung t gia ình do r i lo n gây ra. - i u tr thu c: Theo m t s tác gi là phương pháp i u tr hàng u, iv ir i lo n ám nh cư ng b c. Thu c hay dùng là Anafranil. IV. CÁC R I LO N CÓ LIÊN QUAN N STRESS 1. Khái ni m - M c này khác v i các m c khác là nó bao g m các r i lo n có th xác nh không ch d a trên n n t ng tri u ch ng h c và s ti n tri n mà còn trên cơ s m t hay hai nh hư ng gây b nh như m t s ki n trong i s ng gây stress c bi t gây ra m t ph n ng stress c p di n, ho c m t thay i áng k trong i s ng d n n nh ng hoàn c nh khó ch u liên t c, k t qu là r i lo n s thích ng. - Các stress tâm lý xã h i ít tr m tr ng hơn “ Các s ki n i s ng” có th thúc y s kh i u b nh ho c góp ph n vào th hi n m t ph m vi r t r ng các r i lo n ư c x p lo i nơi khác trong ph n này, nhưng t m quan tr ng v b nh nguyên c a chúng không ph i luôn rõ ràng và trong m i trư ng h p s th y là nó ph thu c vào tính d b t n thương là c ng c a cá th . - Các r i lo n ư c ưa vào m c này ư c cho là luôn phát sinh do h u qu tr c ti p c a stress tr m tr ng c p di n hay sang ch n liên t c. S ki n gây stress ho c các hoàn c nh khó ch u liên t c là nhân t căn nguyên u tiên g i lên nhau, và r i lo n y s không x y ra n u không có s tác ng m nh c a nó. Các ph n ng v i stress tr m tr ng và các r i lo n s thích ng có th x y ra t t c các nhóm tu i. Như v y nh ng r i lo n này có th ư c coi là nh ng áp ng không thích nghi v i nh ng stress tr m tr ng ho c liên t c, do chúng làm c n tr cơ ch i phó h u hi u và vì v y d n n các v n v th c hi n ch c năng xã h i. 2. Ph n ng stress c p 2.1. Lâm sàng - M t r i lo n nh t th i r t tr m tr ng, phát tri n m t cá nhân không có b t kỳ r i lo n tâm th n rõ r t nào khác áp ng l i m t th ch t stress và/ho c tâm th n c bi t và thông thư ng m t i trong vài gi ho c vài ngày.Tác nhân gây stress có th là m t nh n c m sang ch n quá m nh bao g m s e do nghiêm tr ng an toàn và toàn v n th ch t c a b nh nhân và nh ng ngư i thân yêu( ví d tai ho thiên nhiên, tai n n, hành hung t i ác, hãm hi p) hay m t thay i b t ng , khác thư ng e do a v xã h i và/ho c m ng lư i quan h xã h i c a cá nhân. Nguy cơ phát tri n c a r i lo n này tăng lên kèm theo s ki t s c c a cơ th . - Tính d b t n thương và kh năng i phó c a cá nhân óng m t vai trò trong s x y ra và m c tr m tr ng c a ph n ng stress c p, b i vì có b ng ch ng là không ph i t t c m i ngư i ch u stress c bi t u phát tri n thành r i lo n. - Các tri u ch ng bi u hi n r t thay i nhưng chúng bao g m m t cách i n hình m t tr ng thái “s ng s ” ban u, v i s