Thêm một ngữ liệu chứng minh cho đặc điểm “trọng Mẹ” của văn hóa Việt Nam

^<br /> THEM MOT NGU LIEU CHUNG MINH CHO DAC DIEM<br /> "TRONG ME" CUA VAN HOA VIET NAM<br /> T h S . N g u y e n T h i T h u HtfoTng<br /> Eg mon Ngdn ngit vd Van hod Viet Nam,<br /> Tri/dng DHNN, DHQGHN<br /> <br /> <br /> DAT VAN Bt<br /> <br /> Gan lien v6i cuoc song nong nghiep va nguyen ly am dUdng, van<br /> hoa Viet Nam dUdc khSng dinh c6 khuynh ha6ng de cao phu nut. Hang<br /> loat cac Na than va cac Mau difdc thd cung trong ddi song tin ngifdng,<br /> hang loat cac hinh tUdng nii difdc xay dUng trong van hoc dan gian<br /> khien nha nghien cijfu Ngo Diic Thinh khai quat tin ngUdng cua Viet<br /> Nam la "Dao Mau", mot thii ton giao dan toe dac biet. Giao sif Tran<br /> Quoc Vudng ciing goi do la nen van hoa c6 "nguyen ly Me". Hay TS Le<br /> Tuyet Hanh cho la "thien tinh nii" trong van hoa Viet Nam.<br /> <br /> Tam ddc v6i dac trUng "trong Me", "trong Nii" cua van hoa Vi§t<br /> Nam, dUa tren cd sb "y nghia cua tii ditdc xac dinh va dieu chinh ve<br /> mat van hoa" bai viet nay dat van de phan tich mot ydu to' ngon ngfl<br /> nho - tijf "cai" trong tieng Viet de them mot luan c\i chiing minh cho<br /> luan diem tren.<br /> <br /> GIAI QUYfiT VAN D £<br /> <br /> Theo txi dien cua Vien ngon nguf hoc 2003, tix "cai" c6 tdi 13<br /> nghia khac nhau. Bo qua cac hien tUdng dong am hay da bien hoa qua<br /> xa ve nghia, bai viet nay chi chu y den nhflng nghia con c6 hen he hoac<br /> la CO the xac \kp dUdc mo'i quan he vdi nghia goc, nghia ban dau cua<br /> t\i "cai" la "me" va phan tich nh^m neu bat dac diem van hoa " trong<br /> Me" ma tii chuyen tai.<br /> <br /> 420<br /> 1. "Cai quoc tuc xifng phu viet bo', xufng m a u viet cai"- t h e o<br /> quoc tuc xvfa thi gpi cha bang bo, ggi me bang cai (Dan theo<br /> GS N g u y e n Tai Can)<br /> <br /> Tuy tiif "cai" rat quen thuoc, c6 phan binh di, suong sa c6 tan so'<br /> xuat hien kha cao trong ddi song giao tiep, sxi dung ngon ngii hang<br /> ngay, nhUng ngUdi Viet Nam ngay nay hau nhu khong con tri nhan<br /> nghia dau tien, nghia "me" cua tii "cai" nu£a. Co chang chi con lai doi<br /> chut trong cac cau ca dao noi ve than phan tao tan, lam \u cua ngudi<br /> phu nH Viet Nam: "Ndng vinuoi cdi ciing con", "Cdi cd md di dn dem",<br /> "Cai CO Ian Igi bd song" ma ba hat ru chau, hay trong cau thanh ng\i<br /> "Con dai cdi mang". Th^m chi tu! "cai" con mat han nghia cua minh<br /> khi trcf thanh mot thanh to'cau tao tii ghep "con cdi" vcti y nghia la "cac<br /> con (do bo me sinh ra)" noi chung, ngay ca khi tii ghep nay dUdc tach<br /> ra dung v6i sac thai bieu cam "con vdi cha cai".<br /> <br /> Tuy nhien da c6 mot thdi trong tieng Viet co, tii ma ai cung dung<br /> de goi ngiicJi phu n\t sinh ra minh mot each than thuoc ma binh di nay<br /> da dUdc dung d§ dat ten cho hau het cac con song 16n, cac diem quan<br /> tu quan trong cua dan cu Lac Viet - song Cdi, nghia Id song Me.<br /> <br /> Hay trong tu:6c hieu de suy ton vi anh hiing dan toe Phiing HUng,<br /> tii "cai" - Me dUdc dat trang trong trong vi the cao ngang bang v6i<br /> "Bo*'- Cha: Bo'cdi Bai Vi/cfng - Vua Idn cha me.<br /> <br /> Va trong tif de chi dat nvfdc cua minh, ngUdi dan Viet ciing dung<br /> to hdp tii "cdi qudc"(cai quoc tuc xUng...) nxidc Me, chii khong phai "phu<br /> quoc"- nif6c Cha.<br /> <br /> Dieu nay chi c6 the giai thich b^ng tam thiic "trong me", truyen<br /> thong "trong nQ" cua van hoa Viet Nam, mot nen van hoa ma tif khc(i<br /> nguyen ngiicJi phu nfl luon c6 dUdc mot vi* the xa hoi binh dang binh<br /> quyen v6i ngUcJi dan ong dii trong cong viec gia dinh hay xa hoi, tham<br /> chi con CO luc vUdt ca ngiJdi dan ong: "Lenh ong khong bang cong. bd",<br /> "Cha sinh khong tdy me dudng".<br /> <br /> 421<br /> 2. Tii "cai" c o n dvidc d u n g ket htfp vdi t^n r i e n g cua ngifcfl<br /> thuoc gidi nuf: cdi Hong cdi Lan... Thong thii^ng diidc dung<br /> lam ngoi ba so it trong giao tiep t h a n mat, s u o n g sa: ^^Bdo<br /> cdi Hong ggi dien cho t&\„ Dac biet con difdc d u n g nhii ngoi<br /> thijf h a i : " c d i Lan Iqi day me bad*''.,.<br /> <br /> Cach goi kem nay ap dung cho nii noi chung khong phan biet tuoi<br /> tac. Tu: cac em be gai hai tuoi den cac thieu, thanh nii va ca nhiing phu<br /> nii da b liia tuoi lam me, lam ba. Tuy nhien ap dung each goi nay phai<br /> la nhiing ngUdi hoac la dong nien dong Ilia, hoac la ngUdi tren chi hoac<br /> goi ngUdi dudi va phai c6 mo'i quan he than m$t v6i nhau.<br /> <br /> Goi mot ngUdi thuoc gidi nii la "cai" kem ten nh^m chi kha nang<br /> va thien chiic lam me trdi ban. Sii chu trong den kha nang lam me,<br /> kha nang trUc ti^'p sinh san de duy tri noi gio'ng, kha nang nuoi dUdng<br /> va giao due cac the he sau... dUdc khai quat lai trong each diing tiJf "cai"<br /> nay chinh la mot diem the hien tinh "trong me" trong van hoa Viet Nam.<br /> <br /> <br /> 3. Dac biet hc^n ca la mot net nghia phai s i n h tii n g h i a goc me<br /> cua tii "cai" ma c6 le k h o n g mot n g o n ngvi cua d a n toe nao<br /> tren the giofi co ditdc, du la c u n g c h u n g m o t n e n v a n hoa<br /> phifdng D o n g - v a n hoa nong nghiep, hay ke ca nhufng nen<br /> van hoa gan gui hdn nufa trong khu vtfc D o n g N a m A cung<br /> von de cao vai tro cua Me, cua Ba. Net n g h i a do la: Idn,<br /> chinh, chu, quan trgng.,.<br /> <br /> <br /> 3.1. Tii "cdi" diing sau cdc danh tii vdi vai tro nhU mot tinh ti£:<br /> Song cai = song 16n >< song con<br /> Dudng cai = dUdng 16n, diidng chinh >< dUdng nho, dUdng con<br /> Nha cai - vai chu trong dam bac >< con bac<br /> Thd cai = thd chinh >< thd phu<br /> May cai = may chinh, may chu>< may con, may nho<br /> Trong cai = tro'ng to nhat >< trong con<br /> Diia cai = dua to >< diia an (nho)<br /> Ngon cai = ngon to nhat >< cac ngon khac (nho hdn)<br /> R i cai = r l chinh, r i to n h a ' t x r i con...<br /> <br /> <br /> 422<br />  3.2. Tit "cdi" con di/cfc diing de chi phan ddc trong cdc mon thi2c<br /> an CO nUdc: dn cd cdi lan nitdc. Cach goi nay ch^c c h t a c6 lien quan tdi<br /> net nghia chinh, quan trong. NgUdi Viet Nam vdi truyen thong nong<br /> nghiep lua nudc thUdng che bien do an b^ng each luoc hay pha che<br /> tong hdp thanh canh. Phan dac, phaft cai trong mon luoc hoac mon<br /> canh doi vdi ngiicii Viet phai la phan chinh, phan quan trong hdn ca,<br /> bcii: khon dn cdi, dai dn nUdc.<br /> <br /> 3.3. Tit "cdi" trong cdi giam, cdi me... mang net nghia phdt sinh<br /> da rat xa so vdi net nghia thii ba nay, tuy nhien khong phai la khong<br /> the nhan ra. "Cai" d day la vat lieu de tao ra s\i len men trong qua<br /> trinh san xuat ra mot chat lieu nao do. Dem so sanh thi ciing khong<br /> khac may con gio'ng trong qua trinh sinh san cua dong vat. Dong thdi<br /> no lai la chat chinh, chat quan trong nhat, b3i khong co no thi khong<br /> the tao ra qua trinh hinh thanh chat mdi. Bien luan nhU vay thi "cai..."<br /> d day chinh la "chat chinh", "chat chit" va la mot net nghia phai sinh<br /> tiep tit net nghia thxi 3 nay.<br /> <br /> Khong tim them, khong tao mdi mot tin hieu ngon ngut nao nuta<br /> de chuyen tai cac y nghia Idn, chinh, chu, quan trgng ma ngUdi Viet co<br /> stt dung ngay tii "cai" = me. Lai them mot minh chting niia cho thay<br /> trong tam thCfc cua ngUdi Viet Nam, "Me" la ngUdi gan giii nhat va<br /> than thuoc nhat, ngifdi dem cho chung ta cuoc song va tinh yeu thudng<br /> mot each binh di nhat ciing dong nghia vdi nhOng gi to Idn nh^'t va<br /> quan trong nhat. "Me" khong chi la cua mot hay mot vai ca nhan ddn<br /> le ma da trci thanh bieu tUdng "NgUdi Me" trong tam thiic va trong van<br /> hoa cua ngiicii Viet Nam.<br /> <br /> <br /> KfiT THUG VAN Y)t<br /> <br /> Den mot giai doan phat t h e n nhat dinh nao do, tijf khong chi<br /> con la tin hieu ngon ngii dUdc tao ra vdi hai mat am thanh va y nghia<br /> CO quan he v6 doan vdi nhau. Van hoa da tich cUc tham gia vao cd che<br /> tao tii, cd che tao cac nghia mdi cua tii va chi phoi cac hoan canh sxi<br /> dung tii noi chung. Tii "cai" trong tieng Viet dung la mot tii nhU vay.<br /> Cac each diing, cac net nghia diidc phai sinh, dUdc tao mdi cua tii nay<br /> <br /> <br /> 423<br /> nhu da de cap d^'n 6 tren hau het chiu sU qui dinh cua dac diem "trong<br /> me", "trong nut" cua van hoa Viet Nam. Phan tich tii "cai - me" va cac<br /> each diing, cac net nghia co lien quan p h i n nao cho thay dac diem thti<br /> vi cua ban s^c van hoa Viet Nam, dong thdi cho sU tri nh^n tii nay<br /> nhu mot chting tich lich sii - van hoa.<br /> <br /> TAI LifiU THAM KHAO<br /> 1. Nguyin Tai Can, Mot so chiJtng tich vi ngon ngiJt, van tU, van<br /> hod, NXB DHQGHN. 2001.<br /> 2. Tran Ngoc Them, Tim vi ban sac van hod Viet Nam, NXB TP<br /> HCM. 1996.<br /> 3. Robert Lado- Hoang Van Van dich, Ngon ngit hgc qua cdc nen<br /> van hod, NXB DHQGHN.<br /> 4. Tit dien tieng Viet, Vien Ngon ngii hoc, 2003.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 424<br />