Thay đổi các thông số tinh dịch theo tuổi và theo mùa

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ HÌNH THÁI HỌC-2017<br /> <br /> THAY ĐỔI CÁC THÔNG SỐ TINH DỊCH<br /> THEO MÙA<br /> <br /> THEO TUỔI VÀ<br /> <br /> Nguyễn Mạnh Hà*; Nguyễn Xuân Hợi**<br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu tiến hành trên 4.206 mẫu tinh dịch của bệnh nhân (BN) đến xét nghiệm tại Trung<br /> tâm Hỗ trợ Sinh sản và Công nghệ mô ghép, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội nhằm đánh giá sự thay<br /> đổi các thông số tinh dịch theo tuổi và theo mùa. Kết quả: nhóm tuổi > 50 có suy giảm về chất<br /> lượng tinh dịch, với tỷ lệ tinh trùng di động tiến tới, tỷ lệ hình thái tinh trùng bình thường và tỷ lệ<br /> tinh trùng sống thấp nhất (lần lượt là 29,86 ± 19,01%; 4,27 ± 3,31%; 69,49 ± 16,54%). Chúng tôi<br /> cũng nhận thấy tỷ lệ mẫu tinh dịch đồ bình thường cao nhất vào mùa xuân (51,1%) và thấp nhất<br /> vào mùa hạ (44,7%). Mùa xuân có mật độ tinh trùng cao hơn mùa hạ và mùa thu, trong đó mật độ<br /> tinh trùng giảm thấp nhất vào mùa thu (65,48 ± 57,23 triệu/ml). Mùa xuân có tỷ lệ tinh trùng di<br /> động tiến tới cao nhất (43,29 ± 19,81%), mùa hạ có tỷ lệ thấp nhất (41,09 ± 20,39%). Tỷ lệ tinh<br /> trùng sống và hình thái tinh trùng bình thường thấp nhất vào mùa thu.<br /> * Từ khóa: Tinh trùng; Tinh dịch.<br /> <br /> Impact of Seasonal Variation and Age on Human Sperm Parameters<br /> Summary<br /> The aim of this study was to investigate the relationships of human sperm parameters with<br /> season and age. Our population consisted of 4,206 semen samples from patients who<br /> presented to the IVF and Tissue Engineering Center, Hanoi Medical University Hospital for<br /> semen evaluation. Results: There was a significant decrease of sperm parameters in the group<br /> > 50 years old, with percentages of progressive mobility, normal morphology, and vitality were<br /> the lowest in this group (29.86 ± 19.01%, 4.27 ± 3.31%, 69.49 ± 16.54%, respectively). The number<br /> of normal sperm samples was highest in the spring (51.1%) and the lowest in the summer (44.7%).<br /> Higher median sperm concentrations in the spring as compared to the fall and the summer. The<br /> peak sperm progressive mobility rate was in the spring (43.29 ± 19.81%) and lowest in the<br /> summer (41.09 ± 20.39%). There were also seasonal variations in sperm morphology and vitality<br /> parameters. The median percent normal morphology and vitality were lowest in fall.<br /> * Keywords: Sperm; Semen.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Khả năng sinh sản của nam giới phụ<br /> thuộc vào số lượng và chất lượng tinh<br /> trùng mỗi lần xuất tinh. Phương pháp phổ<br /> <br /> biến nhất để đánh giá chức năng sinh sản<br /> của nam giới nói chung và chức năng tinh<br /> trùng nói riêng là xét nghiệm tinh dịch đồ,<br /> với kỹ thuật chuẩn và đủ các thông số cần<br /> thiết [8]. Tinh dịch đồ ngày nay đ trở thành<br /> <br /> * Trường Đại học Y Hà Nội<br /> ** Trung tâm Hỗ trợ Sinh sản Quốc gia<br /> Người phản hồi (Corresponding): Nguyễn Mạnh Hà (nguyenmanhha@hmu.edu.vn)<br /> Ngày nhận bài: 25/07/2017; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 20/08/2017<br /> Ngày bài báo được đăng: 28/08/2017<br /> <br /> 101<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ HÌNH THÁI HỌC-2017<br /> một xét nghiệm thường quy ở đa số các<br /> labo hỗ trợ sinh sản. Mẫu tinh dịch có thể<br /> đánh giá bằng máy và phương pháp thủ<br /> công. Thách thức đặt ra là làm sao khắc<br /> phục được những sai số chủ quan trong<br /> đánh giá bằng phương pháp này. Để giải<br /> quyết vấn đề đó, năm 1980, WHO đ đưa<br /> ra những tiêu chuẩn chung cho đánh giá<br /> xét nghiệm tinh dịch người. Trải qua hơn<br /> 30 năm với nhiều chỉnh sửa phù hợp,<br /> phiên bản V của Cẩm nang hướng dẫn về<br /> xét nghiệm chẩn đoán và xử lý tinh dịch<br /> người (2010) đ hình thành những tiêu<br /> chuẩn chung cho các bệnh viện, phòng xét<br /> nghiệm nam khoa trên toàn thế giới nói<br /> chung và tại Việt Nam nói riêng.<br /> Có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng tới quá<br /> trình sinh tinh, trưởng thành và khả năng<br /> tồn tại của tinh trùng. Các hormon GnRH,<br /> FSH, LH, GH, testosterol, inhibin trực tiếp<br /> tham gia điều hòa quá trình sinh tinh, đảm<br /> bảo số lượng và chất lượng tinh trùng.<br /> Nhiệt độ ảnh hưởng tới cả quá trình sinh<br /> tinh và hoạt động của tinh trùng khi được<br /> phóng thích vào cơ quan sinh dục nữ.<br /> Các tác nhân khác như rượu, ma túy và<br /> chất kích thích, tia phóng xạ, virut (quai bị),<br /> stress… tác động xấu đến quá trình sinh<br /> tinh và chất lượng tinh trùng. Trong những<br /> năm gần đây, nhiều tác giả trên thế giới<br /> hướng đến tìm hiểu sâu hơn về các yếu<br /> tố ảnh hưởng tới chất lượng tinh dịch,<br /> trong đó có độ tuổi của nam giới và mùa.<br /> Tại Việt Nam, đ có một số công trình<br /> nghiên cứu về chất lượng tinh dịch.<br /> Các nghiên cứu thực hiện trên nhiều nhóm<br /> đối tượng khác nhau, bước đầu cho thấy<br /> cách nhìn khái quát về đặc điểm tinh dịch<br /> đồ, xu hướng thay đổi của các thông số<br /> 102<br /> <br /> và mối liên quan giữa thay đổi chất lượng<br /> tinh dịch đồ và tình trạng vô sinh ngày<br /> càng tăng. Tuy nhiên, kết quả của những<br /> nghiên cứu này không thống nhất. Hossain<br /> và CS (2012) nhận xét cùng với sự tăng<br /> lên của tuổi, cả thể tích tinh dịch và<br /> số lượng tinh trùng đều giảm [4]. Theo<br /> Nguyễn Thị Minh Tâm (2014), không có<br /> sự khác biệt rõ rệt về chất lượng tinh<br /> trùng ở các nhóm tuổi [2]. Các thông số<br /> tinh dịch thay đổi theo mùa cũng rất khác<br /> nhau tuỳ từng nghiên cứu. Vì vậy, chúng tôi<br /> tiến hành nghiên cứu này nhằm: Góp phần<br /> xác định thay đổi các thông số tinh dịch<br /> theo mùa và lứa tuổi.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> Các mẫu tinh dịch của BN làm xét nghiệm<br /> tại Trung tâm Hỗ trợ Sinh sản và Công nghệ<br /> mô ghép, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội từ<br /> tháng 12 - 2015 đến 11 - 2016.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> Nghiên cứu mô tả cắt ngang. Quy ước<br /> các mùa trong năm như sau: mùa xuân:<br /> từ 01 - 2 đến 30 - 4; mùa hạ: từ 01 - 5<br /> đến 31 - 7; mùa thu: từ 01 - 8 đến 31 - 10;<br /> mùa đông: từ 01 - 11 đến 31 - 1 [3].<br /> BN kiêng giao hợp từ 2 - 7 ngày trước<br /> khi làm xét nghiệm. Tinh dịch được lấy<br /> bằng tay như thủ dâm và xuất tinh trực<br /> tiếp vào lọ đựng mẫu. Lọ đựng mẫu đặt<br /> trên bàn thao tác hay trong tủ ấm (370C)<br /> trong thời gian chờ ly giải 30 - 60 phút<br /> trước khi làm xét nghiệm. Tiến hành đánh<br /> giá và phân loại mẫu tinh dịch đồ bình<br /> thường và bất thường theo tiêu chuẩn WHO<br /> (2010) [5].<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ HÌNH THÁI HỌC-2017<br /> * Các chỉ tiêu nghiên cứu:<br /> - Thay đổi tỷ lệ tinh dịch đồ bình thường,<br /> bất thường theo tuổi của người chồng.<br /> - Thay đổi mật độ, độ di động, hình thái<br /> tinh trùng, tỷ lệ sống chết theo tuổi người<br /> chồng.<br /> - Thay đổi tỷ lệ mẫu tinh dịch bình thường,<br /> bất thường theo các mùa.<br /> - Thay đổi mật độ, độ di động, hình thái<br /> tinh trùng, tỷ lệ sống chết theo các mùa.<br /> * Phương pháp xử lý số liệu:<br /> Số liệu được xử lý bằng phần mềm<br /> SPSS 20.0. Sử dụng phương pháp tính<br /> giá trị trung bình, phương sai, trung vị,<br /> khoảng tứ phân vị, phân tích sự khác biệt<br /> bằng test khi bình phương, kiểm định<br /> Kruskal Wailis, kiểm định Mann - Whitney<br /> cho so sánh số liệu bất đối xứng.<br /> * Đạo đức nghiên cứu:<br /> Đây là nghiên cứu mô tả không can<br /> thiệp nên không ảnh hưởng tới kết quả.<br /> Đối tượng nghiên cứu đều tình nguyện<br /> <br /> Biểu đồ 1: Phân bố đối tượng nghiên cứu<br /> theo nhóm tuổi.<br /> Trong nhóm đối tượng nghiên cứu,<br /> những người xét nghiệm ở độ tuổi 20 - 40<br /> chiếm tỷ lệ cao nhất (85%) và phân bố ở<br /> hai nhóm tuổi 20 - 29; 30 - 39 tuổi với tỷ lệ<br /> xấp xỉ nhau. Độ tuổi 40 - 49 chiếm 9,2%;<br /> độ tuổi < 20 tuổi chiếm 4,4%. Chỉ có 1,4%<br /> người xét nghiệm ở độ tuổi > 50.<br /> Bảng 1: Phân bố các mẫu xét nghiệm<br /> theo mùa.<br /> Các mùa trong<br /> năm<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> 941<br /> <br /> 22,4<br /> <br /> làm xét nghiệm tinh dịch đồ. Trường hợp<br /> <br /> Mùa xuân<br /> <br /> mẫu tinh dịch có bất thường đều được<br /> <br /> Mùa hạ<br /> <br /> 1.217<br /> <br /> 28,9<br /> <br /> giải thích và tư vấn điều trị. Mọi thông tin<br /> <br /> Mùa thu<br /> <br /> 1.206<br /> <br /> 28,7<br /> <br /> 842<br /> <br /> 20,0<br /> <br /> 4.206<br /> <br /> 100<br /> <br /> liên quan đến chất lượng mẫu tinh dịch<br /> được giữ kín.<br /> <br /> Mùa đông<br /> Tổng<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> <br /> Kết quả phân tích cho thấy các mẫu<br /> <br /> Từ tháng 12 - 2015 đến 11 - 2016,<br /> <br /> được thực hiện trong thời điểm mùa hạ<br /> <br /> chúng tôi thu được 4.206 mẫu tinh dịch,<br /> <br /> và mùa thu chiếm tỷ lệ cao nhất và tương<br /> <br /> với độ tuổi thấp nhất 15, cao nhất 64, tuổi<br /> <br /> đương nhau, lần lượt 28,9% và 28,7%.<br /> <br /> trung bình 30,72 ± 6,77.<br /> <br /> Mùa xuân chiếm 22,4%; mùa đông 20,0%.<br /> 103<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ HÌNH THÁI HỌC-2017<br /> Có sự khác nhau giữa tỷ lệ tinh dịch<br /> đồ bình thường - bất thường theo từng<br /> nhóm tuổi. Tỷ lệ tinh dịch đồ bất thường<br /> ở nhóm tuổi < 20, 20 - 30 tuổi, 30 - 40 tuổi,<br /> 40 - 50 tuổi lần lượt là 58,2%; 51,6%;<br /> <br /> 51,2%; 51,8%, không có sự khác biệt<br /> có ý nghĩa thống kê. Tỷ lệ tinh dịch đồ<br /> bất thường ở nhóm tuổi > 50 là 75,4%,<br /> giảm so với các nhóm tuổi còn lại<br /> (p < 0,05).<br /> <br /> Biểu đồ 2: Tỷ lệ tinh dịch đồ bình thường và bất thường theo các nhóm tuổi.<br /> Bảng 2: Thay đổi một số thông số tinh dịch đồ theo lứa tuổi.<br /> n<br /> <br /> Mật độ<br /> (triệu/ml)<br /> <br /> Di động tiến tới<br /> (%)<br /> <br /> 174<br /> <br /> 77,55 ± 74,93<br /> <br /> 42,5 ± 19,23<br /> <br /> 5,27 ± 2,98<br /> <br /> 79,32 ± 13,65<br /> <br /> 20 - 29<br /> <br /> 1.688<br /> <br /> 71,44 ± 59,86<br /> <br /> 43,66 ± 20,00<br /> <br /> 5,05 ± 2,75<br /> <br /> 80,81 ± 11,34<br /> <br /> 30 - 39<br /> <br /> 1.688<br /> <br /> 70,96 ± 58,42<br /> <br /> 42,24 ± 19,99<br /> <br /> 5.08 ± 3,42<br /> <br /> 78,65 ± 13,35<br /> <br /> 40 - 49<br /> <br /> 363<br /> <br /> 76,03 ± 62,76<br /> <br /> 39,84 ± 19,33<br /> <br /> 5,21 ± 3,01<br /> <br /> 77,74 ± 11,65<br /> <br /> > 50<br /> <br /> 49<br /> <br /> 70,27 ± 69,25<br /> <br /> 29,86 ± 19,01*<br /> <br /> 4,27 ± 3,31*<br /> <br /> 69,49 ± 16,54*<br /> <br /> 4.206<br /> <br /> p > 0,05<br /> <br /> p* < 0,05<br /> <br /> p* < 0,05<br /> <br /> p* < 0,05<br /> <br /> Nhóm tuổi<br /> < 20<br /> <br /> p<br /> <br /> Hình thái<br /> nh thƣờng (%)<br /> <br /> Tinh trùng sống<br /> (%)<br /> <br /> Mật độ tinh trùng, độ di động tiến tới, hình thái tinh trùng, tỷ lệ tinh trùng sống theo<br /> lứa tuổi là những thông số quan trọng nhất để đánh giá khả năng thụ thai. Chúng tôi<br /> nhận thấy tỷ lệ tinh trùng di động tiến tới, tỷ lệ tinh trùng có hình thái bình thường, tỷ lệ<br /> tinh trùng sống ở nhóm tuổi > 50 thấp hơn các nhóm tuổi còn lại.<br /> Khi phân tích tỷ lệ mẫu tinh dịch đồ bình thường - bất thường theo bốn mùa xuân,<br /> hạ, thu, đông, chúng tôi nhận thấy có sự khác nhau giữa tỷ lệ tinh dịch đồ bình thường 104<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ HÌNH THÁI HỌC-2017<br /> bất thường giữa các mùa trong năm. Tỷ lệ mẫu tinh dịch đồ bình thường giảm dần từ<br /> mùa xuân (51,1%) xuống thấp nhất vào mùa hạ (44,7%) rồi lại tăng dần và đạt 49,3%<br /> vào mùa đông. Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,05).<br /> <br /> Biểu đồ 3: Sự thay đổi chất lượng tinh dịch đồ theo mùa.<br /> Bảng 3: Thay đổi một số thông số tinh dịch theo mùa trong năm.<br /> n<br /> <br /> Mật độ<br /> (triệu/ml)<br /> <br /> Tỷ lệ tinh trùng<br /> sống (%)<br /> <br /> 941<br /> <br /> 81,30 ± 62,91<br /> <br /> 79,78 ± 12,61<br /> <br /> 5,04 ± 2,62<br /> <br /> 43,29 ± 19,81<br /> <br /> Hạ (2)<br /> <br /> 1.217<br /> <br /> 66,18 ± 56,41<br /> <br /> 79,55 ± 12,28<br /> <br /> 5,26 ± 2,95<br /> <br /> 41,09 ± 20,39<br /> <br /> Thu (3)<br /> <br /> 1.206<br /> <br /> 65,48 ± 57,23<br /> <br /> 78,99 ± 12,84<br /> <br /> 4,80 ± 3,62<br /> <br /> 42,68 ± 20,11<br /> <br /> 842<br /> <br /> 78,66 ± 65,36<br /> <br /> 79,42 ± 12,25<br /> <br /> 5,26 ± 2,91<br /> <br /> 43,28 ± 19,25<br /> <br /> p < 0,05<br /> <br /> p < 0,05<br /> <br /> p < 0,05<br /> <br /> p < 0,05<br /> <br /> p(1,2) < 0,05<br /> p(1,3) < 0,05<br /> p(2,4) < 0,05<br /> p(3,4) < 0,05<br /> <br /> p(1,3) < 0,05<br /> <br /> p(2,3) < 0,05<br /> p(3,4) < 0,05<br /> <br /> p(1,2) < 0,05<br /> p(2,4) < 0,05<br /> <br /> Mùa<br /> Xuân (1)<br /> <br /> Đông (4)<br /> p chung<br /> <br /> p từng cặp<br /> <br /> Hình thái<br /> nh thƣờng (%)<br /> <br /> Di động tiến<br /> tới (%)<br /> <br /> Có sự khác biệt về mật độ tinh trùng giữa các mùa. Mùa xuân có mật độ tinh trùng<br /> cao nhất (81,30 ± 62,91 triệu/ml). Mật độ tinh trùng giảm thấp nhất vào mùa thu<br /> (65,48 ± 57,23 triệu/ml), rồi lại tăng trở lại vào mùa đông (78,66 ± 65,36 triệu/ml).<br /> Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,05). Tỷ lệ tinh trùng sống thấp nhất vào mùa thu<br /> (78,99 ± 12,84%). Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê khi so sánh giữa mùa xuân và mùa<br /> thu (p < 0,05). Di động tiến tới cũng có sự khác biệt giữa các mùa, trong đó mùa xuân<br /> có tỷ lệ tinh trùng di động tiến tới cao nhất (43,29 ± 19,81%), mùa hạ lại có tỷ lệ<br /> thấp nhất (41,09 ± 20,39%) (p < 0,05). Mùa thu là mùa có hình thái tinh trùng bình<br /> thường thấp nhất (4,80 ± 3,62%), khác biệt có ý nghĩa khi so với mùa hạ và mùa đông<br /> (p < 0,05).<br /> 105<br /> <br />