Tình trạng dinh dưỡng và một số yếu tố liên quan ở bệnh nhân đái tháo đường type II khi nhập viện tại Bệnh viện Nội tiết Trung Ương, năm 2017 - 2018

TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> <br /> TÌNH TRẠNG DINH DƯỠNG VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN<br /> Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TYPE II KHI NHẬP VIỆN<br /> TẠI BỆNH VIỆN NỘI TIẾT TRUNG ƯƠNG, NĂM 2017 - 2018<br /> Vũ Thị Ngát1, Nguyễn Trọng Hưng2, Nguyễn Thị Thu Hà3,<br /> Phan Hướng Dương4, Nguyễn Thị Thịnh3, Nguyễn Thị Đào1<br /> 1<br /> <br /> Trường Đại học Y Hà Nội; 2 Viện Dinh dưỡng Quốc gia, Bộ Y tế<br /> Viện Y học dự phòng và Y tế công cộng, Trường Đại học Y Hà Nội<br /> 4<br /> Bệnh viện Nội tiết Trung ương<br /> <br /> 3<br /> <br /> Nghiên cứu cắt ngang mô tả tình trạng dinh dưỡng của 180 bệnh nhân đái tháo đường type II khi nhập<br /> viện tại khoa Dinh dưỡng Lâm sàng & Tiết chế, Bệnh viện Nội tiết Trung ương năm 2017 - 2018. Kết quả<br /> cho thấy, tỷ lệ thừa cân béo phì ở mức báo động, chiếm 53,1% (trong đó thừa cân, tiền béo phì và béo phì<br /> lần lượt là 27,2%, 23,9% và 2,2%), tình trạng dinh dưỡng bình thường là 41,7%, thấp nhất là thiếu năng<br /> lượng trường diễn chiếm 5%. Chỉ số khối cơ thể BMI trung bình là 23,3 ± 3,2 kg/m2. Vòng bụng trung bình<br /> của nữ là 88,2 ± 8,5 cm và nam là 87 ± 9,3 cm. Tỷ lệ vòng bụng/vòng mông cao của đối tượng là 91,6%.<br /> Khẩu phần thực tế đối tượng ăn được là 1634 ± 577,2 kcal/ngày. Tỷ lệ các chất sinh nhiệt protein: lipid: carbohydrat tương ứng là 19,7: 22,4: 57,9 đã cân đối theo Bộ Y tế khuyến cáo. Các vitamin và chất khoáng:<br /> canxi, sắt, kẽm, vitamin A, vitamin C đã đạt, riêng vitamin D chưa đạt so với nhu cầu khuyến nghị.<br /> Từ khóa: Tình trạng dinh dưỡng, Đái tháo đường type II, Bệnh viện Nội tiết Trung ương<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Đái tháo đường là một bệnh mạn tính<br /> <br /> người da trắng [2; 3]. Khu vực Tây Thái Bình<br /> <br /> không lây nhiễm có tỷ lệ gia tăng và phát triển<br /> <br /> Dương có tỷ lệ mắc đái tháo đường cao nhất,<br /> <br /> nhanh trên thế giới, đặc biệt cứ 4 trong số 5<br /> <br /> năm 2017 có khoảng 159 triệu người và dự<br /> <br /> người mắc bệnh đái tháo đường sống trong<br /> <br /> tính tới năm 2045 con số lên tới 183 triệu<br /> <br /> những quốc gia ở mức thu nhập thấp đến<br /> <br /> người mắc đái tháo đường, tăng 15% [4].<br /> <br /> trung bình [1]. Theo Liên đoàn Đái tháo đường<br /> <br /> Theo ước tính chi phí toàn cầu dành cho bệnh<br /> <br /> Quốc tế, năm 2017 (trong độ tuổi 20 - 79) có<br /> <br /> đái tháo đường hàng năm là 1,7 nghìn tỉ USD<br /> <br /> 425 triệu người mắc đái tháo đường với trên<br /> <br /> trong đó 900 tỉ USD là các nước phát triển và<br /> <br /> 50% con số chưa được chẩn đoán và điều trị<br /> <br /> 800 tỉ USD của các nước có thu nhập thấp và<br /> <br /> [1]. Hiện nay, Châu Á là châu lục gia tăng<br /> <br /> trung bình [5]. Việt Nam là quốc gia có số ca<br /> <br /> nhanh chóng đái tháo đường đặc trưng bởi<br /> <br /> mắc đái tháo đường cao trong khu vực Đông<br /> <br /> chỉ số khối cơ thể BMI thấp và trẻ tuổi so với<br /> <br /> Nam Á, theo điều tra, năm 2015 trong nhóm<br /> tuổi 18 - 69 là 4,1% mắc đái tháo đường và<br /> 3,6% mắc tiền đái tháo đường [6], theo thống<br /> <br /> Địa chỉ liên hệ: Nguyễn Thị Thu Hà, Viện Đào tạo Y học<br /> Dự phòng và Y tế công cộng, Trường Đại học Y Hà Nội<br /> Email: hanguyenhmu89@gmail.com<br /> <br /> kê tỷ lệ bệnh tăng 8 - 20 % mỗi năm [7]. Theo<br /> công bố của Bệnh viện Nội tiết Trung ương<br /> <br /> Ngày nhận: 8/6/2018<br /> <br /> trong vòng 10 năm (2002 - 2012) tỷ lệ đái tháo<br /> <br /> Ngày được chấp thuận: 15/8/2018<br /> <br /> đường tăng 211% [8].<br /> <br /> 38<br /> <br /> TCNCYH 113 (4) - 2018<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Hiện nay, đái tháo đường type II được coi<br /> <br /> ở một nghiên cứu năm 2017 [11]. Z1–α/2 = 1,96<br /> <br /> là “căn bệnh của lối sống” [9]. Thêm vào đó,<br /> <br /> là giá trị của hệ số giới hạn tin cậy ứng với<br /> <br /> nền kinh tế thay đổi, lối sống thay đổi làm mất<br /> <br /> α = 0,05 với độ tin cậy của -ước lượng là<br /> <br /> cân bằng giữa nhận năng lượng và tiêu thụ<br /> <br /> 95%. ɛ = 0,3 là sai số cho phép. Từ công thức<br /> <br /> năng lượng, kết hợp với lối sống tĩnh tại góp<br /> <br /> trên ta tính được n = 163. Ước tính có khoảng<br /> <br /> phần tăng thừa cân béo phì, rối loạn chuyển<br /> <br /> 10% đối tượng bỏ cuộc hoặc di chuyển trong<br /> <br /> hóa [10] dẫn đến các bệnh mạn tính ngày<br /> <br /> quá trình nghiên cứu nên số mẫu sẽ là 180<br /> <br /> càng gia tăng, đặc biệt đái tháo đường type II<br /> <br /> bệnh nhân.<br /> <br /> là một con số báo động. Vì vậy, nghiên cứu<br /> được thực hiện nhằm mục tiêu: mô tả tình<br /> trạng dinh dưỡng khi nhập viện của bệnh<br /> nhân đái tháo đường type II tại khoa Dinh<br /> dưỡng Lâm sàng & Tiết chế - Bệnh viện Nội<br /> tiết Trung ương, năm 2017 - 2018.<br /> <br /> II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> <br /> Phương pháp chọn mẫu thuận tiện cho tới<br /> khi lấy đủ 180 bệnh nhân.<br /> Phương pháp đánh giá<br /> Các số đo cân nặng, chiều cao của bệnh<br /> nhân được thu thập khi bắt đầu nhập viện.<br /> Đánh giá dựa vào phân loại chỉ số khối cơ thể<br /> (BMI) theo tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế Thế<br /> giới dành cho người châu Á năm 2004 [12]:<br /> <br /> 1. Đối tượng<br /> Đối tượng từ 20 tuổi nhập viện lần đầu<br /> hoặc đã nhập viện nhiều lần được chẩn đoán<br /> xác định đái tháo đường type II và được điều<br /> trị nội trú tại khoa Dinh dưỡng Lâm sàng &<br /> Tiết chế - Bệnh viện Nội tiết Trung ương.<br /> Địa điểm, thời gian nghiên cứu<br /> Địa điểm: Khoa Dinh dưỡng lâm sàng &<br /> Tiết chế - Bệnh viện Nội tiết Trung ương.<br /> Thời gian: từ 8/2017 đến 4/2018.<br /> <br /> Thiếu năng lượng trường diễn (BMI < 18,5);<br /> bình thường (18,5 ≤ BMI ≤ 22,9); thừa cân (23<br /> ≤ BMI ≤ 24,9); tiền béo phì (25 ≤ BMI ≤ 29,9)<br /> và béo phì (BMI > 30).<br /> Phân loại mỡ cơ thể theo Tổ chức Y tế<br /> Thế giới năm 2008 [13]: Béo bụng (vòng bụng<br /> ≥ 90 cm ở nam và vòng bụng ≥ 80 cm ở nữ<br /> hoặc vòng bụng/vòng mông ≥ 0,9 ở nam và<br /> vòng bụng/vòng mông ≥ 0,8 ở nữ).<br /> Xét các chỉ số sinh hóa theo Bộ Y tế [8] lúc<br /> <br /> 2. Phương pháp<br /> <br /> bắt đầu nhập viện: Glucose máu lúc đói: 4,4 -<br /> <br /> Thiết kế nghiên cứu: mô tả cắt ngang.<br /> <br /> 7,2 mmol/l (80 - 130mg/dl); Lipid máu: LDL - C<br /> <br /> Cỡ mẫu, chọn mẫu:<br /> <br /> < 100 mg/dl (2,6 mmol/l) nếu chưa có biến<br /> <br /> Cỡ mẫu áp dụng công thức tính cho<br /> nghiên cứu ước lượng một tỷ lệ:<br /> (p.(1 - p)<br /> n = Z2(1- α/2)<br /> <br /> (εp)2<br /> <br /> Trong đó:<br /> n = cỡ mẫu nghiên cứu; p = 0,208 là tỷ lệ<br /> thừa cân béo phì mắc đái tháo đường type II<br /> TCNCYH 113 (4) - 2018<br /> <br /> chứng tim mạch, LDL - C < 70 mg/dl (1,8<br /> mmol/l) nếu đã có biến chứng tim mạch, HDL<br /> – C > 40 mg/dl (1,0 mmol/l) với nam, > 50mg/<br /> dl (1,3 mmol/l) với nữ; Triglycerid < 150mg/dl<br /> (1,7 mmol/l); Cholesterol toàn phần 3,1 - 5,2<br /> mmol/l.<br /> Điều tra khẩu phần 24 giờ: điều tra khẩu<br /> phần ăn uống trước khi vào viện 1 ngày của<br /> đối tượng nghiên cứu.<br /> 39<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> 3. Phân tích số liệu<br /> Xử lý và phân tích số liệu nhân trắc dinh<br /> dưỡng bằng phần mềm Epi data 3.1 của<br /> WHO, phần mềm nhập khẩu phần ăn 24 giờ<br /> và phần mềm Stata 12.0.<br /> <br /> Trong 180 đối tượng nghiên cứu có 41,7%<br /> là nam và 58,3% là nữ; 50,6% đối tượng sống<br /> tại nông thôn, 49,4% sống ở thành thị. Độ tuổi<br /> trung bình của đối tượng là 62 ± 10,2 trong đó<br /> 60 - 69 tuổi chiếm tỷ lệ cao nhất là 45,6%, tỷ<br /> lệ < 40 tuổi chiếm thấp nhất là 3,3%. Phần lớn<br /> <br /> 4. Đạo đức nghiên cứu<br /> <br /> đối tượng là hưu trí chiếm 42,2% và đa số có<br /> <br /> Đối tượng được giải thích đầy đủ về mục<br /> <br /> trình độ cao đẳng/đại học trở lên (34,4%). Có<br /> <br /> đích nghiên cứu và tự nguyện tham gia. Các<br /> <br /> 33,3% đối tượng có tiền sử gia đình mắc bệnh<br /> <br /> thông tin thu thập chỉ sử dụng cho mục đích<br /> <br /> đái tháo đường và tiền sử điều trị tăng huyết<br /> <br /> nghiên cứu.<br /> <br /> áp có tỷ lệ cao nhất là 46,1% sau đó là rối<br /> <br /> III. KẾT QUẢ<br /> 1. Các đặc điểm chung của đối tượng<br /> nghiên cứu<br /> <br /> loạn mỡ máu chiếm 26,7%. Có tới 79% đối<br /> tượng không bao giờ kiểm tra đường huyết và<br /> chỉ có 11% đối tượng kiểm tra đường huyết.<br /> 1. Tình trạng dinh dưỡng của đối tượng<br /> nghiên cứu<br /> <br /> Biểu đồ 1. Phân bố tình trạng dinh dưỡng theo phân loại WHO<br /> * TNLTD: thiếu năng lượng trường diễn.<br /> Kết quả biểu đồ 1 cho thấy tỷ lệ đối tượng thiếu năng lượng trường diễn thấp nhất chiếm 5%,<br /> tỷ lệ đối tượng bình thường chiếm 41,7%, tỷ lệ đối tượng thừa cân béo phì là 53,3% trong đó<br /> thừa cân là 27,2%, tiền béo phì, béo phì (BMI ≥ 30) lần lượt là 23,9% và 2,2%.<br /> Kết quả bảng 1 cho thấy vòng bụng trung bình của đối tượng nghiên cứu là 87,7 ± 8,8 cm,<br /> vòng bụng của nam giới sống tại thành thị 87,4 ± 9,9 cm, tại nông thôn 86,4 ± 8,5 cm và vòng<br /> bụng của nữ giới sống tại thành thị 90,3 ± 9,2 cm, tại nông thôn 86,5 ± 7,5 cm. Vòng bụng trung<br /> bình của nữ là 88,2 ± 8,5 cm và nam là 87 ± 9,3 cm. Tỷ lệ đối tượng có vòng bụng/vòng mông<br /> cao chiếm 91,6% trong đó đối tượng sống ở thành thị chiếm tỷ lệ 44,4% thấp hơn đối tượng sống<br /> tại nông thôn chiếm tỷ lệ 47,2%, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê, p < 0,001.<br /> <br /> 40<br /> <br /> TCNCYH 113 (4) - 2018<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Bảng 1. Đặc điểm phân bố béo bụng theo khu vực sống<br /> Thành thị<br /> Khu vực<br /> <br /> Chỉ số<br /> <br /> Nam<br /> <br /> Nông thôn<br /> Nữ<br /> <br /> Nam<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> p<br /> <br /> n (%)<br /> Bình thường<br /> <br /> 25 (13,9)<br /> <br /> 4 (2,2)<br /> <br /> 20 (11,1)<br /> <br /> 11 (6,1)<br /> <br /> Cao<br /> <br /> 18 (10)<br /> <br /> 42 (23,3)<br /> <br /> 12 (6,7)<br /> <br /> 48 (26,7)<br /> <br /> 87,4 ± 9,9<br /> <br /> 90,3 ± 9,2<br /> <br /> 86,4 ± 8,5<br /> <br /> 86,5 ± 7,5<br /> <br /> Vòng bụng<br /> Trung bình<br /> <br /> 87 ± 9,31<br /> 88,2 ± 8,52<br /> <br /> (X ± SD)<br /> Vòng bụng/<br /> vòng mông<br /> <br /> < 0,001*<br /> <br /> Bình thường<br /> <br /> 8 (4,4)<br /> <br /> 1 (0,6)<br /> <br /> 6 (3,3)<br /> <br /> 0 (0,0)<br /> <br /> Cao<br /> <br /> 35 (19,4)<br /> <br /> 45 (25)<br /> <br /> 26 (14,4)<br /> <br /> 59 (32,8)<br /> <br /> < 0,001*<br /> <br /> * fisher’s exact test.<br /> 1<br /> <br /> nam, 2nữ .<br /> Bảng 2. Thực trạng tiêu thụ lương thực, thực phẩm của đối tượng nghiên cứu<br /> <br /> Tên nhóm thực phẩm<br /> <br /> Tiêu thụ thực phẩm trung bình trong 24h (g/ngày/người)<br /> ( X ± SD)<br /> <br /> Gạo<br /> <br /> 135,8 ± 59,6<br /> <br /> Lương thực khác<br /> <br /> 113,5 ± 20,3<br /> <br /> Khoai củ<br /> <br /> 130 ± 100,2<br /> <br /> Đậu đỗ<br /> <br /> 79,8 ± 51<br /> <br /> Đậu phụ<br /> <br /> 100,6 ± 77,7<br /> <br /> Vừng lạc/hạt có dầu<br /> <br /> 46,6 ± 24,2<br /> <br /> Rau - thân hoa lá<br /> <br /> 469,7 ± 80,4<br /> <br /> Hoa quả<br /> <br /> 230,1 ± 73,7<br /> <br /> Đường, bánh kẹo<br /> <br /> 31,5 ± 15<br /> <br /> Dầu mỡ<br /> <br /> 17,3 ± 5,4<br /> <br /> Thịt<br /> <br /> 84,2 ± 62,6<br /> <br /> Trứng sữa<br /> <br /> 77,4 ± 24,1<br /> <br /> Cá<br /> Hải sản khác<br /> <br /> TCNCYH 113 (4) - 2018<br /> <br /> 187,5 ± 110,2<br /> 70 ± 71,2<br /> <br /> 41<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Kết quả bảng 2 cho thấy 180 đối tượng nghiên cứu lượng thức ăn trung bình trong 24 giờ là<br /> 131,3 g/ngày lương thực và ngũ cốc trong đó có 52,4 g gạo 731,5g rau/ngày; 296,9g quả chín/<br /> ngày; 261,9g cá và hải sản.<br /> Bảng 3. Giá trị dinh dưỡng trong khẩu phần 24 giờ<br /> Giá trị dinh dưỡng<br /> Năng lượng (kcal)<br /> <br /> X ± SD<br /> 1634 ± 577,2<br /> <br /> Protein (g)<br /> <br /> 80,5 ± 35,4<br /> <br /> Protein động vật(g)<br /> <br /> 44,4 ± 29,6<br /> <br /> Protein thực vật(g)<br /> <br /> 36,1 ± 15,2<br /> <br /> Lipid (g)<br /> <br /> 40,7 ± 19,1<br /> <br /> Lipid thực vật (g)<br /> <br /> 20,1 ± 11,7<br /> <br /> Carbohydrat (g)<br /> <br /> 236,9 ± 98,7<br /> <br /> Chất xơ<br /> <br /> 11,92 ± 5,4<br /> <br /> Tỷ lệ Protein động vật /tổng số (%)<br /> <br /> 55,2<br /> <br /> Tỷ lệ Lipid thực vật/tổng số (%)<br /> <br /> 49,3<br /> <br /> Canxi (mg)<br /> <br /> 883,3<br /> <br /> Sắt (mg)<br /> <br /> 15,2<br /> <br /> Kẽm (mg)<br /> <br /> 12,17<br /> <br /> Vitamin A (µg)<br /> <br /> 918,0<br /> <br /> Vitamin C (mg)<br /> <br /> 235,8<br /> <br /> Vitamin D (µg)<br /> <br /> 1,03<br /> <br /> Kết quả bảng 3 cho thấy năng lượng trung bình của 180 đối tượng là 1634 ± 577,2 kcal/ngày.<br /> Lượng protein, lipid và carbohydrat trung bình ăn vào của đối tượng nghiên cứulần lượt là 80,5g;<br /> 40,7g và 236,9g. Lượng vitamin và chất khoáng canxi, sắt, kẽm, vitamin A, vitamin C, vitamin D<br /> lần lượt là 883,3 mg; 15,2 mg; 12,17 mg; 918 µg; 235,8 mg; 1,03 µg.<br /> Kết quả bảng 4 cho thấy tỷ lệ đối tượng có glucose máu đói không đạt (75%) gấp 3 lần đạt<br /> (25%). Có 17,2% đối tượng đạt mục tiêu HbA1c và đối tượng nghiên cứu có Triglycerid - đói,<br /> Cholesterol - toàn phần, HDL - C và LDL - C kiểm soát đạt có tỷ lệ lần lượt là 38,3%; 43,9%;<br /> 38,3% và 40%.<br /> <br /> 42<br /> <br /> TCNCYH 113 (4) - 2018<br /> <br />