Tìm hiểu những căn bệnh sinh sản thường gặp ở gia súc: Phần 2

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:102

Thêm vào BST

Báo xấu

8
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nối tiếp nội dung phần 1, phần 2 cuốn sách "Bệnh sinh sản gia súc" tiếp tục trình bày các nội dung về các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh sản của gia súc. Trong mỗi trường hợp các tác giả đều đề cập đến triệu chứng bệnh, cách chần đoán, tiên lượng bệnh và phương pháp điều trị có hiệu quả. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tìm hiểu những căn bệnh sinh sản thường gặp ở gia súc: Phần 2

CHUONG III NHUNG vEU TO ANH HUONG D~N SV SINH SAN eVA GIA sue ,Ngoai hai yeu t.o rat quan trQng'la gi6ng va thuc an, can nen nhung yeu to sau day: I. YEU TO B~NH: c6 kha nang giarn hoac lam mat suc sinh san cua gia sue, II. YEU TO QUAN L Y NUOI DUONG CON GIONy (due va cai) nham duy trl va phat huy cao d¢ kM nang sinh san cua chang. Yeu to nay phai ducc Cl;I th€ hoa bang nhirng ti~u chusn, dinh muc, eM' dq phil hop. 0 nuoc ta yeu' t6 quan ly nuoi duang chua dUc;1C coi trong dung mire nen nhat dinh anh huang den vi~e lam giam sdc sinh san cua dan gia sue. Ill. YEU TO MOl TRUONG: can chu y den tu6i con giang, s'l,[ nuo! duong va khai thac chung, mua sinh san. C6 m
thai. Tuy v:)y cung co nhirng ngoai I¢: be cai 12 boac 15 tudi. len nai 5 tuoi ma \'~n chua de rat. tot. o IllQt. s6 loai gia sue co chu ky dong due theo mila, thni ky sinh san dong khung trong In¢t. thai gian cua nam. Mua sinh san phu thuoc vao d(> dai cua ngay We Iii thai gian co a~h sang mat t.rni, Trong quang pho mat t.rilL cac tia cue tim co hieu qua T1H)nh nhat. o ngua cai.. bueng trung heat u¢ng deu u:~nnhat tir thang 6 Mn \ thang 7: luc nay ngua cai nit d~ thu thai Dung anh sang nhan tao co the thuc ngua cai d(mg due sorn hen thuong l~. Mua sinh sa n ella ciru va de 1;\ mua dong, nhung co t.he thay doi b?mg each thay doi cuorig di) anh sang, len cai khong co mua sinh san ric'ng biet .. Cac y~u to cua khi hau nhu nhict do. d¢ am kh6ng khi co lien quan den nhimg thay clui mua sinh san rieng biet. Cac yeu t6 cua kbf hau nhu nhiet d¢, d(l am khong khi co lien quan den nhirng thay doi mua sinh san cua bo cai. Bo cai hay de sinh doi tl1 thang 10 den thang 12. Bo cai deng due tra l ai sau khi de 2 thang. Ty l~ d~u' thai cua loai nhai lai phu thuoc vao thai gian phoi giong tinh tu sau khi de, Thai gian sau khi de Ty l~ 'h d~u thai --+-----.-------i 1 thang 48 1 den 2 thang 62 2 den 3 thang 75 168
Nhirng conr·bb cai moi de d11n'g Thai diem ly Ph6i gi6ng qua due tuong cham • Budi sang truae Cung ngay Sang hom sau 9 gib Budi sang tit 9 Cung ngay vila Sau 10 gib sang gib den 12 gib We rat muon hom sau hoac sang hOm sa\l vila hie rat scm Budi chieu Sang hom sau HOm sau tit 10 gib trfJ di 169
Ngua cai dong due tra lai trong vong 15 ngay (thuong lit 9 ngay) sau khi de. Luc nay cho ngua cai ph6i gi6ng thl rat dli d~u thai. N~u kheng cho ph6i gi6ng sa co nhieu con ngua cai khong d
dugc chia thanh ba loai. a) Nhung hocmon co chur nang sinh due doc trung - Hocmon thuy truce tuyen yl!n F.S.H (viet tat cua FollicuJe stimulating hormone) kich thich nang trung va gay d~ng due. - Hormone L.H = I.C.S.H (viet tAt cua Interstitial - cellstimulating hormone) kich thich 5V hinh thanh th~ vang, giup cho trirng' dA thu tinh lam t6 va phat trifin, ngan can dQng due xudt .hi~n trong thai ky tli cung mang thai. Nhung hocmon tuong tv nhu L.R gbm co: - P.M.S ::;:: P.M.S.G (viet tat cua Pregnant mare serum va Pregnant , mare serum gonadotrophin) nghia IS. huyet thanh ngua chua, con goi III prolan A. H.C.G (viet tat cua Human chorionic gonadotrophin) con goi 13. P.U (viet bit cua Pre gnant urine) tuc la prolan B. b) Nhiaig hocmon. eua tuyen. duoi dOi rna chuc nAng chu yeu Is kich thlch va dfeu hoa slf. bai tiet hocmon cUa thuy truC1C tuyen yen. e) Nhiing hoemon can thiep vQ.O eu chuyen h06. chung eua co the ua. co tinh. hucmg din chile natig sinh due nhu hocmon tuyen giap trang, hocmon vo thuong than, hocmon tuyen ~n giap. 171
Do cau true hoa hoc khac nhau, nhung hocmon co chirc nang sinh due lai chia thanh hai nhom Ion: nhimg hocmon co darn va nhirng hocmon steroit. Trong nhom hocmon steroit can chu y nhung estrogen t1,( nhien va nhirng' estrogen nhan tao. + Estrogen t1,( nhien Ph6i hop voi nhfing hocmon khac estrogen tt! nhien tham 'gia phat trien nit tinh, hi? may sinh due va bliu vu cua can cai, cac chu ky d¢ng due.
- Dienoestrol co tac dung I1c ch€ s\1 bai tiet hocmon tuyen yen. Nhirng hoa hop nay cung co nhirng tinh chat sinh h9C gi6ng nhu estrogen t\1 nhien, nhung con them 2 uu di~m nua la cho u6ng cling co hieu qua va gia ha. Thy nhien estrogen t\1 nhien va estrogen nhan tao duoc dung chu yeu thea dl10ng ti~m (duoi da hoac vao bap thit) hose cay vien nen dl1{1i da cO (sue v~t len) va dudi da u vai (cho) de' thuoc tan cham. Estrogen duoc dung trong cac truong hop sau: - Say thai a giai doan phoi thai (bo cai): theo tac gia Brosa t.hi 10 den 20mg estrogen luc con vat bat dAu dong due se lam cho tli cung giu chac phei thai. - Thao to cung (be, cai): khi sat rau hoac tu cung tlch mu thl tiem 25 den 50 mg dung dich dau estrogen. 48 ho~e 72 gto sau, tiem nhac lai. Hom sau hoac hom sau nua, co thg tiem b6 sung hocmon thuy sau tuyen yen. Lam can sua (cho cai): tiem duel da hoac vao bap thit .dung dich dau stilbeostrol vai lieu 2 den 5mg. Nhac lai 3 Ian, each nhau 48 tieng dong ho, Tiem ph6i hop prolan B. - Lam ngirng trang thai co chua (cho, meo cai): a cho cai truce ngay thu 15 ke' tu khi giao phdi, tiem 3 mui estrogen m6i mui tit 2 den 3mg, mui no each mui kia 48 tieng dong ho. o meo cal thi dung 1/2 lieu va ciing thea nhip di~u nhu a cho Cal. 173
- Tuyen tien li~t phi' dai (cho due): CU hai hoac b6n tuan I~ tiem mot I§.n tu 2 den 4mg hoac cay met vien nen 50 den 75mg duoi da: tac dung cua vien nen ti~p ditin nhieu thang. Kham tuyen tiEm li¢t qua true trang de quyet dinh cay nhac lai. - B~nh da li~u gAn voi nhung r6i loan sinh due (cho): ti@m tu 2 d~~ 4mg estrogen, nhAe lai hai hoac ba lan, VCli khoang each 10 ngay hOi len eM dau thuoc rna co 1,5. den 3mg estrogen. 2. Progesterone The vang La nguon gee sinh 11 quan trong nhat cua progesterone. Rau thai cung tiet ra progesterone voi luong khac nhau tuy thea laid v~t .. Progesterone con duoc phan lap tu d ich hoan va tuyen thuong than ~ai s6 luong nho. Hoa , hoc cung da Wng hQP ducc progesterone tu chat tiet maxterol ella ~u nanh va gan day tu cholesterone, sapogenine, axil m~t ... Cling nhu chat steroit khac, progesterone khong tich luy trong co tM; hoac Iii no duoc su dung rat nh anh hoac la hi dEW thai sau khi trai qua m(>t qua trlnh 6xy boa, trong do gan dong mot _vai tro quan trong. Do la Ii do giai thich lac dung rat yeu cua progesterone qua ducng uong. LUQng progesterone bai tiet hang ngay thay d6i thea tinh trang sinh 11 cua tUng con v~t; bo cal co tM bai 174
wrt tu 100 d€n 300mg trong qua trlnh mang thai. Do progesterone bisn nhanh trong bQ may tuan hoan, no can duqc san sinh lien t\1C de bu dap lai S\1 tieu huy nay. Progesterone rat can de duy tri trang thai co chua. Nhung mu6n lam duoc chtic nang nay thl progesterone can duoc foliculine ' h6 tro. Progesterone bao dam cho trung .. chin tiep tuc song duoc sau khi da tach khoi buong trung, d6ng thai giup cho trung da thu tinh lam t6. Progesterone con tham gia dieu hoa chu ky dong due: ham luong progesterone giarn di (J cuci chu ky dong due anh huang true tiep hoac gian ti~p den 51:( bai tiet hocmon tuydn yen F.8.H, hocmon nay giup cho trung chin va 1110 dau mot chu ky d
th uong thi tiem progesterone truck khi cho con cai giao ph6i. De' chua ~nh ~Qng due ii~n tuc thl cu 15 ngay ti~m progesteron mot Ian vao bap thjt vdi lieu luong» Bo cai, ngua cai: 50 den 100mg Ciru cai: 10 den 15mg, len cai: 15 den 25mg CM cai: 2 eMn 5mg. 3. Progestagen Progestagen 1a mot hoat chat hoa h9C ding co met 56 tinh chat cua progesterone, co the sli dung de kiem scat chu ky d(mg due cua phu nu va gia sue cai. Nhan y dung chung de ch€ tao nhfrng thu6c tranh thai :'va di~u tri mo t 56 truong hop r6i Ioan kinh, nguyet vA vo sinh. Thu y dung thuoc de gay dOng due dong h(> (J gia 5UC cai (00,' de,' ciru, len). , Progestagen chia thanh hai nhorn Ion: nh6m steroit va nh6m khOng .steroit. Nh6m steroit gam co: - Nhirng d!n chat cua progesterone. - Nhirng dAn chat cua testosteron trong do chat endroxyprogesteron co hoat life bang 113 cua progesterone. Nhirng dan chat cua 19 - nor - testosteron. - Nhirng dAn chat cua 3 - ' desoxy - nortestosteron 176
trong do chat linestrenol dang chu '} vi nguCli ta phOi hop n6 vol chat mestranol de ch€ tao ra bi~t duoc lyndiol met thuoc tranh thai cho phu ntt l'8:t c6 ket. qua. Chat 6 - methyl - linestrenol fat gan chat linestrenol ue ch€ manh trtrng rung. - Nhirng chat dong phan steroit ella progesterone. Nhom khong steroit c6 chat I.e.! 33.828 "uc metalybuya la dang chu y vl- n6 duoc dung de gAy d(".ng due dong hI) rat t6t (J Ion nai. Neu estrogen lei hocmon chi huy sinh due ella con cai thl progesterone 3. lit hocmon chi huy su mang thai. Hai hocmon nay Jan IUc;1t tac d¢ng vao hi? may sinh due cal, doi khi chung chong nhau, nhung thuong thl giup ee LAn nhau. Vi du muon chuan b! cho tu cung ti€p nhan cai thai thl progeste.rone din ducc folliculine h6 trc. Ty l(i t6i uu giua s6 luong estrogen va progesteron quyet dinh fmh huang khiic nhau cua chang doi vdi ht) may sinh due cai. Nhtrng anh huang nay thay d6i tuy thea tung con cai, thai diem va each dung eac hocmon tr~n. 4. Gonadotropine Trong danh tu gonadotropin nguoi ta gt)p nhirng hocmon tr~c tiep klch thlch Quang trung cua con cai va tinh hoan cua con due. Nhirng hocmon nay ngubn g6c tu thuy truoe tuyen y~n, rno d~m eua rau thai, nhirng diu true d~c hi(it cua tit cung. 177
Nhung hocmon chu yeu cua thuy truce tuysn yen la: Hocmon F.S.H kich thich trung phat trien va chin, dong thai phoi hop vdi hocmon L.H de' kich thich S\1 sinh san tinh trung. F.S.H tan trong mroc va dung dich amen sunfat nira baa hoa. Trong luong phan ttt ella no a len 113.29.000; (1 dIU III 67.000. Enzympthialine ella nude bot pha huy -F.S.H. - Hocmon LH = ICSH kich thlch nhung te bao ke va chi tac d9ng vao buong trung da duoc hocmon FSH tac dong truce, lam eho trung rung va nang trung hlnh thanh the Yang. 0 can due, hoemon nay kich thlch tuyen ke hili te testosteron. LH tan trong nuoc, khong tan trong dung dich amon sunfat mra bao hoa. Trong luong phan tu cua no thay dcii thea 10M gia sue, 28.000 a ciru, 45.000 i; len. - Hocmorr LeT tac dong VaG tuyen vu va chi dao hoat d9ng ella the yang. NUde tieu cua nhung phu nft hoi xuan rat giau hocmon sinh due. San pham chist xuat vira cd nhirng tinh chat cua hocmon FSH, vira co nhung tinh chat cua hocmon LH, duoc goi la HMG (viet tat cua Human menopausal gonadotropin). Nhung hocmon. gonadotropine nguon. g6c ngoai tuyen. yen La: - Hocmon PMS = PMSG co trong mau cua ngua cai chua nhieu nhat tir ngay mang thai thu 40 den ngay thu 150 va kh6ng bi dao thai qua nucc tieu. Hocmon 178
nay con c6 ten III prolan A. Do vira co tac dung cua FSH vira ella LH, nguoi ta nghl rang no ill s\,1 ket hop cua hai hocmon nay. Ngay nay nguo! ta bh~t 1'0 prolan A la mot chat duy nhat. nhung chua phan lap ducc iJ dang tinh khist. 0 trang thai kho va dung djch, no deu bi pha huy. M6i truong axit pha huj no nhanh hen. 'Irong hrong phan ttl cua hocmon prolan A khoang 70.000. 0 trang thai dung dich t.rung tinb hoac kiem .nhe thi prolan A tuong dui ben vung, con d trang thai dung dich ki'em thi no mat hoat 1\,1
due, con LH thl tac dqng VaG nhirng t.e bao ke. Nhung te bao nay tiet ra hocmon testosterone co chuc nang kie'm soat 51,! phat trien cua nhung co quan sinh due phu, ban nang sinh due v a su sinh san tinh trung. Luc con cai hat dau co thai, hocmon HCG keo dai hoat d(lng cua the vang. Cling nhu LH no kich thfch trtirig rung va bao v~ thai 0 con cai. 0 con due, no tac dong vao roo ke de kich th1ch su hili tiet testosteron . .SI,! hili tiel gonadotropine cua thuy truce tuyen yen phu thuoc vao bocmon ma kich to kiem soat 91;1 bai tif!l. Noi chung estrogen giam bai tiet FSH va tang bai tiet LH. Progesteron tac d9ng nguoc lai. Hocrnon nam chu yeu giarn bai tiel LH, thil yeu mei gi am bai tiet FSH. Can chu y nhirng quan h~ qua lai nay khi dung thuclC chua mot hQi chirng thuoc tuyen yen thl D10i thu diroc ket qua t6t. each sl1 d\lng gonadotropine a) Prolan A D6i voi con due hocmon nay dU'qc dung khi con v~t kMng chiu nhay cai, tinh dich cci it hoac kheng co tinh trung. Eo uil. ngua due truong thiinh. . eu 3 ngay tism m
L phan nao d6 thi phai dieu tr] cho khoi trtloc khi dung hocmon. - Neu buong trtrng' co the yang thl phai ki€m tra xem con cai co chua hay khong. - Neu thay ca hai bubng trdng bi xC1 va the tich nh6 hoac con cai' t6 ra eo dang dieu due voi nhirng bQ phan sinh due ben ngoai va ben trong nho be thl phai su dung hocmon that than trong. Bo cai Sau khi de khong dong' due tro lai thi tiem bap thit hcac tlnh mach 1.500 den 3000 VI. Co the phoi hop voi mot lieu nho (2,5 den 5mg) estrogen- tiem cham 0 met vi tri khac, tM vang ton tai tau thl ti~m bap thit hoac tlnh mach 2000 den 3000 VI. 181
Chu kS' d(mg due blnh thucng (ve d¢ dai va nhip di~\! I nhung COil cai vtin kh6ng co chua mac dau da cho nhay true tiep va thu tinh nhan tao nhisu Ian trong dieu kien v~ sinh tat va con v~t khong mile ml)t ~nh nhiem trung nao. Nguyen nhan co the do trung khong chin do con vat thieu prolan A. 'I'iem bap thit hoac tlnh mach 1500 den 2000 VI hic ehu ky dOng due bAt dau, sau do cho nhay true W~p hoac lam thu tinh nhan tao hai Ian, vao gib thu 24 va 36. Ngua cai Dong d\1C than! lang hoac dQng due binh thuong nhung can cai kh6ng co chua, vi trung khOng chin hoac chin do dang thl tiem tinh mach 1.500 d(in 3000 UI phoi hop voi tiom estrogen - cham \ 10 den 20mg) Ct mot, vi td khac de gay d9ug due. Khi dQng due dd xuat hien th] tiem tlnh mach 2000 VI lam mot Ian, situ do 24 va 48 gib thl cho ph6i gi6ng true W!p boac lam thu tinh nhan tao. Lan. nai Lngdue kem thea rung trung. 182
Ciu: cai Mila nghl sinh due thl tism hai Ihn pro geste ron , m6i lhn 50mg, ba ngay ti~m mot Ian. Hai ngay sau tiern bap thit prolan A thl se gay duoc dQng due va co chica trai mila (t rudc do cling phai tiem prolan A cho ciru due gi6ng). Mua sinh due muon cho nhieu trung rung thl khi di?ng due bat dau, tiem tinh mach 1000 VI, den ngay thu 14 cua chu ky d(>ng due lai Hem hap thit 1000 VI njra, 24 gio sau khi can thiep, trung s~ rung nhieu. Gila cai Hoi chung' loan dudng phi sinh due thl tiern cac loat 4 den 8 mui 500 VI cho nhung con cho dttai 25 kg va cac -Ioat 4 den 8 mui 1000 VI cho nhirng con cho co trong luong tren 25 kg. Sau moi Ioat Hem prolan A nen tietn ph6i hop mot estrogen - t6ng hop (2 mg). D(lng due rna khong co chtta thl tietn bap thit mot Ian 500 UI cho chd dttoi 25 kg. Ch6 nang trim 25 kg thi tiem b8.p thit 1000 VI hie bat dhu dQng due. bj Prolan B D6i vdi con due. Tinh hoan. an d ngua con: do thieu su tac d(mg cua tuyen yen, tinh hoan khong xu6ng bel va nam lai trong 183
bung, ben hoac vung chau. Prolan B giup cho tinh hoan di chuyen va c6 dinh vi td. Tuy thea tuoi cO' hai ngay tiern M.p thit mot Ian tv 1000 den 3000 UI. Moi dgt U6m 5 Ian. Sau khi tinh hoan da xu6ng dung vi trl va bi teo thl dung testosteron giu p cho no kh6i phuc the tlch blnh thucng. Khong ham nluiy cai: dung prolan B xen ke voi prolan A vci li~u 2000 den 3000 DI m¢t Ian hem (tiem ttl 2 den 3 Ian}. D6i vai con cai. NhC! kham co h~ th6ng qua true trang de xac dinh chan dean b¢ may sinh due. Neu co ~nh nhi~m trurig (ttl cung co mu, viern nQi mac tii cung ...) thl phai dfeu tr] cho khoi truce khi sii dung hocmon. Bo cai Buong trirng' u .nang, can v:}t d¢ng due lien t\1C thl tiem tlnh mach met Ian 500' UI hoac tiem bap thit 10.000 den 15.000 DI. Co the ket hop tiam met hocrnon - nam a mQt "1 trf khac. Sau 15 ngay rna b$nh it chuyen bien thl tiem nhac Mat sira, can sua thl. tiem tlnh mach m¢t Hin 5000 DI hoac tiem tlnh mach 3 lan, m6i ngay m¢t lap, mdi Ian 500 den 1000 UI se lam cho bau vu tiet sua tro lai. 184
Ngua cai Dong du c keo dai: ngua cai thuong thieu prolan B nen the vang hlnh thanh khOng day du lam cho chu ky d(lng due keo dai qua rmic. Trung rung tham lang nen kho xac djnh thai di~m giao phoi tei uu, du ki€m tra nhieu Ian buong trung qua true trang. Cung co khi trung rung va duoc thu tinh nhung kheng lam to. Dong due lien t.uc bieu hien bang mot trang thai tam ly qua dang, boc l¢ that thuong. Sb qua true trang co t.he thay mot trong hai buong trung co hien tuong sau: Hoac co nh iau trung nho, duong kinh 1 den 2 em, ' vo day kern theo nhiing khoang each giiia cac chu ky dl?ng due dai va that thucng, - Hoac c~ nhiing trung Ion va mong, ducrig ki nh 5cm hoac to hen , gay ra dong due keo dai . Trong d. ba truong hop tren tiem tlnh m ach 5000 VI hoac tiern hap thit 10.000 den 15.000 VI. Ngay hom sau cho nhay true tiep hoac lam t.hu tinh nhan tao. Neu can thi trong cac chu ky dong due ve sau tiem nhac lai nhu tren mot ngay t ruce khi cho giao ph6i. - Mat siia tiem mot Ian 5000 VI. Loti cai Thing bi u nang: cung co hai loai u nang, Ian va 185
nho. Bieu hi~n bAng dQng due rat that thuong va khi d1jng due thi 19n cai hung du nhu len due giang. N~u u nang Ion thl am v~t cua Ion nai thuy thung. T'iem bap thit 2 mui tir 1000 den 2000 UI, mui no each mui kia 2 ngay hoac tiem tlnh mach mot mui 1000 UI. Mat SUa tbl tiem hap thit 1000 VI boac tielll tlnh mach 500 UI. Ch6 cai Chua gia, con goi la chua than kinh: cho duoi 25 kg thi tiem bap thit 500 UI; ch6 tren 25 kg thl tiem hap thjt 1000 UI. Co the kel hop tiarn sorn hocmon - nam (25mg). Dong due lien tuc thi dung sam prolan B: cho duci 25 kg thi tiem b ap thit hai hoac ba mui 500 UI. Ch6 tren 25 kg t01 tism bap thit 1000 Ul. Mui tiem no each mOi tiern Ida 2 ngay. Tu eung co mil kern theo buong trtrng' h! u nang thl chua nhu tren. Mat sua: doi voi ch6 cai to de Ian dau, bau vu phat trien kam hoac dai vai cho cai da de nhieu Ian tuy thea the trong tiem 1 hoac 2 mui 500 den 1000 UI. C) Phoi hop prolan A va prolan B Dung phoi hop prolan A va prolan B {J IQn nai de: 186