Thành ngữ phi logic

Chia sẻ: Buoi Chieu Nang Dep | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

240
lượt xem 87
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết đề cập đến những thành ngữ "phi logic": những thành ngữ có nội dung thoạt nghe có vẻ phi lý, không hợp logic thông thường trong thực tiễn nhưng lại được sử dụng nhiều trong câu nói thường ngày.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Thành ngữ phi logic

THAØNH NGÖÕ “PHI LOGIC” LOGIC” 1. Khaûo saùt moät soá töø ñieån thaønh ngöõ, chuùng ta nhaän thaáy loaïi thaønh ngöõ 4 aâm tieát chieám ñeán 70% toång soá thaønh ngöõ cuûa nöôùc ta, töùc laø chieám ñaïi boä phaän thaønh ngöõ [5, 83]. 2. Trong soá thaønh ngöõ 4 aâm tieát, chuùng toâi quan taâm ñeán loaïi thaønh ngöõ “phi logic” (taïm goïi nhö vaäy, ñoù laø nhöõng thaønh ngöõ coù noäi dung thoaït nghe coù veû phi lyù, khoâng hôïp logic thoâng thöôøng trong thöïc tieãn, seõ noùi kyõ trong phaàn sau) vaø choïn töø nhieàu nguoàn ra ñöôïc moät soá caâu nhö sau: Cao chaïy xa bay Con oâng chaùu cha Cuûa ñau con xoùt Ñaàu göôm muõi suùng Höông laïnh khoùi taøn Im hôi laëng tieáng Naâng khaên söûa tuùi Nhöôøng côm seû aùo Ruoäng caû ao lieàn Saåy ñaøn tan ngheù Toái löûa taét ñeøn … Ruoài bu kieán ñaäu Muõi chæ ñöôøng kim Hoøn teân muõi ñaïn AÊn treân ngoài tröôùc Toâ son ñieåm phaán Moø cua baét oác Chò ngaõ em naâng Chaên eâm neäm aám … 3. “Thaønh ngöõ laø nhöõng cuïm töø coá ñònh coù tính hoaøn chænh veà ngöõ nghóa, vöøa coù tính gôïi caûm” [5, 77], nhaèm dieãn taû moät yù nghóa, khaùi nieäm naøo ñoù thoâng qua moät hình aûnh gôïi taû, sinh ñoäng. Caùc thaønh toá taïo neân thaønh ngöõ thöôøng saép xeáp theo töøng ñoâi moät, cuøng tröôøng ngöõ nghóa vôùi nhau, coù taùc duïng boå sung yù nghóa cho nhau, cuøng xaây döïng neân moät nghóa khaùi quaùt, toång hôïp: Chaân laám tay buøn = chaân, tay + laám, buøn Ñaùnh ñoâng deïp baéc = ñaùnh, deïp + ñoâng, baéc Chaân ñoàng da saét = chaân, da + ñoàng, saét Trong tröôøng hôïp naøy coù theå thay ñoåi vò trí caùc thaønh toá trong caâu cho nhau maø khoâng heà aûnh höôûng gì ñeán hình thöùc, ngöõ nghóa cuûa caû thaønh ngöõ (neáu coù, chæ laø söï khoâng thuaän tai veà maët ngöõ aâm, hay theo thoùi quen söû duïng maø thoâi):
Thay da ñoåi thòt = ñoåi thòt thay da = thay thòt ñoåi da Chaân laám tay buøn = tay buøn chaân laám = chaân buøn tay laám Nhöng coù nhieàu tröôøng hôïp thì khoù (hoaëc khoâng) coù theå thay ñoåi vò trí nhö treân ñöôïc vì noù taïo ra moät hình aûnh khoâng phuø hôïp vôùi hieän thöïc, phi logic töï nhieân, khoâng thaáy ai söû duïng: VEÁ THUAÄN (+) VEÁ ÑAÛO (-) Buûa löôùi phoùng lao Buûa lao phoùng löôùi Meï goùa con coâi Meï coâi con goùa Ñaàu baïc raêng long Ñaàu long raêng baïc 4. Nhöng trong thöïc teá laïi coù moät soá thaønh ngöõ ñöôïc caáu taïo theo kieåu “phi logic” nhö vaäy ñaõ toàn taïi hieån nhieân trong kho taøng thaønh ngöõ nöôùc ta töø bao ñôøi nay, vaø ñöôïc söû duïng töï nhieân nhö caùc thaønh ngöõ khaùc. Laâu nay coù nhieàu ngöôøi laïi thaéc maéc raèng ñoù laø nhöõng thaønh ngöõ “phi logic”, caàn phaûi söûa laïi theo ñuùng logic töï nhieân trong khi söû duïng. Vaäy noù phi logic nhö theá naøo? Coù caàn thieát phaûi chænh söûa laïi hay khoâng? Ñôn cöû moät vaøi ví duï: Ñaàu göôm muõi suùng Nhöôøng côm seû aùo Saåy ñaøn tan ngheù … Ñuùng ra phaûi noùi laø “ñaàu suùng muõi göôm” môùi hôïp lyù, vì suùng khoâng nhoïn, laøm sao coù muõi ñöôïc. Hoaëc “nhöôøng côm seû aùo”, caàn phaûi ñoåi laïi laø “nhöôøng aùo seû côm” môùi ñuùng vôùi hieän thöïc, vì neáu aùo bò “seû”, khoâng coøn nguyeân laønh thì laøm sao coøn coù theå söû duïng ñöôïc nöõa maø “nhöôøng”? Hoaëc “saåy ñaøn tan ngheù”, loaøi traâu coù thoùi quen soáng thaønh töøng baày ñaøn, khi coù bieán ñoäng thì taûn ra moãi con moät nôi, khoâng coøn quaàn tuï vôùi nhau nöõa, ñoù laø tan ñaøn; coøn “saåy” thì thöôøng duøng ñeå chæ söï cheát cuûa moät caù theå ñoäng vaät khi coøn nhoû yeáu, non nôùt hay cheát ñoät ngoät nhö kieåu “saåy thai”, “saåy cha coøn chuù, saåy meï buù dì”. 5. Nhöng tröôøng hôïp toàn taïi nhieàu yù kieán baát ñoàng nhaát laø xoay quanh thaønh ngöõ “cao chaïy xa bay”, coù leõ vì söï phi hieän thöïc cuûa noù laø roõ raøng nhaát, vaø cuõng laø thaønh ngöõ ñöôïc söû duïng vôùi taàn soá raát cao. Truyeän Kieàu: Lieäu maø cao chaïy xa bay AÙi aân ta coù ngaàn naøy maø thoâi. Taùc giaû Vuõ Vaên Kính baên khoaên: “Cao hay xa? Xin giöõ aâm xa chaïy cao bay ñuùng hôn. Vì xa môùi chaïy, cao phaûi bay, chöù cao chaïy xa bay laøm sao ñöôïc. Caâu naøy dòch ôû caâu (chöõ Haùn) “cao phi vieãn taåu”” [6, 242]. Hoïc giaû Ñaøo Duy Anh cuõng cho raèng: “Xa chaïy cao bay” chæ con thuù chaïy cho xa ñeå khoûi bò saên, con chim bay cho cao ñeå khoûi bò baén; nghóa boùng laø troán khoûi bò baén, nghóa boùng laø troán ñi xa” (Töø ñieån truyeän Kieàu).
Ngöôïc laïi, taùc giaû Trònh Maïnh ñaõ khoâng ñoàng tình vôùi yù kieán treân: “Coù ngöôøi lyù luaän raèng: chaïy ñi vôùi xa vaø bay ñi vôùi cao môùi logic. Ñaây laø lôøi Thuùc Sinh khuyeân Kieàu khi tai hoaï saép aäp ñeán, phaûi thoaùt nhanh khoûi tay Hoaïn Thö môùi soáng ñöôïc. Vì vaäy, caùch noùi cao chaïy xa bay cuõng gaây ñöôïc aán töôïng hôn, söï caàn thieát phaûi troán ngay ñöôïc nhaân leân gaáp boäi. Lôøi khuyeân naøy coøn mang moät yù khaúng ñònh. Neáu thay baèng “xa chaïy cao bay” thì taùc duïng tu töø seõ bò giaûm” [7, 9-10]. Döôùi caùi nhìn cuûa logic hoïc thì söï vieäc seõ saùng toû hôn. 6. Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà naøy, tröôùc heát chuùng ta phaûi xem xeùt nghóa cuûa caùc thaønh ngöõ noùi chung ñöôïc hình thaønh nhö theá naøo. - Caùc thaønh ngöõ thöôøng caáu truùc soùng ñoâi, cuøng toàn taïi boå sung cho nhau, taïo neân moät nghóa chung, neân yù nghóa cuûa caùc thaønh ngöõ noùi chung khoâng phuï thuoäc vaøo thöù töï saép xeáp cuûa caùc caëp töø tö, coù ñaûo vò trí caùc caëp töø thì yù nghóa chung cuûa chuùng cuõng khoâng thay ñoåi. - Ñaëc ñieåm cô baûn nhaát cuûa thaønh ngöõ laø nghóa cuûa chuùng ñöôïc hình thaønh theo quy luaät bieåu tröng, tröng khoâng leä thuoäc vaøo nghóa cuûa töøng thaønh toá caáu taïo, maø ñoù laø nghóa khaùi quaùt, nghóa boùng do taát caû caùc thaønh toá taïo neân, neáu taùch caùc thaønh toá ra khoûi vaên baûn thì nghóa boùng aáy seõ bò maát, chæ coøn laïi nghóa ñen maø thoâi. “Trong cuoäc soáng, ngöôøi ta thöôøng duøng moät söï vaät naøo ñoù ñeå noùi leân moät ñieàu gì ñoù. Caùch duøng nhö theá ñöôïc goïi laø bieåu tröng” tröng [3, 325]. Nghóa laø caùc hình aûnh, khaùi nieäm hieän höõu beà maët cuûa thaønh ngöõ chæ mang nghóa ñen, chuùng ta tìm hieåu thaønh ngöõ caàn phaûi ñi saâu nhaän thöùc cho ñöôïc caùi nghóa bieåu tröng, laø linh hoàn, coát loõi cuûa thaønh ngöõ, ñaëc bieät laø thaønh ngöõ “phi logic”. Nhö thaønh ngöõ “daây mô reã maù” chæ moái quan heä baéc caàu giöõa caùc ñoái töôïng, neáu taùch ra thì chæ coøn laïi nghóa thöïc vaät laø “daây cuûa caây laù mô” vaø “reã cuûa caây rau maù” maø thoâi, khoâng coøn neùt nghóa “moái quan heä” nöõa. Töông töï, “cheøo choáng” chæ nhöõng ñoäng taùc cuûa ngöôøi cheøo thuyeàn, choáng ñoø treân soâng nöôùc, nhöng thaønh ngöõ “vuïng cheøo kheùo choáng” laïi khoâng lieân quan gì ñeán nghóa ñen treân, maø noù nhaèm chæ söï gioûi choáng cheá, kheùo nguïy bieän cuûa moät soá ngöôøi trong cuoäc soáng khi laøm sai moät ñieàu gì ñoù maø khoâng muoán nhaän, coá xueâ xoa ñi. Vaäy, coù theå noùi trong thaønh ngöõ “yù nghóa caùc töø ñaõ hoaø vaøo nhau ñeå bieåu thò moät khaùi nieäm môùi” [5, 78] vaø vì theá, taùc giaû nguyeãn Thieän Giaùp ñaõ döïa vaøo cô cheá caáu taïo maø ñaët teân cho chuùng laø loaïi thaønh ngöõ hoaø keát. Chuùng ta cuõng caàn löu yù theâm, “quan heä giöõa caùc töø trong thaønh ngöõ khoâng theo moät chieàu cuûa caùc thaønh toá tröïc tieáp nhö trong cuïm töø töï do maø coù tính chaát chaèng cheùo, phöùc taïp, taïo ra tính coá ñònh cuûa thaønh ngöõ” [5, 84] vaø ñeå taïo ra söï ñoái öùng chaët cheõ, gaén boù khaêng khít caû veà maët hình thöùc laãn noäi dung, nhieàu khi, nhöõng traät töï logic thoâng thöôøng trong thaønh ngöõ khoâng ñöôïc tuaân thuû, coù theå thay ñoåi. Nhö vaäy, “tính bieåu tröng laø ñaëc ñieåm haøng ñaàu cuûa thaønh ngöõ veà maët ngöõ nghóa, laø cô cheá taát yeáu maø thaønh ngöõ phaûi söû duïng ñeå ghi nhaän, dieãn ñaït nhöõng noäi dung phöùc taïp hôn moät khaùi nieäm ñôn” [2, 82-83]. 7. Ñaõ chaáp nhaän nhö treân, töùc laø ñaõ xem nghóa bieåu tröng laø nghóa chính cuûa thaønh ngöõ noùi chung, thaønh ngöõ “phi logic” noùi rieâng thì chuùng ta chaáp nhaän quy luaät caáu taïo nghóa bieåu tröng, “ñaõ hieåu theo nghóa bieåu tröng thì moãi töø ôû caëp naøy coù theå gheùp vôùi baát
kyø töø naøo ôû caëp kia maø khoâng caàn quan taâm tôùi nghóa ñen taïo ra khi toå hôïp chuùng vôùi nhau” [3, 354]. Khi khaûo saùt thaønh ngöõ “con oâng chaùu cha”, ta khoâng caàn thaéc maéc: con phaûi cuûa cha, coøn chaùu phaûi cuûa oâng theo ñuùng quan heä huyeát thoáng laøm gì, maø chæ caàn hieåu nghóa cuûa thaønh ngöõ naøy laø moái quan heä quen lôùn, laø ñöôïc. Cuõng nhö khi khaûo saùt thaønh ngöõ “hoøn teân muõi ñaïn”, chuùng ta khoâng caàn thaéc maéc laø taïi sao muõi teân daøi laïi goïi laø hoøn coøn ñaïn troøn thì baûo laø muõi, caàn phaûi söûa laïi “muõi teân hoøn ñaïn” môùi ñuùng… chuùng ta chæ caàn naém ñöôïc nghóa bieåu tröng cuûa thaønh ngöõ naøy laø chæ “chieán tröôøng, nôi coù söï ñoái khaùng veà quaân söï giöõa hai phe tham gia chieán traän (ñòch – ta); nôi nguy hieåm”. Thöïc teá nhieàu ngöôøi khoâng heà bieát ñeán nghóa ñen cuûa caùc thaønh ngöõ maø hoï vaãn söû duïng raát chính xaùc, laø bôûi vì hoï naém vöõng ñöôïc nghóa bieåu tröng. Ví nhö thaønh ngöõ “maït cöa möôùp ñaéng”, khoâng phaûi ai cuõng bieát caùc nghóa ñen töø caùc ñieån tích xöa cuûa noù. Nhöng chæ caàn naém ñöôïc nghóa bieåu tröng cuûa thaønh ngöõ naøy laø löøa ñaûo, bòp bôïm thì ñaõ coù theå söû duïng ñöôïc maø khoâng sôï sai. 8. Toùm laïi, nhö treân ñaõ noùi, caùc hình aûnh, khaùi nieäm hieän höõu beà maët cuûa thaønh ngöõ chæ laø nghóa ñen; ñeå tìm hieåu thaønh ngöõ chuùng ta caàn phaûi ñi saâu nhaän thöùc cho ñöôïc caùi nghóa bieåu tröng cuûa thaønh ngöõ aån taøng ñaèng sau caùc hình aûnh beà maët kia, ñoù chính laø linh hoàn, laø coát loõi cuûa thaønh ngöõ, ñaëc bieät laø thaønh ngöõ “phi logic”. Vaø khi ñaõ quan nieäm nhö vaäy, roõ raøng khoâng coøn moät thaønh ngöõ naøo ñöôïc goïi laø “thaønh ngöõ phi logic” nöõa caû ! Taøi lieäu tham khaûo 1. Hoaøng Anh (2003), Moät soá vaán ñeà veà söû duïng ngoân töø treân baùo chí, Lao ñoäng. 2. Ñoã Höõu Chaâu (1996), Töø vöïng ngöõ nghóa tieáng Vieät, Ñaïi hoïc Quoác gia. 3. Nguyeãn Ñöùc Daân (1999), Logic vaø tieáng Vieät, Giaùo duïc. 4. Nguyeãn Löïc – Löông Vaên Ñang (1978), Thaønh ngöõ tieáng Vieät, KHXH. 5. Nguyeãn Thieän Giaùp (2002), Töø vöïng hoïc tieáng Vieät, Giaùo duïc. 6. Vuõ Vaên Kính (1997), Tìm nguyeân taùc truyeän Kieàu, Vaên ngheä Tp HCM. 7. Trònh Maïnh (2003), Tieáng Vieät lí thuù, T.2, Giaùo duïc. 8. Nguyeãn Nhö YÙ (cb), (1997), Töø ñieån giaûi thích thaønh ngöõ tieáng Vieät, Giaùo duïc. THAØNH DÖÔNG duongsuoidau@yahoo.com