Thành phần miêu tả của diễn ngôn người kể chuyện trong một số truyện ngắn hiện thực Việt Nam 1932-1945

AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 13 - 19<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> THÀNH PHẦN MIÊU TẢ CỦA DIỄN NGÔN NGƯỜI KỂ CHUYỆN<br /> TRONG MỘT SỐ TRUYỆN NGẮN HIỆN THỰC VIỆT NAM 1932 - 1945<br /> <br /> Phạm Thị Lương1<br /> 1<br /> Trường Đại học Bạc Liêu<br /> <br /> Thông tin chung: ABSTRACT<br /> Ngày nhận bài: 20/08/2018<br /> Ngày nhận kết quả bình duyệt: Narrator’s discourse in Vietnamese realistic short stories 1932-1945 has<br /> 09/11/2018 really shown an improvement in the linguistic characteristics. Writers have<br /> Ngày chấp nhận đăng: been endeavoring to bring to general realistic prose and realistic short<br /> 08/2019 stories in particular the innovations in literary linguistics. Narrator’s<br /> Title: discourse of the short stories in this period has a diversity of descriptive<br /> The descriptive elements of elements, including natural description elements, descriptions of living<br /> narrator’s discourse in some conditions, figure and moods of the characters. These descriptive elements<br /> Vietnamese realistic short contribute to the transformation in the language of short stories by realistic<br /> stories in the 1932 to 1945<br /> writers.<br /> period<br /> Keywords: TÓM TẮT<br /> Narrator, discourse, realistic<br /> short story, structure, Diễn ngôn người kể chuyện trong truyện ngắn hiện thực Việt Nam 1932-1945<br /> narratology thực sự đã cho thấy được một bước chuyển biến rõ rệt trong đặc trưng ngôn<br /> Từ khóa: từ. Các nhà văn đã nỗ lực không ngừng để mang đến cho văn xuôi hiện thực<br /> Người kể chuyện, diễn ngôn, nói chung và truyện ngắn hiện thực nói riêng những sự sáng tạo, cách tân<br /> truyện ngắn hiện thực, cấu trong ngôn ngữ văn chương. Diễn ngôn người kể chuyện trong truyện ngắn<br /> trúc, tự sự học giai đoạn này có sự đa dạng trong các thành phần miêu tả, trong đó có thành<br /> phần miêu tả thiên nhiên, miêu tả hoàn cảnh sống, ngoại hình và tâm trạng<br /> của nhân vật. Các thành phần miêu tả này góp phần thể hiện sự chuyển dịch<br /> trong ngôn ngữ truyện ngắn của các nhà văn hiện thực.<br /> <br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ tính khái quát, tính trừu tượng, tính đa nghĩa của<br /> Diễn ngôn người kể chuyện là một phương diện ngôn ngữ, các nhà văn kiến tạo nên các lớp diễn<br /> không thể thiếu trong bất cứ một tác phẩm tự sự ngôn có thể tái hiện được toàn bộ thế giới đa sắc<br /> nào. Để khám phá chiều sâu vỉa tầng ý nghĩa ẩn màu cũng như toàn bộ đời sống xã hội phức tạp<br /> bên trong những câu chữ, bên trong hệ thống cấu của con người tùy vào điểm nhìn và nhận thức của<br /> trúc của mỗi tác phẩm, người đọc cần thâm nhập, mỗi nhà văn về hiện thực. Nói như G.N. Pospelov<br /> bóc tách lớp vỏ ngôn từ của mỗi tác phẩm. Diễn thì “Nhờ các từ của lời văn nghệ thuật mà các nhà<br /> ngôn tự sự là yếu tố hình thức của tác phẩm được văn tái hiện được những nét cá thể cùng các chi<br /> tạo nên bởi các yếu tố ngôn từ để phản ánh hiện tiết đời sống của các nhân vật, chính những nét và<br /> thực cuộc sống, khai thác chiều sâu nội tâm bí ẩn chi tiết ấy, nói chung đã làm nên “thế giới” cụ thể<br /> của con người. Bằng việc tận dụng các ưu thế về của tác phẩm” (G. N. Pospelov, 1985, tr.104).<br /> Như vậy, ngôn ngữ qua bàn tay sáng tạo của nhà<br /> <br /> <br /> <br /> 13<br /> AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 13 - 19<br /> <br /> văn trở thành những lớp diễn ngôn mang tiếng nói điểm nhìn toàn tri thuật kể về sự kiện, bối cảnh<br /> và hơi thở cuộc sống. Thành phần miêu tả của của một nhân vật nào đó. Cũng có khi là diễn<br /> diễn ngôn người kể chuyện trong truyện ngắn hiện ngôn người kể chuyện ngôi thứ nhất mang điểm<br /> thực Việt Nam 1932-1945 là một thành phần thể nhìn đơn tuyến, điểm nhìn đa tuyến hoặc là điểm<br /> hiện rõ sự chuyển dịch trong ngôn ngữ so với văn nhìn phức hợp kể về câu chuyện của chính mình<br /> xuôi ở giai đoạn trước. hoặc của một người nào đó mà “tôi” chứng kiến.<br /> 2. VAI TRÒ CHI PHỐI CỦA DIỄN NGÔN Trong khi thuật kể, người kể chuyện cũng xen vào<br /> NGƯỜI KỂ CHUYỆN ĐẾN TOÀN BỘ “mạng mạch” (chữ dùng của Diệp Quang Ban)<br /> CẤU TRÚC TÁC PHẨM những tiết đoạn miêu tả hoặc những tiết đoạn bình<br /> luận, đánh giá. Vì thế, diễn ngôn người kể chuyện<br /> Trong tác phẩm tự sự, diễn ngôn thể hiện rất rõ<br /> trở nên hết sức sinh động, góp phần quan trọng<br /> vai trò và tầm quan trọng của nó trong kiến tạo tác<br /> kiến tạo nên chỉnh thể nghệ thuật ngôn từ.<br /> phẩm. Chính vì thế, các nhà văn không ngừng nỗ<br /> Diễn ngôn người kể chuyện là một thành phần<br /> lực sáng tạo để các thành phần diễn ngôn luôn<br /> quan trọng góp phần xây dựng nên câu chuyện<br /> phát huy được thế mạnh của mình trong việc góp<br /> trong mỗi tác phẩm tự sự. Đây là lớp diễn ngôn<br /> phần làm nổi bật chủ đề, tư tưởng của tác phẩm.<br /> thể hiện rõ nét chiều sâu cảm thức của người kể<br /> Các tác phẩm tự sự đã có sự linh hoạt, đa dạng<br /> chuyện về hiện thực cuộc sống, về “tổng hòa các<br /> trong các thành phần diễn ngôn tự sự đem lại hiệu<br /> mối quan hệ xã hội” của nhân vật. Hiện thực xã<br /> quả thẩm mỹ tích cực cho tác phẩm. Các nhà lý<br /> hội Việt Nam giai đoạn này khi đi vào tác phẩm<br /> luận văn học đã chỉ ra những dạng thức phổ biến<br /> đã được khúc xạ qua lăng kính nhận thức chủ<br /> của diễn ngôn tự sự căn cứ vào cấu trúc trong các<br /> quan của người nghệ sĩ. Bằng tài năng, tâm huyết,<br /> tác phẩm văn học như: Diễn ngôn người kể<br /> vốn sống, vốn hiểu biết sâu sắc về hiện thực cuộc<br /> chuyện và diễn ngôn của nhân vật, hay diễn ngôn<br /> sống, họ phần lớn nhận thức được bản chất của<br /> liên tục, diễn ngôn gián đoạn. Mỗi một dạng thức<br /> hiện thực, nhận thức được qui luật vận động xã<br /> diễn ngôn đều có những chức năng riêng. Diễn<br /> hội của nó và phản ánh hiện thực thông qua các<br /> ngôn người kể chuyện có hai chức năng chính là<br /> hình tượng nhân vật.<br /> “tái hiện và phân tích, lí giải thế giới khách quan<br /> Lớp diễn ngôn người kể chuyện đã góp phần thể<br /> vật chất, sự việc, con người, cảnh vật,… lí giải lời<br /> hiện sinh động hiện thực ở nhiều chiều kích khác<br /> nói, ý thức người khác” (Phương Lựu, 1997,<br /> nhau. Bằng lớp diễn ngôn này, các nhà văn đã dẫn<br /> tr.335).<br /> dắt người đọc khám phá những mâu thuẫn, những<br /> Diễn ngôn người kể chuyện là thành phần diễn<br /> va chạm, những bức tranh nhiều mảng màu hiện<br /> ngôn chủ đạo được xem là lời dẫn truyện của<br /> thực nhức nhối trong xã hội lúc bấy giờ. Tuy các<br /> người kể chuyện, giới thiệu tỉ mỉ về bối cảnh, sự<br /> nhà văn thường không trực tiếp bày tỏ sự nhận<br /> kiện, nhân vật. Thành phần diễn ngôn này bao giờ<br /> cảm của mình trước hiện thực, cũng như hạn chế<br /> cũng chiếm tỉ lệ lớn hơn diễn ngôn của nhân vật<br /> tối đa sự có mặt của mình ở trong tác phẩm,<br /> nhằm kiến tạo chỉnh thể nghệ thuật toàn vẹn. Việc<br /> nhưng thông qua lớp diễn ngôn trần thuật, miêu<br /> kể lại câu chuyện với những lời miêu tả, bình<br /> tả, bình luận, đánh giá của người kể chuyện,<br /> luận, đánh giá tạo thành lớp diễn ngôn người kể<br /> người đọc ít nhiều thấy được quan điểm, sự lý giải<br /> chuyện. Như đã biết, người kể chuyện giữ vai trò<br /> hiện thực của mỗi nhà văn. Đồng thời, diễn ngôn<br /> chi phối đến các yếu tố khác của cấu trúc tự sự<br /> người kể chuyện cũng giữ một vai trò đặc biệt để<br /> như kết cấu, cốt truyện, tình huống. Cho nên,<br /> tạo lập câu chuyện và liên kết sự vận động của<br /> người kể chuyện có thể trần thuật sự kiện theo trật<br /> nhân vật ở trong tác phẩm.<br /> tự tuyến tính, có thể kể đảo trình tự thời gian kể<br /> hoặc gián cách thời gian trần thuật. Diễn ngôn 3. CÁC THÀNH PHẦN MIÊU TẢ CỦA<br /> thuật kể của người kể chuyện thông thường là DIỄN NGÔN NGƯỜI KỂ CHUYỆN<br /> diễn ngôn của người kể chuyện ngôi thứ ba mang TRONG TRUYỆN NGẮN HIỆN THỰC<br /> điểm nhìn bên ngoài, điểm nhìn bên trong, hoặc là VIỆT NAM 1932-1945<br /> <br /> 14<br /> AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 13 - 19<br /> <br /> Ở truyện ngắn hiện thực Việt Nam1932-1945, lớp miêu tả thiên nhiên không nhằm mục đích miêu tả<br /> diễn ngôn miêu tả chiếm tỉ lệ lớn nhất trong các thiên nhiên thuần túy có tính chất lãng mạn mà<br /> lớp diễn ngôn của người kể chuyện. Diễn ngôn thiên nhiên như một chất xúc tác để nhân vật nhận<br /> miêu tả xuất hiện rất thường xuyên và được đan thức rõ hơn về hiện thực. Thiên nhiên trong<br /> lồng, xen kẽ trong các lớp diễn ngôn khác nhằm truyện ngắn hiện thực đôi khi đối lập với hiện<br /> hỗ trợ cho việc tạo ra thế giới hình tượng, tạo ra thực cuộc sống của nhân vật, đôi khi lại tô đậm<br /> những bức tranh thiên nhiên, bức tranh đời sống tình cảnh bi đát của nhân vật. Dù là theo hướng<br /> xã hội trở nên chân thực, sinh động. Mọi hành nào, thì việc miêu tả thiên nhiên của các nhà văn<br /> động, sự kiện, ngoại hình, tính cách, nội tâm của hiện thực cũng không hề là việc ngẫu nhiên mà<br /> nhân vật đều trở nên sinh động nhờ lớp diễn ngôn đều là vì một dụng ý nghệ thuật nào đó.<br /> miêu tả. Nhà văn tái hiện lại cuộc sống và con Một số truyện ngắn của Nguyễn Công Hoan có<br /> người dựa trên những góc nhìn để miêu tả và kiến xuất hiện hình ảnh thiên nhiên như: Báo hiếu: trả<br /> tạo một hiện thực thứ hai ở trong tác phẩm. Diễn nghĩa cha, Đàn bà là giống yếu, Kiếp tài tình,<br /> ngôn miêu tả thường có sự đan xen với diễn ngôn Anh xẩm. Các tiết đoạn miêu tả thiên nhiên trong<br /> thuật kể để bổ sung, hỗ trợ cho nhau làm nổi bật các truyện ngắn trên đôi khi được lặp lại trong tác<br /> nên hiện thực đời sống, tinh thần của nhân vật phẩm nhằm nhấn mạnh hoàn cảnh của nhân vật.<br /> bằng những ngôn từ miêu tả tạo ấn tượng thẩm Chẳng hạn, trong truyện Anh xẩm, hình ảnh thiên<br /> mĩ. Trong giai đoạn 1932-1945, các tác giả nhiên được miêu tả như một điệp khúc thê lương:<br /> Nguyễn Công Hoan, Nguyên Hồng, Tô Hoài, “Mưa như rây bột, như chăng lưới”; “Gió giật<br /> Nam Cao được xem là những tác giả tiêu biểu cho từng hồi. Lá vàng trút xuống mặt đường lăn theo<br /> thể loại truyện ngắn mang đậm tính chất hiện nhau rào rào. Hơi lạnh thấm buốt đến tận xương.<br /> thực. Nguyễn Công Hoan có số lượng truyện ngắn Cây và cột đèn rú lên” (Anh xẩm). Hai tiết đoạn<br /> lớn nhất trong số các nhà văn hiện thực, là người miêu tả thiên nhiên trên được lặp lại tới 4 lần<br /> để lại dấu ấn mạnh mẽ trong việc lựa chọn các trong truyện, làm gia tăng hoàn cảnh bi đát, đáng<br /> phương thức phản ánh hiện thực. Truyện ngắn của thương của nhân vật anh xẩm. Hình ảnh thiên<br /> Nguyên Hồng và Tô Hoài lại thể hiện một cách nhiên xuất hiện trong truyện của Nguyễn Công<br /> nhận cảm và phản ánh hiện thực riêng không lẫn Hoan dường như chỉ là gió, rét, mưa, bão. Trong<br /> với các nhà văn khác. Họ có sự sáng tạo trong Báo hiếu: trả nghĩa cha, có hai tiết đoạn miêu tả<br /> nghệ thuật ngôn từ, trong cách xây dựng tình thiên nhiên cũng khắc nghiệt như chính hoàn cảnh<br /> huống, kết cấu, cốt truyện. Nam Cao lại được xem của nhân vật: “Mưa phùn. Gió bấc. Rét buốt thấu<br /> là “Người kết thúc vẻ vang cho trào lưu văn học tận xương”. Thái độ khách quan của người kể<br /> hiện thực” (Phong Lê). Bút pháp miêu tả, phản chuyện cũng được thể hiện ngay ở trong hình thức<br /> ánh hiện thực trong truyện ngắn của ông cũng tạo cấu trúc diễn ngôn miêu tả. Mỗi một câu miêu tả<br /> ra sự cuốn hút mạnh mẽ đối với người đọc. Ở mỗi đều hạn chế số âm tiết đến mức tối đa.<br /> nhà văn này, họ lại có những đặc điểm về ngôn Lớp diễn ngôn miêu tả thiên nhiên đã xuất hiện<br /> ngữ miêu tả độc đáo riêng. nhiều hơn trong truyện ngắn của Tô Hoài, Bùi<br /> 3.1 Thành phần miêu tả thiên nhiên Hiển, Nam Cao. Các câu miêu tả thiên nhiên cũng<br /> dài hơn, cấu trúc nhiều thành phần hơn, đa dạng<br /> Dụng ý miêu tả thiên nhiên của các nhà văn hiện<br /> hơn. Các trường đoạn miêu tả thiên nhiên cũng<br /> thực thường khác với dụng ý miêu tả thiên nhiên<br /> tập trung hơn và nhất là các nhà văn đã chú ý sử<br /> của các nhà văn lãng mạn. Đối với các nhà văn<br /> dụng đa dạng các biện pháp nghệ thuật trong lớp<br /> lãng mạn, thiên nhiên được miêu tả như là nơi trú<br /> diễn ngôn miêu tả thiên nhiên. Thiên nhiên hiện<br /> ngụ của tâm hồn nhân vật, cũng như là nơi nhân<br /> lên trong lời miêu tả ở truyện ngắn của Tô Hoài<br /> vật hướng đến để thoát li thực tế, trốn vào mộng<br /> rất sống động và có hồn, dù là miêu tả cảnh mưa<br /> ảo. Còn thiên nhiên trong văn xuôi hiện thực nói<br /> bão, lũ lụt hay là miêu tả cảnh mùa xuân ấm áp thì<br /> chung được miêu tả để hướng nhân vật nhận ra<br /> hiện thực, chấp nhận và cải tạo hiện thực. Việc<br /> <br /> 15<br /> AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 13 - 19<br /> <br /> thiên nhiên ấy cũng hiện lên đầy sức sống, âm trăng trở nên lung linh trong trí tưởng của nhân<br /> thanh và sắc màu. vật Điền. Sự mơ mộng trước thiên nhiên này đã<br /> Ngôn ngữ miêu tả thiên nhiên trong truyện ngắn khiến Điền tạm thời thoát ly thực tế và anh say<br /> của Tô Hoài rất sáng, tinh tế. Dù là nói về cảnh sưa đắm chìm trong bao nhiêu là mơ tưởng, là<br /> mưa gió, nhưng ngôn ngữ sử dụng trong diễn hoài bão. Thiên nhiên huyền ảo này cũng đối lập<br /> ngôn miêu tả ở Tô Hoài vẫn có gam màu tươi với bóng tối nơi trần gian cũng như cuộc sống lầm<br /> sáng đầy hy vọng. Thiên nhiên như là cái nền để than, tù túng đang vây riết cuộc sống của Điền. Sự<br /> gợi dậy trong lòng nhân vật niềm lạc quan và tin đối lập này tác động đến tâm trạng và nhận thức<br /> tưởng vào cuộc sống, dù cuộc sống ấy có nghèo của Điền. Cuối cùng thì Điền cũng nhận ra ý<br /> túng hay cơ cực. Đây là một tiết đoạn miêu tả nghĩa đích thực của nghệ thuật và anh sẵn sàng<br /> thiên nhiên với dụng ý nghệ thuật như thế: “Trận sống trong lao khổ, mở lòng ra đón lấy những<br /> mưa đó thực to. Nước xối xuống rào rào, trắng vang động của đời.<br /> xóa. Ở những vườn chuối, nước dội lùng bùng Có thể thấy, trong truyện ngắn hiện thực thời kỳ<br /> như trống đánh. Từng cơn gió chạy dài, rít lên, này các tác giả cũng đã dành cho thiên nhiên một<br /> đập đùng đùng. Trên những mảnh sân thấp nước vị trí quan trọng. Cảnh sắc thiên nhiên đã gợi lên<br /> ngập lưng thềm. Được độ một lúc lâu, mưa dần trong lòng nhân vật những suy tư, trăn trở, những<br /> dần ngớt. Những đám mây nước tan mỏng bay kí ức. Đồng thời miêu tả nhiên nhiên như là thủ<br /> nhanh như biến. Mặt trời lại ló ra. Trời đất sáng pháp khắc họa tính cách và tâm trạng con người.<br /> ngời. Màu lá cây xanh mướt. Những con chim sáo Thiên nhiên cũng tạo dựng không gian cho nhân<br /> sậu nhanh nhẩu linh tinh bay hót từng hồi véo vật chiêm nghiệm và nhân vật bộc lộ nội tâm.<br /> von. Mưa tạnh” (Nhà nghèo). Trong diễn ngôn 3.2 Thành phần miêu tả hoàn cảnh sống của<br /> miêu tả, Tô Hoài thường xuyên sử dụng những nhân vật<br /> hình ảnh ấn tượng và vận dụng từ láy rất độc đáo.<br /> Lớp diễn ngôn miêu tả hoàn cảnh sống của nhân<br /> Bên cạnh đó, các thủ pháp nghệ thuật như so<br /> vật cho người đọc nhận thức được những vấn đề<br /> sánh, nhân hóa cũng được ông vận dụng khá<br /> nhức nhối của hoàn cảnh, đời sống, số phận của<br /> thường xuyêntrong diễn ngôn miêu tả của người<br /> nhân vật. Đây là thành phần diễn ngôn không thể<br /> kể chuyện.<br /> thiếu để làm nổi bật bức tranh hiện thực.<br /> Thiên nhiên trong truyện ngắn của Nam Cao đôi<br /> Ở truyện ngắn của Nguyễn Công Hoan, đôi khi<br /> khi được miêu tả để làm nổi bật sự đối lập giữa<br /> ông miêu tả hai hoàn cảnh sống đối lập (giữa<br /> cảnh lãng mạn và hiện thực cuộc sống. Nhưng<br /> người nghèo, kẻ giàu) để làm nổi bật sự bất công<br /> điều cốt yếu cuối cùng là để hướng nhân vật về<br /> trong xã hội, chẳng hạn trong truyện Hai cái<br /> thực tại, nhận thức hiện thực và cải tạo thực tại<br /> bụng, sự đối lập trong hoàn cảnh sống được hiện<br /> chứ không phải là một sự thoát li đến mộng ảo để<br /> lên qua diễn ngôn miêu tả của người kể chuyện:<br /> quên đi thực tại. Trong truyện ngắn Nam Cao,<br /> Đây là diễn ngôn miêu tả về đứa trẻ ăn xin tội<br /> ngoại cảnh có một sự tác động nhất định đến tâm<br /> nghiệp: “Hôm nay, thì nó lả đi rồi. Tai nó ù. Mắt<br /> trạng và ý thức của nhân vật.<br /> nó lóa. Nó nằm vật ở lề đường. Miệng nó há hốc<br /> Trong Giăng sáng, thiên nhiên được miêu tả với<br /> ra mà thở. Bởi vì cũng như hôm qua, và cũng như<br /> một giọng “nhại” lãng mạn dưới cái nhìn của<br /> hôm kia, hôm kìa, nó đã đi lang thang hết chỗ này<br /> Điền: “Có đọc văn thơ, mới biết giăng là một cái<br /> đến chỗ nọ, mà chẳng kiếm được tí cháo, lưng hồ”<br /> gì đẹp và quí lắm. Giăng là cái liềm vàng giữa<br /> (Hai cái bụng). Còn đây là diễn ngôn miêu tả<br /> đống sao. Giăng là cái đĩa bạc trên tấm thảm<br /> hoàn cảnh sống đầy đủ thừa mứa vật chất của cải<br /> nhung da trời. Giăng tỏa mộng xuống trần gian.<br /> của một bà lớn: “Nhà bà ấy có hàng dãy ở khắp<br /> Giăng tuôn suối mát để những hồn khát khao<br /> các phố. Ruộng, bà ấy có hàng trăm mẫu ở nhà<br /> ngụp lặn. Trăng! ơi trăng! Cái vú mộng tròn đầy<br /> quê. Tiền, cạnh tường buồng ngủ, cái két khổng<br /> mà thi sĩ của muôn đời mơn man!”. Bằng biện<br /> lồ, lúc nào cũng chứa hàng tập giấy trăm lớn. Bà<br /> pháp nghệ thuật so sánh, diễn ngôn miêu tả về<br /> <br /> <br /> 16<br /> AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 13 - 19<br /> <br /> ấy có đủ điều kiện để sung sướng” (Hai cái tăng sắc thái biểu hiện. Ông cũng sử dụng nhiều<br /> bụng). từ láy gợi hình ảnh kết hợp với biện pháp tu từ so<br /> Trong truyện của Nguyễn Công Hoan, đôi khi sánh tạo ấn tượng rõ nét về hoàn cảnh tăm tối, ảm<br /> người đọc bắt gặp hoàn cảnh đáng thương của đạm buồn của nhân vật. Chẳng hạn, cũng trong<br /> một người nông dân gặp nạn, miêu tả hoàn cảnh truyện Một đám cưới, ông miêu tả: “Cả bọn đi lủi<br /> khốn khổ, bi đát của những người ăn xin, những thủi trong sương lạnh và bóng tối như một gia<br /> người vì đói quá mà ăn cắp một củ khoai, tấm đình xẩm lẳng lặng dắt díu nhau đi tìm chỗ ngủ”.<br /> bánh, hoàn cảnh đáng thương khốn khổ, nghèo Theo cấu trúc câu so sánh thông thường bao gồm:<br /> túng của những người làm nghề kép hát cũng Đối tượng được so sánh + Từ so sánh + Sự<br /> được thể hiện bằng những lời miêu tả rất chân vật làm chuẩn để so sánh<br /> thực,… Mỗi hoàn cảnh được miêu tả bằng diễn Trong diễn ngôn miêu tả ở truyện của Nam Cao,<br /> ngôn mang giọng điệu khách quan, lạnh lùng. ông đã sử dụng biện pháp so sánh ở cấp độ cao<br /> Truyện ngắn của Nguyên Hồng thường tập trung hơn. Đối tượng được so sánh không phải là sự vật<br /> vào nêu bật số phận cuộc đời nhân vật nhiều hơn hoặc phương diện thông thường và vế được so<br /> là sự kiện nên trong truyện của ông người đọc sánh cũng không phải là sự vật làm chuẩn để so<br /> thường bắt gặp nhiều tiết đoạn miêu tả hoàn cảnh sánh thông thường mà đó là một câu miêu tả trọn<br /> sống của nhân vật trong diễn ngôn của người kể vẹn về nghĩa đem so sánh với một câu miêu tả<br /> chuyện. Chẳng hạn trong các truyện: Trong cảnh trọn vẹn. Cấp độ so sánh ở đây là cấp độ ngang<br /> khốn cùng, Đây bóng tối, Hàng cơm đêm, Nhà bằng. Điểm đặc biệt nữa trong diễn ngôn này<br /> bố Nấu, Mợ Du, Người mẹ không con, Lúc Nam Cao đã sử dụng những từ láy để làm tăng<br /> chiều xuống, Hai dòng sữa, Buổi chiều xám. thêm mức độ sắc thái biểu hiện cho lời văn, đồng<br /> Gần như trong truyện nào người đọc cũng bắt gặp thời nó cũng thể hiện sắc thái bình luận, đánh giá<br /> những tiết đoạn miêu tả hoàn cảnh sống của nhân của người kể chuyện.<br /> vật. Phần lớn Nguyên Hồng quan tâm đến những<br /> 3.3 Thành phần miêu tả ngoại hình nhân vật<br /> cảnh sống đói khổ của phu mỏ, thợ thuyền, của<br /> những người nông dân, những người mưu sinh Các tác giả truyện ngắn hiện thực đã có nhiều thể<br /> bằng nghề buôn thúng bán bưng. Lớp diễn ngôn nghiệm trong việc xây dựng nhân vật, trong đó có<br /> miêu tả này trong truyện ngắn của Nguyên Hồng lớp diễn ngôn miêu tả ngoại hình của nhân vật.<br /> cũng xuất hiện rất nhiều từ láy, góp phần nhấn Tuy nhiên, ở mỗi nhà văn, lớp diễn ngôn này xuất<br /> mạnh những cảnh sống qua đó nêu bật những hiện ở nhiều mức độ khác nhau.<br /> phận người đau khổ, bạc bẽo trong xã hội. Thông thường, trong truyện ngắn của Nguyễn<br /> Hoàn cảnh được miêu tả trong thế giới nghệ thuật Công Hoan, diễn ngôn miêu tả ngoại hình nhân<br /> của Nam Cao cũng ảm đạm và bi đát không kém. vật luôn ẩn trong đó giọng điệu hài hước, mỉa mai<br /> Nam Cao hướng nhiều vào việc miêu tả nhiều hoặc là chế giễu, chẳng hạn: “Quan ông lại có cái<br /> cảnh ngộ, hoàn cảnh khác nhau. Hoàn cảnh của hình thể khác hẳn. Vì ở người ngài cái gì cũng<br /> người nông dân, người trí thức đều được Nam cong, từ cái sống mũi đến cái lương tâm, từ cái<br /> Cao quan tâm khai thác sâu sắc. Trong Từ ngày lưng đến cái xử kiện” (Đàn bà là giống yếu).<br /> mẹ chết, đó là cảnh nghèo xơ xác của gia đình bé Trong lời miêu tả trên, Nguyễn Công Hoan đã sử<br /> Ninh được người kể chuyện miêu tả qua chi tiết dụng biện pháp nghệ thuật ẩn dụ để mỉa mai, chế<br /> những chiếc quần áo cũ kỹ, rách nát: “cái thì mốc giễu bản chất, tính cách xấu xa của tên quan. Ông<br /> xanh, cái thì mốc vàng, cái thì lấm tấm hoa bèo, miêu tả ngoại hình nhưng là để nói đến con người<br /> cái thì trạt những nhựa chuối, những tương, của y. Ởnhiều phân đoạn miêu tả trong các truyện<br /> những mắm, mũi dãi cùng đất cát, vò đến sái tay khác Nguyễn Công Hoan cũng dùng giọng điệu<br /> cũng không còn sạch được” (Từ ngày mẹ chết). mỉa mai chế giễu khi viết về ngoại hình nhân vật.<br /> Trong diễn ngôn miêu tả về hoàn cảnh, Nam Cao Nguyễn Công Hoan miêu tả ngoại hình nhân vật<br /> cũng sử dụng những lớp từ miêu tả tập trung làm<br /> <br /> <br /> 17<br /> AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 13 - 19<br /> <br /> nhưng chủ yếu để nói về tính cách, bản chất của Lớp diễn ngôn miêu tả tâm trạng nhân vật cũng<br /> nhân vật. được các nhà văn hiện thực đi sâu thể hiện. Tuy<br /> Nam Cao đặc biệt chú ý đến việc xây dựng lớp nhiên, tùy thuộc vào cách lựa chọn ngôi kể, điểm<br /> diễn ngôn miêu tả ngoại hình của nhân vật và nhìn của người kể chuyện mà lớp diễn ngôn này<br /> thường tập trung xây dựng nhiều câu văn miêu tả xuất hiện không đồng đều ở truyện của mỗi nhà<br /> trong một phân đoạn diễn ngôn người kể chuyện. văn, mỗi giai đoạn.<br /> Người đọc bắt gặp những phân đoạn miêu tả chân Lớp diễn ngôn miêu tả tâm trạng trong truyện<br /> dung, khắc họa ngoại hình, tính cách nhân vật hết ngắn của Nguyên Hồng có cấu tạo tương đối<br /> sức độc đáo. Có những nhân vật Nam Cao miêu tả nhiều thành phần. Có những phân đoạn chủ yếu là<br /> bằng một bút pháp tả chân sắc nét. Tuy nhiên, câu ghép, hoặc câu đơn mở rộng thành phần. Ông<br /> nhiều người cho rằng khi miêu tả diện mạo nhân cũng thường sử dụng rất nhiều từ láy để gia tăng<br /> vật Nam Cao đã bị cuốn theo chủ nghĩa tự nhiên nhấn mạnh cảm xúc, tâm trạng của nhân vật,<br /> nên thế giới nhân vật của ông hiện lên ngồn ngộn chẳng hạn: “Lúc này, Quyến chán nản hết sức.<br /> những nét quái dị, xấu xí, thô mộc. Những nhân Cõi lòng nàng giống hệt chiếc đò cũ kỹ chỉ va<br /> vật như Lang Rận; mụ Lợi, Thị Nở, Nhi, Trương mạnh vào mỏm đá là tan tành, Quyến uể oải đưa<br /> Rự; Chí Phèo… dưới ngòi bút Nam Cao đã trở hai tay khoanh sau gáy, nhìn thẳng lên mui thì…<br /> nên những nhân vật hết sức xấu xí, kém cỏi về Quyến cũng thấy náo nức, rạo rực một cách khác<br /> nhan sắc. Trong khi miêu tả chân dung các nhân thường. Nàng hình như khó thở, các thớ thịt bứt<br /> vật xấu xí, Nam Cao đã thường xuyên sử dụng rứt buồn buồn. Đã thế, tiếng rên rỉ của chồng<br /> biện pháp nghệ thuật phóng đại, cường điệu và so nàng cứ rõ rệt rót vào tai nàng với tiếng ngáy dồn<br /> sánh để làm nổi bật sinh động chân dung nhân vật. dập của những khách đi đò” (Trong cảnh khốn<br /> Rõ ràng việc xây dựng lớp diễn ngôn miêu tả cùng).<br /> ngoại hình nhân vật trong truyện ngắn của Nam Có những phân đoạn miêu tả tâm trạng, hình thức<br /> Cao có một vị trí rất quan trọng trong việc nêu bật lời văn tăng dần thành phần cấu tạo như thể hiện<br /> tư tưởng về hiện thực của nhà văn chứ không chỉ cảm xúc bất chợt vỡ òa của nhân vật, rồi miên<br /> là việc thể hiện chân dung nhân vật thông thường. man trong dòng suy nghĩ. Khi miêu tả tâm trạng<br /> Dưới sự trần thuật của người kể chuyện ngôi thứ nhân vật, Nguyên Hồng thường chú ý miêu tả<br /> ba theo điểm nhìn của Từ, bức chân dung của Hộ từng chi tiết cung bậc cảm xúc, mổ xẻ tất cả<br /> hiện lên trong lúc đọc sách là bức chân dung của những vỉa tầng cảm xúc để tạo nên những phân<br /> một người trí thức đầy khắc khổ và suy tư: “Hắn đoạn diễn ngôn miêu tả chân thực và đầy xúc<br /> đang đọc sách chăm chú quá. Đôi lông mày rậm động.<br /> của hắn châu đầu lại với nhau và hơi xếch lên Trong truyện ngắn của Nam Cao, người đọc bắt<br /> một chút. Đôi mắt sáng quắc có vẻ lồi ra. Cái trán gặp rất nhiều những phân đoạn diễn ngôn miêu tả<br /> rộng hơi nhăn. Đôi lưỡng quyền đứng sừng sững tâm trạng nhân vật. Tâm trạng chua xót của Điền<br /> trên bờ hai cái hố sâu của má thì bóng nhẫy. Cả là do hoàn cảnh cơm áo gạo tiền, do cuộc sống<br /> cái mũi cao và thẳng tắp cũng bóng lên như vậy. bức bối, ngột ngạt tác động vào: “Đứa con không<br /> Cái mặt hốc hác ấy, nghiêng nghiêng bên trên dám khóc to. Nó chỉ oằn oại và rít nho nhỏ trong<br /> quyển sách, trông khắc khổ đến thành dữ tợn” cổ họng. Thỉnh thoảng nó không còn sức nén,<br /> (Đời thừa). Trong phân đoạn miêu tả trên, Nam tiếng khóc bật ra. Điền nghe một vài tiếng nức nở<br /> Cao cũng sử dụng từ láy với mật độ dày đặc. Mỗi như tiếng người nôn ọe. Điền vẫn ngồi cúi mặt.<br /> câu đều là những lời miêu tả rất chi tiết. Việc Một nỗi chua xót gần như là thuộc về thể chất, ứ<br /> miêu tả như vậy bên cạnh làm hiện lên bức chân lên trong lòng Điền. Nó dâng lên đến cổ, xông lên<br /> dung nhân vật, còn góp phần bộc lộ một nét tâm óc. Nước mắt Điền ứa ra” (Giăng sáng). Trong<br /> trạng, tính cách hay lối sống nào đó của nhân vật. phân đoạn trên đều có sự đan xen hoặc là diễn<br /> 3.4 Thành phần miêu tả tâm trạng nhân vật ngôn thuật kể, hoặc là diễn ngôn miêu tả tâm<br /> trạng của nhân vật. Diễn ngôn thuật kể hỗ trợ cho<br /> <br /> <br /> 18<br /> AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 13 - 19<br /> <br /> việc thể hiện cảm xúc, tâm trạng của nhân vật. những từ ngữ gợi hình ảnh, sắc thái để gia tăng<br /> Những truyện ngắn như: Cái mặt không chơi tính chất biểu hiện cho lời văn. Cấu trúc câu trong<br /> được, Những truyện không muốn viết, Mua nhà, các lớp diễn ngôn miêu tả cũng phong phú và<br /> Điếu văn,… là những truyện như thế. Thực ra đây phức tạp.<br /> là lời trực tiếp của nhân vật xưng Tôi trong tác Với diễn ngôn miêu tả, các nhà văn hiện thực đã<br /> phẩm, nhưng tôi cũng là người kể chuyện trong thể hiện một cách đa dạng, phong phú thế giới vật<br /> tác phẩm nên diễn ngôn của nhân vật này đã trở chất, cũng như thế giới tâm trạng, cảm xúc của<br /> thành diễn ngôn người kể chuyện. Do là lời bộc con người, qua đó, cho thấy một mối liên hệ có ý<br /> bạch của chính người trong cuộc nên lời văn có nghĩa nghệ thuật giữa chúng. Với chức năng tái<br /> một sự chân thực và sức thuyết phục riêng, đồng hiện, phân tích và lý giải thế giới khách quan, thế<br /> thời mang đậm dấu ấn của người kể chuyện. Khi giới đời sống vật chất và tinh thần con người, lớp<br /> người kể chuyện với tư cách là vai hành động diễn ngôn miêu tả đã góp phần tạo nên chỉnh thể<br /> trong truyện sẽ có cơ hội giãi bày tất cả những nghệ thuật toàn vẹn và sinh động.<br /> cảm xúc, bộc lộ những tâm tư, suy nghĩ, chiêm TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> nghiệm về cuộc sống, về thế giới xung quanh. Diệp Quang Ban. (2012). Giao tiếp diễn ngôn và<br /> Mỗi dòng tâm trạng nhân vật đều được miêu tả rất cấu tạo của văn bản.Hà Nội: Nhà xuất bản<br /> gần gũi, bởi đó là tâm trạng nhân vật gắn liền với Giáo dục.<br /> đời sống gia đình, với chuyện cơm áo, gạo tiền, Bộ Giáo dục và Đào tạo. (2000). Nguyên Hồng -<br /> với tình yêu, với quan hệ bạn bè. Mỗi tâm trạng, Những tác phẩm tiêu biểu trước 1945.Hà Nội:<br /> mỗi dòng suy nghĩ xuất hiện đều thể hiện sự vận Nhà xuất bản Giáo dục.<br /> động biện chứng gắn liền với hoàn cảnh của nhân Nguyễn Hòa. (2003). Phân tích diễn ngôn, một số<br /> vật. vấn đề lí luận và phương pháp. Hà Nội: Nhà<br /> 4. KẾT LUẬN xuất bản: Đại học Quốc gia Hà Nội.<br /> Tô Hoài. (2011). Truyện ngắn chọn lọc.Hà Nội:<br /> Có thể nói, các nhà văn hiện thực 1932-1945 đã<br /> Nhà xuất bảnLao động.<br /> sử dụng một hình thức diễn ngôn tự sự đa dạng,<br /> Phương Lựu. (1997). Lý luận văn học.Hà Nội:Nhà<br /> đặc biệt, sự xuất hiện thường xuyên của lớp diễn<br /> xuất bản Giáo dục.<br /> ngôn miêu tả tâm trạng nhân vật trong nhiều<br /> Lê Minh (Biên soạn). (2004). Nguyễn Công Hoan<br /> truyện ngắn giai đoạn này cũng cho thấy sự nỗ lực<br /> – Truyện ngắn chọn lọc. Hà Nội: Nhà xuất bản<br /> sáng tạo của các nhà văn hiện thực. Sự xuất hiện<br /> Văn học.<br /> của lớp diễn ngôn này bị chi phối mạnh mẽ bởi<br /> Nhiều tác giả. (2002). Tuyển tập Nam Cao. Tập 1<br /> yếu tố ngôi kể, điểm nhìn, bởi hiện thực nhà văn<br /> - 2. Hà Nội: Nhà xuất bản Văn học.<br /> phản ánh. Để làm gia tăng sắc thái miêu tả trong<br /> G. N. Pospelov (Chủ biên). (1985). Dẫn luận<br /> diễn ngôn người kể chuyện, các nhà văn hiện thực<br /> nghiên cứu văn học. Tập 2. Hà Nội: Nhà xuất bản<br /> đã thường xuyên sử dụng những biện pháp tu từ<br /> Giáo dục.<br /> độc đáo như so sánh, ẩn dụ, sử dụng lớp từ láy,<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 19<br />