BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH
-----------------
CHU NGUYỄN MỘNG NGỌC
NGHIÊN CỨU THỐNG KÊ MÔ HÌNH ĐO LƢỜNG LÒNG YÊU NƢỚC
KINH TẾ CỦA NGƢỜI TIÊU DÙNG THÀNH THỊ TẠI VIỆT NAM
Chuyên ngành : Thống kê
Mã số: 9460201
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
Tp. Hồ Chí Minh – Năm 2020
Công trình được hoàn thành tại:
................................................................................................................
Người hướng dẫn khoa học:
TS Hà Văn Sơn
TS Trần Văn Thắng
Phản biện 1: ............................................................................................
................................................................................................................
Phản biện 2: ............................................................................................
................................................................................................................
Phản biện 3: ............................................................................................
................................................................................................................
Luận án sẽ được bảo vệ trước hội đồng chấm luận án cấp trường
họp tại: ....................................................................................................
................................................................................................................
Vào hồi: ........ giờ ........ ngày........ tháng ......... năm .............................
Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện: ......................................................
(ghi tên các thư viện nộp luận án)
1
Chƣơng 1 GIỚI THIỆU
1.1 Lý do lựa chọn đề tài
Hội nhập kinh tế thế giới và tự do hoá thương mại đã giúp VN
khẳng định mình trước cộng đồng quốc tế, nhưng cũng mang đến
nhiều thách thức. Toàn cầu hóa thị trường đã làm thay đổi các điều
kiện cạnh tranh của các doanh nghiệp VN, sự sẵn có của hàng ngoại
nhập với giá cả ngày càng hợp lý cộng thêm các hoạt động tiếp thị
toàn cầu gia tăng nhanh, đã tạo ra một bối cảnh cạnh tranh gay gắt
trong nước. Lúc này sự thiên vị của người tiêu dùng đối với các sản
phẩm trong nước là một yếu tố quyết định quan trọng của hành vi
mua sản phẩm nội địa (Josiassen, 2011), nên khai thác sự thiên vị
của người tiêu dùng trở thành một hàng rào phi thuế quan tinh tế bảo
vệ nền sản xuất trong nước. Cuộc vận động “Người VN ưu tiên dùng
hàng VN” là một minh chứng của chủ trương này. Do đó việc điều
tra sự thiên vị có tính tình cảm của người tiêu dùng đối với nền sản
xuất trong nước là một chủ đề được các nhà nghiên cứu hành vi tiêu
dùng khá quan tâm mà tập trung nhiều vào mô hình chủ nghĩa vị
chủng tiêu dùng. Các nghiên cứu này đã được thực hiện tại nhiều
quốc gia trên thế giới và cả tại VN đã phát hiện mối quan hệ thuận
chiều mạnh mẽ giữa tình yêu nước của dân chúng và chủ nghĩa vị
chủng tiêu dùng của họ (Auruskeviciene và ctg., 2012; Balabanis và
ctg., 2001; Cao Quốc Việt và Nguyễn Thị Quý, 2017; Dmitrovic và
ctg., 2009; Erdoğan và Burucuoğlu, 2016; F-Ferrín và ctg., 2015; Ishii,
2009; Pentz và ctg., 2017; Rybina và ctg., 2010). Theo tác giả, việc
vận dụng mối quan hệ giữa tình yêu nước với chủ nghĩa vị chủng
tiêu dùng của dân chúng, mà đã được kiểm chứng ở các nước khác,
cho VN, cần sự điều tra kỹ lưỡng hơn, vì các đặc điểm môi trường
kinh tế, chính trị và lịch sử khá riêng biệt của đất nước chúng ta. Từ
đó, tác giả dự đoán rằng có thể tập trung khai thác sâu hơn bên trong
mối quan hệ nhân quả giữa tình yêu nước với chủ nghĩa vị chủng tiêu
dùng của người VN, theo hướng là tìm hiểu bản chất và cơ chế ủng
hộ của người yêu nước VN đối với nền kinh tế trong nước. Xem xét
tiếp các công trình nghiên cứu học thuật liên quan đến khái niệm yêu
nước trong tiêu dùng ở cấp độ người tiêu dùng cá nhân (Chen, 2011;
Han, 1988; Kim và ctg., 2013; MacGreg và Wilkinson, 2012; Min
Han, 1994; Notari và ctg., 2011; Ngô Thái Hưng, 2013; Shah và
Hazril, 2016; Tsai, 2010), tác giả thấy rằng tuy đề cập đến khái niệm
này với điểm nổi bật là sử dụng các khái niệm gần nhau như “lòng
2
yêu nước của người tiêu dùng”, “tiêu dùng yêu nước” hoặc “lòng yêu
nước kinh tế”, nhưng các tác giả các công trình đó không giải thích
các khái niệm bằng thuyết bản sắc xã hội (SIT) nên họ cũng chưa
thực hiện điều tra việc có hay không cơ chế tác động nhân quả giữa
chúng với chủ nghĩa vị chủng của người tiêu dùng, cũng như với các
khái niệm quan trọng khác của thuyết SIT. Từ sau đây để thống nhất
tác giả kết hợp cách gọi tên của các tác giả nói trên thành tên gọi
chung là “lòng yêu nước kinh tế của người tiêu dùng”, tác giả cũng
nhận định rằng thực tế nói trên trong các công trình nghiên cứu xoay
quanh chủ đề này đã khiến cho việc nắm bắt bản chất và vai trò của
khái niệm lòng yêu nước kinh tế của người tiêu dùng trở nên khó
khăn hơn.
1.2 Vấn đề nghiên cứu
Sự chi tiết hóa khái niệm “lòng yêu nước kinh tế của người tiêu
dùng” VN và mối quan hệ của khái niệm này với “chủ nghĩa vị
chủng của người tiêu dùng”.
Cách đo lường phù hợp của khái niệm “tình yêu nước” của người
VN.
Quy luật mối quan hệ giữa “chủ nghĩa hướng ngoại của người
tiêu dùng” VN với “chủ nghĩa vị chủng tiêu dùng” của họ.
Mạng liên kết nhân quả của “lòng yêu nước kinh tế của người tiêu
dùng” với các khái niệm “chủ nghĩa vị chủng tiêu dùng”, “tình yêu
nước” và “chủ nghĩa hướng ngoại”, xét trên nền thuyết SIT.
Sử dụng và phát triển kỹ thuật thống kê phù hợp để giải quyết các
vấn đề nghiên cứu nêu trên.
1.3 Mục tiêu nghiêu cứu
Định nghĩa và xây dựng thang đo khái niệm lòng yêu nước kinh
tế của người tiêu dùng, phù hợp với tình huống người tiêu dùng VN.
Đánh giá thang đo khái niệm lòng yêu nước kinh tế của người
tiêu dùng nhờ sử dụng kỹ thuật thống kê đa biến trong giai đoạn
nghiên cứu định lượng khẳng định các phát hiện từ giai đoạn định
tính.
Xác định vai trò lòng yêu nước kinh tế của người tiêu dùng trong
cơ chế truyền dẫn tình yêu nước đến chủ nghĩa vị chủng của người
tiêu dùng bằng các kỹ thuật thống kê kiểm định biến trung gian.
Đánh giá thang đo khái niệm tình yêu nước phù hợp với người
tiêu dùng VN, sử dụng kỹ thuật thống kê đa biến.
3
Xác định mối quan hệ nhân quả giữa khái niệm chủ nghĩa hướng
ngoại với chủ nghĩa vị chủng của người tiêu dùng, dựa trên các kỹ
thuật thống kê đa biến.
Xây dựng và kiểm định mô hình cấu trúc tuyến tính mô tả mối
quan hệ của lòng yêu nước kinh tế của người tiêu dùng với các khái
niệm quan trọng của thuyết SIT.
1.4 Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu
1.4.1 Đối tƣợng nghiên cứu và đối tƣợng thu thập dữ liệu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là mô hình đo lường lòng yêu
nước kinh tế của người tiêu dùng thành thị VN. Đối tượng thu thập
dữ liệu là những người dân thành thị VN đã trưởng thành, chủ động
trong các quyết định mua sắm của mình.
1.4.2 Phạm vi khái niệm và phạm vi không gian
Luận án tập trung nghiên cứu khái niệm “lòng yêu nước kinh tế
của người tiêu dùng” ở cấp độ cá nhân người tiêu dùng sống tại
thành thị. Phạm vi không gian của luận án tập trung vào thành thị và
khoanh vùng tại các quận nội thành của hai đô thị được chọn thu thập
dữ liệu là Tp HCM và Hà Nội chứ không khảo sát tại các huyện.
1.5 Phƣơng pháp nghiên cứu
Ở giai đoạn nghiên cứu định tính, tác giả áp dụng phương pháp
GT (Grounded theory) của Strauss và Corbin (1990) để khám phá
mối quan hệ giữa lòng yêu nước kinh tế của người tiêu dùng với chủ
nghĩa vị chủng tiêu dùng, và các khái niệm khác có liên quan từ đó
tác giả xây dựng mô hình nghiên cứu và các giả thuyết nghiên cứu.
Tiếp theo, tác giả tiến hành nghiên cứu định lượng hai lần. Lần thứ
nhất là nghiên cứu thử nghiệm, lần thứ hai là nghiên cứu chính thức.
Hai lần nghiên cứu này đều tuân thủ quy trình các bước thứ tự là: Xây
dựng/hoàn chỉnh thang đo các khái niệm trong mô hình nghiên cứu đã
đề xuấtNghiên cứu đánh giá thang đo lần 01 Nghiên cứu đánh
giá thang đo lần 02.
1.6 Ý nghĩa khoa học - thực tiễn của nghiên cứu
1.6.1 Đóng góp của luận án về khía cạnh khoa học tiếp thị
Hình thành khái niệm lòng yêu nước kinh tế của người tiêu dùng
hoàn chỉnh, phù hợp với bối cảnh người tiêu dùng thành thị VN. Kết
quả nghiên cứu đã làm phong phú thêm cơ sở lý thuyết khoa học về
SIT. Vì thế luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho các nhà
nghiên cứu không chỉ trong lĩnh vực kinh tế mà còn cả lĩnh vực xã
hội học, nhân học, hay chính trị học...