Tóm tắt Khóa luận tốt nghiệp khoa Văn hóa học: Địa danh Bắc Ninh dưới góc nhìn văn hóa” làm khóa luận tốt nghiệp ngành Văn hóa học

TR¦êNG §¹I HäC V¡N HO¸ Hμ NéI<br /> Khoa v¨n hãa häc<br /> --------------------<br /> <br /> NGUYỄN VĂN HẢI<br /> <br /> ĐỊA DANH BẮC NINH<br /> DƯỚI GÓC NHÌN VĂN HOÁ<br /> <br /> NG¦êI h−íng dÉn khoa häc: TH.S. lª thÞ cóc<br /> <br /> Hμ Néi - 2014<br /> <br /> LỜI CẢM ƠN<br /> Trong suốt quá trình làm bài khóa luận tốt nghiệp, tôi đã nhận được rất<br /> nhiều sự chỉ bảo, giúp đỡ cũng như những lời động viên. Tôi xin được xin<br /> được gửi lời cảm ơn tới những người đã quan tâm và giúp đỡ tôi thực hiện đề<br /> tài này.<br /> Lời đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất tới Th.s Nguyễn<br /> Thành Nam, giảng viên khoa Văn hóa học, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội.<br /> Thầy là người định hướng và tận tình chỉ bảo cho chúng tôi trong suốt quá<br /> trình lựa chọn, xây dựng cũng như hoàn thành ý tưởng cho đề tài luận văn tốt<br /> nghiệp của tôi. Tôi xin chân thành cảm ơn thầy!<br /> Tôi xin được gửi lời cảm ơn tới các thầy cô trường Đại học Văn hóa Hà<br /> Nội đã tận tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài này, đặc biệt<br /> cảm ơn Ban chủ nhiệm khoa Văn hóa học đã cho tôi được biết đến, được hiểu<br /> sâu sắc cách làm bài khóa luận tốt nghiệp. Bên cạnh đó tôi xin được gửi lời<br /> cảm ơn gia đình, các anh, chị và các bạn sinh viên cùng lớp đã tạo mọi điều<br /> kiện cho đề tài được hoàn chỉnh hơn.<br /> Xin cảm ơn sâu sắc tới các nhà nghiên cứu, cơ quan sở văn hóa thể thao<br /> và du lịch tỉnh Bắc Ninh đã cung cấp thông tin, tư liệu để tôi thực hiện đề tài<br /> này.<br /> Một lần nữa, tôi xin chân thành cảm ơn!<br /> Hà Nội, ngày 10 tháng 05 năm 2014<br /> Người thực hiện<br /> Nguyễn Văn Hải<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 <br /> 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ................................................................................ 1 <br /> 2. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU ............................................. 2 <br /> 3. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ ......................................................... 2 <br /> 4. ĐỐI TƯỢNG PHẠM VI NGHIÊN CỨU.................................................... 4 <br /> 5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU................................................................. 4 <br /> 6. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN VĂN ................................................................... 5 <br /> 7. BỐ CỤC CỦA LUẬN VĂN ......................................................................... 6 <br /> Chương 1 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ ĐỊA DANH VÀ VẤN ĐỀ ĐỊA<br /> DANH BẮC NINH .......................................................................................... 7 <br /> 1.1 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ ĐỊA DANH....................................................... 7 <br /> 1.1.1 Khái niệm địa danh và địa danh học ................................................ 7 <br /> 1.1.2 Phân loại địa danh .......................................................................... 12 <br /> 1.1.2.1 Một số cách phân loại địa danh của tác giả nước ngoài ......... 12 <br /> 1.1.2.2 Các cách phân loại địa danh của tác giả trong nước ............... 13 <br /> 1.1.3 Chức năng nhiệm vụ của địa danh ................................................. 14 <br /> 1.2 NHỮNG VẤN ĐỀ VỀ ĐỊA BÀN ĐỊA DANH BẮC NINH ................... 16 <br /> 1.2.1 Một số nét về điều kiện tự nhiên .................................................... 16 <br /> 1.2.2 Một số nét về điều kiện kinh tế - xã hội ......................................... 21 <br /> 1.3 KẾT QUẢ THU THẬP ĐỊA DANH Ở BẮC NINH................................ 27 <br /> Tiểu kết chương 1 ........................................................................................... 30 <br /> Chương 2 BẮC NINH – BỨC TRANH LỊCH SỬ VĂN HÓA QUA ĐỊA<br /> DANH ............................................................................................................. 31 <br /> 2.1 KHÁI NIỆM VĂN HÓA .......................................................................... 31 <br /> 2.2 ĐỊA DANH BẮC NINH GẮN VỚI CÁC CON SÔNG .......................... 34 <br /> 2.2.1 Sông Cầu ........................................................................................ 34 <br /> 2.2.2 Sông Đuống.................................................................................... 36 <br /> 2.2.3 Sông Dâu ........................................................................................ 36 <br /> 2.3 ĐỊA DANH QUA DI TÍCH KHẢO CỔ................................................... 38 <br /> 2.3.2 Di chỉ thuộc huyện Từ Sơn ............................................................ 41 <br /> 2.3.3 Di chỉ thuộc huyện Yên Phong ...................................................... 44 <br /> 2.3.4 Di chỉ thuộc huyện Gia Bình ......................................................... 45 <br /> 2.4 ĐỊA DANH QUA KIẾN TRÚC TÔN GIÁO ........................................... 47 <br /> 2.4.1 Địa danh kiến trúc chùa Dâu .......................................................... 47 <br /> <br /> 2.4.2 Địa danh kiến trúc Đình Đình Bảng .............................................. 49 <br /> 2.4.4 Địa danh kiến trúc chùa Dạm......................................................... 51 <br /> 2.5 ĐỊA DANH GẮN VỚI LỄ HỘI TIÊU BIỂU........................................... 54 <br /> 2.5.1 Hội Lim .......................................................................................... 55 <br /> 2.5.2 Lễ hội Đền Đô ................................................................................ 56 <br /> 2.5.3 Hội pháo làng Đồng Kỵ ................................................................. 59 <br /> 2.5.4 Lễ hội Thuỷ tổ quan họ làng Viêm Xá, Bắc Ninh ......................... 60 <br /> 2.5.5 Hội Chen làng Nga Hoàng ............................................................. 61 <br /> 2.6 ĐỊA DANH GẮN VỚI VĂN HÓA ẨM THỰC ...................................... 63 <br /> 2.7 ĐỊA DANH GẮN VỚI LÀNG NGHỀ ..................................................... 68 <br /> 2.7.1 Tranh Đông Hồ .............................................................................. 68 <br /> 2.7.2 Gốm Phù Lãng ............................................................................... 70 <br /> 2.7.3 Đúc Đồng Đại Bái .......................................................................... 72 <br /> Chương 3 ĐẶC ĐIỂM NGUỒN GỐC VÀ SỰ BIẾN ĐỔI MỘT SỐ NÉT<br /> ĐẶC TRƯNG TRONG VĂN HÓA ĐỊA DANH BẮC NINH................... 76 <br /> 3.1 NGUỒN GỐC VÀ SỰ BIẾN ĐỔI ĐỊA DANH CƯ TRÚ HÀNH CHÍNH<br /> ......................................................................................................................... 76 <br /> 3.1.1 Giới thiệu chung về nguồn gốc biến đổi địa danh cư trú hành chính<br /> ......................................................................................................................... 76 <br /> 3.1.2 Sự biến đổi địa danh cư trú hành hành chính................................. 77 <br /> 3.2 NGUỒN GỐC SỰ BIẾN ĐỔI ĐỊA DANH TỰ NHIÊN ......................... 87 <br /> 3.3 MỘT SỐ NÉT ĐẶC TRƯNG VĂN HÓA TRONG ĐỊA DANH BẮC<br /> NINH ............................................................................................................... 90 <br /> 3.3.1 Mối quan hệ giữa ngôn ngữ và văn hóa ......................................... 90 <br /> 3.3.2.1 Đặc trưng địa - văn hóa qua các thành tố chung về sông nước<br /> ............................................................................................................. 92 <br /> 3.3.2.2 Không gian văn hóa trong địa danh Bắc Ninh............................ 94 <br /> Tiểu Kết Chương 3 .......................................................................................... 97 <br /> KẾT LUẬN ..................................................................................................... 98 <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 102 <br /> PHỤ LỤC ẢNH……………………………………………………………..104<br /> <br /> 1<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI<br /> <br /> Nghiên cứu địa danh là một lĩnh vực rất quan trọng và cần thiết trong<br /> nghiên cứu văn hóa và nghiên cứu khu vực. Bởi vì, địa danh là một dạng<br /> thức ngôn ngữ, về bản chất có những mối quan hệ gắn bó, những ảnh hưởng<br /> hay tác động qua lại với văn hoá, lịch sử, địa lý, dân cư nơi nó tồn tại.<br /> Nghiên cứu địa danh trong những mối quan hệ với các mặt có liên quan đó,<br /> đặc biệt nghiên cứu địa danh trong mối quan hệ với văn hoá hiện đang là<br /> một trong những công việc được quan tâm. Bên cạnh đó, việc nghiên cứu địa<br /> danh sẽ góp phần vào việc soi sáng sự phát triển của tiếng Việt và của tiếng<br /> địa phương trong các lĩnh vực ngữ âm, từ vựng – ngữ nghĩa và ngữ pháp được<br /> phản ánh trong các giai đoạn lịch sử khác nhau. Đặc biệt nghiên cứu địa danh<br /> cũng góp phần nghiên cứu văn hóa vùng lãnh thổ một trong những vấn đề mà<br /> các nhà nghiên cứu văn hóa quan tâm hiện nay.<br /> Bắc Ninh là một tiểu vùng văn hóa đặc biệt. Về mặt lịch sử, Bắc Ninh là<br /> một vùng đất cổ với trung tâm văn hóa nổi tiếng một thời xưa kia là vùng đất<br /> Luy Lâu nay là huyện Thuận Thành là một vùng mang nhiều giá trị văn hóa,<br /> đặc biệt là dấu ấn của Đạo Phật. Bên cạnh đó, Bắc Ninh còn là vương quốc<br /> của lễ hội, quê hương của sinh hoạt văn hoá dân gian đặc sắc và phát triển tới<br /> đỉnh cao. Hầu như làng nào cũng có lễ hội, trong đó có nhiều lễ hội tiêu biểu<br /> như hội xem hoa mẫu đơn chùa Phật Tích, hội rước pháo Đồng Kỵ, hội đền<br /> Lý Bát Đế, hội chùa Dâu, chùa Bút Tháp.<br /> Người Kinh Bắc nổi tiếng thông minh, cần cù, tài khéo, năng động và<br /> tinh xảo trong hoạt động kinh tế, sáng tạo trong hoạt động văn hoá nghệ thuật<br /> và bao trùm là đạo lí sống "uống nước nhớ nguồn" quý trọng cái tình, cái<br /> nghĩa, sự chung thuỷ trong quan hệ ứng xử giữa người với người "bốn biển<br /> một nhà", "tình chung một khắc, nghĩa dài trăm năm", tôn vinh tình yêu<br /> <br />