Tổ chức quân đội của nhà Nguyễn trên vùng đất An Giang thời kì 1802-1867

An Giang University Journal of Science – 2017, Vol. 15 (3), 89 – 96<br /> <br /> TỔ CHỨC QUÂN ĐỘI CỦA NHÀ NGUYỄN TRÊN VÙNG ĐẤT AN GIANG<br /> THỜI KÌ 1802 – 1867<br /> Dương Thế Hiền1<br /> <br /> Trường Đại học An Giang<br /> <br /> 1<br /> <br /> Thông tin chung:<br /> Ngày nhận bài: 02/01/2016<br /> Ngày nhận kết quả bình duyệt:<br /> 25/02/2016<br /> Ngày chấp nhận đăng: 06/2017<br /> Title:<br /> The military of Nguyen Dynasty<br /> in the area of An Giang from<br /> 1802 to 1867<br /> Keywords:<br /> Nguyen Dynasty, An Giang,<br /> defense, army<br /> Từ khóa:<br /> Nhà Nguyễn, An Giang,<br /> quốc phòng, quân đội<br /> <br /> ABSTRACT<br /> Within the defense strategy in the South of Vietnam to prevent Siam invaders as<br /> well as to maintain the peace and develop play a role of the protector of the<br /> land of Chenla, Nguyen Dynasty had policies to build a defensive strategy to<br /> protect the Southwest border that was considered important for the protection<br /> of An Giang Province’ bordering area. It seems apparent that Nguyen Dynasty<br /> implemented great policies and strategies over the period.<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Trong chiến lược quốc phòng phương Nam nhằm ngăn chặn quân xâm lược<br /> Xiêm và giữ vững vị thế “bảo hộ” trên đất Chân Lạp cũng như phát triển vùng<br /> đất mới, chính quyền nhà Nguyễn tập trung xây dựng thế trận phòng thủ biên<br /> giới Tây Nam với trọng tâm là hệ thống phòng thủ trên vùng biên địa An Giang.<br /> Nhà Nguyễn đã thực thi nhiều chính sách thể hiện tầm nhìn và sự đột phá mạnh<br /> mẽ về mặt chiến lược. Việc thực thi chính sách quốc phòng nghiêm túc và đúng<br /> đắn của nhà Nguyễn trên vùng đất này đã phát huy tác dụng to lớn, đóng góp<br /> xứng đáng vào sự nghiệp vệ quốc vĩ đại của dân tộc ta thời kì 1802 - 1867.<br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> <br /> thường xuyên xảy ra tình hình bất ổn về chính trị<br /> và quân sự với các nước láng giềng (Chân Lạp,<br /> Xiêm La) trong lịch sử. Từ thời các chúa Nguyễn,<br /> vùng đất Tầm Phong Long (tức vùng đất nằm<br /> giữa sông Tiền và sông Hậu về phía Bắc) được<br /> chính thức xác nhập vào lãnh thổ nước ta thông<br /> qua quá trình tiếp nhận vào năm 1757 dưới thời<br /> chúa Nguyễn Phúc Khoát (Quốc sử quán triều<br /> Nguyễn, Viện sử học, 2007). Để quản lý vùng đất<br /> mới có hiệu quả, Nguyễn Cư Trinh xin Võ Vương<br /> cho thành lập tại đây ba đạo là Châu Đốc, Tân<br /> Châu, Đông Khẩu và đặt dưới sự quản lý của dinh<br /> Long Hồ. Để có phản ứng nhanh và hiệu quả<br /> trong việc bảo vệ biên cương, Nguyễn Cư Trinh<br /> cho dời trị sở của dinh Long Hồ từ An Bình Đông<br /> (Cái Bè) về xứ Tầm Bào (Long Hồ) (Quốc sử<br /> quán triều Nguyễn, Viện sử học, 2007). Với<br /> <br /> Trong thời kì chúa Nguyễn và vua Nguyễn, vấn<br /> đề quốc phòng trên vùng biên giới Tây Nam Bộ<br /> được chú trọng đặc biệt trong chiến lược phát<br /> triển và bảo vệ vùng đất mới. Để thực hiện chiến<br /> lược đó, lực lượng quân đội đồn trú trở thành<br /> nhân tố quan trọng nhất, vừa bảo vệ quốc gia<br /> trước các cuộc xâm lược từ phía Chân Lạp và<br /> Xiêm La, vừa đảm nhiệm công tác giữ gìn an<br /> ninh, trật tự cho công cuộc khai phá của các lưu<br /> dân, di dân, góp phần to lớn vào sự hưng khởi của<br /> vùng đất này trong giai đoạn trước khi thực dân<br /> Pháp xâm lược (1867).<br /> Trên vùng đất Nam Bộ, An Giang có vị trí<br /> quan trọng với đường biên giới án ngữ phía<br /> Nam của tổ quốc tiếp giáp với Chân<br /> (Campuchia) dài khoảng 100 km, lại là<br /> <br /> khá<br /> Tây<br /> Lạp<br /> nơi<br /> 89<br /> <br /> An Giang University Journal of Science – 2017, Vol. 15 (3), 89 – 96<br /> <br /> những hoạt động mang tính chất quân sự của<br /> chính quyền chúa Nguyễn, chúng ta dễ dàng nhận<br /> ra vai trò to lớn của vùng đất An Giang trong việc<br /> phòng thủ biên giới với Chân Lạp, ngăn chặn sự<br /> xâm lấn của quân Xiêm ở phía Tây Nam.<br /> <br /> gìn an ninh khu vực biên giới Tây Nam Bộ. Trong<br /> suốt thời kì từ Gia Long đến Tự Đức, trên vùng<br /> đất An Giang, các cơ sở, căn cứ quân sự này có<br /> mặt ở hầu hết những vị trí chiến lược trong tỉnh.<br /> <br /> Năm 1802, triều Nguyễn được thiết lập và cai<br /> quản một nước Việt Nam rộng lớn nhất trong lịch<br /> sử. Vấn đề bảo vệ chủ quyền lãnh thổ được đặt ra<br /> với những yêu cầu mới, đặc biệt trong việc giữ<br /> gìn biên cương Tây Nam của tổ quốc. Từ đây,<br /> quan hệ tam giác Việt Nam - Chân Lạp - Xiêm La<br /> có những biến chuyển mới. Đối với Xiêm La, nhà<br /> Nguyễn cũng tỏ ra mềm dẻo và hòa hiếu. Về cơ<br /> bản, khoảng một thập niên đầu của thế kỉ XIX,<br /> Chân Lạp vẫn thuộc vùng ảnh hưởng và chịu sự<br /> chi phối mạnh mẽ từ Xiêm. Năm 1806, vua Xiêm<br /> đưa Ang Chan (Nặc Ông Chân) làm vua Chân<br /> Lạp. Do bị Xiêm áp đặt quá mức nên Ang Chan<br /> quyết định dựa vào nhà Nguyễn để giảm những áp<br /> lực từ phía Xiêm. Đến đây, triều Nguyễn đã đóng<br /> vai trò như một đối trọng với triều đình Xiêm<br /> trong ảnh hưởng đối với Chân Lạp và làm bùng<br /> lên mâu thuẫn giữa Việt Nam và Xiêm trong vấn<br /> đề Chân Lạp.<br /> <br /> 2. SỰ THIẾT LẬP HỆ THỐNG CÁC CƠ SỞ<br /> PHỤC VỤ MỤC ĐÍCH QUÂN SỰ CỦA<br /> NHÀ NGUYỄN TRÊN VÙNG ĐẤT AN<br /> GIANG<br /> <br /> Công trình quan trọng được tiến hành xây dựng<br /> vào năm Gia Long thứ 14 (1815) là đồn Châu<br /> Đốc. Đồn do trấn thủ Vĩnh Thanh Lưu Phước<br /> Tường chỉ huy với tổng số lượng dân binh lên đến<br /> khoảng 7.000 người (Quốc sử quán triều Nguyễn,<br /> Viện sử học, 2007). Đồn được đắp theo hình lục<br /> giác, xung quanh có chiến hào thông ra sông Hậu,<br /> từ phía trước ra phía sau dài 162 trượng, cao 7<br /> thước, chân dày 6 tầm, ngọn túm bớt 5 thước, có<br /> hai bậc, lưng tựa hướng Kiền, mặt hướng Tốn,<br /> phía phải giáp sông lớn, 3 phía trước sau và trái<br /> có hào rộng 20 tầm, sâu 11 thước ta, thông với<br /> sông cái, với 3 cửa tả, hữu và sau, trước mặt trông<br /> ra sông Hậu. Trong đồn có nhà quân và kho chứa<br /> (Quốc sử quán triều Nguyễn, Viện sử học, 2006).<br /> Năm 1816, đồn Châu Đốc làm xong, vua Gia<br /> Long sai trấn thủ thành Gia Định điều động 100<br /> lính cơ ở bốn trấn, 500 lính đồn Uy Viễn, chọn<br /> người giỏi cai quản để đóng giữ đất ấy. Theo quy<br /> định, lính thì ba tháng một lần đổi, quản thủ thì<br /> một năm một lần đổi. Gia Long lại sai chở 40 cỗ<br /> súng gang và thuốc đạn chia đặt ở bảo sở để<br /> nghiêm việc phòng giữ (Quốc sử quán triều<br /> Nguyễn, Viện sử học, 2007). Đồn Châu Đốc nằm<br /> ngang đối diện có đồn Tân Châu ở Tiền Giang<br /> cách về phía Đông 32 dặm rưỡi, phía Tây cách<br /> trấn Hà Tiên hơn 203 dặm, phía Bắc cách thành<br /> Nam Vang 244 dặm rưỡi, thật là một nơi biên<br /> phòng trọng yếu (Quốc sử quán triều Nguyễn,<br /> Viện sử học, 2006). Đây được xem là căn cứ quân<br /> sự trọng yếu án ngữ phòng thủ mặt biên giới Tây<br /> Nam, tạo thế khống chế Chân Lạp.<br /> <br /> Một mảng quan trọng trong việc xây dựng và tổ<br /> chức lực lượng quân đội ở An Giang của chính<br /> quyền nhà Nguyễn là tiến hành tu bổ, xây mới<br /> thành trì, đồn, bảo, tấn, thủ, sở, trạm sông, hỗ trợ<br /> quân đội phục vụ cho công tác quốc phòng và giữ<br /> <br /> Thành tỉnh An Giang là nơi rất quan trọng được<br /> xây dựng tại Châu Đốc được lấy làm nơi đóng trú<br /> của Tổng đốc An Hà. Thành tỉnh An Giang có chu<br /> vi 262 trượng, cao 9 thước, với 3 cửa ở phía<br /> trước, phía tả và phía hữu, mặt ngoài trồng tre,<br /> <br /> *Tuyến phòng thủ trên mặt sông Hậu:<br /> <br /> Trước tình hình đó, chính quyền nhà Nguyễn đã<br /> tiến hành một chính sách quốc phòng nhất quán<br /> trên vùng biên giới Tây Nam, trong đó vùng đất<br /> An Giang trở thành trung tâm của thế trận phòng<br /> thủ. Với những chính sách tích cực và đúng đắn<br /> của chính quyền nhà Nguyễn trên vùng đất An<br /> Giang đã góp phần quan trọng trong công cuộc<br /> bảo vệ vững chắc vùng biên cương Tây Nam của<br /> đất nước.<br /> <br /> 90<br /> <br /> An Giang University Journal of Science – 2017, Vol. 15 (3), 89 – 96<br /> <br /> bốn mặt đào hào sâu 6 thước, bên ngoài hào có<br /> đắp đê cao 2 thước 7 tấc gọi là đê Hộ Hà. Thành<br /> này trước là bảo Châu Đốc đắp từ năm Gia Long<br /> thứ 15 (1816), năm Minh Mạng thứ 13 (1832) đặt<br /> lỵ sở của tỉnh (Quốc sử quán triều Nguyễn, Viện<br /> sử học, 2006).<br /> <br /> phục nghiệp trên đất An Giang (1789), đến năm<br /> Minh Mạng thứ 16 (183) thì bỏ.<br /> Thủ Cường Thành thuộc địa phận huyện Đông<br /> Xuyên, được xây dựng thời Nguyễn Ánh phục<br /> nghiệp trên đất An Giang (1789), đến năm Minh<br /> Mạng thứ 16 (1835) thì bỏ.<br /> <br /> Đồn Châu Giang được tu sửa trên nền thủ sở đạo<br /> Châu Đốc cũ, thuộc địa phận huyện Đông Xuyên<br /> (ngang với Châu Đốc). Đồn này đóng ở nơi xung<br /> yếu tại đầu bãi, thường bị nước lụt phá vỡ. Năm<br /> Gia Long thứ 17 (1818), vua ban chỉ cho trấn thủ<br /> Vĩnh Thanh là Nguyễn Văn Xuân xem xét địa<br /> điểm, dời lên vùng thượng lưu cách chỗ cũ một<br /> dặm, đắp đồn đất vuông, tựa hướng Bắc mặt trông<br /> đến hướng Nam, mỗi mặt 30 tầm, cao 6 thước 5<br /> tấc ta, chân dày 3 tầm, ngọn túm bớt 4 thước ta,<br /> chỗ chính giữa mặt đồn đều đắp nhọn ra như hình<br /> bát giác. Mặt phải, mặt trái chỗ gần góc mặt tiền<br /> đều mở một cửa, hào rộng 3 tầm, có lũy dài 4 tầm,<br /> mặt trước bên phải cách sông 35 tầm, đổi tên lại là<br /> đồn Châu Giang, làm chỗ đóng quân để phòng<br /> thủ. Đến năm Thiệu Trị thứ 3 (1843) thì bỏ (Quốc<br /> sử quán triều Nguyễn, Viện sử học, 2006).<br /> <br /> Thủ Đông Xuyên nằm ở đường lạch bờ phía Tây<br /> Hậu Giang, thuộc địa phận huyện Tây Xuyên,<br /> được xây dựng thời Nguyễn Ánh phục nghiệp trên<br /> đất An Giang (1789), sau bỏ. Đến năm Minh<br /> Mạng thứ 18 (1837) đổi làm sở thuế quan.<br /> Thủ Trấn Di nằm ở vị trí bờ Bắc sông Ba Xuyên,<br /> thuộc huyện Vĩnh Định, được xây dựng thời<br /> Nguyễn Ánh phục nghiệp trên đất An Giang<br /> (1789). Đến năm Minh Mạng thứ 18 (1837) đổi<br /> làm sở thuế quan, sau bỏ.<br /> Thủ Cường Thành nằm ở địa phận huyện Đông<br /> Xuyên (thuộc huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp<br /> ngày nay) được xây dựng thời Nguyễn Ánh phục<br /> nghiệp trên đất An Giang (1789). Đến năm Minh<br /> Mạng thứ 16 (1835) thì bỏ.<br /> Thủ Cường Oai nằm ở bờ phía đông sông Hậu,<br /> thuộc địa phận huyện Vĩnh An (thuộc huyện Lấp<br /> Vò tỉnh Đồng Tháp ngày nay), được xây dựng<br /> thời Nguyễn Ánh phục nghiệp trên đất An Giang<br /> (1789). Đến năm Minh Mạng thứ 16 (1835) thì<br /> bỏ.<br /> <br /> Bên cạnh các cơ sở quân sự trên, theo Đại Nam<br /> nhất thống chí của Quốc sử quán triều Nguyễn<br /> cho biết, trên tuyến phòng thủ dọc sông Hậu thuộc<br /> địa bàn An Giang, nhà Nguyễn còn thiết lập nhiều<br /> cơ sở phòng thủ quan trọng khác (Quốc sử quán<br /> triều Nguyễn, Viện sử học, 2006), bao gồm:<br /> <br /> Thủ Trấn Giang ở bờ Tây sông Cần Thơ, thuộc<br /> địa phận huyện Phong Phú, được xây dựng thời<br /> Nguyễn Ánh phục nghiệp trên đất An Giang<br /> (1789), lại ở Bãi Xao (phía Bắc biển Mĩ Thanh)<br /> đặt một bảo lớn, phái binh sĩ đóng giữ, để tương<br /> hợp với thủ Trấn Di. Đến năm Minh Mạng thứ 16<br /> (1835) thì bỏ.<br /> <br /> Bảo Châu Giang nằm ở vị trí cửa dưới của kinh<br /> Vĩnh An có chu vi 28 trượng như hình bán<br /> nguyệt, thuộc địa phận huyện Đông Xuyên. Lấy<br /> quân ở các đồn Tân Châu và An Lạc đến trấn giữ.<br /> Thủ Vĩnh Hùng nằm ở đường lạch bờ phía Đông<br /> Hậu Giang, thuộc địa phận huyện Đông Xuyên,<br /> được xây dựng thời Nguyễn Ánh phục nghiệp trên<br /> đất An Giang (1789), đến năm Minh Mạng thứ 16<br /> (1835) thì bỏ.<br /> <br /> Ngoài các công trình theo tuyến sông Hậu trên địa<br /> bàn An Giang, chính quyền nhà Nguyễn còn xây<br /> dựng các công trình khác như: bảo Bình Thiên,<br /> đồn Đa Phúc, đồn Châu Phú, đồn An Châu. Tất cả<br /> đã tạo nên trung tâm phòng thủ, chỉ huy cho cả hệ<br /> thống quốc phòng Tây Nam, góp phần quan trọng<br /> giữ gìn nền độc lập và trị an của đất nước.<br /> <br /> Thủ Thuận Tấn nằm ở đầu sông Vàm Nao gần<br /> khúc giao với Hậu Giang, thuộc địa phận huyện<br /> Đông Xuyên, được xây dựng thời Nguyễn Ánh<br /> 91<br /> <br /> An Giang University Journal of Science – 2017, Vol. 15 (3), 89 – 96<br /> <br /> Bảo Vĩnh Tế nằm ở địa phận huyện Tây Xuyên,<br /> đắp từ năm Minh Mạng thứ 15 (1834). Bảo này có<br /> chu vi 23 trượng 8 thước, cao 5 thước.<br /> <br /> *Tuyến phòng thủ trên mặt sông Tiền:<br /> Theo Đại Nam nhất thống chí của Quốc sử quán<br /> triều Nguyễn cho biết, trên khu vực Thất Sơn –<br /> Vĩnh Tế thuộc địa bàn An Giang, nhà Nguyễn<br /> thiết lập 5 bảo quan trọng (Quốc sử quán triều<br /> Nguyễn, Viện sử học, 2006) gồm:<br /> <br /> Bảo Vĩnh Thông nằm ở địa phận huyện Hà Âm,<br /> đắp từ năm Thiệu Trị thứ 2 (1842). Bảo này có<br /> chu vi 78 trượng, cao 3 thước.<br /> <br /> Bảo Vĩnh Thành nằm ở địa phận huyện Vĩnh An.<br /> Bảo này có chu vi 38 trượng, cao 4 thước, đắp từ<br /> năm Thiệu Trị thứ 2 (1842).<br /> <br /> Bảo Vĩnh Lạc nằm ở địa phận huyện Hà Âm, đắp<br /> từ năm Thiệu Trị thứ 2 (1842). Bảo này có chu vi<br /> 24 trượng 8 thước, cao 3 thước.<br /> <br /> Bảo Vĩnh Thịnh nằm ở địa phận huyện Vĩnh An.<br /> Bảo này có chu vi 22 trượng, cao 4 thước, đắp từ<br /> năm Thiệu Trị thứ 2 (1842).<br /> <br /> Bảo Thân Nhân nằm ở địa phận huyện Hà Âm,<br /> đắp từ năm Thiệu Trị thứ 2 (1842). Bảo này có<br /> chu vi 32 trượng 4 thước, cao 3 thước.<br /> <br /> Bảo Tân Châu nằm ở địa phận huyện Đông<br /> Xuyên. Bảo này có chu vi 11 trượng 2 thước, cao<br /> 4 thước, đắp từ năm Thiệu Trị thứ 2 (1842).<br /> Nguyên là đạo Tân Châu xưa, thời chúa Nguyễn<br /> được xây dựng năm 1757, đến năm Gia Long thứ<br /> 2 (1804) được đắp lại. Năm Minh Mạng thứ 18<br /> (1837) lấy làm sở thuế quan. Đến đời Thiệu Trị<br /> thì dùng lại cho công tác quân sự.<br /> <br /> Bảo Giang Nông nằm ở địa phận huyện Hà<br /> Dương, đắp từ năm Thiệu Trị thứ 2 (1842). Bảo<br /> này có chu vi 43 trượng, cao 5 thước.<br /> Bảo Vĩnh Điều nằm ở địa phận huyện Hà Âm,<br /> đắp từ năm Thiệu Trị thứ 2 (1842). Bảo này có<br /> chu vi 33 trượng 4 thước, cao 3 thước.<br /> Bảo Bình Di nằm ở địa phận huyện Tây Xuyên,<br /> đắp từ năm Thiệu Trị thứ nhất (1841). Bảo Bình<br /> Di bao gồm 2 sở: phía tả chu vi 36 trượng, cao 8<br /> thước; phía hữu chu vi 24 trượng, cao 9 thước.<br /> <br /> Bảo đất An Lạc nằm ở địa phận huyện Đông<br /> Xuyên. Bảo này có chu vi 11 trượng 2 thước, cao<br /> 4 thước, đắp từ năm Thiệu Trị thứ 2 (1842).<br /> Nguyên là thủ sở đạo Chiến Sai, năm Minh Mạng<br /> thứ 21 (1840) đổi tên thành bảo đất An Lạc.<br /> <br /> Bảo Cần Thăng nằm ở địa phận huyện Tây<br /> Xuyên, đắp từ năm Thiệu Trị thứ 4 (1844). Bảo<br /> này có chu vi 66 trượng, không thấy nói đến chiều<br /> cao.<br /> <br /> Bảo Tiến An nằm ở địa phận huyện Đông Xuyên,<br /> đắp từ năm Thiệu Trị thứ 7 (1847). Bảo có chu vi<br /> 20 trượng, cao 4 thước 5 tấc.<br /> <br /> Bảo Bắc Nam nằm ở địa phận huyện Tây Xuyên,<br /> đắp từ năm Thiệu Trị thứ 5 (1845). Bảo này có<br /> chu vi 24 trượng, cao 4 thước.<br /> <br /> Các đồn, bảo đóng quân của nhà Nguyễn trên<br /> tuyến phòng thủ sông Tiền thuộc tỉnh An Giang<br /> được kết hợp chặt chẽ với các đồn, bảo bên phía<br /> bờ Đông sông Tiền tạo ra hệ thống phòng thủ<br /> vững chắc, có tính chất bản lề cho công cuộc<br /> phòng thủ Tây Nam.<br /> <br /> Bảo Nhân Hội nằm ở địa phận huyện Tây Xuyên,<br /> đắp từ năm Thiệu Trị thứ 6 (1846). Bảo này có<br /> chu vi 38 trượng, cao 3 thước 6 tấc.<br /> Bảo Hưng Nhượng nằm ở địa phận huyện Hà<br /> Dương, đắp từ năm Thiệu Trị thứ 7 (1847). Bảo<br /> này có chu vi 60 trượng, cao 4 thước.<br /> <br /> *Tuyến phòng thủ Thất Sơn - Vĩnh Tế: Theo<br /> Đại Nam nhất thống chí của Quốc sử quán triều<br /> Nguyễn cho biết, trên khu vực Thất Sơn – Vĩnh<br /> Tế thuộc địa bàn An Giang, nhà Nguyễn thiết lập<br /> 11 bảo quan trọng (Quốc sử quán triều Nguyễn,<br /> Viện sử học, 2006) gồm:<br /> <br /> Các đồn, bảo thuộc hai tuyến phòng thủ Vĩnh Tế Thất Sơn có mối liên hệ chặt chẽ với nhau tạo nên<br /> hệ thống phòng thủ thủy bộ vững chắc, góp phần<br /> giữ vững biên giới Tây Nam, giữ gìn an ninh vùng<br /> 92<br /> <br /> An Giang University Journal of Science – 2017, Vol. 15 (3), 89 – 96<br /> <br /> biên giới vốn có nhiều đồng bào Khmer sinh<br /> sống.<br /> <br /> đội trấn giữ, bố phòng biên giới. Theo đó, An<br /> Giang có 1 thủy vệ; 5 cơ: Trung, Tiền, Tả, Hữu,<br /> Hậu (đều lính tuyển); 1 cơ An Biên (mộ lính thổ);<br /> 1 Đội pháo thủ và 1 ty Hành Nhân (đều lính mộ).<br /> <br /> * Các trạm sông:<br /> Theo Đại Nam nhất thống chí của Quốc sử quán<br /> triều Nguyễn cho biết, trên địa bàn An Giang, nhà<br /> Nguyễn chú trọng thiết lập 4 trạm sông (Quốc sử<br /> quán triều Nguyễn, Viện sử học, 2006), gồm:<br /> <br /> Thủy vệ An Giang gồm 10 đội. Thời Gia Long,<br /> nguyên đặt cơ Vĩnh Bảo và lính Bảo Thành. Đến<br /> năm Minh Mạng thứ 13 (1832), trích lấy binh<br /> đinh ở cơ Vĩnh Bảo và vệ Bảo Thành 420 người,<br /> đặt làm Thủy cơ An Giang; năm thứ 15, lại tuyển<br /> lính, trích lấy 500 lính tuyển ở hạt ấy, dồn bổ làm<br /> 10 đội Thủy cơ An Giang, rồi thăng làm Thủy vệ<br /> An Giang (Nội các triều Nguyễn, Viện sử học,<br /> 1993). Năm 1854, Vệ thủy An Giang có 65<br /> thuyền Điển thủ (Quốc sử quán triều Nguyễn,<br /> Viện sử học, 2007).<br /> <br /> Trạm sông Giang Nông nằm trên địa phận thôn<br /> Tân Đông, thuộc huyện Vĩnh An, phía Đông đến<br /> trạm sông Vĩnh Giai (thuộc tỉnh Vĩnh Long), phía<br /> Tây đến trạm sông Giang Nữ 54 dặm.<br /> Trạm sông Giang Mĩ nằm trên địa phận thôn Mỹ<br /> An, thuộc huyện Vĩnh An, phía Tây đến trạm<br /> sông Giang Tú 51 dặm.<br /> Trạm sông Giang Tú nằm trên địa phận thôn Tú<br /> Điền, thuộc huyện Đông Xuyên, phía Tây Nam<br /> đến trạm sông Giang Phúc 60 dặm.<br /> <br /> Năm cơ (Trung, Tiền, Tả, Hữu, Hậu) đều 10 đội,<br /> riêng Hậu cơ chỉ có 6 đội. Năm Minh Mạng thứ<br /> 13 (1832), trích lấy lính ở cơ Vĩnh Bảo Trung,<br /> quê thuộc An Giang, hiện ngạch 474 tên, đặt làm<br /> cơ An Bình; năm thứ 15 (1834), đem cơ An Bình<br /> Thủy cơ An Giang, cùng tráng dân có tên trong sổ<br /> trừ số lính dồn bổ vào Thủy cơ An Giang Nhất<br /> 481 người, còn 2.380 tên dồn làm 5 cơ An Bình từ<br /> 1 – 5; năm Minh Mạng thứ 17 (1836), đổi 5 cơ An<br /> Bình thành 5 cơ An Giang Trung, Tiền, Tả, Hữu,<br /> Hậu (Nội các triều Nguyễn, Viện sử học, 1993).<br /> <br /> Trạm sông Giang Phúc nằm trên địa phận thôn<br /> Vĩnh Nguyên, thuộc huyện Tây Xuyên, phía Tây<br /> đến trạm sông Tiên Nông (thuộc tỉnh Hà Tiên) 60<br /> dặm.<br /> Có thể thấy, chính quyền nhà Nguyễn đã có sự bố<br /> trí các trạm sông nối liền nhau đảm bảo cho việc<br /> tuần tra trên sông cũng như nắm bắt, truyền báo<br /> tin tức kịp thời, góp phần quan trọng vào công tác<br /> quốc phòng Tây Nam trên địa bàn An Giang.<br /> <br /> 3. SỰ TỔ CHỨC, PHÂN CHIA CÁC ĐƠN<br /> VỊ CHIẾN ĐẤU CỦA NHÀ NGUYỄN<br /> TRÊN VÙNG ĐẤT AN GIANG THỜI KÌ<br /> 1802 - 1867<br /> <br /> Cơ An Biên gồm 4 đội. Năm Minh Mạng thứ 14<br /> (1833), viên Ốc nha Sơn Liêm Mộc chiêu mộ dân<br /> ở phủ Chân Chiêm 500 tên dồn làm 10 đội gọi là<br /> cơ An Biên. Năm thứ 16 (1835), cơ An Biên hiện<br /> còn 386 tên, vẫn để ngạch cũ sau bổ làm 10 đội.<br /> Lại mộ thêm dân phủ Chân Chiêm 500 tên nữa,<br /> đặt làm 10 đội, từ số 1 – 10, thuộc cơ An Biên thứ<br /> 2. Lại mộ dân phủ Mật Luật 160 tên đặt làm 3 đội,<br /> từ 1 – 3, thuộc cơ An Biên thứ 3. Năm thứ 21<br /> (1840), cơ Trấn Tây thứ 8 thuộc trấn Ba Xuyên,<br /> đổi làm cơ An Biên thứ 4, trích giao cho tỉnh An<br /> Giang coi quản, để được gần và tiện (Nội các triều<br /> Nguyễn, Viện sử học, 1993).<br /> <br /> Vùng đất An Giang trong thời kì này với vai trò<br /> yếu địa biên phòng luôn được chính quyền nhà<br /> Nguyễn đặc biệt quan tâm trong việc bố trí quân<br /> <br /> Đội pháo thủ gồm 2 đội. Năm Minh Mạng thứ 13<br /> (1832), nguyên 4 đội pháo thủ thứ 6, thứ 7, thứ 8,<br /> thứ 9 ở thành Gia Định dồn làm 2 đội pháo thủ<br /> <br /> Như vậy, về công tác xây dựng và bố trí các công<br /> trình quân sự cơ bản bao gồm các thành trì, đồn,<br /> bảo, tấn, thủ, sở, trạm sông đã được chính quyền<br /> nhà Nguyễn tiến hành một cách nghiêm túc, đảm<br /> bảo phục vụ hữu hiệu cho chiến lược quốc phòng<br /> vùng biên giới Tây Nam, trong đó vùng đất An<br /> Giang là trung tâm phòng thủ.<br /> <br /> 93<br /> <br />