Thực trạng xu hướng nghề của học sinh trung học phổ thông

KHOA HỌC GIÁO DỤC<br /> <br /> <br /> <br /> THỰC TRẠNG XU HƯỚNG NGHỀ<br /> CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG<br /> TS. Lê Thị Xuân Thu<br /> Trung Tâm Nghiên cứu Giáo dục,<br /> Văn hóa & Nghệ Thuật<br /> <br /> <br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Bài báo đề cập đến xu hướng chọn nghề nghiệp tương lai của học sinh trung học phổ thông (THPT) tỉnh<br /> Phú Thọ. Số liệu nghiên cứu được thực hiện với 389 học sinh trung học tại tỉnh Phú Thọ trong năm học 2015<br /> - 2016. Kết quả cho thấy có 91,7% học sinh THPT sẽ tiếp tục học để thi tuyển vào các trường cao đẳng - đại<br /> học hoặc trung học chuyên nghiệp. Ngoài ra, 71,0% học sinh cho rằng, việc hướng nghiệp cho học sinh nên<br /> thực hiện ở giai đoạn cuối cấp Trung học cơ sở (THCS) là rất cần thiết và đáng được quan tâm.<br /> Từ khóa: Nghề nghiệp, xu hướng chọn nghề nghiệp, xu hướng chọn nghề nghiệp của học sinh.<br /> <br /> <br /> 1. Đặt vấn đề ứng những yêu cầu của nghề đặt ra, không cảm<br /> Công tác tư vấn chọn ngành nghề, chọn khối, thấy hứng thú và muốn gắn bó với nghề nghiệp<br /> môn thi ngoài các môn thi bắt buộc trong Kỳ thi mà mình đã chọn.<br /> THPT quốc gia  để xét tuyển vào Đại học, Cao Thực tế trên khiến chúng ta cần xem xét thêm việc<br /> đẳng (ĐH, CĐ) của học sinh (HS) hiện đang được thực hiện công tác hướng nghiệp ở các trường phổ<br /> các nhà trường thực hiện linh hoạt, dù gặp phải thông nói chung, hướng nghiệp cho học sinh THPT<br /> rất nhiều khó khăn. Nhưng với HS, vấn đề này trên địa bàn tỉnh Phú Thọ nói riêng. Nhà trường đã<br /> thực sự là một “bài toán khó” khi mà bản thân thực sự “đóng vai trò chủ đạo nhằm hướng dẫn và<br /> HS không có nhiều thông tin về việc quy hoạch chuẩn bị cho thế hệ trẻ cả về tâm thế và kỹ năng để<br /> nhu cầu nguồn nhân lực ở địa phương, hay những các em có thể sẵn sàng đi vào lao động hoặc tự tạo việc<br /> thông tin có tính cơ sở thực tiễn về nhu cầu ngành làm ở các ngành nghề xã hội đang cần phát triển, đồng<br /> nghề lao động trong tương lai. Công tác tư vấn thời phù hợp với hứng thú, năng lực của cá nhân cũng<br /> chọn nghề cho HS của các trường học cũng chỉ như hoàn cảnh gia đình” hay chưa? Câu hỏi này dành<br /> dừng lại ở việc tổ chức giới thiệu các ngành nghề cho tất cả các trường THPT trên cả nước nói chung và<br /> để HS xem xét lựa chọn hoặc phối hợp với các cơ các trường THPT trên địa bàn tỉnh Phú Thọ nói riêng-<br /> sở đào tạo trên địa bàn đến tư vấn, giới thiệu về một tỉnh trung du miền núi có nhiều nét đặc trưng<br /> về lịch sử phát triển, vị trí địa lý, quy hoạch phát triển<br /> các ngành nghề đào tạo của đơn vị đó. Đây chỉ<br /> kinh tế và điều kiện giáo dục.<br /> là giải pháp tình thế, thực sự chưa mang lại hiệu<br /> quả cao trong việc định hướng HS chọn lựa được 2. Phương pháp nghiên cứu<br /> ngành học phù hợp. Chính vì vậy, việc chọn các<br /> môn thi vào các khối ngành ĐH, CĐ của HS vẫn 2.1. Khách thể nghiên cứu: 389 học sinh lớp 12<br /> chỉ dựa vào cảm tính cá nhân trên cơ sở phù hợp trường THPT Việt Trì.<br /> với năng lực học tập, có đến 34% trường hợp chọn 2.2. Phương pháp nghiên cứu: Các phương pháp<br /> lầm nghề, 42% trường hợp chỉ phù hợp gượng nên được sử dụng trong nghiên cứu này chủ yếu là<br /> đã có đến 90% sinh viên tốt nghiệp bị thất nghiệp phương pháp điều tra bằng bảng hỏi, phương pháp<br /> mà nguyên nhân chính là không phù hợp với phỏng vấn sâu. Kết quả tính toán được thực hiện<br /> nghề [1]. Đã có rất nhiều người phải thất nghiệp trong bảng phần mềm bảng tính Microsoft Excel<br /> hay phải làm việc không đúng với chuyên môn là đảm bảo độ tin cậy và khách quan trong nghiên<br /> khá phổ biến, họ thấy khó khăn trong việc đáp cứu này.<br /> Tạp chí Khoa học Công nghệ • Số 1 (1) - 2015 21<br />  KHOA HỌC GIÁO DỤC<br /> <br /> 3. Kết quả nghiên cứu đảm bảo sự thành công của các em trong công việc<br /> hay trong cuộc sống, mà còn phụ vào rất nhiều yếu<br /> 3.1. Thực trạng xu hướng nghề của học Trung học tố khác, và nhất là trong tình trạng thừa thầy thiếu<br /> phổ thông Việt Trì - tỉnh Phú Thọ thợ như hiện nay. Và đa số học sinh lớp 12 đã chọn<br /> 3.1.1. Dự định của học sinh sau khi tốt nghiệp THPT được một nghề cụ thể cho bản thân.<br /> Chọn nghề là một nhiệm vụ quan trọng, chi phối<br /> 3.1.2. Dự định chọn nghề của học sinh<br /> phần lớn suy nghĩ và hoạt động của các em học<br /> sinh cuối cấp THPT. Thông qua việc lựa chọn nghề Bảng 3.2. Nhóm nghề học sinh dự định chọn<br /> nghiệp, các em học sinh tỏ rõ sự trưởng thành về (n=389)<br /> năng lực lựa chọn của mình. Điều này được các em Số lượng<br /> thể hiện trước nhất qua những dự định cho tương STT Nhóm nghề Tỉ lệ %<br /> lựa chọn<br /> lai. Hầu hết học sinh lớp 12 THPT đều có những dự 1 Sư phạm 98 25,2%<br /> định trước cho tương lai và những dự định này của<br /> 2 Kinh tế 81 20,8%<br /> các em cũng khá đa dạng. Dự định chọn nghề của<br /> 3 Kỹ thuật 30 7,7%<br /> các em thể hiện ở bảng 3.1.<br /> 4 Nông- Lâm- Ngư 28 7,2%<br /> Bảng 3.1: Dự định tương lai của học sinh (n=389) 5 Nghệ thuật 0 0%<br /> Số lượng 6 Ngành khác 72 18,5%<br /> Dự định Tỉ lệ<br /> chọn 7 Chưa lựa chọn 80 20,6%<br /> Học ĐH, CĐ, THCN 357 91.7% Tổng 389 100<br /> Học nghề 6 1.5%<br /> Số liệu ở bảng 3.2 cho thấy, nghề giáo viên được<br /> Đi làm ngay 2 0,5%<br /> học sinh lựa chọn nhiều nhất 25,2% học sinh dự<br /> Vừa học vừa làm 8 2,1%<br /> định chọn. Có nhiều lý do để các em lựa chọn nghề<br /> Làm kinh tế tại gia đình 1 0,3% sư phạm, có em cho rằng, nghề giáo rất gần gũi với<br /> Chưa có dự định 10 2,6% học sinh vì hàng ngày các em được tiếp xúc trực<br /> Lựa chọn khác 5 1,3% tiếp với các thầy cô của mình. Trong quá trình học,<br /> Tổng cộng 389 100% các em nhận được sự chỉ bảo nhiệt tình của thầy,<br /> cô. Từ đó, nhiều em xây dựng hình mẫu lý tưởng<br /> Có tới 97,4% tổng số học sinh đã có dự định về người giáo viên và muốn trở thành những người<br /> tương lai cho mình, chỉ có 2,6% học sinh là chưa thầy, người cô để truyền đạt kiến thức của mình đến<br /> có dự định gì cho tương lai. Trong đó, có đến 91,7% các thế hệ học sinh. Ngoài ra, có em chọn nghề giáo<br /> học sinh lớp 12 đã chọn sẽ tiếp tục học Đại học, Cao vì là “nghề cao quí nhất trong những nghề cao quí”,<br /> đẳng sau khi tốt nghiệp THPT. Có 2,1% học sinh được sự tôn trọng của xã hội. Một số em khác lại<br /> chọn sẽ vừa học vừa làm. Chỉ có 1,5% học sinh chọn chọn nghề giáo với lý do, không phải đóng học phí...<br /> con đường đi học nghề. Những dự định khác chiếm Theo dự báo của UNESCO, “Sư phạm và Giáo dục”<br /> tỉ lệ không đáng kể 1,3%. là nhóm nghề có nhu cầu cao về nhân lực trong thế<br /> Như vậy, đi học tiếp Đại học, Cao đẳng được kỷ XXI trong số các nghề thuộc lĩnh vực khoa học<br /> các em chọn chủ yếu, chiếm tỉ lệ % cao nhất. Một nhân văn[8]. Tuy nhiên trong những năm gần đây,<br /> thực tế để chúng ta cần quan tâm trong công tác tư nhu cầu sử dụng nguồn nhân lực sư phạm gần như<br /> vấn hướng nghiệp là hầu hết học sinh sau khi tốt bão hòa. Hiện, các em tốt nghiệp sư phạm ra tìm việc<br /> nghiệp trung học phổ thông đều đổ xô đi thi đại học, rất khó. Phân tích sâu thì thấy 1 sản phẩm được đào<br /> chỉ có những học sinh trượt tốt nghiệp hay đại học tạo thành giáo viên thì được sử dụng 30 năm trong<br /> mới tính đến chuyện học trung cấp, tuy nhiên trong ngành. Trong khi tăng dân số và tăng trường học ở<br /> những em học sinh này có rất nhiều em vẫn cố thi lại các địa phương thì ít. Mặt khác, đối với các ngành<br /> đại học vào năm sau. Tâm lý chuộng bằng cấp, thích khác nhân lực có sự linh hoạt hơn, sự dao động của<br /> làm thầy không thích làm thợ đã ăn sâu vào suy nghĩ lực lượng lao động là thường xuyên, nếu sinh viên ra<br /> của các em học sinh và cả phụ huynh, chính vì vậy trường không làm nghề này có thể “nhảy” sang nghề<br /> mà các em nhất định phải thi vào đại học mà không khác, còn với ngành sư phạm rất khó để “nhảy” sang<br /> cần quan tâm đến năng lực bản thân có hay không. ngành khác được. Ví dụ, tốt nghiệp sư phạm lý thì<br /> Các em xem nhẹ việc học nghề, trong khi đó học Đại phải dạy Lý 30 năm - chứ không thể dạy Lý mà nhảy<br /> học không phải là yếu tố duy nhất quyết định hay sang Văn được... Cho nên nghề sư phạm tốt nghiệp<br /> 22 Tạp chí Khoa học Công nghệ • Số 1 (1) - 2015<br />  KHOA HỌC GIÁO DỤC<br /> <br /> ra chôn chân người lao động rất dài là một nguyên vì thiếu thông tin về các ngành nghề đó, các em<br /> nhân dẫn đến nhiều sinh viên ra trường chưa xin không biết đây là những nghề xã hội đang cần.<br /> được việc. Chính vì vậy, bên cạnh việc xác định lại Đặc biệt, trong các đợt tuyển sinh những năm gần<br /> việc đào tạo nguồn nhân lực sư phạm cho các địa đây cho thấy, ngành nông - lâm - ngư rất ít được<br /> phương, hệ thống lại các trường đào tạo nguồn về sư thí sinh quan tâm, chỉ có 7,2 số mẫu nghiên cứu<br /> phạm cho toàn quốc, thì việc hướng nghiệp cho các chọn nhóm ngành này. Thực tế cho thấy nhóm<br /> em là rất quan trọng giúp các em chọn đúng nghề ngành này có rất nhiều cơ hội kiếm việc bởi Nhà<br /> mà xã hội có nhu cầu. nước đầu tư rất lớn cho lĩnh vực Chăn nuôi và<br /> Những nghề thuộc lĩnh vực kinh tế (Quản Thú y để thúc đẩy sản xuất. Nhóm ngành này sinh<br /> trị kinh doanh; nhân viên kế toán; tài chính ngân viên ra trường sẽ rất dễ xin việc, bởi vì theo phân<br /> hàng) xếp thứ 2 trong dự định chọn nghề của các tích nhu cầu lao động đến năm 2020, nguồn nhân<br /> em, chiếm 20,8%. Thực tế trong những năm gần đây,<br /> lực trong ngành nông - lâm - ngư sẽ thiếu khoảng<br /> nhóm ngành Kinh tế luôn thu hút sự quan tâm của<br /> 3,2 triệu lao động qua đào tạo. Sinh viên ra trường<br /> học sinh khi chọn ngành nghề. Tuy nhiên, hiện nay<br /> sẽ có nhiều cơ hội việc làm và được tham gia vào<br /> do nền kinh tế đang suy thoái nên tình hình chung<br /> các công việc như nghiên cứu, chế tạo... [9]<br /> ngành này cũng rất khó tìm việc, Việt Nam đang<br /> hội nhập thế giới nên vài năm nữa, nhân lực trong Có 18,5% số khách thể chọn ngành khác (công<br /> lĩnh vực này, không chỉ cạnh tranh với nguồn nhân an, bộ đội, thiết kế thời trang, du lịch, kiến trúc sư,<br /> lực trong nước mà còn ở các nước trong khu vực và y, dược, công tác xã hội, phóng viên, luật sư...). Có<br /> trên thế giới nên phải thật sự yêu thích ngành học 20,6% (80/389) các em học sinh còn băn khoăn chưa<br /> này và phải có sự tích lũy kiến thức ở trường, có kỹ biết chọn ngành gì.<br /> năng nghề nghiệp như kỹ năng thuyết phục, làm Thực tế cho thấy rằng, mỗi học sinh có một<br /> việc nhóm, tin học, ngoại ngữ... thì mới có thể tham mức độ nhận thức về nghề nghiệp là khác nhau, nó<br /> gia vào các lĩnh vực công việc của nhóm ngành này. phụ thuộc vào trình độ nhận thức của mỗi người,<br /> Theo suy nghĩ cảm tính của một số học sinh trong đồng thời phụ thuộc vào tính tích cực hoạt động<br /> mẫu được khảo sát, do nghề này “dễ làm giàu”, lại nhận thức của mỗi người trong việc chiếm lĩnh<br /> rất “sang” và “oai” nên các em dự định lựa chọn. Tuy tri thức. Sự hiểu biết của học sinh về nghề, về các<br /> nhiên, cơ hội việc làm lĩnh vực này là do chính bản yêu cầu của nghề là rất ít và chung chung, chính vì<br /> thân người học quyết định. Tình trạng thất nghiệp vậy mà các em rất cần được tư vấn, nhưng thực tế<br /> hiện nay là có thật nhưng không đồng đều. Xã hội thì các em lại không nhận được sự tư vấn đầy đủ<br /> đang thừa người có bằng đại học nhưng thiếu người từ các đối tượng mà các em tìm đến tư vấn, từ đó<br /> có bằng đại học giỏi thực sự. Các ngân hàng vẫn đã dẫn đến việc học sinh có sự nhận thức mơ hồ,<br /> tuyển dụng dù quy mô có hạn chế hơn. Do vậy, quan khiến học sinh chọn nghề không chính xác, dẫn<br /> trọng là phải kiên định và chuẩn bị hành trang tìm đến một hệ quả là sinh viên khi ra trường không<br /> việc của mình theo đúng yêu cầu xã hội đặt ra. Ngoài tìm được việc làm phù hợp với chuyên ngành đào<br /> ra sinh viên cần trang bị các kỹ năng ngoại ngữ và kỹ tạo, không đáp ứng được nhu cầu tuyển dụng của<br /> năng ngoại khóa. các doanh nghiệp, công ty... Song đó cũng tồn tại<br /> Các nhóm nghề: Nghệ thuật, kỹ thuật, bác sĩ một nghịch lý là nhiều cơ quan, doanh nghiệp lại<br /> thú y, chăn nuôi, trồng trọt, có ít học sinh dự định gặp khó khăn trong việc tuyển đủ nhân lực có chất<br /> chọn. Đặc biệt là nhóm ngành nghệ thuật (ca sĩ, lượng phù hợp. Từ đó đã gây nên sự lãng phí rất<br /> họa sĩ, diễn viên 0%), lý do các em đưa ra cũng dễ lớn cản trở sự phát triển của mỗi cá nhân cũng<br /> hiểu vì nó phụ thuộc vào tố chất năng khiếu của như sự phát triển chung của xã hội.<br /> bản thân, mà năng khiếu hội họa, múa hát, diễn<br /> kịch không phải ai cũng có. Trong thời kỳ công 3.2. Thời điểm học sinh mong muốn được tư vấn<br /> nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, một số nghề hướng nghiệp<br /> thuộc lĩnh vực kỹ thuật như kỹ thuật điện tử, kỹ Đại đa số học sinh trong mẫu nghiên cứu có nhu<br /> thuật cơ khí, xây dựng... đang có nhu cầu nhân cầu được tư vấn hướng nghiệp, các em mong muốn<br /> lực lớn nhưng cũng ít học sinh dự định chọn,chỉ được hướng nghiệp từ cuối bậc THCS để chọn ban,<br /> có 7,7% số mẫu nghiên cứu chọn ngành này. Có chọn nghề. Mong muốn này của các em được thể<br /> thể là vì học sinh ít hứng thú, nhưng cũng có thể hiện ở bảng 3.3.<br /> Tạp chí Khoa học Công nghệ • Số 1 (1) - 2015 23<br />  KHOA HỌC GIÁO DỤC<br /> <br /> Bảng 3.3. Thời điểm nên thực hiện hoạt động chuẩn, điểm thi tuyển của các năm trước, chỉ tiêu<br /> hướng nghiệp (n= 389) tuyển sinh, cơ hội việc làm, nhu cầu tuyển dụng, uy<br /> STT Thời điểm Số lượng Tỉ lệ % tín cơ sở đào tạo... để tránh sự nhận thức lệch lạc<br /> 1 Cuối cấp THCS 276 71,0% trong lựa chọn nghề của học sinh.<br /> 2 Đầu cấp THCS 20 5,1% Tuy nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học sinh<br /> 3 Đầu cấp THPT 70 18,0% rất cao, nhưng mức độ đáp ứng nhu cầu này thì chưa<br /> 4 Cuối cấp THPT 8 2,0% đủ vì hầu hết các hoạt động tư vấn trong thời gian<br /> 5 Cuối cấp tiểu học 15 3,9% qua chưa đạt hiệu quả. Xuất phát từ điều đó, học<br /> Tổng 389 100% sinh có nhu cầu được hướng nghiệp càng sớm càng<br /> tốt. Cụ thể là 71,0% học sinh cho rằng, việc hướng<br /> Có 71,0% (276/389) học sinh trong mẫu nghiên nghiệp cho học sinh nên thực hiện ở giai đoạn cuối<br /> cứu cho rằng, việc hướng nghiệp cho học sinh nên cấp THCS. Đó là mong mỏi hết sức chính đáng, cần<br /> thực hiện ở giai đoạn cuối cấp THCS, chỉ có 2,0% được quan tâm một cách nghiêm túc và nên đề xuất<br /> (8/389) học sinh cho rằng nên hướng nghiệp ở cuối những biện pháp khả thi.<br /> bậc THPT. Như vậy, có thể khẳng định: Hoạt động<br /> hướng nghiệp đưa vào trường trung học càng sớm Tài liệu tham khảo<br /> càng tốt. Đó là điều mà học sinh đang mong mỏi. 1. Đặng Danh Ánh (2003), Những nẻo đường lập<br /> Có thể cần chọn lọc nội dung với những học sinh nghiệp, NXB Lao động Xã hội.<br /> đầu cấp THCS, nhưng đối với những học sinh lớp 2. Climov E.A., (1971), Nay đi học, mai làm gì? NXB<br /> 9 thì rất cần thiết. Đây cũng là cột mốc quan trọng Đại học Sư phạm Hà Nội.<br /> không kém bởi từ giai đoạn này, các em bắt đầu có 3. Phạm Tất Dong (chủ biên) (2002), Hoạt động<br /> thể chủ động quyết định hướng đi cho mình: Học giáo dục hướng nghiệp (Sách giáo khoa thí điểm), NXB<br /> tiếp lên THPT, học nghề hay chuẩn bị vào đời để đi Giáo dục.<br /> làm. Chính những định hướng kịp thời sẽ tạo tiền đề 4. Phạm Tất Dong (1989), Giúp bạn chọn nghề, NXB<br /> rất quan trọng cũng như là một sự động viên, khích Giáo dục.<br /> lệ để các em đi đúng hướng mà không bị loay hoay 5. Nguyễn Hữu Dũng (2005), Thị trường lao động và<br /> trong mê cung “nghề - học” của mình. định hướng nghề nghiệp cho thanh niên, NXB Lao động<br /> Xã hội.<br /> 4. Kết luận 6. Phạm Thành Nghị (2013), Tâm lý học giáo dục, NXB<br /> Sự hiểu về nghề nghiệp, hiểu về thị trường lao Đại học Quốc Gia Hà Nôi.<br /> động, hiểu về nghề định chọn..., của học sinh rất mơ 7. Nguyễn Xuân Thức (2010), Tâm lý học đại cương,<br /> hồ và không đầy đủ. Như vậy, mặc dù lý do chọn NXB Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> nghề là hợp lý nhưng với sự hiểu biết về nghề nghiệp 8. Đào Thị Oanh, (2004), Nghiên cứu xu hướng nghề<br /> không đầy đủ sẽ làm cho học sinh nhận thức lệch nghiệp của học sinh trung học, Tạp chí Tâm lý học, số 7,<br /> lạc và lựa chọn thiếu chính xác. Vì thế, nội dung tư tr.21-27<br /> vấn hướng nghiệp cho học nên quan tâm đến: Điểm 9. http://huongnghiep24h.com<br /> <br /> <br /> SUMMARY<br /> THE CURRENT TRENDS OF CAREER CHOICE BY HIGH SCHOOL STUDENTS<br /> <br /> Le Thị Xuan Thu<br /> Center for Education research, Culture and Art<br /> <br /> The article is about the current trends of the career choice by secondary high school students in Phú Thọ<br /> province. The survey is conducted with 389 students in the school year of 2015-20016. The findings show that<br /> 91,7% of secondary high school students continue their College - University or Vocational education; What’s<br /> more, 71,0% of the students think that it is necessary and attentive for schools to carry out the vocational<br /> education for students at the end of the junior high school education period.<br /> Keywords: Career, trends of career choice, trends of career choice by students.<br /> <br /> <br /> 24 Tạp chí Khoa học Công nghệ • Số 1 (1) - 2015<br />