Thực trạng và giải pháp kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực ở một số trường phổ thông trên địa bàn thành phố Đà Nẵng

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE<br /> Educational Sci., 2017, Vol. 62, Iss. 4, pp. 51-58<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> DOI: 10.18173/2354-1075.2017-0057<br /> <br /> THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ<br /> THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC<br /> Ở MỘT SỐ TRƯỜNG PHỔ THÔNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG<br /> Nguyễn Bảo Hoàng Thanh, Lê Thanh Huy, Lê Văn Đức<br /> Khoa Vật lí, Trường Đại học Sư phạm - Đại học Đà Nẵng<br /> Tóm tắt. Kiểm tra đánh giá (KTĐG) trong dạy học nói chung, trong dạy học tích hợp<br /> (DHTH) nói riêng là một thước đo chuẩn xác cho sự hiệu quả và tính khả thi của một bài<br /> dạy, một chủ đề tích hợp. Từ kết quả của việc KTĐG, giáo viên (GV) biết được các phương<br /> pháp dạy học (PPDH) được áp dụng, các mục tiêu đề ra đã phù hợp chưa, bên cạnh đó đánh<br /> giá được khách quan các năng lực mà học sinh (HS) hình thành được.<br /> Nội dung bài báo này công bố kết quả khảo sát, điều tra về thực trạng KTĐG theo năng<br /> lực trong dạy học ở trường phổ thông của hơn 160 GV hiện giảng dạy nhiều môn học khác<br /> nhau ở 30 trường Trung học cơ sở (THCS) và Trung học phổ thông (THPT) trên địa bàn<br /> thành phố Đà Nẵng; cùng với đó là kết quả khảo sát ở 280 sinh viên (SV), 58 giảng viên và<br /> 19 cán bộ quản lí của Trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng về thực trạng KTĐG<br /> theo năng lực đối với SV khối sư phạm. Kết quả là cơ sở để nghiên cứu các nội dung liên<br /> quan đến KTĐG năng lực trong dạy học nói chung và trong DHTH nói riêng.<br /> Từ khóa: Năng lực; tích hợp; dạy học tích hợp; kiểm tra đánh giá; phát triển năng lực học<br /> sinh.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Để có thể thay đổi một cách căn bản và toàn diện chương trình giáo dục phổ thông theo<br /> hướng tiếp cận năng lực cho HS từ yêu cầu của Bộ GD&ĐT [1, 3], thì việc đổi mới KTĐG đóng<br /> một vai trò cực kì quan trọng. Đổi mới KTĐG HS theo hướng tiếp cận năng lực là “công đoạn”<br /> đòi hỏi cần có sự nỗ lực, tập trung lớn nhất, cần đầu tư nhiều thời gian, trí tuệ và tiền bạc nhất [2].<br /> Tâm lí của đại đa số HS và GV là “thi gì thì dạy - học nấy” nên KTĐG sẽ là động lực giúp thay đổi<br /> các quá trình khác như đổi mới PPDH, đổi mới quản lí [4, 5]... Kết quả của việc KTĐG theo năng<br /> lực sẽ đem lại rất nhiều ý nghĩa cho cả GV và HS, nó sẽ giúp GV biết được mục tiêu bài học đặt ra<br /> đã đạt được hay chưa, cần điều chỉnh lại phương pháp, kĩ thuật dạy học chỗ nào và giúp HS điều<br /> chỉnh phương pháp học cho phù hợp. Do vậy, KTĐG theo năng lực là một bộ phận không thể tách<br /> rời của quá trình dạy học phát triển năng lực và là động lực mạnh mẽ nhất để đổi mới quá trình<br /> dạy và học [6, 9].<br /> DHTH luôn hướng đến mục đích cuối cùng là giúp HS vận dụng các kiến thức để giải quyết<br /> được các vấn đề trong thực tiễn cuộc sống, tức là hình thành cho HS những năng lực cần thiết để<br /> Ngày nhận bài: 19/11/2016. Ngày nhận đăng: 15/4/2017.<br /> Liên hệ: Lê Thanh Huy, e-mail: huyspdn@gmail.com<br /> <br /> 51<br /> <br /> Nguyễn Bảo Hoàng Thanh, Lê Thanh Huy, Lê Văn Đức<br /> <br /> giải quyết một nhiệm vụ, một vấn đề hay một tình huống đặt ra [3]. Có thể nói DHTH là phương<br /> thức tối ưu nhất để phát triển năng lực cho người học, do đó việc KTĐG theo định hướng phát triển<br /> năng lực trong DHTH càng đóng vai trò quan trọng và là một tấm gương phản chiếu tính hiệu quả<br /> của chủ đề tích hợp đó. Chính vì vậy, chúng tôi đề cập đến thực trạng của việc KTĐG theo định<br /> hướng phát triển năng lực trong dạy học nói chung và DHTH nói riêng, từ đó đề xuất một số giải<br /> pháp giúp việc KTĐG HS ở trường phổ thông đạt hiệu quả cao hơn và phù hợp với xu hướng đổi<br /> mới dạy và học hiện nay.<br /> <br /> 2.<br /> <br /> Nội dung nghiên cứu<br /> <br /> Để có phiếu điều tra đáng tin cậy, chúng tôi đã lập phiếu điều tra, tổ chức khảo sát lần 1, xử<br /> lí những câu không hợp lí, điều chỉnh nội dung, kiểm tra độ tin cậy các câu hỏi, thang đo rồi mới<br /> tiến hành điều tra lần 2 để lấy số liệu thực trạng. Sau khi điều tra lần 2, loại bỏ những câu trả lời<br /> không có giá trị, những phiếu làm không đúng theo yêu cầu, chúng tôi thu được kết quả thực trạng<br /> KTĐG năng lực đối với giáo viên các trường phổ thông, các nhà quản lí giáo dục cấp phòng giáo<br /> dục, sở giáo dục, hiệu trưởng hiệu phó các trường phổ thông; giảng viên, sinh viên các ngành sư<br /> phạm của các trường đại học trong công tác dạy học, KTĐG, bồi dưỡng NVSP. Từ các số liệu thu<br /> được, thực trạng chi tiết như sau:<br /> <br /> 2.1.<br /> <br /> Thực trạng KTĐG năng lực ở một số trường phổ thông trên địa bàn TP<br /> Đà Nẵng<br /> <br /> Đối với GV ở phổ thông: họ chính là những<br /> người tham gia trực tiếp vào việc giảng dạy HS, vì<br /> vậy việc họ nắm bắt và vận dụng KTĐG theo năng lực<br /> như thế nào sẽ ảnh hưởng rất lớn đến kết quả của việc<br /> đổi mới KTĐG. Để có được một số liệu khách quan<br /> và chính xác nhất với thực trạng hiện nay về KTĐG<br /> năng lực ở trường phổ thông, chúng tôi tiến hành khảo<br /> sát trên 160 GV THCS và THPT (100 GV THCS,<br /> 60 GV THPT), họ đều là những GV cốt cán của 11<br /> trường khác nhau và giảng dạy những môn học khác<br /> nhau ở TP Đà Nẵng. Khung đánh giá gồm: Hiểu biết<br /> của giáo viên về KTĐG năng lực, thực trạng KTĐG Hình 1: Biểu đồ khảo sát GV về những<br /> thời điểm có thể KTĐG năng lực HS<br /> theo năng lực ở trường phổ thông, thực trạng công<br /> tác chỉ đạo của các cấp quản lí giáo dục liên quan<br /> đến KTĐG năng lực ở bậc THCS, thực trạng KTĐG<br /> trong DHTH ở trường phổ thông. Công cụ chúng tôi<br /> sử dụng bằng phiếu khảo sát và phóng vấn.<br /> Khi được hỏi theo thầy/cô mục đích chủ yếu<br /> nhất của KTĐG năng lực là gì? thì có 37,5% cho rằng<br /> là để xác định việc đạt kiến thức, kĩ năng theo mục<br /> tiêu của chương trình giáo dục và có 62,5% biết rằng<br /> là để đánh giá khả năng HS vận dụng kiến thức, kĩ<br /> Hình 2. Biểu đồ (%) các hình thức<br /> năng đã học vào giải quyết vấn đề thực tiễn. Qua đó<br /> đánh giá trong TKĐG năng lực HS<br /> ta thấy vẫn còn khá nhiều GV chưa nhận ra được cái<br /> đích cuối cùng của việc KTĐG năng lực HS, họ nghĩ rằng KTĐG năng lực chỉ là hình thức khác<br /> của kiểm tra kiến thức, kĩ năng. KTĐG năng lực sẽ mang lại hiệu quả tối ưu nhất nếu được triển<br /> khai xuyên suốt trong toàn bộ quá trình giảng dạy, biểu đồ ở Hình 1 cho thấy nhiều GV vẫn chưa<br /> 52<br /> <br /> Thực trạng và giải pháp kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực ở một số trường...<br /> <br /> biết điều này. KTĐG năng lực lấy quy chuẩn là đánh giá theo mức độ phát triển năng lực của HS,<br /> nhưng khi được hỏi thì có tới 63,75% số GV cho rằng KTĐG năng lực được quy chuẩn theo việc<br /> người học có đạt được hay không một năng lực đã đề ra.<br /> KTĐG năng lực nên được thực hiện theo nhiều hình thức. Nhưng không nhiều thầy/cô giáo<br /> ở trường phổ thông biết được điều đó. Hình 2 là kết quả khảo sát thực trạng phổ biến và thực hiện<br /> KTĐG năng lực ở một số trường phổ thông trên TP Đà Nẵng. Qua đó, có tới 80% số GV cho biết<br /> trường học nơi họ đang công tác chưa được phổ biến KTĐG năng lực mà hầu hết giáo viên vẫn<br /> KTĐG theo hướng kiểm tra kiến thức, kĩ năng; 20% nói rằng họ đã được phổ biến thực hiện nhưng<br /> chỉ mang tính hình thức. Đương nhiên, để các GV có thể tiếp cận được với đổi mới KTĐG thì các<br /> buổi tập huấn là một phương thức tối ưu. Nhưng khi được hỏi thì có 78,75% GV cho biết họ chưa<br /> từng tham gia buổi tập huấn nào về KTĐG năng lực. Điều này cũng dễ hiểu bởi có đến 80% GV<br /> cho hay các cấp quản lí giáo dục nơi họ công tác chưa có văn bản pháp quy quy định, chỉ đạo thực<br /> hiện. Bên cạnh đó Sở giáo dục, Phòng Giáo dục chưa có những chính sách, chế tài khuyến khích,<br /> động viên GV thực hiện, dẫn đến nhiều GV không có động lực đổi mới KTĐG, hoặc nếu có thì<br /> chỉ trong phạm vi hẹp chưa được phổ biến rộng rãi.<br /> Điều chúng tôi muốn khảo sát GV phổ thông là những khó khăn nào họ đang và sẽ gặp phải<br /> nếu việc đổi mới KTĐG theo năng lực HS được thực hiện, kết quả thu được như bảng 1:<br /> Bảng 1. Những khó khăn GV gặp phải khi đổi mới KTĐG<br /> Tỉ lệ<br /> Những khó khăn gặp phải khi đổi mới KTĐG<br /> Lớp học có quá đông HS<br /> 36,25%<br /> Cơ sở vật chất chưa đảm bảo<br /> 62,5%<br /> GV đã quen với lối kiểm tra cũ, chậm đổi mới<br /> 57,5%<br /> Chưa được phổ biến tập huấn<br /> 65%<br /> Chưa có bộ SGK theo hướng phát triển năng lực HS<br /> 57,5%<br /> Hiện nay, cụm từ DHTH đã không còn xa lạ với phần lớn GV phổ thông. Tuy nhiên, DHTH<br /> ở các trường phổ thông đa số chỉ là tự phát, các kiến thức về DHTH mà GV có được phần lớn là<br /> tự tìm hiểu hay theo kiểu “hiểu thế nào thì dạy thế ấy” nghĩa là GV chưa biết được các quy trình<br /> để giảng dạy một chủ đề tích hợp. Rất nhiều GV cho biết họ chưa từng triển khai DHTH nên dĩ<br /> nhiên là chưa tổ chức KTĐG năng lực trong DHTH. Chính vì vậy, chúng tôi gặp khá nhiều khó<br /> khăn trong quá trình khảo sát KTĐG năng lực trong DHTH.<br /> Để phù hợp hơn với thực tiễn hiện tại, chúng tôi tiến hành điều tra, khảo sát dựa trên các<br /> GV đã từng DHTH hoặc dựa trên quan niệm của GV về KTĐG năng lực trong DHTH.<br /> Điều tra 80 GV của 12 trường THCS và 80 GV của 15 trường THPT khác nhau đã cho<br /> chúng tôi những số liệu rất đáng để quan tâm về tình hình KTĐG năng lực trong DHTH. Cụ thể,<br /> chúng tôi đặt ra câu hỏi “theo Thầy/Cô sau khi tổ chức DHTH GV cần đánh giá những mặt nào<br /> dưới đây của quá trình dạy học?” và bảng 2 là kết quả chúng tôi khảo sát được.<br /> Qua Bảng 2 cho thấy: hiểu biết của GV về KTĐG năng lực trong DHTH còn rất hạn chế<br /> ở cả hai cấp học, tỉ lệ GV không biết phải đánh giá cái gì sau khi DHTH là khá lớn. Có hơn một<br /> nửa số GV khảo sát ở cả hai cấp học đều đồng ý nên kiểm tra mức độ đạt được mục tiêu của bài<br /> dạy tích hợp, khi tiếp tục được hỏi “thầy/cô đánh giá mức độ đạt được mục tiêu thông qua tiêu chí<br /> nào?” thì có 45% GV THPT và 20% GV THCS cho rằng sẽ đánh giá qua số điểm đạt của HS;<br /> một số khác thì cho rằng sẽ dựa vào minh chứng, sản phẩm của HS qua các hoạt động học, cụ thể<br /> với THPT là 66,25% và với THCS là 80%. Qua đây thấy được rằng, GV đều ý thức được sự quan<br /> trọng của của việc đánh giá mục tiêu đặt ra của chủ đề nhưng lại có không ít GV có quan điểm sẽ<br /> đánh giá mục tiêu đó qua điểm số của HS.<br /> 53<br /> <br /> Nguyễn Bảo Hoàng Thanh, Lê Thanh Huy, Lê Văn Đức<br /> <br /> Bảng 2. Các mặt đánh giá GV sử dụng trong DHTH<br /> Cấp<br /> Nhận định<br /> Đánh giá<br /> học<br /> Hoàn<br /> khảo<br /> Không<br /> Không<br /> toàn<br /> sát<br /> đồng ý<br /> biết<br /> không<br /> đồng ý<br /> THPT<br /> 8,75%<br /> 31,25%<br /> 22,5%<br /> Tính phù hợp thực tế dạy<br /> học với thời lượng dự kiến<br /> THCS<br /> 0%<br /> 36,25% 23,75%<br /> THPT<br /> 0%<br /> 20%<br /> 18,75%<br /> Mức độ đạt được mục tiêu<br /> học tập<br /> THCS<br /> 0%<br /> 3,75%<br /> 35%<br /> THPT<br /> 0%<br /> 10%<br /> 13,75%<br /> Sự hứng thú của HS với chủ<br /> đề<br /> THCS<br /> 0%<br /> 0%<br /> 27,5%<br /> THPT<br /> 3,75%<br /> 45%<br /> 18,75%<br /> Mức độ khả thi với điều<br /> kiện cơ sở vật chất<br /> THCS<br /> 0%<br /> 27,5%<br /> 35%<br /> THPT<br /> 1,25%<br /> 15%<br /> 57,5%<br /> Điểm số của HS sau khi học<br /> chủ đề<br /> THCS<br /> 0%<br /> 12,5%<br /> 47,5%<br /> THPT<br /> 0%<br /> 6,25%<br /> 20%<br /> Năng lực của HS hình thành<br /> được thông qua chủ đề<br /> THCS<br /> 3,75%<br /> 2,5%<br /> 27,5%<br /> <br /> Đồng ý<br /> <br /> Hoàn<br /> toàn<br /> đồng ý<br /> <br /> 31,25%<br /> 37,5%<br /> 55%<br /> 61,25%<br /> 75%<br /> 55%<br /> 31,25%<br /> 31,25%<br /> 21,25%<br /> 40%<br /> 60%<br /> 51,25%<br /> <br /> 6,25%<br /> 2,5%<br /> 6,25%<br /> 0%<br /> 1,25%<br /> 17.5%<br /> 1,25%<br /> 6,25%<br /> 5%<br /> 0%<br /> 13,75%<br /> 15%<br /> <br /> DHTH luôn hướng đến sự phát triển năng lực cho người học, nên thay vì đánh giá điểm số<br /> mà HS có được thì GV cần tập trung vào đánh giá các mức năng lực HS đã phát triển. Đa số GV<br /> đã ý thức được vấn đề này, cụ thể, khi chúng tôi đặt câu hỏi “thầy/cô sẽ chọn KTĐG về năng lực<br /> hay KTĐG về kiến thức của HS khi DHTH?”, thì có đến 73,75% GV THPT và 68,75% GV THCS<br /> chọn KTĐG theo năng lực.<br /> Sự say mê, hứng thú học tập ở HS khi học chủ đề sẽ phản ánh chủ đề DHTH có hay và<br /> bổ ích hay không, PPDH của GV áp dụng có hiệu quả hay không. Vì vậy, có rất nhiều GV THPT<br /> (75%) lẫn THCS (55%) đều muốn đánh giá khía cạnh này trong và sau khi giảng dạy chủ đề. Khi<br /> được hỏi thêm “thầy/cô sẽ đánh giá sự hứng thú, say mê của HS với chủ đề tích hợp bằng cách<br /> nào?” thì có 61,25% GV THPT chọn hình thức thông qua quan sát; 41,25% chọn hình thức phỏng<br /> vấn và 26,25% dựa vào số điểm, kết quả có được sau khi KTĐG; tỉ lệ này tương ứng với GV THCS<br /> là 76,6%; 21,3% và 17%.<br /> KTĐG dù trong hoàn cảnh nào tất nhiên đều phải cần có công cụ đánh giá, vì vậy chúng tôi<br /> muốn khảo sát các GV sẽ sử dụng công cụ nào khi KTĐG HS trong DHTH. Kết quả có 33,75%<br /> GV THPT và 51,25% GV THCS dựa vào câu hỏi, bài tập; tỉ lệ GV THPT và THCS chọn công cụ<br /> đánh giá thông qua nhiệm vụ học tập lần lượt là 28,7% và 12,5%; có 55% và 42,5% tương ứng với<br /> tỉ lệ GV THPT và THCS chọn công cụ đánh giá là sản phẩm của dự án. Điều chúng tôi mong đợi<br /> qua câu hỏi khảo sát này là sẽ có nhiều GV chọn cùng lúc nhiều công cụ đánh giá khác nhau để<br /> tạo sự đa dạng trong quá trình KTĐG nhưng kết quả lại cho thấy rất nhiều GV chỉ lựa chọn duy<br /> nhất một công cụ đánh giá.<br /> Trong DHTH việc chọn thời điểm để KTĐG năng lực HS cũng rất đáng lưu tâm. Tuy nhiên,<br /> vẫn còn một tỉ lệ tương đối lớn GV cho rằng họ chỉ tiến hành KTĐG khi kết thúc toàn bộ chủ đề,<br /> con số này với GV THPT là 38,3% và với GV THCS là 25,6%. Kết quả của việc KTĐG có ý nghĩa<br /> rất quan trọng với cả GV lẫn HS, theo kết quả khảo sát thì GV phổ thông sẽ sử dụng kết quả của<br /> việc KTĐG với ba mục đích chính khi DHTH, cụ thể như sau:<br /> 54<br /> <br /> Thực trạng và giải pháp kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực ở một số trường...<br /> <br /> Bảng 3. Mục đích GV phổ thông sử dụng KTĐG trong DHTH<br /> Kết quả KTĐG trong DHTH được sử dụng nhằm mục đích<br /> THPT<br /> Để biết có đạt được muc tiêu của chủ đề tích hợp hay chưa<br /> 28,3%<br /> Để điều chỉnh, bổ sung chủ đề cho phù hợp<br /> 40%<br /> Để biết được tính khả thi của chủ đề tích hợp với HS đang giảng dạy<br /> 53,3%<br /> <br /> 2.2.<br /> <br /> THCS<br /> 34%<br /> 27,7%<br /> 26,9%<br /> <br /> Mức độ chuẩn bị kiến thức, kĩ năng về KTĐG năng lực của SV sư phạm<br /> <br /> Hiện nay, một số trường cao đẳng, đại học sư phạm mới đưa vào giảng dạy các học phần<br /> phục vụ cho việc DHTH. Theo hiệp hội nhóm các trường sư phạm chỉ mới các trường sư phạm<br /> trọng điểm mới đổi mới chương trình đào tạo theo đề xuất của nhóm, còn rất nhiều trường chưa đổi<br /> mới chương trình để đưa vào các học phần liên quan đến dạy học theo tiếp cận năng lực, DHTH,<br /> KTĐG theo tiếp cận năng lực [6]. Những SV, GV trẻ tuổi chính là lực lượng được đào tạo bài bản<br /> hơn, được tiếp xúc với các PPDH hiện đại hơn; đây sẽ là nguồn lực mạnh mẽ giúp đổi mới nền<br /> giáo dục một cách căn bản và toàn diện. Chính vì những lí do trên, chúng tôi đã tiến hành khảo sát<br /> bằng phiếu điều tra và phỏng vấn trên 280 bạn SV sư phạm ở các khoa và khoá khác nhau về mức<br /> độ hiểu biết của SV với KTĐG theo định hướng phát triển năng lực, chúng tôi khảo sát hai yếu<br /> tố: Mức độ hiểu biết của SV về KTĐG theo năng lực và Thực trạng giảng dạy KTĐG năng lực ở<br /> trường Đại học theo ý kiến của SV bằng phiếu điều tra và phỏng vấn.<br /> Đầu tiên chúng tôi khảo sát SV về<br /> mức độ họ có thể thực hiện được với các<br /> hoạt động có liên quan chặt chẽ đến việc<br /> KTĐG theo định hướng phát triển năng lực<br /> ở Hình 3, cụ thể như sau:<br /> Công việc KTĐG năng lực chắc<br /> chắn phải dựa trên các nhiệm vụ học tập<br /> mà GV chuẩn bị cho HS, nhưng qua kết<br /> quả khảo sát cho thấy có một nửa SV sư<br /> phạm (SVSP) chưa biết thiết kế các nhiệm<br /> Hình 3: Biểu đồ (%) mức độ thực hiện của SV<br /> vụ học tập cho HS. Có nhiều nhiệm vụ học<br /> về KTĐG năng lực và một số hoạt động khác<br /> tập nhằm phát triển năng lực cho HS đòi<br /> có liên quan<br /> hỏi GV phải biết cách tổ chức các hoạt động<br /> ngoài giờ lên lớp, để từ đó có thể đánh giá<br /> năng lực HS một cách đa dạng và khách<br /> quan; tuy nhiên, qua kết quả khảo sát từ<br /> biểu đồ Hình 3 cho thấy vẫn có một số<br /> lượng lớn SV chưa biết cách hoặc thực hiện<br /> còn yếu các hoạt động ngoài giờ lên lớp<br /> này. Và yếu tố quan trọng nhất mà chúng tôi<br /> muốn kháo sát SV là việc thực hiện KTĐG<br /> Hình 4: Biểu đồ (%) mức độ rèn luyện<br /> năng lực cho HS thì lại chỉ có chưa tới 10%<br /> các kĩ năng phục vụ<br /> SVSP có thể thực hiện một cách độc lập<br /> cho việc KTĐG năng lực của SV<br /> và tự giác; có tới hơn một nửa thầy/cô giáo<br /> tương lai được tiếp cận với những đổi mới<br /> trong giáo dục nhưng lại chưa biết cách thực hiện KTĐG năng lực. Đi tìm nguyên nhân cho thực<br /> trạng này chúng tôi tiếp tục khảo sát lượng SV trên về mức độ họ rèn luyện các kĩ năng nhằm phục<br /> vụ cho việc KTĐG năng lực HS ở trường đại học. Kết quả kháo sát được thể hiện quan biểu đồ<br /> 55<br /> <br />