Những phát hiện về vạn vật và con người
Thiên đường tìm được và đánh mất
Trên chuyến tàu rời Azores vào trung tuần tháng 2 năm 1493,
trên đường trở về sau cuộc hành trình đầu tiên của mình, Colômbô đã
viết tường trình về những gì ông đã nghĩ và muốn người khác nghĩ rằng
ông đã thực hiện được.
Vì nghĩ mình sẽ tỏ ra bất kính nếu viết thẳng cho vua Ferdinand và
hoàng hậu Isabella, nên ông đã viết tường trình này qua một "lá thư" gửi cho
Santangel, vị cận thần của triều đình và cũng là người vào giây phút chót đã
thuyết phục được hoàng hậu Isabella tài trợ Công trình thám hiểm Indies. Lá
thư của Colômbô được viết bằng tiếng Tây Ban Nha và in ở Barcelona
khoảng ngày 1 tháng 4, 1439, rồi được dịch sang tiếng Latinh ngày 29 tháng
4, rồi lại được in ở Rôma vào tháng 5 thành một tập nhỏ dày 8 trang, với tựa
đề De Insulis Inuentis. Được in đi in lại nhiều lần, tập tường trình này trở
thành sách bán chạy nhất vào thời bấy giờ. Ở Rôma còn có thêm ba lần xuất
bản nữa vào năm 1493 và sáu lần xuất bản khác in ở Paris, Basel và
Antwerp vào các năm 1493-94. Khoảng giữa tháng 6 năm 1493, bản văn
Latinh được dịch thành một tập thi ca 68 khác bằng tiếng Tuscan, thổ ngữ
của Florence.
Phía Bắc châu Âu được tin về thành tích của Colômbô rất muộn sau
này. Biên Niên Sử Nuremberg nổi tiếng, một tài liệu lịch sử bằng tranh từ
cuộc tạo dựng trời đất tới thời hiện tại (in ngày 12 tháng 7, 1493) không thấy
nhắc gì đến cuộc hành trình của Colômbô. Mãi tới tháng 3, 1496 chúng ta
mới thấy nhắc đến Colômbô ở Anh và lần đầu tiên bản dịch tiếng Đức lá thư
của Colômbô được in ở Strasbourg vào năm 1498.
Colômbô đã đem đến những tin tức gì? Ấn bản minh họa đầu tiên của
tài liệu Colômbô bằng tiếng Latinh (Basel 1493) có những hình khắc gỗ thô
sơ đã từng được sử dụng trước kia trong những sách ở Thụy Sĩ và không liên
quan gì tới Colômbô, vùng Indies, hay Tân Thế Giới. Một bức khắc gỗ minh
họa cảnh Colômbô đặt chân lên đất Indies, trên một tàu lớn Địa Trung Hải
với 40 mái chèo, một bức khác có lẽ muốn minh họa quần đảo Bahama, có
thể đã vẽ một làng ven biển châu Âu nào đó.
Colômbô tin chắc rằng nếu đi ngang Biển Tây ông sẽ đến được Indies,
nên giờ đây ông bắt đầu tìm cách thuyết phục đông đảo thính giả hơn nữa.
Ông đã dốc hết tâm lực cho việc đi đến Indies. Trong lần đầu tiên loan báo
về chuyến hành trình ngoạn mục của mình, Colômbô đã thận trọng không
nhắc gì đến những tai họa mình đã hay suýt gặp - mất tàu chỉ huy Santa
Maria, sự bất phục của Martin Alonso Pinzon, viên chỉ huy tàu Pinta, hay
tinh thần nổi loạn của thủy thủ đoàn. Theo những quy định về an ninh quốc
gia của thời đó, ông đã loại bỏ những thông tin về các tuyến đường hay
khoảng đường chính xác để tránh sự cạnh tranh của các đối thủ đi theo con
đường ông đã đi. Tuy Colômbô nhìn nhận mình chưa thực sự nhìn thấy
Thành Cát Tư Hãn hay cung điện Cipangu đầy vàng, nhưng ông đã cho
nhiều chi tiết gợi ý rằng ông tin mình đã đến được bờ biển Trung Hoa. Ông
tin chắc Thành Cát Tư Hãn ở không xa đó bao nhiêu, chắc chắn chuyến đi
tới ông sẽ đến được.
Colômbô chuyên chú tìm hiểu những dấu hiệu để củng cố cho công
trình thám hiểm Indies của mình. Chuyến thám hiểm đầu tiên của ông vào
đất Cuba là điển hình cho khung suy tư và kỹ thuật thám hiểm của ông.
Ngày 28 tháng 10, 1492, đoàn tàu của Colômbô vào được Bahía Bariay, một
cảng đẹp ở một tỉnh phía đông Cuba. Tại đây những người bản xứ ở San
Salvador mà ông đã bắt và mang theo làm thông ngôn đã phỏng vấn những
người bản xứ Indies và họ nói cho Colômbô biết có vàng ở Cubanacan
(nghĩa là trung - Cuba), một dẻo đất nhỏ. Colômbô phấn khởi nghĩ rằng họ
muốn nói đến "El Gran Can", Thành Cát Tư Hãn của Trung Hoa và ông lập
tức phái một phái đoàn sứ giả đến gặp vị quốc vương phương Đông đó. Kết
quả là họ chỉ gặp được chừng 50 chiếc lều lá cọ. Tù trưởng địa phương thết
tiệc họ như những sứ giả từ trên trời phái đến và người dân hôn chân họ.
Nhưng họ không nghe nói gì đến Thành Cát Tư Hãn.
Trên đường trở về cảng, hai sứ giả của Colômbô cũng đã gặp một sự
kiện độc đáo. Họ gặp một đoàn người Indies thuộc bộ lạc Taino đang đi bộ -
"nhiều người đang trở về làng, một tay cầm quê củi đang cháy và họ uống
khói từ những lá cây, vì đó là thói quen của họ". Điếu xì gà dài họ mang
theo sẽ được đốt lại mỗi khi họ dừng chân bởi những chú bé cầm que củi
cháy, rồi họ chuyền cho những người khác trong đoàn mỗi người kéo vài hơi
qua lỗ mũi của họ. Những người Tainos cứ nghỉ chân một lát rồi lại đi tiếp.
Đây là tài liệu đầu tiên của châu Âu về thuốc lá. Trong khi bị ám ảnh bởi
vàng của Trung Hoa, đoàn sứ giả của Colômbô chỉ thấy một tập tục của
người sơ khai. Ít năm sau, khi người Tây Ban Nha đã chiếm Tân Thế Giới
làm thuộc địa và tự mình biết thưởng thức thuốc lá, họ đưa thuốc lá vào châu
Âu, châu Á và châu Phi, ở đó thuốc lá đã trở thành nguồn phát sinh của cải,
thú vui và sự chán chường.
Trong thời gian đó, Colômbô ở lại bến cảng nghiên cứu các điểm mốc
để xác nhận niềm tin của mình rằng Cuba chính là tỉnh Mangi mà Marco
Polo đã nói tới. Những thời giờ rảnh rỗi, ông thu thập những mẫu thực vật
mà ông tin chắc chỉ có thể có ở châu Á.
Nổi tiếng là con người sùng đạo, Colômbô đã lấy các tên trong đạo để
đặt tên cho những nơi ông đặt chân tới lần đầu - San Salvador, Navidad,
Santa Maria de Guadalupe, S. M. de Monserate, S. M. la Antigua, S. M. la
Redonda, San Martin, San Jorge, Santa Anastasia, San Cristobal, Santa Cruz,
Santa Ursula y las xi mil Virgeness, San Juan Bautista. Ông tin mình là sứ
giả của Thiên Chúa có sứ mạng đem đức tin đến cho hàng triệu tâm hồn
ngoại đạo. Niềm tin đó đã cho ông sức mạnh để chịu đựng những năm bị
nhạo báng, sẵn sàng mất mạng trước những cuộc nổi loạn của thủy thủ và
niềm tin đó sẽ tiếp tục mở rộng nhãn quan của ông về địa lý thế giới.
Trong 12 năm tiếp theo. Colômbô còn thực hiện thêm ba cuộc hành
trình nữa tới "Indies". Chúng được gọi là những hành trình khám phá, nhưng
chính xác phải gọi là những hành trình xác nhận. Với những con người ít
quyết tâm, những cuộc hành trình này có thể làm tăng dần mối nghi ngờ và
thắc mắc. Khi những cuộc hành trình liên tiếp thất bại trong việc dẫn tới
Thành Cát Tư Hãn hay khám phá ra sự huy hoàng của phương Đông, thật
khó thuyết phục những người khác đang ở nhà. Tuy Colômbô rất khéo léo
tìm ra những chiến lược cắt nghĩa mới, nhưng vì những lối cắt nghĩa này
càng ngày càng gượng gạo hơn, nên một lần nữa ông lại trở thành mục tiêu
của sự chê cười, một sự rủi ro của niềm tin của chính mình.