Thành phần loài lưỡng cư, bò sát ở vùng rừng Cà Đam, Quảng Ngãi

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Tập 75A, Số 6, (2012), 101-109<br /> <br /> THÀNH PHẦN LOÀI LƯỠNG CƯ, BÒ SÁT<br /> Ở VÙNG RỪNG CÀ ĐAM, TỈNH QUẢNG NGÃI<br /> Lê Nguyên Ngật1, Nguyễn Thị Quy2, Lê Thị Thanh3<br /> 1<br /> 2<br /> <br /> Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> <br /> Trường THPT Tam Giang, Tỉnh Thừa Thiên Huế<br /> 3<br /> <br /> Trường Đại học Đồng Tháp<br /> <br /> Tóm tắt. Kết quả nghiên cứu tại vùng rừng Cà Đam, tỉnh Quảng Ngãi đã xác định được<br /> danh lục gồm 74 loài lưỡng cư và bò sát (chiếm 13,58% so với toàn quốc) thuộc 55 giống,<br /> 18 họ, 3 bộ, gồm 24 loài lưỡng cư thuộc 18 giống, 7 họ, 1 bộ và 50 loài bò sát thuộc 37<br /> giống, 11 họ, 2 bộ. Theo danh lục đã ghi nhận có 12 loài trong Nghị định 32, 15 loài trong<br /> Sách Đỏ Việt Nam, 12 loài trong Danh lục Đỏ Thế giới, 11 loài trong phụ lục của Công ước<br /> CITES. Thành phần loài lưỡng cư, bò sát ở vùng rừng Cà Đam giống nhiều nhất so với khu<br /> hệ lưỡng cư, bò sát ở vùng núi Ngọc Linh, gần kế tiếp với KBTTN Sơn Trà, gần ít hơn với<br /> VQG Bạch Mã, gần ít nhất so với Núi Bà Đen. Ba loài mới cho khoa học ở Việt Nam đã<br /> công bố gần đây cũng được ghi nhận trong vùng nghiên cứu: Cyrtodactylus<br /> pseudoquadrivirgatus Rosler, Nguyen, Ngo & Ziegler, 2008; Acanthosaura nataliae Orlov,<br /> Nguyen & Nguyen, 2006; Cuora cyclornata Blanck, McCord & Le, 2006.<br /> <br /> 1. Mở đầu<br /> Vùng rừng Cà Đam (VRCĐ) nằm trong ranh giới phía Tây Nam huyện Trà<br /> Bồng và phía Đông Nam huyện Tây Trà thuộc tỉnh Quảng Ngãi. Tọa độ địa lý từ 15006’<br /> đến 15023’ vĩ độ Bắc, 108022’ đến 108037’ kinh độ Đông. Tại đây, nghiên cứu về lưỡng<br /> cư (LC) và bò sát (BS) chưa được đề cập, vì thế, bài báo này góp phần cung cấp danh<br /> sách thành phần loài của hai lớp lưỡng cư và bò sát ở vùng nghiên cứu làm cơ sở trong<br /> phát triển bền vững, ngoài ra còn cung cấp dẫn liệu khoa học cho các nghiên cứu tiếp<br /> theo về khu hệ LCBS ở vùng Quảng Ngãi.<br /> 2. Thời gian, địa điểm và phương pháp nghiên cứu<br /> 2.1. Thời gian và địa điểm<br /> Chúng tôi đã tiến hành 04 đợt khảo sát kết hợp thu mẫu vật trên thực địa từ<br /> 12/2010 đến 6/2011: đợt 1. tháng 12/2010; đợt 2. tháng 02/2011. đợt 3. tháng 4/2011;<br /> đợt 4. tháng 6/2011. Các tuyến khảo sát được thực hiện trong 04 xã: Trà Tân, Trà Bùi<br /> thuộc huyện Trà Bồng (4 điểm); Trà Nham, Trà Trung thuộc huyện Tây Trà (4 điểm).<br /> Điểm thu mẫu dọc theo các khe suối, hồ, vực nước trong rừng thứ sinh và rừng nguyên<br /> 101<br /> <br /> Thành phần loài lưỡng cư, bò sát…<br /> <br /> 102<br /> <br /> sinh, khu dân cư, trảng cỏ, cây bụi, nương rẫy.<br /> 2.2. Phương pháp nghiên cứu<br /> Phương pháp thu mẫu: Thu mẫu vật trực tiếp bằng tay, gậy, kẹp bắt rắn, nơi thu<br /> mẫu ở khe suối, hốc đá, trên cây… thời gian thu mẫu chủ yếu về từ tối đến khuya và<br /> buổi sáng ở tuyến khảo sát. Ngoài ra còn nhờ người dân địa phương thu, xử lý và bảo<br /> quản mẫu. Mẫu vật được định hình bằng formalin 4-10% hoặc cồn 900 khoảng 24 giờ,<br /> bảo quản trong cồn 700. Những mẫu không được phép thu thập thì chụp hình và đo chỉ<br /> số hình thái.<br /> Quan sát, phỏng vấn: Quan sát động vật trên tuyến khảo sát, di vật của loài (mai<br /> rùa, rắn ngâm rượu…). Phỏng vấn được tiến hành ở mọi lúc mọi nơi vào đối tượng<br /> thường xuyên tiếp xúc với rừng (kiểm lâm, dân địa phương, thợ săn, người buôn bán).<br /> Định tên khoa học: Định loại dựa vào tài liệu của các tác giả: Đào Văn Tiến [4];<br /> Nguyen Van Sang et al. [8]; Bourret R. [5]; Campden – Main S. M. [7]; Orlov N.;<br /> Ziegler T.; Taylor [9];... Tên khoa học, tên Việt Nam, thứ tự sắp xếp của loài trong<br /> danh sách thống nhất theo tài liệu của Nguyen Van Sang et al., 2009.<br /> Loài quý hiếm: Sách Đỏ Việt Nam, 2007 (SĐVN) [1]; Danh lục Đỏ, 2011<br /> (IUCN) [10], Công ước CITES, 2011 (CITES), Nghị định 32/2006/NĐ-CP, 2006<br /> (NĐ32) [2]. Sử dụng hệ số Sorencen (S) trong so sánh thành phần loài ở vùng nghiên<br /> cứu với vùng lân cận.<br /> 3. Kết quả nghiên cứu<br /> 3.1. Thành phần loài<br /> Phân tích 231 mẫu vật thu được, điều tra và phỏng vấn, chúng tôi đã xác định<br /> được danh sách gồm 74 loài LCBS ở VRCĐ, tỉnh Quảng Ngãi thuộc 55 giống, 18 họ, 3<br /> bộ (bảng 1).<br /> Bảng 1. Thành phần loài lưỡng cư, bò sát ở vùng rừng Cà Đam<br /> <br /> 1<br /> <br /> (2)<br /> <br /> (3)<br /> <br /> (4)<br /> <br /> AMPHIBIA<br /> <br /> LỚP LƯỠNG CƯ<br /> <br /> ANURA<br /> <br /> BỘ KHÔNG ĐUÔI<br /> <br /> 1. Bufonidae<br /> <br /> Họ Cóc<br /> <br /> Duttaphrynus melanostictus<br /> <br /> Cóc nhà<br /> <br /> (Schneider, 1799)<br /> <br /> M<br /> <br /> IUCN (8)<br /> <br /> TL<br /> <br /> SĐVN (7)<br /> <br /> Tên Việt Nam<br /> <br /> NĐ32 (6)<br /> <br /> Tên khoa học<br /> <br /> CITES (5)<br /> <br /> TT(1)<br /> <br /> Mức độ bảo tồn<br /> <br /> LÊ NGUYÊN NGẬT, NGUYỄN THỊ QUY, LÊ THỊ THANH<br /> 2<br /> <br /> Ingerophrynus<br /> <br /> galeatus (Gunther, Cóc rừng<br /> <br /> M<br /> <br /> 103<br /> VU<br /> <br /> 1864)<br /> <br /> 3<br /> <br /> 4<br /> <br /> 2. Hylidae<br /> <br /> Họ Nhái bén<br /> <br /> Hyla simplex Boettger, 1901<br /> <br /> Nhái bén nhỏ<br /> <br /> 3. Megophryidae<br /> <br /> Họ Cóc bùn<br /> <br /> Leptobrachium<br /> <br /> banae<br /> <br /> Lathrop, Cóc mày ba na<br /> <br /> M<br /> <br /> M<br /> <br /> VU<br /> <br /> Murphy, Orlov & Ho, 1998<br /> 5<br /> <br /> Ophryophryne microtoma Boulenger, Cóc núi miệng nhỏ<br /> <br /> M<br /> <br /> 1903<br /> 6<br /> <br /> Xenophrys major (Boulenger, 1908)<br /> <br /> Cóc mắt bên<br /> <br /> M<br /> <br /> 7<br /> <br /> X. palpebralespinosa (Bourret, 1937)<br /> <br /> Cóc mày gai mí<br /> <br /> M<br /> <br /> 4. Microhylidae<br /> <br /> Họ Nhái bầu<br /> <br /> 8<br /> <br /> Kaloula pulchra Gray, 1831<br /> <br /> Ễnh ương thường<br /> <br /> M<br /> <br /> 9<br /> <br /> Microhyla fissipes (Boulenger,1884)<br /> <br /> Nhái bầu hoa<br /> <br /> M<br /> <br /> 5. Dicroglossidae<br /> <br /> Họ Ếch nhái chính<br /> <br /> CR<br /> <br /> thức<br /> 10<br /> <br /> Fejervarya<br /> <br /> limnocharis (Gravenhorst, Ngóe<br /> <br /> M<br /> <br /> 1829)<br /> 11<br /> <br /> Hoplobatrachus rugulosus (Wiegmann, Ếch đồng<br /> <br /> M<br /> <br /> 1834)<br /> 12<br /> <br /> Limnonectes kuhlii (Tschudi, 1838)<br /> <br /> Ếch nhẽo<br /> <br /> M<br /> <br /> 13<br /> <br /> L. poilani (Bourret, 1942)<br /> <br /> Ếch poi lan<br /> <br /> M<br /> <br /> 14<br /> <br /> Quasipaa verrucospinosa (Bourret, 1937) Ếch gai sần<br /> <br /> M<br /> <br /> 15<br /> <br /> Occidozyga lima (Gravenhorst, 1829)<br /> <br /> Cóc nước sần<br /> <br /> 6. Ranidae<br /> <br /> Họ Ếch nhái<br /> <br /> 16<br /> <br /> Amolops ricketti (Boulenger, 1899)<br /> <br /> Ếch bám đá<br /> <br /> M<br /> <br /> 17<br /> <br /> Hylarana attigua (Inger, Orlov & Ếch át ti gua<br /> <br /> M<br /> <br /> NT<br /> <br /> M<br /> <br /> Darevsky, 1999)<br /> 18<br /> <br /> H. erythraea (Schlegel, 1837)<br /> <br /> Chàng xanh<br /> <br /> M<br /> <br /> 19<br /> <br /> H. nigrovitata (Blyth, 1856)<br /> <br /> Ếch suối<br /> <br /> M<br /> <br /> 20<br /> <br /> H. guentheri (Boulenger, 1882)<br /> <br /> Chẫu<br /> <br /> M<br /> <br /> 21<br /> <br /> Odorrana chloronota (Gunther,1876)<br /> <br /> Ếch xanh<br /> <br /> M<br /> <br /> 7. Rhacophoridae<br /> <br /> Họ Ếch cây<br /> <br /> VU<br /> <br /> Thành phần loài lưỡng cư, bò sát…<br /> <br /> 104<br /> 22<br /> <br /> Polypedates leucomystax (Gravenhorst, 1829) Ếch cây mép trắng<br /> <br /> 23<br /> <br /> Rhacophorus calcaneus Smith, 1924<br /> <br /> Ếch cây cựa<br /> <br /> M<br /> <br /> 24<br /> <br /> R. kio Ohler & Delorme, 2006<br /> <br /> Ếch cây ki o<br /> <br /> M<br /> <br /> REPTILIA<br /> <br /> LỚP BÒ SÁT<br /> <br /> SQUAMATA<br /> <br /> BỘ CÓ VẢY<br /> <br /> 8. Agamidae<br /> <br /> Họ Nhông<br /> <br /> 25<br /> <br /> Acanthosaura<br /> <br /> lepidogaster<br /> <br /> (Cuvier, Ô rô vảy<br /> <br /> M<br /> NT<br /> EN<br /> <br /> M<br /> <br /> 1829)<br /> 26<br /> <br /> A. nataliae Orlov, Nguyen & Nguyen, Ô rô na ta li a<br /> <br /> M<br /> <br /> 2006<br /> 27<br /> <br /> Calotes emma Gray, 1845<br /> <br /> Nhông em ma<br /> <br /> 28<br /> <br /> Calotes mystaceus Duméril & Bibron, Nhông xám<br /> <br /> M<br /> M<br /> <br /> 1837<br /> 29<br /> <br /> C. versicolor (Daudin, 1802)<br /> <br /> Nhông xanh<br /> <br /> M<br /> <br /> 30<br /> <br /> Draco macutatus (Gray, 1845)<br /> <br /> Thằn lằn bay đốm<br /> <br /> QS<br /> <br /> 31<br /> <br /> Physignathus cocincinus Cuvier, 1829<br /> <br /> Rồng đất<br /> <br /> M<br /> <br /> 9. Gekkonidae<br /> <br /> Họ Tắc kè<br /> <br /> 32<br /> <br /> *<br /> <br /> Cyrtodactylus<br /> <br /> pseudoquadrivirgatus Thạch sùng ngón giả<br /> <br /> VU<br /> <br /> M<br /> <br /> Rosler, Vu, Nguyen, Ngo & Ziegler, bốn vạch<br /> 2008<br /> 33<br /> <br /> Gekko gecko (Linnaeus, 1758)<br /> <br /> Tắc kè<br /> <br /> M<br /> <br /> 34<br /> <br /> Hemidactylus frenatus Schlegel, 1836<br /> <br /> Thạch sùng đuôi sần<br /> <br /> M<br /> <br /> 35<br /> <br /> H. garnotii Duméril & Bibron, 1836<br /> <br /> Thạch sùng đuôi dẹp<br /> <br /> M<br /> <br /> 10. Lacertidae<br /> <br /> Họ Thằn lằn<br /> <br /> Takydromus sexlineatus Daudin, 1802<br /> <br /> Liu điu chỉ<br /> <br /> 11. Scincidae<br /> <br /> Họ Thằn lằn bóng<br /> <br /> 37<br /> <br /> Eutropis longicaudata (Hallowell, 1856)<br /> <br /> Thằn lằn bóng đuôi dài<br /> <br /> M<br /> <br /> 38<br /> <br /> E. macularia (Blyth, 1853)<br /> <br /> Thằn lằn bóng đốm<br /> <br /> M<br /> <br /> 39<br /> <br /> E. multifasciata (Kuhl, 1820)<br /> <br /> Thằn lằn bóng hoa<br /> <br /> M<br /> <br /> 40<br /> <br /> Lipinia vittigera (Boulenger, 1894)<br /> <br /> Thằn lằn vạch<br /> <br /> QS<br /> <br /> 41<br /> <br /> Lygosoma corpulentum Smith, 1921<br /> <br /> Thằn lằn chân ngắn bao<br /> <br /> M<br /> <br /> 42<br /> <br /> Tropidophorus cocincinensis Duméril Thằn lằn tai nam bộ<br /> <br /> 36<br /> <br /> & Bibron, 1839<br /> <br /> M<br /> <br /> M<br /> <br /> VU<br /> <br /> VU<br /> <br /> LÊ NGUYÊN NGẬT, NGUYỄN THỊ QUY, LÊ THỊ THANH<br /> <br /> 105<br /> <br /> 12. Varanidae<br /> <br /> Họ Kỳ đà<br /> <br /> 43<br /> <br /> Varanus nebulosus (Gray, 1831)<br /> <br /> Kỳ đà vân<br /> <br /> PV<br /> <br /> I<br /> <br /> IIB<br /> <br /> EN<br /> <br /> 44<br /> <br /> V. salvator (Laurenti, 1786)<br /> <br /> Kỳ đà hoa<br /> <br /> M<br /> <br /> II<br /> <br /> IIB<br /> <br /> EN<br /> <br /> 13. Boidae<br /> <br /> Họ Trăn<br /> <br /> 45<br /> <br /> Python molurus (Linnaeus, 1758)<br /> <br /> Trăn đất<br /> <br /> M<br /> <br /> II<br /> <br /> IIB<br /> <br /> CR<br /> <br /> 46<br /> <br /> P. reticulatus (Schneider, 1801)<br /> <br /> Trăn gấm<br /> <br /> PV<br /> <br /> 14. Colubridae<br /> <br /> Họ Rắn nước<br /> <br /> 47<br /> <br /> Ahaetulla prasina (Reinhardt, 1827)<br /> <br /> Rắn roi thường<br /> <br /> 48<br /> <br /> Amphiesma modestum (Gunther, 1875) Rắn sãi trơn<br /> <br /> M<br /> <br /> 49<br /> <br /> A. stolatum (Linnaeus, 1758)<br /> <br /> Rắn sãi thường<br /> <br /> PV<br /> <br /> 50<br /> <br /> Boiga multomaculata (Boie, 1827)<br /> <br /> Rắn rào đốm<br /> <br /> M<br /> <br /> 51<br /> <br /> Coelognathus radiatus (Boie, 1827)<br /> <br /> Rắn sọc dưa<br /> <br /> M<br /> <br /> 52<br /> <br /> Cyclophiops multicinctus (Roux, 1907) Rắn nhiều đai<br /> <br /> M<br /> <br /> 53<br /> <br /> Dendrelaphis pictus (Gmelin, 1789)<br /> <br /> Rắn leo cây<br /> <br /> PV<br /> <br /> 54<br /> <br /> Enhydris plumbea (Boie in: Boie, 1827)<br /> <br /> Rắn bồng chì<br /> <br /> PV<br /> <br /> 55<br /> <br /> Psammodynastes pulverulentus (Boie, 1827) Rắn hổ đất nâu<br /> <br /> M<br /> <br /> 56<br /> <br /> Ptyas mucosa (Linnaeus, 1758)<br /> <br /> PV<br /> <br /> 57<br /> <br /> Rhabdophis<br /> <br /> subminiatus,<br /> <br /> Rắn ráo trâu<br /> <br /> (Schlegel, Rắn hoa cỏ nhỏ<br /> <br /> NT<br /> <br /> IIB<br /> <br /> PV<br /> <br /> IIB<br /> <br /> VU<br /> <br /> II<br /> <br /> M<br /> <br /> 1837)<br /> 58<br /> <br /> Sinonatrix chrysargus (Schlegel, 1837) Rắn hoa cỏ vàng<br /> <br /> PV<br /> <br /> 59<br /> <br /> S. percarinata (Boulenger, 1899)<br /> <br /> Rắn hoa cân vân đen<br /> <br /> M<br /> <br /> 60<br /> <br /> Xenochrophis flavipunctatus<br /> <br /> Rắn nước<br /> <br /> M<br /> <br /> (Hallowell, 1861)<br /> 15. Elapidae<br /> <br /> Họ Rắn hổ<br /> <br /> 61<br /> <br /> Bungarus candidus (Linnaeus, 1758)<br /> <br /> Rắn cạp nia nam<br /> <br /> M<br /> <br /> IIB<br /> <br /> 62<br /> <br /> B. fasciatus (Schneider, 1801)<br /> <br /> Rắn cạp nong<br /> <br /> M<br /> <br /> IIB<br /> <br /> EN<br /> <br /> 63<br /> <br /> Naja atra Cantor, 1842<br /> <br /> Rắn hổ mang trung quốc<br /> <br /> M<br /> <br /> IIB<br /> <br /> EN<br /> <br /> 64<br /> <br /> Ophiophagus hannah (Cantor, 1836)<br /> <br /> Rắn hổ chúa<br /> <br /> PV<br /> <br /> IB<br /> <br /> CR<br /> <br /> 16. Viperidae<br /> <br /> Họ Rắn lục<br /> <br /> 65<br /> <br /> Cryptelytrops albolabris (Gray, 1842)<br /> <br /> Rắn lục mép trắng<br /> <br /> 66<br /> <br /> Protobothrops<br /> 1839)<br /> <br /> mucrosquamatus (Cantor, Rắn lục cườm<br /> <br /> PV<br /> PV<br /> <br /> II<br /> <br /> VU<br /> <br />