BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG
VĂN HOÀNG BẢO TRÂN
ĐÁI THÁO ĐƯỜNG THAI KỲ
VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN
CỦA THAI PHỤ TẠI BỆNH VIỆN
ĐA KHOA BÌNH DƯƠNG, NĂM 2019
LUẬN VĂN THẠC SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG
HÀ NỘI – 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG
KHOA: KHOA HỌC SỨC KHỎE
BỘ MÔN: Y TẾ CÔNG CỘNG
VĂN HOÀNG BẢO TRÂN
ĐÁI THÁO ĐƯỜNG THAI KỲ
VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN
CỦA THAI PHỤ TẠI BỆNH VIỆN
ĐA KHOA BÌNH DƯƠNG, NĂM 2019
Chuyên ngành: Y TẾ CÔNG CỘNG
Mã số: 8 72 07 01
LUẬN VĂN THẠC SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG
HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:TS.BS. VÕ THỊ KIM ANH
HÀ NỘI – 2019
MỤC LỤC
Mục lục
Danh mục chữ viết tắt
Danh mục các bảng
ĐẶT VẤN ĐỀ ...................................................................................................... 1
Chương 1. TỔNG QUAN Y VĂN ...................................................................... 4
1.1 Định nghĩa đái tháo đường ............................................................................ 4
1.2 Phân loại đái tháo đường ............................................................................... 4
1.2.1 Đái tháo đường type 1 (phụ thuộc vào insulin) .................................... 5
1.2.2 Đái tháo đường type 2 (đái tháo đường không phụ thuộc insulin) ....... 5
1.2.3 Đái tháo đường thai kỳ .......................................................................... 6
1.2.4 Các loại đái tháo đường khác ................................................................ 8
1.3 Bệnh sinh của đái tháo đường thai kỳ ............................................................. 8
1.3.1 Hiện tượng kháng insulin ...................................................................... 8
1.3.2 Bài tiết các hormon trong thời gian mang thai ..................................... 9
1.3.3 Các giai đoạn thai kỳ và ảnh hưởng của tăng glucose máu lên sự
phát triển của thai nhi .......................................................................................... 10
1.4 Một số yếu tố nguy cơ đối với đái tháo đường trong thai kỳ ...................... 11
1.4.1 Thừa cân, béo phì ................................................................................ 12
1.4.2 Tiền sử gia đình ................................................................................... 12
1.4.3 Tiền sử đẻ con trên 4.000 gram .......................................................... 13
1.4.4 Tiền sử bất thường về dung nạp glucose ............................................ 13
1.4.5 Đường niệu dương tính ....................................................................... 13
1.4.6 Tuổi mang thai .................................................................................... 14
1.4.7 Tiền sử sản khoa bất thường ............................................................... 14
1.4.8 Chủng tộc ............................................................................................ 14
1.5 Hậu quả của đái tháo đường thai kỳ ............................................................ 14
1.6 Chẩn đoán đái tháo đường thai kỳ .............................................................. 19
1.7 Đặc điểm dịch tễ học đái tháo đường thai kỳ ............................................. 20
1.8 Các nghiên cứu đái tháo đường thai kỳ trên thế giới và tại Việt Nam ....... 21
1.8.1 Một số nghiên cứu trên thế giới về đái tháo đường thai kỳ ................ 21
1.8.2 Một số nghiên cứu tại Việt Nam về đái tháo đường thai kỳ ............... 22
1.9 Đặc điểm địa điểm nghiên cứu ................................................................... 24
Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................. 26
2.1 Đối tượng, địa điểm, thời gian nghiên cứu ................................................. 26
2.1.1 Đối tượng nghiên cứu ......................................................................... 26
2.1.2 Địa điểm nghiên cứu ........................................................................... 26
2.1.3 Thời gian nghiên cứu .......................................................................... 26
2.2 Phương pháp nghiên cứu ............................................................................. 26
2.2.1 Thiết kế nghiên cứu ............................................................................. 26
2.2.2 Cỡ mẫu ................................................................................................ 27
2.2.3 Kỹ thuật chọn mẫu .............................................................................. 27
2.3 Các biến số, chỉ số nghiên cứu và tiêu chí đánh giá ................................... 28
2.3.1 Các biến số và chỉ số nghiên cứu ........................................................ 28
2.3.2 Chỉ số nghiên cứu ............................................................................... 32
2.4 Phương pháp thu thập thông tin .................................................................. 33
2.4.1 Công cụ thu thập thông tin ................................................................... 33
2.4.2. Kỹ thuật thu thập thông tin ................................................................. 33
2.5 Phân tích và xử lý số liệu .............................................................................. 34
2.6 Sai số và biện pháp hạn chế sai số ................................................................ 35
2.6.1 Sai số .................................................................................................... 35
2.6.2 Biện pháp khắc phục ............................................................................ 35
2.7 Đạo đức trong nghiên cứu ............................................................................. 35
2.8 Hạn chế của đề tài ......................................................................................... 36
Chương 3. KẾT QUẢ ........................................................................................ 37
3.1 Đặc điểm của thai phụ ................................................................................. 37
3.1.1 Đặc điểm dân số xã hội của thai phụ .................................................. 37
3.1.2 Đặc điểm về tiền sử thai sản của thai phụ ........................................... 39
3.1.3 Đặc điểm về tiền sử bệnh lý của thai phụ ........................................... 40
3.1.4 Đặc điểm thai kỳ hiện tại của thai phụ ................................................ 41
3.2 Tỷ lệ đái tháo đường thai kỳ ở thai phụ ........................................................ 42
3.3 Một số yếu tố liên quan đến đái tháo đường thai kỳ ở thai phụ .................... 43
Chương 4. BÀN LUẬN ..................................................................................... 47
4.1 Đặc điểm của thai phụ ................................................................................. 47
4.1.1 Đặc điểm dân số xã hội của đối tượng nghiên cứu ............................. 47
4.1.2 Đặc điểm về tiền sử thai sản của thai phụ ........................................... 49
4.1.3 Đặc điểm thai kỳ hiện tại của thai phụ ................................................ 51
4.2 Tỷ lệ đái tháo đường thai kỳ ở thai phụ ...................................................... 52
4.2.1 Tỷ lệ đái tháo đường thai kỳ ở thai phụ .............................................. 52
4.2.2 Đặc điểm từng chỉ số đường huyết ở thai phụ .................................... 55
4.3 Một số yếu tố liên quan đến đái tháo đường thai kỳ ................................... 56
KẾT LUẬN ........................................................................................................ 62
KHUYẾN NGHỊ ................................................................................................ 63
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................. 1
PHỤ LỤC
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
TIẾNG VIỆT
ĐTĐ Đái tháo đường
ĐTĐTK Đái tháo đường thai kỳ
HNQT Hội nghị quốc tế
RLDNG Rối loạn dung nạp glucose
TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh
TIẾNG ANH
BMI Chỉ số khối cơ thể
Body Mass Index
WHO World Health Organization
Tổ chức Y tế thế giới
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng Nội dung Trang
Bảng 1.1 Tiêu chuẩn chẩn đoán theo NDDG và Coustan và Carpente ....................... 19
Bảng 1.2 Tiêu chuẩn chẩn đoán của nghiệm pháp dung nạp glucose đường uống
sau 2 giờ với 75g glucose ............................................................................. 20
Bảng 1.3 Tỷ lệ đái tháo đường thai kỳ của một số tác giả trên thế giới ...................... 21
Bảng 1.4 Tỷ lệ đái tháo đường thai kỳ của một số tác giả Việt Nam .......................... 21
Bảng 2.1 Biến số và chỉ số nghiên cứu ....................................................................... 28
Bảng 3.1 Đặc tính mẫu nghiên cứu (n=364) ............................................................... 37
Bảng 3.1 Điều kiện kinh tế của đối tượng nghiên cứu (n=364) .................................. 38
Bảng 3.2 Đặc điểm về tiền sử thai sản của thai phụ (n=364) ...................................... 39
Bảng 3.3 Đặc điểm tiền sử bệnh lý của thai phụ (n=364) ........................................... 40
Bảng 3.4 Đặc điểm thai kỳ hiện tại của thai phụ (n=364) ........................................... 41
Bảng 3.5 Tỷ lệ đái tháo đường thai kỳ ở thai phụ (n=364) ......................................... 42
Bảng 3.6 Đặc điểm từng chỉ số đường huyết ở thai phụ (n=364) ............................... 42
Bảng 3.7 Đặc điểm dân số học liên quan đến đái tháo đường thai kỳ (n=364) .......... 43
Bảng 3.8 Tiền sử thai sản quan đến đái tháo đường thai kỳ (n=364) .......................... 44
Bảng 3.9 Tiền sử bệnh lý quan đến đái tháo đường thai kỳ (n=364) .......................... 45
Bảng 3.10 Đặc điểm thai kỳ quan đến đái tháo đường thai kỳ (n=364) ....................... 46
Bảng 4.1 Tỷ lệ đái tháo đường thai kỳ qua các năm tại Việt Nam ............................. 53
Bảng 4.2 Tỷ lệ đái tháo đường thai kỳ qua một số nghiên cứu trên thế giới .............. 55
1
ĐẶT VẤN ĐỀ
Vào những năm cuối thế kỷ 20 đầu thế kỷ 21, Đái tháo đường là bệnh
không lây phát triển cao nhất. Theo báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới về bệnh
đái tháo đường năm 2016, cho thấy số người trưởng thành sống với bệnh đái
tháo đường đã tăng gấp 4 lần từ năm 1980 lên 422 triệu người, có khoảng 1,6
triệu ca tử vong trực tiếp do đái tháo đường mỗi năm [53]. Đái tháo đường là
nguyên nhân chính gây chết sớm, mù lòa, suy thận, đau tim, đột quỵ. Đây là
nguyên nhân tử vong đứng hàng thứ 7 trong năm 2016 ở các nước đang phát
triển [53].Tỷ lệ mắc bệnh đái tháo đường type 2 toàn cầu đang gia tăng. Mặc dù
hiện nay có 110 triệu người mắc bệnh tiểu đường trên thế giới nhưng hầu hết là
đái tháo đường type 2 [32].
Đái tháo đường thai kỳ là bất kỳ tình trạng rối loạn dung nạp glucose ở
mức độ nào, khởi phát hoặc phát hiện lần đầu tiên trong thai kỳ [3]. Đái tháo
đường thai kỳ là biến chứng y khoa phổ biến nhất trong khi mang thai nguy
hiểm cho thai nhi và người mẹ. Các bà mẹ mắc bệnh có nguy cơ tiến triển các
biến chứng đái tháo đường mạch máu cũng như sẩy thai, thai lưu, thai to dẫn
đến khó đẻ [31].
Nhiều bằng chứng cho thấy mối liên quan giữa đái tháo đường thai kỳ với
tăng biến chứng chu sinh ở mẹ và thai nhi. Những biến chứng này đã được
chứng minh có thể giảm thiểu đáng kể nếu thai phụ được phát hiện và điều trị
sớm đái tháo đường trong thai kỳ. Hầu hết đái tháo đường trong thai kỳ không
có triệu chứng, chỉ chẩn đoán bằng nghiệm pháp dung nạp glucose. Kiểm soát
đường huyết trước và trong khi mang thai rất quan trọng giúp hiểu biết tốt hơn
và có những hướng giải quyết đúng góp phần làm giảm tỷ lệ chu sinh [37].
Trên thế giới, nghiên cứu HAPO vào năm 2008 ở 9 quốc gia, chẩn đoán đái
tháo đường thai kỳ bằng phương pháp dung nạp glucose 75 gram theo tiêu chí
của Tổ chức Y tế thế giới, kết quả nghiên cứu tỷ lệ đái tháo đường trong thai kỳ
là 17,8% [47].
2
Tại Việt Nam đã có một số nghiên cứu về đái tháo đường trong thai kỳ
nhằm xác định tỷ lệ đái tháo đường ở phụ nữ mang thai cũng như tầm soát và
các nghiên cứu này dùng các phương pháp chuẩn đoán khác nhau. Nghiên cứu
của tác giả Ngô Thị Kim Phụng với cỡ mẫu 808 ca vào năm 2004 tại Thành phố
Hồ Chí Minh, tầm soát đái tháo đường thai kỳ bằng phương pháp thử máu mao
mạch sau khi uống 50 gam glucose và chuẩn đoán bằng phương pháp dung nạp
glucose uống 75 gram. Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ đái tháo đường trong
thai kì chiếm khoảng 3,9% và các yếu tố liên quan bao gồm tuổi mẹ, tiền sử thai
chết lưu, tiền sử gia đình đái tháo đường [19].
Nghiên cứu của tác giả Tô Thị Minh Nguyệt và cộng sự (2008) tại bệnh
viện Từ Dũ, kết quả có 77 thai phụ chuẩn đoán đái tháo đường thai kì chiếm tỷ
lệ 10,69%. Nghiên cứu cũng tìm thấy mối liên quan giữa đái tháo đường trong
thai kỳ với tuổi của thai phụ, tiền sử gia đình có người đái tháo đường và thai
lưu không rõ lý do [17]. Nghiên cứu tác giả Lê Thị Hoàng Phượng và cộng sự
(2014) tại bệnh viện Tân Bình Thành phố Hồ Chí Minh, tỷ lệ đái tháo đường
trong thai kỳ là 3,6%, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng có mối liên quan giữa đái
tháo đường thai kỳ với tiền sử gia đình đái tháo đường, chỉ số khối của cơ thể
của thai phụ.
Tỷ lệ đái tháo đường trên thế giới và Việt Nam ngày càng gia tăng. Tại các
nước phương Tây, việc tầm soát đái tháo đường trong thai kỳ đã được tiến hành
từ lâu. Tại Việt Nam, đái tháo đường thai kỳ vẫn chưa được tầm soát một cách
thường quy. Tại Bình Dương chưa có đề tài nào nghiên cứu về vấn đề này. Vì
vậy, để trả lời các câu hỏi: Thực trạng đái tháo đường thai kỳ ở thai phụ tại Bệnh
viện đa khoa tỉnh Bình Dương như thế nào và có những yếu tố nào liên quan đến
đái tháo đường của những thai phụ này? để trả lời hai câu hỏi đó chúng tôi tiến
hành nghiên cứu đề tài "Thực trạng đái tháo đường thai kỳ và một số yếu tố
liên quan ở thai phụ tại bệnh viện đa khoa tỉnh Bình Dương năm 2019" với
hai mục tiêu:
3
1. Mô tả thực trạng đái tháo đường thai kỳ của thai phụ đến khám tại bệnh
viện đa khoa tỉnh Bình Dương năm 2019
2. Phân tích một số yếu tố liên quan tới đái tháo đường thai kỳ của đối tượng
nghiên cứu.
