Tăng thêm hành thể trong câu hành động của bản dịch tiếng Việt tác phẩm “Hồng Lâu Mộng”

TRAO ĐỔI v<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TĂNG THÊM HÀNH THỂ TRONG CÂU<br /> HÀNH ĐỘNG CỦA BẢN DỊCH TIẾNG VIỆT<br /> TÁC PHẨM “HỒNG LÂU MỘNG”<br /> NGUYỄN THỊ LUYỆN*; PHAN THANH HOÀNG**<br /> *<br /> Đại học Phúc Đán, Trung Quốc,  nguyenluyen1185@gmail.com<br /> **<br /> Đại học Phúc Đán, Trung Quốc,  jack_lucky_phan@yahoo.com<br /> Ngày nhận bài: 28/7/2019; ngày sửa chữa: 27/8/2019; ngày duyệt đăng: 30/8/2019<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Hành thể là thành phần phụ trong câu hành động tiếng Trung, thông thường đứng trước động ngữ.<br /> Bài viết thông qua phương pháp phân tích câu theo “Văn hóa câu tiếng Trung” của Thân Tiểu<br /> Long để tiến hành khảo sát bản gốc Hồng Lâu Mộng và bản dịch tiếng Việt tương đương của<br /> dịch giả Vũ Bội Hoàng cùng nhóm dịch, thu được kết quả như sau: câu đơn đoạn có tỷ lệ thêm<br /> vào hành thể là 19,41%, câu đa đoạn có tỷ lệ thêm vào hành thể là 80,59%. Trong câu đa đoạn có<br /> 0,75% sau khi dịch sang tiếng Việt bị cắt thành hai hoặc ba câu, đồng thời thêm vào hành thể. Sự<br /> thêm vào hành thể và cắt câu như vậy giúp tính liên kết trong câu chặt chẽ hơn, ý nghĩa rõ ràng,<br /> dễ hiểu hơn và phù hợp với văn hóa giao tiếp của người Việt. Bài viết nhằm lý giải cho việc tăng<br /> hành thể đó và cung cấp thêm phương pháp dịch tăng hành thể trong câu tiếng Việt.<br /> Từ khóa: hành thể, Hồng Lâu Mộng, văn hóa ngôn ngữ, tính phân cắt<br /> <br /> <br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Câu chủ đề, câu hành động, câu quan hệ, câu miêu<br /> tả, câu thuyết minh,... (Thân Tiểu Long, 1988).<br /> Nhà ngôn ngữ học J.Baudouin de Courtenay<br /> nhấn mạnh việc nghiên cứu ngôn ngữ phải xuất Bài viết này sử dụng phương pháp phân tích<br /> phát “từ bản thân nó” (Dẫn theo Nguyễn Quang câu theo “Văn hóa câu tiếng Trung” do Thân Tiểu<br /> Hồng, 2018, tr. 27). Long đề xuất và lấy thành phần chủ thể hành động<br /> trong câu hành động của tác phẩm “Hồng Lâu<br /> Nhà ngôn ngữ học Trung Quốc Thân Tiểu Long Mộng” làm đối tượng nghiên cứu.<br /> cho rằng, các câu tiếng Trung không có khung hình<br /> thức trừu tượng như câu trong ngôn ngữ châu Âu. Trong cuốn “Văn hóa câu tiếng Trung”, Thân<br /> Các nhà nghiên cứu Trung Quốc đã chú ý đến sự Tiểu Long cho rằng: “Câu hành động（施事句）<br /> thống nhất giữa chức năng và kết cấu khi nghiên là câu trần thuật hành vi, hành động. Kết cấu đầy<br /> cứu các mẫu câu tiếng Trung. Theo đó, xuất phát đủ của loại câu này là: “ngữ thời gian (时间语) +<br /> từ chính ý nghĩa và chức năng diễn đạt của các loại ngữ địa điểm (地点语) + chủ thể hành động (施事<br /> câu. Chúng tôi chia thành các loại câu sau đây: 语) + động ngữ (动作语)”. Trong đó, động ngữ là<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> Số 21 (9/2019) 69<br /> v TRAO ĐỔI<br /> <br /> <br /> trọng tâm ngữ nghĩa và trọng tâm kết cấu của câu. ngữ được dùng trong văn hóa câu tiếng Trung,<br /> Chính vì vậy, động ngữ là thành phần không thể không giống với câu đơn, câu ghép và câu phức<br /> vắng mặt trong cấu trúc trên, các thành phần còn trong tiếng Việt. Do đó, khi khảo sát câu hành<br /> lại đều có thể vắng mặt mà không ảnh hưởng đến động trong tác phẩm Hồng Lâu Mộng chúng tôi<br /> ý nghĩa ngữ pháp của câu”. Trong đó, chủ thể hành thống nhất sử dụng khái niệm câu đơn đoạn và câu<br /> động (施事语) là thành phần đứng trước động ngữ, đa đoạn.<br /> là đối tượng gây ra tác động đó. (申小龙, 1988, tr.<br /> 364). Như vậy, “chủ thể hành động” tương ứng Tăng hành thể được hiểu theo hai trường hợp:<br /> với khái niệm “hành thể” trong câu chỉ hành động thứ nhất, trong câu tiếng Trung vốn không có hành<br /> của Cao Xuân Hạo. “Một biến cố trong đó có một thể nhưng trong bản dịch tiếng Việt lại thêm vào<br /> chủ thể làm một việc có chủ ý (chủ động, tự điều một hành thể, gồm 414 câu, chiếm 94,52%; thứ<br /> khiển) gọi là một hành động. Chủ thể (diễn tố duy hai, câu tiếng Trung có một hành thể, sau khi dịch<br /> nhất hoặc thứ nhất) của một hành động gọi là hành xuất hiện hai, gồm 24 câu, chiếm 5,48%.<br /> thể, hay kẻ hành động (actor).” (Cao Xuân Hạo,<br /> Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi sẽ khảo<br /> 1991, tr. 234). Dưới đây chúng tôi thống nhất gọi<br /> sát việc tăng thêm hành thể của câu tiếng Việt<br /> “chủ thể hành động” bằng tên gọi hành thể.<br /> thông qua câu hành động tiếng Trung và bản dịch<br /> Thân Tiểu Long (1988, tr. 147) cho rằng, “hành tương ứng của dịch giả Vũ Bội Hoàng cùng nhóm<br /> thể là thành phần có thể vắng mặt trong câu mà dịch để lý giải cho việc tăng đó và nhằm cung cấp<br /> không ảnh hưởng đến cấu trúc cú pháp và ý nghĩa thêm phương pháp dịch tăng hành thể trong câu<br /> toàn câu”. Vương Lý Hà (2004, tr. 8) đã chỉ ra tiếng Việt.<br /> rằng, “do trong đoạn văn luôn có sự liên kết thông<br /> Chúng tôi tiến hành thống kê câu tăng thêm<br /> tin câu trên dưới với nhau, chính vì vậy, hành thể<br /> hành thể trong 40 hồi đầu tiên và thu được kết quả<br /> hoàn toàn có thể vắng mặt mà không ảnh hưởng<br /> như sau:<br /> đến ý nghĩa và kết cấu của câu”. Vương Ý (2016,<br /> tr. 6) khi nghiên cứu về câu hành động tiếng Trung Bảng 1: Thống kê kết quả tăng thêm hành thể<br /> đã kết luận rằng: “Hành thể không phải là thành của bản dịch “Hồng Lâu Mộng”<br /> phần bắt buộc trong câu hành động, đặc biệt trong<br /> văn cổ tiếng Trung, thành phần này thường xuyên Thứ tự Loại câu Số lượng Tỷ lệ (%)<br /> vắng mặt trong câu”. 1 Câu đơn đoạn 85 19.41<br /> 1.1 Câu đối thoại 24 5.48<br /> Trong 40 hồi đầu tiên của tác phẩm Hồng Lâu<br /> 1.2 Câu trần thuật 61 13.93<br /> Mộng có tổng cộng 13407 câu, trong đó có 5684<br /> câu hành động, chiếm 42,4% tổng số câu và là loại 2 Câu đa đoạn 353 80.59<br /> <br /> câu có số lượng lớn nhất. Sau khi dịch sang tiếng 2.1 Câu hai đoạn 168 38.36<br /> <br /> Việt, có 438 câu được thêm vào hành thể, chiếm 2.2 Câu ba đoạn 124 28.31<br /> 7,71% tổng số câu hành động. 2.3 Câu bốn đoạn 46 10.50<br /> <br /> 2.4 Câu năm đoạn 15 3.42<br /> Thân Tiểu Long chia câu hành động thành câu<br /> 3 Tổng cộng 438 100<br /> hành động đơn đoạn và câu hành động đa đoạn.<br /> “Câu hành động đơn đoạn là câu trần thuật hành 2. TĂNG HÀNH THỂ TRONG CÂU ĐƠN<br /> vi, hành động, chỉ có một cú đoạn1. Trong cú đoạn ĐOẠN<br /> đó có thể có một hoặc nhiều động từ”. “Câu hành<br /> động đa đoạn là câu có từ hai cú đoạn trần thuật Trong 40 hồi đầu tiên có 2472 câu đơn đoạn<br /> hành vi hành động trở lên.” (夏征农, 2003, tr. tiếng Trung, chiếm 43,49% câu hành động. Trong<br /> 128). “Câu đơn đoạn” và “câu đa đoạn” là thuật đó có 85 câu khi dịch sang tiếng Việt tăng thêm<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> 70 Số 21 (9/2019)<br />  TRAO ĐỔI v<br /> <br /> <br /> <br /> hành thể, chiếm 19,41% câu tăng thêm, chiếm nói trống không. “Trong tiếng Việt, rất ít sử dụng<br /> 3,44% câu đơn đoạn. Tăng hành thể xuất hiện các đại từ nhân xưng đích thực (có thể bị coi là<br /> trong câu đối thoại và câu trần thuật, hành thể khiếm nhã), mà thường dùng các danh từ chỉ người<br /> được thêm vào do danh từ hoặc đại từ đảm nhiệm. có họ hàng (danh từ thân tộc) và cả từ chỉ chức<br /> vụ để làm từ xưng hô. Cũng thường gặp trong hội<br /> 2.1. Tăng hành thể trong câu đối thoại thoại đời thường cách dùng một danh từ chỉ quan<br /> hệ thân tộc kết hợp ở phía sau các từ như “cháu,<br /> Trong các câu đối thoại có 24 câu tăng hành<br /> em, nó (tùy hoàn cảnh cụ thể) để tạo dạng nhân<br /> thể, chiếm 5,48% câu tăng, chiếm 0,97% câu đơn<br /> xưng ngôi thứ hai và ngôi thứ ba”. (Diệp Quang<br /> đoạn. Hiện tượng tăng hành thể tương đương với<br /> Ban, 2009, tr.334).<br /> tăng thêm chủ ngữ trong câu tiếng Việt. Ví dụ:<br /> (2) Câu trước：宝玉道……袭人忙回身拦住,<br /> (1) Câu trước: 周瑞家 (S) 的又问 (V)香菱<br /> (O):……香菱 (S) 听问 (V)，都摇头说 (V). 笑道:）(Dịch: Tập Nhân vội kéo Bảo Ngọc lại nói.)<br /> (Dịch: Bà Chu lại hỏi Hương Lăng: ...Hương Lăng<br /> Câu chính：往哪里 (Ad) 去 (V)？(Dịch<br /> (S) lắc đầu (V).<br /> thẳng: Đi đâu đấy?)<br /> Câu chính：不记得 (V)了。(Dịch thẳng:<br /> Bản dịch: Cậu (S) định đi (V) đâu (O) đấy?<br /> Chẳng nhớ gì cả.)<br /> Trong bối cảnh giao tiếp trên gồm có “Tập<br /> Bản dịch: Em (S) chẳng nhớ (V) gì (O) cả.<br /> Nhân” (người hầu) và “Bảo Ngọc” (cậu chủ).<br /> Trong câu tiếng Trung không xuất hiện hành Chính vì vậy “Tập Nhân” không thể “nói trống<br /> thể nhưng khi dịch sang tiếng Việt được thêm vào không” với cậu chủ. Trong câu tiếng Trung (2)<br /> từ “em” bởi trong đoạn hội thoại trên có sự tham không xuất hiện hành thể, nhưng khi dịch sang<br /> gia của hai nhân vật, người hỏi là “bà Chu” lớn tiếng Việt được thêm vào từ “cậu” chỉ cách xưng<br /> tuổi hơn người nghe là “Hương Lăng”. Nếu dịch hô của “Tập Nhân” với “Bảo Ngọc”. Việc thêm<br /> thẳng câu tiếng Trung ra thành: “Chẳng nhớ gì cả.” vào hành thể là hoàn toàn hợp lý.<br /> thì không phù hợp trong ngữ cảnh này, bởi như vậy<br /> sẽ thiếu đi yếu tố văn hóa trong giao tiếp. (3) Câu trước：王夫人便问：“你从哪里<br /> 来？” (Dịch: Vương phu nhân hỏi: Cháu ở đâu<br /> “Với đối tượng giao tiếp, người Việt Nam có đến đây?)<br /> thói quen ưa tìm hiểu, quan sát, đánh giá... Tuổi<br /> tác, quê quán, trình độ học vấn, địa vị xã hội, tình Câu chính: 从园子里 (Ad) 来 (V)。(Dịch<br /> trạng gia đình là những vấn đề người Việt thường thẳng: Ở bên vườn sang.)<br /> quan tâm... Mặt khác, do lối sống trọng tình cảm,<br /> mỗi cặp giao tiếp đều có những cách xưng hô Bản dịch: Cháu (S) ở bên vườn sang (V).<br /> riêng”. (Trần Ngọc Thêm, 2000, tr.156-157).<br /> Trong câu (3) là cuộc đối thoại giữa “Vương<br /> “Tiếng Việt Nam lấy sự “biết gọi biết thưa” phu nhân”(người già) với “Bảo Thoa” (người trẻ).<br /> trong sự giao thiệp – làm rất thận trọng. Phải tùy Trong câu tiếng Trung không xuất hiện hành thể<br /> tuổi, tùy địa vị hay nghề nghiệp của từng người nhưng sau khi dịch đều được thêm vào, đó là “cháu”.<br /> mà dùng tiếng đại danh tự cho đúng. Ví như người<br /> đáng gọi là cụ, là bà mà gọi là anh, là chị thì bị Có thể thấy rằng, trong các ví dụ trên, các hành<br /> ngạo.” (Trần Trọng Kim, 1940, tr.69). thể tăng thêm đều do đại từ hoặc danh từ thân tộc<br /> như “em”, “cậu”, “cháu” đảm nhiệm. Nguyên<br /> “Hương Lăng” ít tuổi hơn “bà Chu” nên xưng nhân tăng là do hoàn cảnh giao tiếp giữa người<br /> là “em” chứ không xưng “tôi” và cũng không được dưới xưng hô với người trên hoặc do địa vị xã hội<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> Số 21 (9/2019) 71<br /> v TRAO ĐỔI<br /> <br /> <br /> quy định. Chẳng hạn trong câu (1), “周瑞家” lớn dụng từ xưng hô đóng vai trò chủ ngữ, tuy nhiên<br /> tuổi hơn “香菱” hoặc trong (3) “王夫人” lớn tuổi những trường hợp như vậy ít sử dụng hơn.<br /> hơn “宝钗”, còn với câu (2) là đối thoại giữa “袭<br /> 人 (người hầu)” và “宝玉 (cậu chủ)” . Chính vì 2.2. Tăng hành thể trong câu trần thuật<br /> vậy việc thêm vào hành thể nhằm mục đích thể<br /> hiện thái độ tôn trọng và lễ phép của người dưới Trong các câu đơn đoạn mang tính trần thuật<br /> đối với người trên. Hơn nữa, khi thêm vào như vậy đa phần là lời kể chuyện của tác giả. Tổng số câu<br /> thì người đọc xác định rõ hơn mối quan hệ, vai vế tăng thêm hành thể là 61, chiếm 13,93% câu tăng,<br /> giữa người những người tham gia cuộc đối thoại. chiếm 2,47% câu đơn đoạn.<br /> <br /> Hành thể tăng thêm còn do danh từ riêng đảm Hầu hết những chủ thể đó đều do danh từ đảm<br /> nhiệm, ví dụ: nhiệm, có thể là danh từ chung hoặc danh từ riêng,<br /> ví dụ:<br /> (4) Câu trước: 林姑娘的行李东西可搬进来<br /> 了？(Dịch: Những hành lý của cô Lâm đã mang (5) Câu trước: “凤姐见昭儿回来……交付<br /> vào chưa?) 昭儿”。(Dịch: Phượng Thư gọi ngay Chiêu Nhi<br /> đến ... trao cho Chiêu Nhi.)<br /> Câu chính: “带(V) 了几个人(O)来(C)？”(Dịch<br /> thẳng: Mang mấy người theo hầu?) Câu chính: “又细细吩咐(V)昭儿(O). (Dịch<br /> thẳng: Lại dặn dò Chiêu Nhi.)<br /> Bản dịch: Cô Lâm (S) mang (V) mấy người<br /> theo hầu? Bản dịch: Phượng Thư (S) lại dặn dò (V)<br /> Chiêu Nhi (O).<br /> Tương tự các câu trên, câu (4) cũng được thêm<br /> vào hành thể “cô Lâm” mà trong bản dịch không có. (6) Câu trước: 说起来更可笑，他说：‘……’<br /> ）(Dịch: Nói ra thật đáng buồn cười, tên học trò<br /> Về cách xưng hô trong tiếng Việt, “như ai nấy bé con ấy nói ...”<br /> đều biết, nền tảng của xã hội Việt Nam là gia đình<br /> và làng xã. Trong quan hệ giao tiếp, chủ thể giao Câu chính: “又常对跟他的小厮们说(V)”<br /> tiếp dùng cách xưng hô trong gia đình để xưng hô (Dịch thẳng: Thường nói với bọn người nhà.)<br /> trong xã hội. Điều này, một mặt tạo được sợi dây<br /> Bản dịch: Nó thường nói với bọn người nhà.<br /> gần gũi trong cộng đồng, mặt khác phát huy được<br /> quan hệ tình cảm như kiểu đại gia đình. Đây có thể (7) Câu trước: “那婆子一时拿了盒子回来，<br /> coi là nét riêng về vẻ đẹp truyền thống của người 说：……”(Dịch: Một lúc, bà già mang cái làn về<br /> Việt.” (Trịnh Sâm, 2018, tr.15) nói:...)<br /> Nguyên nhân tăng hành thể trong câu đối thoại Câu chính: 又向平儿道(V)：(Dịch thẳng:<br /> là do: Một là, để giúp câu tiếng Việt hoàn chỉnh Ngoảnh vào nói với Bình Nhi.)<br /> hơn về mặt liên kết logic, giúp nội dung giữa các<br /> câu được gắn kết chặt chẽ hơn; Hai là, trong tiếng Bản dịch: Bà ta (S) ngoảnh vào nói (V) với<br /> Việt, khi giao tiếp với người lớn tuổi hơn hay với Bình Nhi (O).<br /> cấp trên, các từ ngữ xưng hô đóng vai trò chủ ngữ<br /> trong câu là không thể thiếu. Nếu câu không có Trong ví dụ (5), (6), (7), câu tiếng Trung không<br /> chủ ngữ sẽ bị coi là “nói trống không” và bị đánh xuất hiện hành thể nhưng khi dịch sang tiếng Việt<br /> giá là người vô lễ, mất lịch sự. Chỉ trong trường thì thành phần này đều được thêm vào. Chúng tôi<br /> hợp giao tiếp giữa người trên với người dưới hoặc thử nghiệm phương án không cần thêm hành thể<br /> “ngang hàng phải lứa” thì mới có thể không sử mà dịch trực tiếp từ câu tiếng Trung sang, thì ý<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> 72 Số 21 (9/2019)<br />  TRAO ĐỔI v<br /> <br /> <br /> <br /> nghĩa câu không rõ ràng, chính vì vậy việc thêm Bản dịch: Trông thấy (V) Bảo Ngọc (O), các<br /> vào đó giúp người đọc dễ hiểu hơn, câu được rõ nàng tiên (S) đều trách (V) Cảnh ảo tiên cô (O).<br /> nghĩa hơn nên cho rằng việc thêm vào như vậy là<br /> rất hợp lý. Trong ví dụ (8), câu phía trước của cả tiếng<br /> Trung và Việt đều xuất hiện “mấy cô tiên” ( 几个<br /> 3. TĂNG HÀNH THỂ TRONG CÂU ĐA ĐOẠN 仙子). Câu tiếng Trung phía sau thì chủ thể này<br /> không xuất hiện nữa, tuy nhiên câu tiếng Việt vẫn<br /> Trong 40 hồi đầu tiên có 3212 câu đa đoạn chỉ rõ hành thể là “các nàng tiên”.<br /> tiếng Trung, chiếm 56,51% câu hành động. Trong<br /> số đó có 353 câu khi dịch sang tiếng Việt tăng hành (9) Câu trước: “宝玉 (S) 笑道 (V)：(S)‘<br /> thể, chiếm 80,59% câu tăng, chiếm 10,99% câu đa 去 (V)，不能。咱们斯斯文文的躺着说话儿’<br /> đoạn. Hiện tượng tăng hành thể trong câu đa đoạn 。”(Dịch: Bảo Ngọc cười: Tôi không về đâu.<br /> xuất hiện trong câu hai đoạn, ba đoạn, bốn đoạn Chúng ta cùng nằm tử tế nói chuyện với nhau.)<br /> và câu năm đoạn. Từ năm đoạn trở lên, câu tiếng<br /> Trung thường xuất hiện hành thể nên không xảy ra Câu chính: “说着 (V)，复又倒下(V)” (Dịch<br /> hiện tượng tăng trong câu tiếng Việt. thẳng: Nói xong lại nằm ngả mình xuống.)<br /> <br /> Trong câu đa đoạn xuất hiện hai trường hợp Bản dịch: Bảo Ngọc (S) lại nằm ngả (V) mình<br /> tăng, thứ nhất là câu tiếng Trung vốn không có xuống.<br /> hành thể và tăng thành một sau khi dịch; Trường<br /> Nội dung câu (9) trần thuật hành động của<br /> hợp thứ hai là câu tiếng Trung có sẵn một hành thể,<br /> “Bảo Ngọc”. Khi ba câu tiếng Trung đi liền nhau<br /> sau khi dịch bị tăng thêm hành thể và cắt thành hai<br /> thì hành thể “宝玉” chỉ cần xuất hiện một lần ở câu<br /> hoặc ba câu tiếng Việt. Hiện tượng cắt câu này tỷ phía trước, hai câu phía sau không xuất hiện nữa.<br /> lệ thuận khi số đoạn trong câu tăng lên. Tuy nhiên, trong bản dịch tiếng Việt thì hành thể<br /> “Bảo Ngọc” xuất hiện hai lần và đại từ “tôi” (đồng<br /> 3.1. Tăng hành thể trong câu hai đoạn<br /> sở chỉ) xuất hiện một lần. Như vậy, mặc dù cả đoạn<br /> Câu hai đoạn là câu có hai cú đoạn trần thuật đều trần thuật hành động của một đối tượng nhưng<br /> hành vi, hành động. Trong 40 hồi đầu tiên có 2144 hành thể cần xuất hiện ba lần thì mới có thể bao<br /> câu hai đoạn tiếng Trung, trong đó có 168 câu khi trùm được đoạn văn, và hầu như mỗi câu đều cần<br /> dịch sang tiếng Việt tăng hành thể, chiếm 38,36% có một hành thể.<br /> câu tăng, chiếm 7,84% câu hai đoạn. Với câu hai<br /> (10) Câu trước: “李嬷嬷又问道：……”(Dịch:<br /> đoạn chỉ xuất hiện tăng hành thể khi câu tiếng<br /> Vú Lý lại hỏi:...)<br /> Trung không có, sau khi dịch thì xuất hiện một<br /> hành thể. Ví dụ: Câu chính: “说毕 (V1)，拿 (V2) 匙 (O) 就吃<br /> (V)”. (Dịch thẳng: Nói xong, lấy ngay ra ăn.)<br /> (8) Câu trước: “一语未了，只见房中又走出<br /> 几个仙子来，皆是荷袂蹁跹，羽衣飘舞，娇若 Bản dịch: Nói xong (V1), vú Lý (S) lấy (V2)<br /> 春花，媚如秋月”。(Dịch: “Tiếng gọi chưa dứt, ngay ra ăn (V).<br /> đã thấy mấy cô tiên ở trong buồng, tà sen phất<br /> phới, áo lông thướt tha, tươi như hoa xuân, đẹp Trong câu (10) là hai câu tiếng Trung liên tiếp<br /> như trăng thu, chạy ra”. nhau nhưng hành thể chỉ xuất hiện một lần, sau khi<br /> dịch thì “vú Lý”(hành thể) tăng lên thành hai lần.<br /> Câu chính: 一见 (V)了宝玉(O)，都怨谤 (V)<br /> 警幻 (O)道 (V)：(Dịch thẳng: Vừa trông thấy Hành thể sau khi được thêm vào trong bản dịch<br /> Bảo Ngọc, đều trách móc Cảnh ảo tiên cô). có thể đứng đầu câu hoặc đầu đoạn thứ hai của câu.<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> Số 21 (9/2019) 73<br /> v TRAO ĐỔI<br /> <br /> <br /> Ở câu tiếng Trung, hành thể này ẩn đi không xuất Câu chính: “一面说 (V1)，一面拉着走<br /> hiện trực tiếp mà tự ngầm hiểu, tuy nhiên trong câu (V2)，又叫 (V3) 丰儿 (O)” (Dịch thẳng: Vừa nói<br /> tiếng Việt, nó được thêm vào nhằm làm rõ nghĩa vừa dắt đi, lại gọi Phong Nhi.)<br /> câu để tránh gây hiểu lầm. Từ đó cho thấy, tính<br /> ngầm hiểu trong câu tiếng Trung lớn hơn trong Bản dịch: Phượng Thư (S) vừa nói (V1) vừa<br /> câu tiếng Việt, không cần nói rõ hoặc nói trực tiếp dắt (V2) vú Lý (O) đi, lại gọi (V3) Phong Nhi (O).<br /> trong văn cảnh nhưng người đọc vẫn hiểu đúng ý<br /> Câu (11) và (12) khi dịch thẳng không rõ nghĩa<br /> tác giả.<br /> câu và gây khó hiểu cho người đọc. Vì vậy, câu<br /> Khi thêm vào hành thể thì trọng tâm câu tiếng (11) dịch giả thêm vào hành thể “hắn (Giả Tường)”<br /> để chỉ rõ đối tượng gây ra hành động. Còn với câu<br /> Việt đã khác so với câu tiếng Trung bởi hai lý do:<br /> (12), dựa theo ngữ cảnh nên bản dịch thêm vào<br /> Thứ nhất, câu tiếng Trung không cần xuất hiện chủ<br /> hành thể (Phượng Thư) và đối tượng tiếp nhận<br /> thể đã ngầm hiểu đúng người gây ra tác động, còn<br /> hành động (vú Lý) giúp câu rõ nghĩa hơn. So sánh<br /> tiếng Việt buộc phải nêu ra để rõ nghĩa. Thứ hai,<br /> câu dịch thẳng và bản dịch, chúng tôi thấy cách<br /> khi thêm vào hành thể thì trọng tâm câu tiếng Việt<br /> dịch trong bản dịch phù hợp hơn.<br /> nhấn mạnh tới “kẻ gây ra tác động”, ngược lại câu<br /> tiếng Trung không xuất hiện chủ thể này vì trọng Như vậy, với câu ba đoạn, tăng hành thể xuất<br /> tâm câu nhấn mạnh đến hành động. hiện ngay cả khi trong câu tiếng Trung đã có sẵn<br /> một hành thể, và sau khi dịch tăng lên thành hai.<br /> 3.2. Tăng hành thể trong câu ba đoạn<br /> Ví dụ:<br /> Câu ba đoạn là câu có ba cú đoạn trần thuật<br /> hành vi, hành động. Trong 40 hồi đầu tiên có 672 (13) 他 (S) 也知道 (V1) 袭人 (O) 在宝玉房<br /> câu ba đoạn tiếng Trung, trong đó có 124 câu khi 中比别个不同，今见 (V2) 她端了茶来，宝玉<br /> dịch sang tiếng Việt tăng hành thể, chiếm 28,31% 又在旁边坐着，便忙站起来笑道 (V3)：<br /> câu tăng, chiếm 18,45% câu ba đoạn. Trong câu ba<br /> đoạn xuất hiện hai trường hợp tăng chủ thể: Một Bản dịch: Hắn (S) cũng biết (V1) Tập Nhân<br /> là, sau khi dịch hành thể tăng lên thành một, gồm được coi thân hơn so với tất cả những người hầu<br /> 120 câu, chiếm 27,4%; Hai là, sau khi dịch hành trong buồng Bảo Ngọc (O). Nay thấy (V2) chị ta<br /> thể tăng lên thành hai, trường hợp này chỉ có 4 câu, pha trà đưa lên mời, lại có Bảo Ngọc ngồi bên<br /> chiếm 0,91% câu tăng, chiếm 0,6% câu ba đoạn. cạnh, hắn (S) liền đứng dậy cười nói (V3):<br /> Ví dụ:<br /> Trong ví dụ (13), câu tiếng Trung đã có sẵn<br /> (11) Câu trước: “贾蔷听了...。” (Dịch: Giả một hành thể là “他” bao trùm ba đoạn liền nhau,<br /> Tường nghe nói...) nhưng khi dịch sang tiếng Việt thì “hắn” xuất hiện<br /> hai lần, đồng thời cắt câu tiếng Trung ra thành hai<br /> Câu chính: “说 着 (V1), 果 然 将 雀 儿 放 了 câu tiếng Việt. Câu đầu tiên, đại từ “hắn” chỉ bao<br /> (V2), 一顿把将笼子拆了(V3)”. (Dịch thẳng: Nói trùm một đoạn. Câu thứ hai, đại từ “hắn” đứng ở<br /> xong, quả nhiên thả con chim ra và bẻ gãy cả lồng). đoạn thứ hai và quản hai đoạn với hai động ngữ<br /> “thấy (V2)”, “đứng dậy cười nói (V3)”. Việc xuất<br /> Bản dịch: Nói xong (V), hắn (S) thả (V) con hiện hai hành thể và cắt câu giúp cho nội dung câu<br /> chim (O) ra và bẻ gãy (V) cả lồng (O). không bị phân tán, mà tập trung vào đối tượng,<br /> khiến cho người đọc dễ hiểu. Từ đó cũng thấy được<br /> (12) Câu trước: “我家里烧的滚热的野鸡，快 khả năng bao trùm thông tin của hành thể trong câu<br /> 来跟我吃酒去。” (Dịch: Bên nhà tôi mới nấu thịt tiếng Trung tương đối mạnh. Với câu ba đoạn chỉ<br /> chim trĩ còn nóng, mời u sang uống rượu với tôi.) cần một hành thể có thể bao trùm được, nhưng với<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> 74 Số 21 (9/2019)<br />  TRAO ĐỔI v<br /> <br /> <br /> <br /> câu tiếng Việt thì hành thể đó không bao trùm được Về mặt ý nghĩa, câu trong bản dịch rõ ràng, chi tiết<br /> hết mà cần phải cắt câu và tăng thêm hành thể. và dễ hiểu hơn so với câu dịch thẳng. Chính vì vậy<br /> chúng tôi cho rằng, việc tăng hành thể và cắt thành<br /> Chúng tôi đặt giả thiết dịch câu như sau: hai câu trong bản dịch hoàn toàn hợp lý.<br /> “Hắn cũng biết Tập Nhân được coi thân hơn Từ câu (13) và (14) chúng tôi thấy rằng, khi<br /> so với tất cả những người hầu trong buồng Bảo dịch câu từ tiếng Trung sang tiếng Việt, đặc biệt<br /> Ngọc, nay thấy chị ta pha trà đưa lên mời, lại có với những câu dài thì việc cắt câu và thêm hành thể<br /> Bảo Ngọc ngồi bên cạnh, liền đứng dậy cười nói:” sẽ hợp lý và giúp câu liên kết chặt chẽ hơn, ý nghĩa<br /> (Dịch thẳng) rõ ràng và dễ hiểu hơn.<br /> So sánh câu trong bản dịch và câu dịch thẳng: 3.3. Tăng hành thể trong câu bốn đoạn<br /> có sự khác biệt rõ ràng, đó là câu trong bản dịch<br /> cắt thành hai câu và tăng thêm hành thể; Còn câu Câu bốn đoạn là câu có bốn đoạn trần thuật<br /> dịch thẳng: chỉ có một câu và một hành thể bao hành vi, hành động. Trong 40 hồi đầu tiên có 264<br /> trùm các đoạn. Chúng tôi thấy rằng, câu trong bản câu bốn đoạn tiếng Trung, trong số đó có 46 câu khi<br /> dịch rõ nghĩa và liên kết chặt chẽ hơn so với câu dịch sang tiếng Việt tăng hành thể, chiếm 10,5%<br /> trong bản dịch thẳng, chính vì vậy việc cắt câu và câu tăng, chiếm 17,42% câu bốn đoạn. Trong câu<br /> thêm vào hành thể hoàn toàn hợp lý. bốn đoạn có hai trường hợp tăng hành thể: Một là,<br /> sau khi dịch hành thể tăng lên thành một, gồm 35<br /> Hoặc trường hợp khác như sau:<br /> câu, chiếm 7,99% câu tăng; Hai là, sau khi dịch<br /> (14) 凤姐 (S) 因见 (V1)他素日不大拿班作 hành thể tăng lên thành hai, trường hợp này chỉ<br /> 势的，便依允(V2)了，想了(V3)几句话便回王 có 11 câu, chiếm 2,51% câu tăng, và chiếm 4,17%<br /> 夫人说(V)： câu bốn đoạn. Ví dụ:<br /> <br /> Bản dịch: Phượng Thư (S) biết (V1) Chu thị (15) Câu trước: “袭人冷笑道：……” (Dịch:<br /> xưa nay không hay cậy thần cậy thế mấy, liền nhận Tập Nhân cười nhạt:....)<br /> lời (V2). Nghĩ ngợi một lúc (V3), Phượng Thư<br /> Câu chính: “一面说(V1)，一面禁不住流泪<br /> (S) sang trình (V) Vương phu nhân:<br /> (V2)，又怕(V3)宝玉烦恼，只得又勉强忍着<br /> Trong câu tiếng Trung chỉ có một chủ thể “ (V4)。<br /> 凤姐” trải bao trùm cả ba đoạn, nhưng sau khi dịch<br /> đã cắt thành hai câu và hành thể “Phượng Thư” Bản dịch: Tập Nhân (S) vừa nói (V1) vừa ứa<br /> xuất hiện hai lần. nước mắt (V2) , nhưng lại sợ(V3) Bảo Ngọc buồn,<br /> nên phải cố nén đi (V4).<br /> Giả sử dịch câu thành:<br /> Trong đoạn văn trên, hành thể của tiếng Trung<br /> “Phượng Thư biết Chu thị xưa nay không hay chỉ có một “袭人 (Tập Nhân)” xuất hiện ở câu<br /> cậy thần cậy thế mấy, liền nhận lời, nghĩ ngợi một trước, câu phía sau gồm bốn đoạn đều không sử<br /> lúc, sang trình Vương phu nhân:”. (Dịch thẳng) dụng hành thể, nhưng khi dịch sang tiếng Việt, hai<br /> câu liên tiếp đều sử dụng chủ thể là “Tập Nhân”.<br /> Hai cách dịch trên có sự khác biệt lớn: Câu Như vậy, hành thể của câu tiếng Trung có độ bao<br /> dịch thẳng tuy giữ được nguyên kết cấu theo câu trùm rộng hơn so với câu tiếng Việt.<br /> tiếng Trung nhưng ý nghĩa chưa được rõ ràng như<br /> trong bản dịch. Về mặt hình thức, liên kết trong (16) Câu trước: “凤姐儿说道：……尤氏笑<br /> câu dịch thẳng kém chặt chẽ hơn so với bản dịch. 道.”(Dịch: “Phượng Thư nói:...Vưu Thị nói...”)<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> Số 21 (9/2019) 75<br /> v TRAO ĐỔI<br /> <br /> <br /> Câu chính: “于是说说笑笑 (V1)，点的戏都 câu tăng, chiếm 16,13% câu năm đoạn. Câu năm<br /> 唱完 (V2)了，方才撤下(V3)酒席，摆上 (V4) đoạn cũng có hai trường hợp tăng hành thể: Một<br /> 饭来。 là, sau khi dịch tăng lên thành một, gồm 6 câu,<br /> chiếm 1,37% câu tăng, hai là sau khi dịch tăng lên<br /> Bản dịch: Mọi người (S) cười cười nói nói thành hai, trường hợp này có 9 câu, chiếm 2,05%<br /> (V1), nghe hát (V2) xong, dọn (V3) tiệc rượu đi câu tăng, chiếm 9,68% câu năm đoạn. Từ đó cho<br /> bưng cơm (V4) lên. thấy, tính phân cắt câu tỷ lệ thuận với đoạn, hay<br /> nói cách khác, câu càng nhiều đoạn càng dễ xảy<br /> Câu (15) và (16) đều tương tự như câu (14). ra hiện tượng cắt câu và tăng lên thành hai hành<br /> Tuy nhiên, với câu bốn đoạn còn có hiện tượng khi thể. Ví dụ:<br /> trong câu tiếng Trung đã có sẵn một hành thể, sau<br /> khi dịch tăng lên thành hai hành thể. Ví dụ: (19) 倪二 (S) 听见(V1)是熟人的语音，将醉<br /> 眼睁开看 (V2) 时，见 (V3)是贾芸，忙把手松<br /> (17) “凤姐 (S) 便一扬 (V1) 手，照 (V2) 脸一 (V4)了，趔趄着笑道 (V5)：<br /> 下，把那小孩子打 (V3)了一个筋斗，骂道 (V4):<br /> Bản dịch: Nghê Nhị (S1) nghe (V1) tiếng quen<br /> Bản dịch: Phượng Thư (S1) giơ tay (V1) tát quen, trừng mắt nhìn (V2), biết (V3) là Giả Vân,<br /> (V2) nó một cái, làm (V3) thằng bé ngã lộn nhào, vội buông tay (V3) ra. Hắn (S2) đi lảo đảo (V4),<br /> Phượng Thư (S2) mắng (V4)” cười nói (V5):<br /> <br /> Trong câu (17), tiếng Trung đã có sẵn một (20) 宝钗 (S) 只顾看 (V1) 着活计，便不留<br /> hành thể là “凤姐” và bao trùm bốn đoạn, nhưng 心一蹲身 (V2)，刚刚的也坐 (V3) 在袭人方才<br /> khi dịch sang tiếng Việt thì hành thể này được lặp 坐的所在，因又见 (V4) 那活计实在可爱，不<br /> lại, đứng trước đoạn thứ tư, vì vậy, câu có hai chủ 由得拿起 (V5) 针来替她代刺。<br /> thể “Phượng Thư”.<br /> Bản dịch: Bảo Thoa (S1) chỉ chăm chú nhìn<br /> (18) 薛蟠 (S)见 (V1) 英莲生得不俗，立意 (V1) cái bức thêu nên không để ý, ngồi (V2) luôn<br /> 买 (V2) 了，又遇 (V3) 冯家来夺人，因恃强喝 xuống đó. Vì cũng thích (V3) bức thêu, Bảo Thoa<br /> 令手下豪奴将冯渊打 (V4) 死。 (S2) liền lấy (V4) ngay kim thêu (V5) tiếp.<br /> <br /> Câu dịch: Tiết Bàn (S) trông thấy (V1) Anh Trong câu (19) và (20), hành thể chỉ xuất hiện<br /> Liên có nhan sắc, liền mua ngay (V2), ngờ đâu lại một lần trong câu tiếng Trung và bao trùm trên cả<br /> bị (V) họ Phùng đến đòi về. Cậy (V3) có thế lực, năm đoạn, nhưng khi chuyển dịch sang tiếng Việt<br /> hắn thét (V4) người nhà đánh chết Phùng Uyên đã cắt thành hai câu, bởi vì thông thường một hành<br /> thể không thể bao trùm hết được. Vì vậy, nó phải<br /> Cũng giống như câu ba đoạn, khi bản dịch xuất hiện hai lần.<br /> thêm vào hành thể thì thường hoặc cắt thành hai<br /> câu hoặc tăng thành hai hành thể, điều này giúp Từ kết quả thống kê cho thấy, số lượng tăng<br /> liên kết trong câu chặt chẽ hơn, nghĩa trong câu rõ hành thể trong câu đa đoạn (80,59%) chiếm lượng<br /> ràng hơn. lớn hơn so với câu đơn đoạn (19,41%), đồng thời<br /> tính phân cắt câu thể hiện rõ nét và tỷ lệ thuận với<br /> 3.4. Tăng hành thể trong câu năm đoạn số đoạn của câu. Tỷ lệ phân cắt của câu ba đoạn<br /> là 0,6%, bốn đoạn là 4,17%, năm đoạn là 9,69%.<br /> Câu năm đoạn là câu có năm đoạn trần thuật Với câu tiếng Trung, cho dù là câu năm đoạn vẫn<br /> hành vi, hành động. Trong 40 hồi đầu tiên có 93 không cần hành thể hoặc chỉ cần một là có thể bao<br /> câu năm đoạn tiếng Trung, trong đó có 15 câu khi trùm lên toàn bộ cả câu. Ngược lại với tiếng Việt,<br /> dịch sang tiếng Việt tăng hành thể, chiếm 3,42% khi câu có độ dài lên đến ba đoạn thì rất dễ có hiện<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> 76 Số 21 (9/2019)<br />  TRAO ĐỔI v<br /> <br /> <br /> <br /> tượng phân cắt để thành hai câu và hành thể phải Bản dịch dùng một câu với một chủ ngữ duy<br /> xuất hiện hai lần. Từ đó cho thấy, hành thể trong nhất là “四张苍白的脸”để dịch lại hai câu tiếng<br /> câu tiếng Trung có độ bao trùm lớn hơn câu tiếng Việt, từ đó cho thấy hiện tượng câu tiếng Việt dịch<br /> Việt, nói cách khác, câu tiếng Việt có tính phân cắt sang tiếng Trung đã lược chủ ngữ.<br /> mạnh hơn tiếng Trung.<br /> (22) Bản gốc: “Kinh hoàng, tôi (S) lao đầu<br /> Thực tế chứng minh, câu tiếng Việt cắt câu và chạy (V), có nhẽ khi ấy tôi (S) đã phát rồ (V).”<br /> thêm hành thể như vậy nhằm mục đích tăng tính Bản dịch: 我 (S) 发疯 (V) 似的叫喊着，奔跑<br /> liên kết giữa các đoạn và các câu với nhau, nói 着(V)，慌慌张张地寻找着(V)。<br /> cách khác là việc tăng này giúp tính liên kết giữa<br /> các câu và đoạn được chặt chẽ hơn. Với câu (22), tiếng Việt có ba đoạn với ba động<br /> ngữ khác nhau, đầu tiên là “kinh hoàng” “lao đầu<br /> Tăng hành thể và cắt câu như vậy nhằm liên chạy” và cho rằng khi đó mình đã “phát rồ”. Trong<br /> kết nội dung chặt chẽ hơn, “liên kết nội dung của câu có đến hai chủ ngữ “tôi” được sử dụng, nhưng<br /> văn bản không chỉ giới hạn trong phạm vi giữa khi dịch sang tiếng Trung chỉ dùng một chủ ngữ “<br /> các phát ngôn mà nó còn thể hiện ở mọi cấp độ 我” có thể bao trùm toàn bộ ba đoạn câu.<br /> có nghĩa khác (giữa các đoạn văn, giữa các vế của<br /> phát ngôn, giữa các từ...)”. (Trần Ngọc Thêm,1999, (23) Bản gốc: “Anh (S) lẫn (V) chị với hết<br /> tr. 238) người này sang người nọ, cả những người chết với<br /> những hồn ma. Và anh (S) chẳng biết gì (V) cái sự<br /> Khi thêm vào hành thể và phân cắt câu như tình rằng chị là đàn bà.”<br /> vậy, giúp câu tiếng Việt trở nên hoàn chỉnh hơn về<br /> kết cấu, dễ hiểu hơn về mặt ý nghĩa và có thể trở Bản dịch: “阿坚 (S) 常常会把她误认为 (V1)<br /> thành “câu tự nghĩa”. “Câu tự nghĩa là loại phát 某个其他的人，有时候觉得 (V) 她是张三，有<br /> ngôn hoàn chỉnh nhất, nó tập trung trong mình sự 时候觉得 (V) 她是李四，甚至有时候把她当做<br /> hoàn chỉnh về cả ba mặt: hình thức, cấu trúc và nội (V) 某个死去的人或某个鬼鬼。”<br /> dung...Nó có thể đứng một mình mà không cần<br /> Câu (23) cho thấy, trong tiếng Việt có hai câu<br /> sự hỗ trợ của phát ngôn nào”. (Trần Ngọc Thêm,<br /> liên tiếp và chủ ngữ đều là “anh” (Kiên), khi dịch<br /> 1999, tr.84).<br /> sang tiếng Trung chỉ dùng một câu với chủ ngữ là<br /> Cùng với việc thống kê lượng câu tăng hành “阿坚” để gộp toàn bộ nội dung đó.<br /> thể khi dịch từ tiếng Trung sang tiếng Việt, chúng<br /> Hai là, dùng một câu tiếng Trung để gộp lại từ<br /> tôi đã tiến hành thử khảo sát lấy ví dụ ngược lại với<br /> hai hoặc ba câu tiếng Việt, số lượng chủ ngữ của<br /> tác phẩm “Nỗi buồn chiến tranh” của Bảo Ninh và<br /> câu tiếng Trung ít hơn câu tiếng Việt. Ví dụ:<br /> bản dịch tương ứng của dịch giả Hạ Lộ. Chúng tôi<br /> thấy có hai hiện tượng như sau: (24) Bản gốc: “Mặt chúng (S1) rắn lại. Lòng<br /> căm thù bóp méo nhân dạng. Câm nín, chúng (S2)<br /> Một là, với hai câu tiếng Việt liền nhau được nghiến răng”.<br /> dùng hai chủ ngữ nhưng khi dịch sang tiếng Trung<br /> có thể dùng một chủ ngữ và gộp thành một câu, Bản dịch: 他们脸上的表情(S) 变得僵硬，心<br /> ví dụ: 里充满着某种仇恨，但全都紧咬牙关，默默地<br /> 忍耐。<br /> (21) Bản gốc: “Bốn bộ mặt (S) tái ngoét vụt<br /> ngửng lên (V). Bốn cái nhìn (S) trân trân ngây cứng.” Câu (24) tiếng Trung chỉ dùng một chủ ngữ để<br /> bao trùm toàn bộ nội dung câu, trong khi đó tiếng<br /> Bản dịch: “四张苍白的脸 (S) 仰了起来(V)， Việt cắt thành ba câu khác nhau và chủ ngữ phải<br /> 露出 (V) 恐惧和紧张的神色”。 xuất hiện hai lần.<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> Số 21 (9/2019) 77<br /> v TRAO ĐỔI<br /> <br /> <br /> Ba là, câu tiếng Trung và Việt có số lượng chủ tỷ lệ tăng là 19,41%, câu đa đoạn có tỷ lệ tăng là<br /> ngữ bằng nhau nhưng một câu tiếng Trung có thể 80,59%. Từ kết quả thống kê đó, chúng tôi thấy<br /> gộp được từ hai đến ba câu tiếng Việt. Ví dụ: được rằng:<br /> <br /> (25) Bản gốc: “Còn Tạo “voi”(S1) lại đặc biệt Đối với câu đơn đoạn, tỷ lệ tăng hành thể xuất<br /> hay mơ sự ăn uống. Không chỉ mơ được ăn no, hiện ít chứng tỏ sự tương đồng giữa câu tiếng Việt<br /> Tạo (S2) còn vẽ ra trong đầu những mâm cỗ ăm ắp và câu tiếng Trung; câu đa đoạn có tỷ lệ tăng hành<br /> các món ăn béo bở do tâm thần mộng mị của hắn thể nhiều cho thấy sự khác biệt giữa câu tiếng<br /> bịa tạc nên.” Việt và câu tiếng Trung. Vị trí của các hành thể<br /> này tương ứng với vị trí của chủ ngữ trong câu<br /> Bản dịch: “大象”阿造(S1) 呢，在魔玫瑰的 tiếng Việt. Hầu hết các nhà ngôn ngữ học Việt<br /> 刺激下，总是特别惦记(V)食物，他 (S2) 可不 Nam đều cho rằng chủ ngữ là bộ phận nòng cốt<br /> 光想吃饱，还常常幻想出 (V) 在一张长长的餐 của câu. Theo Martinet “chủ ngữ là người bạn<br /> 桌上摆满各种精美诱人的菜肴的情形。 đường thường xuyên của vị ngữ” (Dẫn theo Lê<br /> (26) Bản gốc: “Tên ngụy (S1) thở dài (V). Hắn Xuân Thại,1994, tr.63); “chủ ngữ là một trong hai<br /> (S2) uốn éo (V) cặp vai, nhìn (V) Kiên thiết tha, thành phần chính của mệnh đề (câu)...là thành tố<br /> rồi thấp giọng(V) xuống”. hạt nhân của thành phần câu” (Jarsheva Ed,1990,<br /> tr.379). Nguyễn Minh Thuyết (1998, tr.121) cho<br /> Bản dịch: 那个伪军 (S1) 长长地叹(V)了一口 rằng “chủ ngữ là thành tố bắt buộc, không thể bị<br /> 气，他 (S2) 耸了耸肩 (V)，恳求地看着(V) 阿 lược bỏ mà không ảnh hưởng tới tính trọn vẹn của<br /> 坚，然后低声说(V)： câu”. Do đó, hành thể trong câu tiếng Việt có tính<br /> chất cần thiết hơn so với trong câu tiếng Trung.<br /> (27) Bản gốc: Kiên (S) trở lên phòng. Tắm táp,<br /> thay quần áo, nhưng không dám xuống. Trong 40 hồi đầu tiên, có 0,75% câu đa đoạn<br /> sau khi dịch sang tiếng Việt bị cắt thành hai hoặc<br /> Bản dịch: 阿坚 (S) 回家洗了澡，换了衣 ba câu tiếng Việt, đồng thời tỷ lệ phân cắt này tăng<br /> 服，却不敢再下去了。 cao khi số đoạn của câu tăng lên. Việc tăng hành<br /> thể giúp câu liên kết chặt chẽ hơn, ý nghĩa rõ ràng<br /> Trong câu (25), (26) và (27) số lượng chủ và dễ hiểu hơn. Chúng tôi cho rằng, hành thể trong<br /> ngữ của câu tiếng Trung và tiếng Việt bằng nhau, câu tiếng Trung có tính bao trùm hơn câu tiếng<br /> nhưng có thể dùng một câu tiếng Trung để gộp lại Việt. Ngược lại, với mỗi câu tiếng Việt thường đòi<br /> hai câu tiếng Việt đến ba câu tiếng Việt. hỏi phải có “chủ thể” để đảm bảo “tính trọn vẹn<br /> Từ những ví dụ trên cho thấy, chủ ngữ trong của câu”. Với những câu ba đoạn trở lên, tiếng<br /> câu tiếng Trung có độ bao trùm rộng, lớn hơn Việt thường cắt thành hai câu và tăng thêm hành<br /> chủ ngữ trong câu tiếng Việt. Câu tiếng Việt có thể để đảm bảo tính liên kết chặt chẽ và rõ nghĩa<br /> tính phân cắt mạnh hơn câu tiếng Trung, hoặc nói hơn trong câu. Từ đó cho thấy tính phân cắt của<br /> ngược lại, câu tiếng Trung có độ tổng hợp hơn câu câu tiếng Việt mạnh hơn câu tiếng Trung.<br /> tiếng Việt.<br /> Ngoài ra, cách dịch tăng hành thể này cũng<br /> 4. KẾT LUẬN nhằm mục đích phù hợp với văn hóa giao tiếp<br /> của người Việt Nam, đặc biệt thể hiện qua các<br /> Qua thống kê chúng tôi thấy, tăng hành thể tỷ câu đối thoại. Khi người trẻ nói chuyện với người<br /> lệ thuận với số đoạn. Tỷ lệ tăng hành thể trong câu lớn tuổi hơn hoặc người có địa vị thấp nói chuyện<br /> đơn đoạn là 3,44% tổng số câu đơn đoạn; câu đa với những người có địa vị cao hơn thì việc “xưng<br /> đoạn là 10,99% tổng số câu đa đoạn. Xét từ tổng khiêm hô tôn” thể hiện thái độ tôn trọng và lịch sự<br /> số câu tăng hành thể cho thấy, câu đơn đoạn có với đối tượng giao tiếp./.<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> 78 Số 21 (9/2019)<br />  TRAO ĐỔI v<br /> <br /> <br /> Chú thích:<br /> 1. Cú đoạn là một trong những khái niệm lý luận của phái văn hóa ngôn ngữ học. Cú đoạn là đơn vị cơ bản cấu<br /> tạo nên câu tiếng Trung, nó được đánh dấu bằng sự ngắt đoạn, mỗi cú đoạncó chức năng diễn đạt riêng (ví dụ: chức<br /> năng diễn đạt chủ đề, chức năng bình luận, chức năng diễn đạt hành thể, chức năng diễn đạt động ngữ) và chức năng<br /> cú pháp, ngữ nghĩa.” (Hạ Trinh Nông, 2003, trong 大辞海, Nxb上海辞书, tr. 123)<br /> <br /> Tài liệu tham khảo:<br /> Diệp Quang Ban. (2009). Ngữ pháp Việt Nam. Hà Nội: Nxb giáo dục Việt Nam.<br /> Cao Xuân Hạo. (1991). Tiếng Việt sơ thảo ngữ pháp chức năng. Hà Nội: Nxb Khoa học xã hội.<br /> Vũ Bội Hoàng và nhóm dịch. (2015). Hồng Lâu Mộng. Hà Nội: Nxb Văn học.<br /> Nguyễn Quang Hồng. (2018). Ngôn Ngữ Văn Tự Ngữ Văn. Hà Nội: Nxb Khoa học xã hội.<br /> Trần Trọng Kim. (1940). Việt Nam văn phạm. Hà Nội: Lê Thăng xuất bản.<br /> Trịnh Sâm. (2018). Đi tìm bản sắc tiếng Việt. Hà Nội: Nxb Trẻ.<br /> Lê Xuân Thại. (1994). Câu Chủ - Vị tiếng Việt. Hà Nội: Nxb Khoa học xã hội.<br /> Trần Ngọc Thêm. (1999). Hệ thống liên kết văn bản tiếng Việt. Hà Nội: Nxb Giáo dục.<br /> Trần Ngọc Thêm. (2000). Cơ sở văn hóa Việt Nam. Hà Nội: Nxb Giáo dục.<br /> Nguyễn Minh Thuyết, Nguyễn Văn Hiệp. (1998). Thành phần câu tiếng Việt. Hà Nội: Nxb Đại học Quốc gia.<br /> Phạm Văn Tình. (2002). Phép tỉnh lược và ngữ trực thuộc tỉnh lược trong tiếng Việt. Hà Nội: Nxb Khoa học xã hội.<br /> 申小龙. (1998).中国句型文化,东北师范大学出版社,长春。<br /> 王李霞. (2004).《红楼梦》施事句研究,复旦大学,上海。<br /> 王懿. (2016).汉语施事句研究,复旦大学,上海。<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> THE ADDING OF THE ACTOR TO THE ACTION SENTENCES<br /> IN THE VIETNAMESE TRANSLATION OF THE NOVEL<br /> “DREAM OF THE RED MANSIONS”<br /> NGUYEN THI LUYEN, PHAN THANH HOANG<br /> Abstract: The actor is a minor part of the Chinese action sentence, usually before the verb.<br /> The article uses Than Tieu Long's method of analyzing the sentence of “Chinese Sentence Style<br /> Culture” to explore the novel “Dream of the Red Mansions” and its Vietnamese translation<br /> equivalent by translator Vu Boi Hoang and his partners. The research results demonstrate that<br /> 19.41 % of the Chinese simple sentences and 80.59 % of the Chinese compound ones translated<br /> into Vietnamese are added an actor to. Out of the collected Chinese compound sentences, 0.75%<br /> are split into two or three sentences.The addition of an actor to the sentences helps link the<br /> sentences more tightly, make their meaning clearer and make it easier to understand and suitable<br /> to the communication culture of Vietnamese people. The article hopes to explain the actor-added<br /> process and provide suggestions for translating the ‘extra’ actor in the Vietnamese sentences.<br /> Keywords: actor, dream of the red mansions, language culture, cleavage<br /> Received: 28/7/2019; Revised: 27/8/2019; Accepted: 30/8/2019<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> Số 21 (9/2019) 79<br />