Tính hai mặt của toàn cầu hóa kinh tế và vấn đề hội nhập kinh tế quốc tế ở Việt Nam

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 28, 2005<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TÍNH HAI MẶT CỦA TOÀN CẦU HÓA KINH TẾ VÀ VẤN ĐỀ HỘI NHẬP <br /> KINH TẾ QUỐC TẾ Ở VIỆT NAM<br />  Nguyễn Thị Tỵ<br /> Trường Đại học Kinh tế, Đại học Huế<br /> <br /> 1. Khái niệm và bản chất của toàn cầu hóa kinh tế:<br /> ­ Khái niệm toàn cầu hóa kinh tế:<br /> Về mặt kinh tế, có thể hiểu toàn cầu hóa (TCH) là quá trình lực lượng sản xuất <br /> (LLSX) và quan hệ  kinh tế  vượt khỏi biên giới quốc gia và phạm vi từng khu vực, <br /> lan tỏa ra phạm vi toàn cầu. Trong đó, hàng hóa, vốn, tiền tệ, thông tin, lao động,...  <br /> vận động thông thoáng; sự phân công lao động mang tính quốc tế; mối quan hệ kinh  <br /> tế  giữa các quốc gia, khu vực đan xen nhau hình thành mạng lưới quan hệ đa tuyến <br /> vận hành theo các "luật chơi chung" được hình thành qua sự  hợp tác và đấu tranh  <br /> giữa các thành viên trong cộng đồng quốc tế. Trong xu thế toàn cầu hóa, các nền kinh  <br /> tế quan hệ ngày càng mật thiết với nhau, tùy thuộc lẫn nhau.<br /> ­ Bản chất của toàn cầu hóa kinh tế (TCH KT)<br /> Cũng như bất kỳ hiện tượng chính trị, kinh tế, xã hội khác, toàn cầu hóa kinh tế <br /> phản ánh tương quan lực lượng giữa các nước, các lực lượng tham gia quá trình đó.  <br /> Từ sau khi Liên Xô tan rã, Chủ nghĩa xã hội (CNXH) bị xóa bỏ ở các nước Đông Âu,  <br /> tương quan lực lượng trên thế  giới thay đổi không có lợi cho các lực lượng cách <br /> mạng. Về kinh tế, các nước công nghiệp phát triển nhất là Mỹ chi phối nền kinh tế <br /> thế giới từ sản xuất tới vốn, công nghệ, xuất khẩu, dịch vụ, thông tin và giữ  vai trò  <br /> chủ chốt trong nhiều tổ chức kinh tế. Từ đó, Mỹ và các nước công nghiệp phát triển <br /> tìm mọi cách áp đặt quyền thống trị, "các luật chơi" có lợi cho chúng. Tính chất đế <br /> quốc của quá trình toàn cầu hóa kinh tế đang diễn ra hiện nay và ngày càng thể hiện <br /> rõ. Trong văn kiện Đại hội IX ­ Đảng ta đã nhấn mạnh: TCH KT là một xu thế khách  <br /> quan lôi cuốn ngày càng nhiều nước tham gia. Xu thế này đang bị  một số nước phát  <br /> triển và các tập đoàn kinh tế  tư bản xuyên quốc gia chi phối, chứa đựng nhiều mâu  <br /> thuẫn, vừa có mặt tích cực, vừa có mặt tiêu cực; vừa có hợp tác vừa có đấu tranh...<br /> 2. Tính hai mặt của quá trình TCH KT:<br /> TCH KT là xu thế khách quan đối với tất cả các nước trên thế  giới. Tính tất  <br /> yếu khách quan của TCH KT được thúc đẩy bởi các tiến bộ mạnh mẽ của cuộc cách <br /> mạng khoa học công nghệ  hiện đại, đặc biệt là sự  phát triển như  vũ bão của công  <br /> nghệ thông tin. TCH KT có sức hấp dẫn vì nó làm cho nền kinh tế của các quốc gia <br /> 5<br /> nếu khéo vận dụng trong chiến lược hội nhập thì sẽ phát huy được lợi thế của mình,  <br /> được bổ sung những yếu tố mới, hình thành một cơ cấu kinh tế hợp lý và hiệu quả <br /> hơn, thúc đẩy sự  tăng trưởng kinh tế  trong nước. TCH KT đang ngày càng lôi cuốn <br /> nhiều dân tộc, quốc gia có trình độ  phát triển kinh tế, chế độ  chính trị  ­ xã hội khác  <br /> nhau tham gia. Tuy nhiên, trong giai đoạn hiện nay và trong nhiều năm tới TCH KT <br /> chưa phải là công thức tối ưu cho tất cả các quốc gia, dân tộc. TCH KT chưa phải là  <br /> môi trường tốt đẹp mà vào đó ai cũng thắng, ai cũng có lợi như nhau và không ai phải  <br /> trả giá. Xu thế TCH KT diễn ra không trôi chảy, dễ dàng mà phải thông qua quá trình  <br /> vừa hợp tác vừa đấu tranh giữa hai nhóm nước: các nước phát triển và các nước đang  <br /> phát triển, trong sự thống nhất và mâu thuẫn giữa TCH và liên kết khu vực, giữa tự <br /> do hóa và bảo hộ mậu dịch...<br /> 2.1. Những tác động tích cực của TCH KT:<br /> ­ TCH KT thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của LLSX, đưa lại sự  tăng trưởng  <br /> cao cho nền kinh tế thế giới. Trong đó, cơ cấu kinh tế thế giới có bước chuyển dịch  <br /> mạnh về  chất: Tỷ  trọng các ngành công nghiệp chế  tạo và dịch vụ  dựa vào công <br /> nghệ cao và tri thức tăng mạnh. Đây là cơ hội và tiền đề  hết sức quan trọng cho sự <br /> phát triển và hiện đại hóa xã hội loài người. Các nước có nền kinh tế  chậm phát  <br /> triển nhờ  tham gia TCH KT họ  có điều kiện tiếp nhận các nguồn lực phát triển từ <br /> bên ngoài như vốn đầu tư nước ngoài, công nghệ chuyển giao, kinh nghiệm tổ chức  <br /> quản lý... khai thác và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực trong nước như lao động, <br /> đất đai, tài nguyên... thúc đẩy nhanh sự tăng trưởng kinh tế trong nước.<br /> ­ TCH KT thực chất là mở rộng và phát triển thị trường toàn cầu. Sự giao lưu  <br /> hàng hóa thông thoáng hơn, hàng rào quan thuế và phi quan thuế bị dỡ bỏ, nhờ đó trao <br /> đổi hàng hóa tăng mạnh, có lợi cho sự phát triển của các nước. Nửa đầu thế kỷ XX, <br /> kim ngạch buôn bán của thế  giới tăng 2 lần, đến nửa sau thế  kỷ  XX, do cắt giảm <br /> hàng rào quan thuế và phi quan thuế nên kim ngạch buôn bán của thế giới đã tăng 50  <br /> lần. Sự phát triển mạnh mẽ thị  trường toàn cầu dưới tác động của toàn cầu hóa đã  <br /> cho phép các nước đang và chậm phát triển có thể tận dụng các nguồn lực của mình,  <br /> nhất là nguồn lực lao động dồi dào để  tạo ra lợi thế cạnh tranh trong một số ngành  <br /> công nghiệp chế tạo và dịch vụ.<br /> ­ Dưới tác động của quá trình TCH, những thành tựu của khoa học ­ công nghệ <br /> được chuyển giao nhanh chóng và ứng dụng rộng rãi tạo điều kiện cho các nước đi <br /> sau trong sự  phát triển kinh tế  có điều kiện tiếp cận với những thành tựu mới của  <br /> khoa học ­ công nghệ để phát triển.<br /> ­ Cùng với quá trình TCH KT, nguồn vốn đầu tư quốc tế tăng mạnh góp phần  <br /> điều hòa dòng vốn theo lợi thế  so sánh tạo điều kiện cho các nước tiếp cận được  <br /> nguồn vốn và công nghệ từ bên ngoài, hình thành hệ thống phân công lao động quốc <br /> <br /> <br /> 6<br /> tế có lợi cho cả bên đầu tư và bên nhận đầu tư. (Tổng số vốn đầu tư ra nước ngoài  <br /> năm 1997 gấp 800 lần năm 1914)<br /> ­ TCH KT thúc đẩy sự cải cách sâu rộng các nền kinh tế quốc gia và sự hợp tác <br /> khu vực để  các chủ  thể  này có thể  nâng cao vị  thế  cạnh tranh và phát triển được <br /> trong nền KTTT thế giới.<br /> ­ TCH làm cho mạng lưới thông tin và giao thông vận tải bao phủ toàn cầu góp <br /> phần làm giảm chi phí sản xuất, hạ  giá thành sản phẩm, nâng cao hiệu quả  kinh <br /> doanh, sự giao lưu thuận tiện nhanh chóng...<br /> ­ TCH KT mang lại lợi ích nhiều mặt cho các tầng lớp dân cư. Mọi người có  <br /> điều kiện tận hưởng các sản phẩm và dịch vụ mới, rẻ từ khắp nơi trên thế giới. Đặc <br /> biệt những người lao động  ở  các nước nghèo có cơ  hội tiếp cận với thị  trường lao  <br /> động quốc tế, tham gia vào hệ thống phân công lao động quốc tế.<br /> ­ Về mặt chính trị, quá trình TCH KT làm gia tăng tính tùy thuộc lẫn nhau giữa  <br /> các quốc gia có lợi cho cuộc đấu tranh vì hòa bình, hợp tác và phát triển.<br /> Tóm lại, dưới tác động của TCH KT, thế giới ngày nay trở thành một thế giới <br /> thống nhất trong đa dạng. Các nền văn hóa giao thoa, con người ngày càng có điều <br /> kiện hướng tới sự phát triển toàn diện. Cùng với TCH là xu thế khu vực hóa. Xu thế <br /> khu vực hóa phản ánh sự  khác biệt và mâu thuẫn về  lợi ích giữa các quốc gia, khu <br /> vực trong một thế  giới đa dạng, trong đó sự  hợp tác và liên kết quốc tế  ngày càng  <br /> tăng lên nhưng cuộc đấu tranh vì lợi ích quốc gia, dân tộc, khu vực cũng rất gay gắt  <br /> và quyết liệt. <br />    2.2. Những tác động tiêu cực của TCH KT:<br /> Những tác động tiêu cực của quá trình TCH KT bắt nguồn từ nguyên nhân cơ <br /> bản là các nước công nghiệp phát triển, nhất là Mỹ hiện còn chiếm ưu thế trong nền <br /> kinh tế  thế  giới, thao túng quá trình TCH KT, lợi dụng quá trình TCH KT để  tăng <br /> cường bóc lột các nước nghèo thu lợi nhuận độc quyền cao. Có thể nêu ra một số tác  <br /> động tiêu cực sau đây của quá trình TCH KT:<br /> ­ TCH KT thông qua tự do hóa thương mại thường đem lại lợi ích lớn hơn cho <br /> các nước công nghiệp phát triển vì sản phẩm của họ có chất lượng cao, giá thành hạ,  <br /> mẫu mã đẹp, do đó có sức cạnh tranh cao dễ  chiếm lĩnh thị  trường. Mặc khác, tuy <br /> nói là tự  do hóa thương mại song các nước công nghiệp phát triển vẫn áp dụng <br /> những hình thức bảo hộ công khai (như áp dụng hạn ngạch) hoặc trá hình (như tiêu <br /> chuẩn lao động, môi trường...). Tuy có chuyển giao công nghệ  song các nước công <br /> nghiệp phát triển thường không chuyển giao những thành tựu mới nhất mà thậm chí <br /> là chuyển giao những công nghệ lạc hậu hoặc đã khấu hao hết giá trị  vào các nước  <br /> chậm phát triển. Điều này tác động xấu đến sự phát triển kinh tế ở  các nước chậm <br /> phát triển và dẫn đến nguy cơ tụt hậu xa hơn về kinh tế ở các nước này.<br /> <br /> <br /> 7<br />  ­ TCH KT tác động trực tiếp đến lĩnh vực chính trị  và an ninh quốc gia. Nó  <br /> tạo ra nguy cơ  cho các nước chậm và đang phát triển bị  lệ  thuộc vào kinh tế, từ  đó <br /> dẫn đến lệ thuộc về chính trị, gây nguy hại đến chủ  quyền dân tộc và an ninh quốc  <br /> gia. Thông qua con đường trao đổi, hợp tác kinh tế, đầu tư, viện trợ, cho vay theo  <br /> hướng khuyến khích tư nhân hóa, các thế lực đế quốc đứng đầu là Mỹ muốn áp đặt <br /> hệ tư  tưởng tư sản vào các nước khác, thực hiện "diễn biến hòa bình" thay đổi chế <br /> độ xã hội theo hướng thân phương Tây. Đối với các nước XHCN, chúng tìm cách xóa  <br /> bỏ chế độ XHCN và vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng Sản...<br /> Thông qua con đường kinh tế, Mỹ và các thế lực đế quốc tìm cách gây sức ép  <br /> với nhiều nước khác trong đó có các nước đi theo con đường XHCN về  những vấn  <br /> đề  dân chủ, nhân quyền, dân tộc, tôn giáo..., dùng mọi hình thức để  can thiệp vào <br /> công việc nội bộ của nước đó.<br /> ­ TCH KT làm trầm trọng thêm những bất công xã hội, làm sâu thêm hố ngăn <br /> cách giàu nghèo trong từng nước và giữa các nước. Những nước được hưởng lợi  <br /> nhiều nhất trong quá trình TCH KT là những nước có nền KTTT phát triển (Mỹ, EU, <br /> Nhật...), những nước chịu nhiều thiệt thòi nhất trong quá trình TCH KT là những  <br /> nước có nền kinh tế đang và chậm phát triển, các yếu tố của KTTT chưa được hình  <br /> thành đồng bộ.  <br /> Theo báo cáo của chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP), toàn thế <br /> giới vẫn còn hơn 1,2 tỷ người nghèo. Hiện tại, dân chúng ở 85 quốc gia có mức sống <br /> thấp hơn so với cách đây 10 năm. Các nước công nghiệp phát triển, với khoảng 1,2  <br /> tỷ  người, chiếm 1/5 dân số  thế  giới hiện đang chiếm tới 86% GDP toàn cầu, trong  <br /> khi đó các nước nghèo chiếm 1/5 dân số thế giới nhưng chỉ tạo ra 1% GDP toàn cầu.<br /> Năm 1985, thu nhập bình quân tính theo đầu người ở các nước giàu chỉ gấp 76  <br /> lần so với các nước nghèo thì đến năm 1997, sự chênh lệch này đã tăng: 288 lần.<br /> Theo tổng kết của UNDP, từ khi diễn ra quá trình TCH đến nay, trên thế giới  <br /> có 10 nước giàu lên, 130 nước nghèo đi, trong đó 60 nước GDP bình quân đầu người  <br /> thấp hơn trước khi tham gia TCH. Tổng số  nợ  nước ngoài của các nước kém phát  <br /> triển lên tới gần 2000 tỷ  USD. Trong đó, 250 tỷ  thuộc 41 quốc gia kém phát triển  <br /> nhất. Trong số  những nước vay nợ  để  phát triển, chưa đến 10% số  nước có khả <br /> năng trả được nợ. Số còn lại biến thành con nợ lưu cữu. Nợ nước ngoài quá lớn của  <br /> nhiều nước hiện nay như tảng đá đeo lên cổ  họ  đã kéo lùi sự tăng trưởng kinh tế  ở <br /> những nước này.<br /> ­ TCH KT có thể làm cho mọi hoạt động và đời sống con người trở nên kém  <br /> an toàn. Từ an toàn của từng con người, từng gia đình đến an toàn quốc gia và an toàn  <br /> của hệ thống thương mại, hệ thống tài chính toàn cầu. <br /> ­ Do tác động của TCH KT các dòng hàng hóa, dịch vụ, vốn, công nghệ... dễ <br /> lưu thông trên bình diện toàn thế  giới. Song cũng chính vì vậy mà sự  đổ  vỡ  và  <br /> <br /> 8<br /> "khủng hoảng" ở một khâu hoặc ở một nước nào đó theo hiệu ứng lan truyền có thể <br /> làm rung chuyển đến tất cả  các quốc gia và khu vực trên thế  giới. Cuộc khủng  <br /> hoảng tài chính ­ tiền tệ ở Châu Á năm 1997 là một ví dụ.<br /> ­ TCH KT có thể giúp cho các nước công nghiệp phát triển lợi dụng việc trả <br /> lương cao, các thiết bị nghiên cứu khoa học tốt, môi trường làm việc thuận lợi để thu  <br /> hút nhân tài từ các nước đang phát triển. Do vậy, nguy cơ chảy máu chất xám là một  <br /> hiểm họa thực sự của các nước đang phát triển trong cơ lốc của TCH KT.<br /> <br /> 3. Một số  quan điểm của Đảng ta trong quá trình thực hiện hội nhập <br /> Kinh tế quốc tế (HNKTQT) : <br /> Báo cáo chính trị ­ Đại hội IX (2001) và NQ 07 ­ Bộ  Chính trị  (tháng 11/2001)  <br /> bàn về  HNKTQT, nhấn mạnh: Nước ta chủ  động hội nhập kinh tế  quốc tế  và khu <br /> vực theo tinh thần phát huy tối đa nội lực, nâng cao hiệu quả  hợp tác quốc tế, bảo <br /> đảm độc lập tự  chủ  và định hướng XHCN, bảo vệ  lợi ích dân tộc, giữ  gìn an ninh <br /> quốc gia, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, bảo vệ môi trường. <br /> Đảng và Nhà nước ta luôn coi HNKTQT là một nội dung quan trọng trong  <br /> đường   lối   phát   triển   kinh   tế   và   đường   lối   đối   ngoại   của   Đảng   và   Nhà   nước.  <br /> HNKTQT là một trong những định hướng quan trọng để  tranh thủ  ngoại lực, khai <br /> thác nội lực, đẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng nền kinh  <br /> tế  độc lập tự  chủ, thực hiện mục tiêu dân giàu nước mạnh, xã hội dân chủ  công <br /> bằng văn minh và ngày càng củng cố định hướng XHCN<br /> Nội dung chủ yếu của HNKTQT mà nước ta cần và có thể tham gia từng bước <br /> là mở cửa thị trường về thương mại, đầu tư và dịch vụ. Hội nhập kinh tế có cả hình <br /> thức đa phương và song phương, vừa tham gia vào các tổ  chức và diễn đàn kinh tế <br /> thế giới và khu vực, vừa thiết lập quan hệ thương mại, đầu tư, khoa học ­ kỹ thuật <br /> với từng nước. HNKTQT là quá trình vừa hợp tác vừa đấu tranh, vừa tranh thủ  vừa  <br /> cạnh tranh, vừa tận dụng cơ hội vừa đối phó thách thức. Đối với nước ta hiện nay,  <br /> thách thức lớn nhất là khả  năng cạnh tranh yếu về  kinh tế, là sự  yếu kém về  năng  <br /> lực dự báo chiều hướng phát triển kinh tế thế giới trong điều kiện TCH, là trình độ <br /> non kém của đội ngũ cán bộ  và bộ  máy công quyền... Do vậy, chúng ta phải tiến  <br /> hành hội nhập từng bước, dần dần mở rộng thị trường với một lộ trình hợp lý. Lộ <br /> trình này được xác định trên cơ sở tính toán căn cứ vào các yêu cầu và cam kết của ta  <br /> khi gia nhập các tổ  chức kinh tế khu vực và quốc tế, các thỏa thuận đàm phán song  <br /> phương, đa phương. Tuy nhiên, xác định lộ  trình HNKTQT không chỉ  xác định thời  <br /> gian mở cửa thị trường trong nước cho hàng hóa, dịch vụ và đầu tư nước ngoài thâm  <br /> nhập mà còn phải tính toán thời điểm nền kinh tế nước ta từng bước vươn lên chiếm  <br /> lĩnh thị trường quốc tế, phát triển thị trường trong nước. <br /> <br /> <br /> 9<br />  Để HNKTQT có hiệu quả, nước ta cần chuyển dịch nhanh cơ cấu kinh tế một  <br /> cách hợp lý theo hướng hiện đại nhằm phát huy lợi thế so sánh và lợi thế cạnh tranh <br /> của đất nước. Trong chính sách điều chỉnh cơ cấu sản xuất và cơ cấu đầu tư nước ta  <br /> cần phát triển mạnh các ngành công nghiệp chế  biến và dịch vụ  để  nhanh chóng <br /> được hưởng thụ ưu đãi từ các tiến trình tự do hóa thương mại trong khu vực và thế <br /> giới.<br /> Cùng với việc hoàn thiện chiến lược tổng thể  về  HNKTQT, trước mắt, cần  <br /> đẩy nhanh tiến trình gia nhập APTA, hiệp định thương mại Việt ­ Mỹ, tiến trình gia  <br /> nhập tổ chức thương mại thế giới WTO... Để làm được điều này nước ta cần nhanh  <br /> chóng xây dựng và phát triển các cơ sở hạ tầng, tạo môi trường đầu tư thông thoáng  <br /> để khai thông và tiếp nhận các dòng vốn, thương mại, dịch vụ và công nghệ quốc tế. <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 10<br />  TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Vũ Khoan. Bí thư Ban chấp hành Trung Ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Thương Mại <br /> 2. Đề  cương trình bày vấn đề  mở  rộng quan hệ  đối ngoại và chủ  động hội nhập  <br /> kinh tế quốc tế. (Tài liệu tập huấn giảng viên Mác ­ Lênin) Hà Nội (2001)<br /> 3. Nguyễn Xuân Thắng. Viện Kinh tế thế giới<br /> 4. Toàn cầu hóa kinh tế và một số vấn đề đặt ra đối với HNKTQT ở Việt Nam.<br /> 5. Hội thảo khoa học Việt ­ Đức, Đại học Quốc gia Hà Nội (11/2002).<br /> 6. Nhiều tác giả. Hội thảo khoa học về  TCH và chủ  động HNKTQT  ở  nước ta,  <br /> Tạp chí Cộng sản số 14 (5/2003) 64.<br /> 7. Ban Tư  tưởng ­ Văn hóa Trung  ương. Tài liệu nghiên cứu văn kiện Đại hội IX  <br /> của Đảng, NXB Chính trị quốc gia (2001) <br /> 8. Lê Hữu Nghĩa. Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng biên tập Tạp chí Cộng sản<br /> 9. Toàn cầu hóa một số vấn đề lý luận và thực tiễn<br /> 10. Tài liệu tham khảo dùng cho lớp tập huấn giảng viên Mác ­ Lênin (2004)<br /> <br /> THE TWO­SIDE ASPECT OF ECONOMIC GLOBALIZATION AND SOME <br /> PROBLEMS OF ECONOMIC INTEGRATION IN OUR COUNTRY<br /> Nguyen Thi Ty<br /> College of Economics, Hue University<br /> <br /> <br /> SUMMARY<br /> The tendency of economic globalization originates from the development of production  <br /> forces from high socialization of production forces in the scope of our country and the world.<br /> Nowadays, economic globalization has become one of the largest trends and exerts a  <br /> strong   impact   upon   the   economic   development   of   almost   all   the   countries   in   the   world.  <br /> Economic globalization is a complex process that contains both positive and negative sides,  <br /> both   chance   and   challenge   to   all   countries.   In   the   process   of   economic   globalization,   the  <br /> inequality between developed and developing countries is becoming greater and greater and  <br /> the gap between rich and poor countries larger and larger. Owing to their awareness of the  <br /> objective tendency and the two sides of economic globalization, our Party and Government  <br /> have taken an active part in integrating international and regional economies according to the  <br /> ultimate promotion for internal force to enhance the effect of international cooperation, which  <br /> aims at ensuring the nation’s independence, democracy and orientated socialism, preserving  <br /> the national security, and keeping the cultural identity as well as protecting the environment. <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 11<br />