Tình trạng nhiễm dư lượng kháng sinh trong thịt gia súc, gia cầm tươi sống trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2012‐2013

Nghiên cứu Y học <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 6 * 2014<br /> <br />  <br /> <br /> TÌNH TRẠNG NHIỄM DƯ LƯỢNG KHÁNG SINH TRONG THỊT GIA SÚC, <br /> GIA CẦM TƯƠI SỐNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH <br /> GIAI ĐOẠN 2012‐2013 <br /> Nguyễn Đức Thịnh*, Bùi Đặng Thiên Hương*, Đỗ Hoàng Ngọc Mai*, Takahiro Yamaguchi**, <br />  Masahiro Okihashi**, Yoshimasa Konishi**, Kotaro Uchida**, Kazuo Harada*** <br /> <br /> TÓM TẮT <br /> Đặt vấn đề: Hiện nay kháng sinh được sử dụng nhiều trong việc chăn nuôi gia súc, gia cầm ở Việt Nam. Vì <br /> vậy cần có những nghiên cứu để đánh giá mức độ lưu hành của dư lượng kháng sinh trong thực phẩm. <br /> Mục tiêu: Xác định kháng sinh tồn dư trên mẫu thịt gà, thịt lợn, thịt bò trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. <br /> Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu cắt ngang, mẫu nghiên cứu bao gồm 226 mẫu thịt gà, thịt lợn, thịt <br /> bò lấy trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh từ 12/2012 đến 12/2013. <br /> Kết quả: Phát hiện 55 mẫu (24,3%) có chứa tồn dư kháng sinh. Các loại kháng sinh phổ biến là sulfaclozine, <br /> sulfadimidine và enrofloxacin. Kháng sinh được sử dụng với mục đích phòng bệnh, điều trị bệnh cũng như là tác <br /> nhân kích thích tăng trưởng trên gia súc, gia cầm. <br /> Kết luận: Các cơ quan an toàn thực phẩm cần tăng cường công tác giám sát kiểm tra việc sử dụng kháng <br /> sinh trong các trang trại chăn nuôi. <br /> Từ khóa: Kháng sinh, LC MS/MS, chăn nuôi. <br /> <br /> ABSTRACT <br /> ANTIBIOTIC CONTAMINATION IN FRESH LIVESTOCK, POULTRY  <br /> IN HO CHI MINH CITY PHASE 2012‐2013 <br /> Nguyen Duc Thinh, Bui Dang Thien Huong, Do Hoang Ngoc Mai, Takahiro Yamaguchi,  <br /> Masahiro Okihashi, Yoshimasa Konishi, Kotaro Uchida, Kazuo Harada <br /> * Y Hoc Tp. Ho Chi Minh * Vol. 18 ‐ Supplement of No 6‐ 2014: 410 – 414 <br /> Background:  Currently  antibiotics  were  widely  used  in  livestock  and  poultry  in  Vietnam.  Hence,  it  is <br /> required more studies to estimate the occurence of antibiotics in food. <br /> Objectives: To determine antibiotic residue on samples of poultry, pork and beef in Ho Chi Minh City. <br /> Methods: Cross‐sectional study, 226 samples of poultry, pork and beef were collected in Ho Chi Minh City <br /> from December 2012 to December 2013. <br /> Result:  55  samples  were  contaminated  residual  antibiotics.The  majority  of  antiobiotics  founded  were <br /> sulfaclozine,  sulfadimidine  and  enrofloxacin.  Antibiotics  were  used  as  growth  promoters  and  for  disease <br /> prevention and treatment in livestock and poultry. <br /> Conclusion: Food safety agencies need to increase monitoring and control the antibiotic usage of farms. <br /> Key words: antibiotics, LC MS/MS, cattle farming. <br /> <br />  Viện Y tế công cộng Tp. Hồ Chí Minh  ** Viện Y tế công cộng Osaka Nhật bản <br /> *** Trường đại học Osaka <br /> Tác giả liên lạc: Ths. Nguyễn Đức Thịnh   ĐT: 0905166759  <br /> Email: ivacthinh@gmail.com <br /> *<br /> <br /> 410<br /> <br /> Chuyên Đề Y Tế Công Cộng <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 6 * 2014 <br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br />  <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ <br /> Từ khi được phát minh tới nay, kháng sinh <br /> được sử dụng rộng rãi trong điều trị bệnh cho <br /> người  và  súc  vật  nuôi.  Tình  hình  sử  dụng <br /> kháng sinh trong chăn nuôi đang ngày một trở <br /> nên  phổ  biến  bởi  vì  các  tác  dụng  của  chúng. <br /> Đầu  tiên  kháng  sinh  được  sử  dụng  với  mục <br /> đích  điều  trị  bệnh  cho  súc  vật  giống  như  đã <br /> thực  hiện  điều  trị  cho  người.  Tiếp  theo  kháng <br /> sinh  được  sử  dụng  trong  chăn  nuôi  với  mục <br /> đích phòng ngừa bệnh tật cho súc vật. Bắt đầu <br /> từ  những  năm  1950  người  ta  sử  dụng  kháng <br /> sinh trong chăn nuôi với mục đích là chất kích <br /> thích tăng trưởng. Các nghiên cứu cho thấy việc <br /> sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi có thể tăng <br /> hiệu quả 17% trên bò, 10% trên cừu và 15% trên <br /> lợn và gia cầm(2). Bên cạnh việc sử dụng kháng <br /> sinh trong chăn nuôi gia súc gia cầm thì kháng <br /> sinh cũng được sử dụng rộng rãi trong lĩnh vực <br /> nuôi  trồng  thủy  sản  để  phòng  tránh  những <br /> bệnh gây ra do vi sinh vật và nấm. Các nước sử <br /> dụng  nhiều  kháng  sinh  trong  lĩnh  vực  này  là <br /> Trung  quốc  và  các  nước  Đông  Nam  Á.  Theo <br /> báo cáo vào năm 2009 tình trang sử dụng kháng <br /> sinh  trong  chăn  nuôi  hàng  năm  tại  Hoa  kỳ  có <br /> tới 80% lượng kháng sinh (khoảng 13 triệu kg) <br /> dùng trong nông nghiệp với hơn 685 loại khác <br /> nhau  được  sử  dụng  như  chất  kích  thích  tăng <br /> trưởng  và  kiểm  soát  bệnh  tật(1).  Tình  trạng  sử <br /> dụng lâu dài kháng sinh trong chăn nuôi sẽ gây <br /> ra nhiều tác hại như sản sinh các chủng vi sinh <br /> vật  kháng  thuốc,  ô  nhiễm  môi  trường,  ảnh <br /> hưởng xấu tới sức khỏe người tiêu dùng(3,4). Do <br /> đó  vào  năm  1998,  cộng  đồng  châu  Âu  đã  cấm <br /> sử  dụng  các  loại  kháng  sinh  có  tác  động  xấu <br /> tớisức khỏe con người trong lĩnh vực chăn nuôi. <br /> Năm  2006  thì  cộng  đồng  châu  Âu  đã  cấm  sử <br /> dụng  toàn  bộ  các  kháng  sinh  và  dẫn  xuất  của <br /> chúng  với  mục  đích  làm  chất  kích  thích  tăng <br /> trưởng vào trong chăn nuôi.  <br /> Ở nước ta hiện nay việc sử dụng kháng sinh <br /> trong  chăn  nuôi  cũng  như  nuôi  trồng  thủy  sản <br /> vẫn diễn ra phổ biến nhiều sản phẩm của nước <br /> <br /> Chuyên Đề Y Tế Công Cộng <br /> <br /> ta đã bị phát hiện dư lượng kháng sinh khi xuất <br /> khẩu  qua  các  nước.  Để  đánh  giá  thực  trạng  sử <br /> dụng kháng sinh trong chăn nuôi, Viện Vệ sinh ‐ <br /> Y tế công cộng Tp. Hồ Chí Minh đã phối hợp với <br /> Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật  bản (JICA) tiến <br /> hành nghiên cứu đánh giá dư lượng kháng sinh <br /> trong  một  số  chủng  loại  sản  phẩm  gia  súc,  gia <br /> cầm trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. <br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG ‐ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU <br /> Nghiên cứu được thực hiện là nghiên cứu cắt <br /> ngang.  Mẫu  kiểm  tra  bao  gồm  các  loại  mẫu  thịt <br /> lợn, thịt gà và thịt bò tươi sống được thu thập từ <br /> các  cơ  sở  chế  biến,  chợ  đầu  mối,  siêu  thị  và  các <br /> chơ  nhỏ  trên  địa  bàn  Thành  phố  Hồ  Chí  Minh. <br /> Mẫu được lấy từ tháng 12 năm 2012 tới tháng 12 <br /> năm 2013. Tổng số mẫu thu thập là 226 mẫu bao <br /> gồm 100 mẫu thu thập từ các cơ sở chế biến thực <br /> phẩm  và 126  mẫu  thu  thập  từ  các  chợ  đầu  mối, <br /> siêu thị và các chợ nhỏ. Mẫu thu thập bao gồm 72 <br /> mẫu  thịt  gà,  86  mẫu  thịt  lợn  và  68  mẫu  thịt  bò. <br /> Mẫu  sau  khi  lấy  được  mã  hóa  và  bảo  quản  ở  ‐<br /> 300C cho đền khi tiến hành phân tích. <br /> Dư lượng kháng sinh trong mẫu thực phẩm <br /> được kiểm tra theo trình tự như sau:  <br /> Đầu  tiên  mẫu  kiểm  tra  được  xử  lý  theo <br /> phương  pháp  QUECHERS  cải  tiến  gồm  các <br /> bước: mẫu kiểm tra được rã đông tại nhiệt độ <br /> 40C  qua  đêm,  sau  đó  mẫu  được  xay  nhuyễn <br /> bằng  máy  xay  mẫu.  Tiếp  tục  cân  2  gram  mẫu <br /> đã  xay  nhuyễn  cho  vào  tuýp  nhựa  50  ml  sau <br /> đó  thêm  vào  10  ml  dung  dịch  acetonitril  80%. <br /> Lắc  đều  sau  đó  đem  ly  tâm  4500  vòng/phút <br /> trong 10 phút. Sau khi ly tâm lấy toàn bộ dịch <br /> cho  vào  tuýp  nhựa  15ml.  Tiếp  tục  thêm  vào <br /> tuýp nhựa này 0,3 gram bột C18. Lắc đều sau <br /> đó đem ly tâm 4500 vòng/phút trong 10 phút. <br /> Sau  khi  ly  tâm  lấy  1  ml  dịch  ly  tâm  cho  vào <br /> tuýp  nhựa,  tiếp  tục  thêm  vào  1  ml  nước  cất, <br /> sau đó đem lọc qua phin lọc 0,2μm rồi cho vào <br /> lọ  đựng  mẫu  phân  tích  trên  hệ  thống  sắc  ký <br /> lỏng ghép khối phổ LC MS/MS. Mẫu kiểm tra <br /> được phân tích trên hệ thống sắc ký ghép khối <br /> phổ  bao  gồm:  hệ  thống  sắc  ký  nhanh <br /> <br /> 411<br /> <br /> Nghiên cứu Y học <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 6 * 2014<br /> <br />  <br /> Shimadzu UFLCXR  bao gồm bơm 20ADXR, bộ <br /> tiêm mẫu SIL‐20XR, lò cột CTO‐20A và đầu dò <br /> khối  phổ  ba  tứ  cực  ABSciex  API‐5500.  Điều <br /> kiện  phân  tích  bao  gồm  cột  sắc  ký  Phenomex <br /> 150  x  3  mm,  pha  động  bao  gồm  kênh  A  là <br /> acetonitrile và kênh B là 0,1% axít formic chạy <br /> theo chế độ gradient. Khối phổ ba tứ cực API <br /> 5500 MS/MS chạy theo chế độ mảnh chuyển vị <br /> MRM.  Có  40  kháng  sinh  phân  tích  bao  gồm: <br /> marbofloxacin, <br /> norfloxacin, <br /> ofloxacin, <br /> ciprofloxacin,  danofloxacin,  enrofloxacin, <br /> orbifloxacin, <br /> sarafloxacin, <br /> difloxacin, <br /> flumequine,  nalidixic  acid,  oxolinic  acid, <br /> sulfathiazole,  sulfamerazine,  sulfadimidine, <br /> sulfamethoxazole, <br /> sulfadimethoxine, <br /> sulfaquinoxaline, sulfacetamide, sulfapyridine, <br /> sulfisozole, <br /> sulfaclozine, <br /> sulfadoxine, <br /> sulfabenzamide,  ormetoprim,  diaveridine, <br /> trimethoprim,  pyrimethamine,  cefquinome, <br /> cefoperazone, <br /> cephapirin, <br /> oxacillin, <br /> amoxicillin,  aspoxicillin,  tylosin,  spiramycin, <br /> ampicillin, penicillin G, penicillin V, tilmicosin. <br /> Mỗi  kháng  sinh  được  phân  tích  02  mảnh <br /> chuyển  vị  MRM  với  một  mảnh  dùng  định <br /> lượng  và  một  mảnh  dùng  xác  nhận  lại.  Thời <br /> gian phân tích 23 phút. Toàn bộ chương trình <br /> phân  tích  và  xử  lý  kết  quả  được  thực  hiện <br /> bằng phần mềm Analyst.  <br /> <br /> KẾT QUẢ <br /> <br /> từ  gà  là  sản  phẩm  có  tỷ  lệ  nhiễm  cao  nhất  là <br /> 37,5% và thịt bò là loại sản phẩm có tỷ lệ nhiễm <br /> thấp nhất là 10,3%. Như vậy chúng ta nhận thấy <br /> chung sản phẩm từ gà hay lơn là loại sản phẩm <br /> sử dụng phổ biến là nguồn thức ăn công nghiệp <br /> và chăn nuôi tập trung. Do đó dư lượng kháng <br /> sinh tồn dư có thể có nguồn gốc từ thức ăn hay <br /> bổ sung trong quá trình chăn nuôi. <br /> Kết  quả  phân  tích  nhiễm  dư  lượng  kháng <br /> sinh trong 100 mẫu thu thập từ các lò giết mổ gia <br /> súc  tập  trung  và  126  mẫu  thu  thập  từ  các  chợ <br /> đầu mối, siêu thị và chợ nhỏ trình bày ở bảng 2. <br /> Bảng 2: Tỷ lệ nhiễmdư lương kháng sinh từ nơi giết <br /> mổ tập trung đến nơi buôn bán (chợ đầu mối, siêu thị, <br /> chợ lẻ) (n=226) <br /> Loại mẫu<br /> Thịt gà<br /> Thịt lợn<br /> Thịt bò<br /> <br /> Nơi lấy mẫu<br /> Số mẫu<br /> Lò giết mổ tập trung<br /> 40<br /> Nơi buôn bán<br /> 32<br /> Lò giết mổ tập trung<br /> 30<br /> Nơi buôn bán<br /> 56<br /> Lò giết mổ tập trung<br /> 30<br /> Nơi buôn bán<br /> 38<br /> <br /> Tỷ lệ<br /> 16 (40,0%)<br /> 11 (34,4%)<br /> 4 (13,4%)<br /> 17 (30,4%)<br /> 0 (0,0 %)<br /> 7 (18,4%)<br /> <br /> Số liệu phân tích từ bảng 2 cho thấy đối với <br /> chủng loại thịt gà sự tồn dư kháng sinh trong các <br /> mẫu  kiểm  tra  từ  các  lò  giết  mổ  tập  trung  hay <br /> trong các chợ siêu thị không có sự khác biệt lớn. <br /> Với  tỷ  lệ  mẫu  sản  phẩm  gà  nhiễm  kháng  sinh <br /> trung bình là 37,5% chúng tôi nhận thấy kháng <br /> <br /> Qua  quá  trình  phân  tích  226  mẫu  kiểm  tra <br /> chúng tôi thu được kết quả như sau:  <br /> <br /> sinh được sử dụng rất phổ biến trong chăn nuôi <br /> <br /> Bảng 1: Kết quả phân tích dư lượng kháng sinh của <br /> 226 mẫu kiểm tra trên địa bàn Tp. Hồ Chí Minh <br /> <br /> sinh trong các mẫu lấy ở các lò giết mổ tập trung <br /> <br /> Loại mẫu<br /> <br /> Số lượng<br /> <br /> Thịt gà<br /> Thịt lợn<br /> Thịt bò<br /> Tổng số<br /> <br /> 72<br /> 86<br /> 68<br /> 226<br /> <br /> Số mẫu<br /> nhiễm<br /> 27<br /> 21<br /> 7<br /> 55<br /> <br /> Tỷ lệ<br /> 37,5%<br /> 24,4%<br /> 10,3%<br /> 24,3%<br /> <br /> gia cầm. Đối với thịt lợn và bò tỷ lệ nhiễm kháng <br /> chỉ bằng một nửa khi so với các mẫu lấy từ các <br /> chợ đầu mối hay siêu thị. Điều này chứng tỏ các <br /> nguồn cung cấp gia súc cho các đơn vị giết mổ <br /> tập trung có ý thức tốt hơn, cũng như sử dụng <br /> kháng sinh ít hơn trong quá trình chăn nuôi. <br /> <br /> Qua  kết  quả  phân  tích  226  mẫu  kiểm  tra <br /> <br /> Đối với các mẫu nhiễm dư lượng kháng sinh <br /> <br /> chúng tối nhận thấy rằng tỷ lệ nhiễm trung bình <br /> <br /> chúng  tôi  nhận  thấy  các  kháng  sinh  này  có  sự <br /> <br /> của các sản phẩm là 24,3%. Trong đó sản phẩm <br /> <br /> phân bố như sau:  <br /> <br /> 412<br /> <br /> Chuyên Đề Y Tế Công Cộng <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 6 * 2014 <br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br />  <br /> Bảng 3: Sự phân bố dư lượng kháng sinh trong 226 mẫu kiểm tra trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh <br /> Loại mẫu<br /> <br /> Kháng sinh<br /> Enrofloxacin<br /> 8<br /> <br /> Thịt gà<br /> <br /> Sulfaclozine<br /> 17<br /> <br /> Sulfadimidine<br /> 1<br /> <br /> Difloxacin<br /> 2<br /> <br /> Thịt lợn<br /> <br /> 0<br /> <br /> 19<br /> <br /> 3<br /> <br /> 0<br /> <br /> Thịt bò<br /> Tổng số<br /> Hàm lượng<br /> (ng/g)<br /> <br /> 0<br /> 17<br /> <br /> 5<br /> 25<br /> <br /> 1<br /> 12<br /> <br /> 2<br /> 4<br /> <br /> 2,3 - 2710,0<br /> <br /> 1,5 - 3560,0<br /> <br /> 1,8 – 43,0<br /> <br /> 11,4 – 24,0<br /> <br /> Kháng sinh khác<br /> 1(Trimethoprim)<br /> 3(Sulfamonomethoxine<br /> Sulfacetamide<br /> Nalidixic acid)<br /> 0<br /> 4<br /> <br /> Bảng 4: Sự phân bố dư lượng kháng sinh của mẫu từ các lò giết mổ gia súc tập trung (n= 100) và nơi buôn bán <br /> (chợ đầu mối, siêu thị, chợ lẻ) (n=126) <br /> Loại kháng sinh<br /> Sulfaclozine<br /> Sulfadimidine<br /> Enrofloxacin<br /> Difloxacin<br /> Kháng sinh khác<br /> <br /> Thịt gà<br /> Lò giết mổ<br /> Nơi buôn bán<br /> 12<br /> 5<br /> 1<br /> 0<br /> 5<br /> 3<br /> 0<br /> 2<br /> 0<br /> 1<br /> <br /> Thịt lợn<br /> Lò giết mổ<br /> Nơi buôn bán<br /> 0<br /> 0<br /> 4<br /> 15<br /> 0<br /> 3<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> 3<br /> <br /> Trong các mẫu kiểm tra trên địa bàn Thành <br /> <br /> Thịt bò<br /> Lò giết mổ<br /> Nơi buôn bán<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> 5<br /> 0<br /> 1<br /> 0<br /> 2<br /> 0<br /> 0<br /> <br /> thịt gà là 2710 ppb và hàm lượng sulfadimidine <br /> <br /> phố Hồ Chí Minh chúng tôi nhận thấy rằng trên <br /> <br /> cao nhất trên sản phẩm thịt lợn là 3560 ppb. <br /> <br /> các mẫu thịt gà, thịt lợn và thịt bò nhiễm chủ yếu <br /> <br /> KẾT LUẬN <br /> <br /> kháng  sinh  sulfaclozine,  sulfadimidine  thuộc <br /> <br /> Kết quả kiểm tra 226 mẫu thịt gà, thịt lợn và <br /> <br /> nhóm  sulfonamide  và  kháng  sinh  enrofloxacin, <br /> <br /> thịt bò trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh cho <br /> <br /> difloxacin  thuộc  nhóm  fluoroquinolone.  Trong <br /> <br /> thấy  55  mẫu  có  chứa  tồn  dư  dư  lượng  kháng <br /> <br /> đó  nhóm  thịt  gà  nhiễm  chủ  yếu  kháng  sinh <br /> <br /> sinh  chiếm  tỷ  lệ  24,3%.  Hàm  lượng  kháng  sinh <br /> <br /> sulfaclozine,  enrofloxacin,  difloxacin.  Tỷ  lệ <br /> <br /> trong mẫu từ vài ppb đến hàng ngàn ppb. Loại <br /> <br /> nhiễm  sulfaclozine  cao  trên  thịt  gà  là  do  chất <br /> <br /> mẫu thịt gà có tỷ lệ nhiễm kháng sinh cao nhất là <br /> <br /> kháng sinh này có tác dụng làm chất kích thích <br /> <br /> 37,5% và thịt bò là chủng loại mẫu có tỷ lệ nhiễm <br /> <br /> tăng trưởng cũng như phòng bệnh. Do đó có thể <br /> <br /> thấp  nhất  là  10,3%.  Qua  kết  quả  nghiên  cứu <br /> <br /> các cơ sở chăn nuôi đã chủ động bổ sung chúng <br /> <br /> chúng tôi nhận thấy cần phải mở rộng khảo sát <br /> <br /> trong khẩu phần  ăn  với  mục đích  trên. Đối  với <br /> <br /> tình  hình  nhiễm  dư  lượng  kháng  sinh  không <br /> <br /> sulfadimidine  tồn  dư  trong  sản  phẩm  thịt  lợn <br /> <br /> những của sản phẩm gia súc, gia cầm mà của cả <br /> <br /> hay  bò  là  do  tính  chất  của  sulfadimidine  có  tác <br /> <br /> những chủng loại thủy sản nuôi trồng. Bên cạnh <br /> <br /> dụng sử dụng như kháng sinh điều trị bệnh, dự <br /> <br /> đó,  các  cơ  quan  an  toàn  thực  phẩm  cần  tăng <br /> <br /> phòng cũng như tác dụng kích thích tăng trưởng <br /> <br /> cường  công  tác  tuyên  truyền,  giáo  dục,  thanh <br /> <br /> cho  lợn.  Đối  với  02  kháng  sinh  thuộc  nhóm <br /> <br /> kiểm tra các cơ sở chăn nuôi để đảm bảo việc sử <br /> <br /> fluoroquinolone  là  enrofloxacin  và  difloxacin <br /> <br /> dụng kháng sinh đúng qui định. <br /> <br /> chủ yếu dùng trong việc dự phòng hay điều trị <br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO <br /> <br /> cho gia súc và gia cầm. Dư lượng kháng sinh tồn <br /> dư của nhóm sulfonamide có nhiều mẫu rất cao, <br /> hàm lượng sulfaclozine cao nhất trên sản phẩm <br /> <br /> Chuyên Đề Y Tế Công Cộng <br /> <br /> 1.<br /> <br /> Food  Safety  News  (2010).  Animals  consume  lions  share  of <br /> antibiotics.. <br /> http: <br /> //www.foodsafetynews.com/2010/12/animals‐consume‐lions‐<br /> share‐of‐antibiotics/. accessed on 1 July 2010 <br /> <br /> 413<br /> <br /> Nghiên cứu Y học <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 6 * 2014<br /> <br />  <br /> 2.<br /> <br /> Graham JP, Boland JJ, Silbergeld E (2007). Growth Promoting <br /> Antibiotics  in  Food  Animal  Production:  An  Economic <br /> Analysis. Public Health Reports. 122. 79‐87. <br /> <br /> 3.<br /> <br /> Michael  T  (2001),  Veterinary  use  and  antibiotic  resistance. <br /> Current Opinion in Microbiology. 4. 493‐499. <br /> <br /> 4.<br /> <br /> Nisha  AR  (2008).  Antibiotic  Residues  ‐  A  Global  Health <br /> Hazard. Veterinary World. 1. 375‐377. <br /> <br /> Ngày nhận bài báo: 28/5/2014 <br /> Ngày phản biện nhận xét bài báo: 21/6/2014 <br /> <br /> Ngày bài báo được đăng:  <br /> <br />  <br /> <br /> 14/11/2014 <br /> <br />  <br /> <br />  <br /> <br />  <br /> <br /> 414<br /> <br />  <br /> <br /> Chuyên Đề Y Tế Công Cộng <br /> <br />