Tổng lược về lý thuyết tái tạo trong xã hội học giáo dục: Các lối tiếp cận và đối tượng nghiên cứu - Nguyễn Khánh Trung

Trao ®æi nghiÖp vô X· héi häc sè 3 (103), 2008 107<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tæng l­îc vÒ lý thuyÕt t¸i t¹o trong x· héi häc gi¸o dôc:<br /> c¸c lèi tiÕp cËn vµ ®èi t­îng nghiªn cøu<br /> <br /> NguyÔn Kh¸nh Trung<br /> <br /> <br /> Víi mong muèn gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn c¸c chuyªn ngµnh cña x· héi häc,<br /> trong bµi viÕt nµy, chóng t«i sÏ tæng l­îc mét sè lý thuyÕt trong x· héi häc gi¸o dôc,<br /> cô thÓ lµ c¸c lý thuyÕt #t¸i t¹o # (reproduction) b»ng c¸ch ®Ò cËp ®Õn mét sè ®iÓm<br /> chÝnh lý thuyÕt vµ ®èi t­îng nghiªn cøu mµ c¸c nhµ x· héi häc ®· khai th¸c qua c¸c<br /> thêi kú kh¸c nhau. Cè g¾ng nµy võa gãp phÇn vµo nghiªn cøu lý thuyÕt trong x· héi<br /> häc, võa gãp phÇn lµm s¸ng tá c¸c vÊn ®Ò mµ nÒn gi¸o dôc cña chóng ta hiÖn nay nãi<br /> chung vµ gi¸o dôc ®¹i häc nãi riªng ®ang ph¶i ®èi diÖn.<br /> 1. Sù xuÊt hiÖn vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c lý thuyÕt t¸i t¹o trong x· héi<br /> häc gi¸o dôc<br /> Kh¸i niÖm # t¸i t¹o # ®­îc nhiÒu nhµ x· héi häc lín nh­ P. Bourdieu, A.<br /> Petitat sö dông ®Ó ®Æt tªn cho c¸c lý thuyÕt nhÊn m¹nh ®Õn chøc n¨ng t¹o ra vµ t¸i<br /> t¹o l¹i c¸c chuÈn mùc, c¸c gi¸ trÞ, c¸c trËt tù, c¸c kiÕn thøc, kinh nghiÖm... cã s½n<br /> trong x· héi cña tr­êng häc. Sau ®©y chóng ta sÏ lÇn l­ît xem xÐt c¸c tr­êng ph¸i<br /> kh¸c nhau trong dßng ch¶y lý thuyÕt t¸i t¹o nµy.<br /> a. Ð. Durkheim vµ tr­êng ph¸i chøc n¨ng luËn<br /> Theo chóng t«i, Ð. Durkheim (1858 - 1917) cã thÓ ®­îc xem lµ nhµ s¸ng lËp ra<br /> x· héi häc gi¸o dôc mét c¸ch chÝnh thøc bëi nh÷ng lý do chÝnh: thø nhÊt, xÐt vÒ mÆt<br /> chuyªn m«n, gi¸o dôc lµ lÜnh vùc riªng trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng khoa häc vµ nghÒ<br /> nghiÖp cña «ng. Durkheim tr­íc hÕt lµ gi¸o s­ m«n gi¸o dôc häc vµ khoa häc x· héi<br /> cña #¹i häc V¨n khoa Bordeaux cña Ph¸p. Sau nµy, v× nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu<br /> næi tiÕng vÒ lÜnh vùc x· héi häc vµ ®Æc biÖt lµ khoa häc gi¸o dôc, «ng ®uîc chÝnh phñ<br /> Ph¸p ®Ò b¹t lµm gi¸o s­ khoa häc gi¸o dôc t¹i tr­êng ®¹i häc Sorbonne - Paris. Thø<br /> hai, xÐt vÒ mÆt t­ t­ëng, trong c¸c c«ng tr×nh cña «ng, Durkheim ®· cã nhiÒu suy t­<br /> vÒ gi¸o dôc, «ng tù ®Æt cho m×nh c©u hái: # gi¸o dôc ch¼ng ph¶i lµ con ®­êng ­u tiªn<br /> ®­a c¸ thÓ héi nhËp vµo x· héi ®ã sao ? # (trÝch bëi Bernard.P, trong Dictionnaire de<br /> la Sociologie,1998, tr. 261). ¤ng lµ nhµ x· héi häc ®Çu tiªn ®· thiÕt lËp c¸c ®Æc tÝnh<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 108 Tæng l­îc vÒ lý thuyÕt t¸i t¹o trong x· héi häc gi¸o dôc: c¸c lèi tiÕp cËn vµ...<br /> <br /> khoa häc, ®Þnh nghÜa ®èi t­îng vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu cho x· héi häc nãi chung<br /> vµ cho x· héi häc gi¸o dôc nãi riªng. ThËt vËy, Durkheim lµ ng­êi ®Çu tiªn xem gi¸o<br /> dôc lµ mét khoa häc. Trong t¸c phÈm cña «ng mang tªn GÝao dôc vµ X· héi häc, nhµ<br /> khoa häc nµy ®· chøng minh gi¸o dôc cã thÓ trë thµnh kh¸ch thÓ nghiªn cøu tháa<br /> m·n tÊt c¶ c¸c ®iÒu kiÖn vµ ®Æc tÝnh cña mét khoa häc, nh­ vËy chóng ta cã thÓ hiÓu,<br /> so s¸nh, gi¶i thÝch nguyªn nh©n, ®Þnh vÞ kÕt qu¶ cña gi¸o dôc. HÖ thèng gi¸o dôc cña<br /> mét quèc gia lu«n tïy thuéc vµo t«n gi¸o, tæ chøc chÝnh trÞ, møc ®é ph¸t triÓn khoa<br /> häc vµ c«ng nghiÖp, bèi c¶nh v¨n hãa x· héi cña quèc gia ®ã.<br /> <br /> HÖ thèng gi¸o dôc cña mét d©n téc lµ s¶n phÈm lÞch sö cña d©n téc ®ã, nã diÔn<br /> t¶ nh÷ng ®Æc tÝnh v¨n ho¸, ý thøc hÖ chÝnh trÞ, nã chÞu ¶nh h­ëng bëi nh÷ng yÕu tè<br /> truyÒn thèng, nh÷ng thãi quen, nh÷ng luËt lÖ, nh÷ng nguyªn t¾c chÝnh thøc hay phi<br /> chÝnh thøc, nã hµm chøa nh÷ng t×nh c¶m tËp thÓ vµ d­ luËn chung cña d©n téc ®ã.<br /> Cã bao nhiªu lo¹i h×nh gi¸o dôc th× cã bÊy nhiªu m«i tr­êng x· héi kh¸c nhau. Muèn<br /> hiÓu mét hÖ thèng gi¸o dôc, chóng ta ph¶i nghiªn cøu lÞch sö, ph­¬ng c¸ch mµ hÖ<br /> thèng gi¸o dôc ®ã ®­îc thiÕt lËp còng nh­ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nã.<br /> Tõ nh÷ng suy t­ mang tÝnh thùc chøng vµ víi th¸i ®é kh¸ch quan khoa häc,<br /> Durkheim xem gi¸o dôc nh­ mét hiÖn t­îng, mét # sù vËt # ®Ó quan s¸t. HiÖn t­îng<br /> nµy rÊt x· héi, lµ mét bé m¸y x· héi ho¸ giíi trÎ. Theo Durkheim, chóng ta cã thÓ hiÓu<br /> kh¸i niÖm # khoa häc gi¸o dôc # lµ # X· héi häc gi¸o dôc # nh­ Paul Fauconnet ®· viÕt<br /> trong phÇn dÉn nhËp vµo t¸c phÈm Gi¸o dôc vµ X· héi häc cña Durkheim: # khoa häc<br /> gi¸o dôc lµ khoa häc x· héi häc # ( Durkheim.E, 1922, tr. 10). #iÒu nµy thÓ hiÖn trong<br /> c¸ch lý luËn vµ ®Þnh nghÜa cña «ng vÒ gi¸o dôc còng nh­ vÒ ®èi t­îng nghiªn cøu cña<br /> gi¸o dôc. Theo Durkheim, gi¸o dôc n¶y sinh vµ h×nh thµnh tõ x· héi, ph¸t triÓn vµ<br /> thay ®æi còng tõ x· héi, chøc n¨ng cña nã lµ chuyÓn t¶i nh÷ng kinh nghiÖm, tri thøc,<br /> c¸c gi¸ trÞ x· héi, tinh thÇn tõ thÕ hÖ tr­íc ®Õn thÕ hÖ sau. Tõ quan ®iÓm nµy,<br /> Durkheim ®­a ra ®Þnh nghÜa : # gi¸o dôc lµ hµnh ®éng thùc hiÖn bëi thÕ hÖ tr­ëng<br /> thµnh cho thÕ hÖ trÎ. Nã cã môc ®Ých lµ kh¬i gîi vµ ph¸t triÓn n¬i trÎ em mét vµi tr¹ng<br /> th¸i thÓ lý, tinh thÇn vµ tri thøc theo ý muèn cña chÕ ®é chÝnh trÞ trong tæng thÓ x· héi<br /> nãi chung vµ m«i tr­êng mµ ®øa trÎ sèng nãi riªng # (s®d, tr. 49). Nh­ vËy, gi¸o dôc<br /> ®Æt trÎ em ®èi diÖn víi mét x· héi cô thÓ, trong mét giai ®o¹n lÞnh sö nhÊt ®Þnh, nã<br /> thùc hiÖn sù ¸p ®Æt c¸c gi¸ trÞ hay tri thøc cã s½n cña ng­êi lín lªn trÎ em.<br /> Gi¸o dôc ®­îc xem lµ ®Þa bµn x· héi hãa thÕ hÖ trÎ cã ph­¬ng ph¸p, lµ ph­¬ng<br /> tiÖn t¸i t¹o c¸c gi¸ trÞ tËp thÓ. Gi¸o dôc cã môc ®Ých lµ # duy tr× vµ cñng cè tÝnh ®ång<br /> nhÊt (homogÐnÐitÐ) b»ng c¸ch ®Þnh tr­íc trong t©m hån trÎ em nh÷ng yÕu tè chung<br /> cña ®êi sèng tËp thÓ # (s®d, tr. 48). Tõ c¸ch nh×n nµy, tr­êng häc xuÊt hiÖn nh­ mét<br /> bé phËn quan träng vµ tèi cÇn trong bé m¸y x· héi, nã ®­îc vÝ nh­ mét c«ng ty, mét<br /> bé m¸y mang tÝnh thiÕt chÕ hay tËp qu¸n ®¶m ®­¬ng viÖc chuyÓn t¶i nÒn v¨n ho¸<br /> ®­îc kÕ thõa tõ qu¸ khø vµ c¸c lý thuyÕt cò cña thÕ hÖ tr­íc tíi thÕ hÖ sau (xem<br /> Boudon. R, 2000, tr. 187). Qu¸ tr×nh gi¸o dôc ®­îc ®¸nh gi¸ nh­ lµ qu¸ tr×nh t¹o ra<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  NguyÔn Kh¸nh Trung 109<br /> <br /> c¸c # b¶n thÓ x· héi # 1 (ªtres sociaux). Durkheim lu«n nhÊn m¹nh ®Õn vai trß<br /> 0F<br /> P P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> chuyÓn t¶i c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng, lÞch sö vµ tËp qu¸n cña gi¸o dôc. Gi¸o dôc cã<br /> nhiÖm vô x©y dùng con ng­êi theo h×nh ¶nh mµ x· héi muèn, ®ã lµ nh÷ng chuÈn<br /> mùc, nh÷ng gi¸ trÞ mµ mét mÆt ®­îc kÕ thõa tõ qu¸ khø vµ mÆt kh¸c ®­îc chän lùa<br /> tõ x· héi hiÖn t¹i. #Ó thùc hiÖn ®­îc ®iÒu nµy, gi¸o dôc ph¶i lµm cho trÎ em tiÕp xóc<br /> víi # nh÷ng t­ t­ëng tinh thÇn lín cña d©n téc trong thêi ®¹i mµ c¸c em ®ang sèng #<br /> (Snyders. G, le Monde, th¸ng 3, 4, 5, 1970, tr.5). C¸ thÓ cÇn ph¶i ®­îc gi¸o dôc theo<br /> nh÷ng g× tèt ®Ñp nhÊt trong x· héi mµ hä ®ang sèng.<br /> <br /> Durkheim kh«ng ®ång ý víi t­ t­ëng cña c¸c nhµ c¶i c¸ch gi¸o dôc trong thêi cña<br /> «ng nh­ Condillac (®­îc xem nh­ t¸c gi¶ cña tr­êng ph¸i gi¸o dôc míi) hay ClaparÌde,<br /> Dewey, FerriÌre, Freinet, Montessori. C¸c nhµ c¶i c¸ch nµy muèn xãa bá gi¸o dôc<br /> truyÒn thèng vµ nh÷ng liªn hÖ gß bã trong gi¸o dôc. Gi¸o dôc cña hä dùa trªn nh÷ng<br /> ho¹t ®éng riªng, nh÷ng n¨ng lùc c¸ biÖt vµ lîi Ých cña häc sinh v.v. Víi lý do nµy,<br /> Durkheim ®­îc xem lµ nhµ lý thuyÕt lín cña gi¸o dôc cæ truyÒn, «ng bÞ chØ trÝch lµ mét<br /> nhµ # b¶o thñ # 2 so víi mét sè nhµ triÕt häc vµ x· héi häc trong c¸c thÕ kû XVIII vµ XIX.<br /> 1F<br /> P P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tr­êng ph¸i chøc n¨ng luËn ¶nh h­ëng tõ c¸c t­ t­ëng cña «ng ®· b¸ chñ x·<br /> héi häc gi¸o dôc ®Õn nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû tr­íc, khi c¸c nhµ x· héi häc gi¸o dôc<br /> xoay quanh c¸c chñ ®Ò cho r»ng chøc n¨ng chÝnh yÕu cña gi¸o dôc lµ # ¸p ®Æt c¸c gi¸<br /> trÞ tinh thÇn trªn trÎ em, c¸c gi¸ trÞ nµy t¹o ra chÊt xi m¨ng cho x· héi (...), chøc<br /> n¨ng cña nhµ tr­êng lµ chuyÈn bÞ cho c¸ thÓ vÞ trÝ vµ vai trß mµ hä sÏ ®¶m nhiÖm<br /> trong sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi # (xem Duru - Bellat. M, Van Zanten. A, 1999, ch.<br /> 4). C¸c nhµ x· héi häc theo tr­êng ph¸i durkheimien tiÕp tôc ph¸t triÓn lý thuyÕt<br /> nµy trong thêi ®¹i chóng ta, mét thêi ®¹i ®¸nh dÊu bëi sù chuyªn m«n hãa nghÒ<br /> nghiÖp, sù tuyÓn lùa c¸c vai trß, tri thøc hay sù ®¸nh gi¸ vµ tuyÓn chän c¸c c¸ thÓ<br /> ®­îc coi lµ nh÷ng ®ßi hái cÇn thiÕt cho sù liªn ®íi x· héi, còng nh­ vÊn ®Ò héi nhËp<br /> x· héi vµ nghÒ nghiÖp cña c¸ nh©n. Tr­êng häc ®­îc xem nh­ # dÞnh vô x· héi ho¸ #<br /> (agence de socialisation) lµm cho häc sinh néi t©m ho¸ c¸c gi¸ trÞ chÝnh, nh÷ng g× tèt<br /> <br /> <br /> 1<br /> Theo Durkheim, trong mçi c¸ thÓ tån t¹i hai b¶n thÓ : b¶n thÓ thø nhÊt bao gåm nh÷ng t©m tÝnh chØ thuéc<br /> vÒ riªng c¸ thÓ, nã g¾n liÒn víi nh÷ng biÕn cè cã tÝnh riªng t­ trong ®êi sèng. B¶n thÓ thø hai lµ mét hÖ<br /> thèng c¸c t­ t­ëng, t×nh c¶m vµ thãi quen, nh÷ng ®iÒu nµy nãi cho biÕt c¸ thÓ thuéc vÒ nhãm nµo, ®ã lµ b¶n<br /> thÓ x· héi. (xem Durkheim.E, 1922. tr. 119)<br /> 2<br /> Chóng ta thö so s¸ch Condorcet vµ Durkheim: mÆc dÇu nhµ s¸ng s¸ng lËp ra xhh cña Ph¸p viÕt lý thuyÕt<br /> cña m×nh sau sau Condorcet 90 n¨m nh­ng Condorcet ®· cã nhiÒu t­ t­ëng d©n chñ h¬n Durkheim. Qu¶<br /> vËy, ng­îc l¹i víi Durkheim, Condorcet ®· viÕt trong # b¸o c¸o vÒ gi¸o dôc c«ng # tr×nh tr­íc Quèc héi<br /> Ph¸p häp ngµy 20 - 21, th¸ng 4, n¨m 1792 : # môc ®Ých cña gi¸o dôc kh«ng ph¶i lµm cho con ng­êi quy<br /> phôc nÒn hiÕn ph¸p ®· cã s½n, nh­ng lµm cho hä cã kh¶ n¨ng nhËn xÐt vµ söa ®æi nÒn hiÕn ph¸p ®ã, kh«ng<br /> ph¶i ®Ó b¾t buéc thÕ hÖ hiÖn t¹i ph¶i tu©n phôc theo nh÷ng t­ t­ëng, ý chÝ cña thÕ hÖ tr­íc, nh­ng ®Ó soi<br /> s¸ng nh÷ng ®iÒu nµy nh»m môc ®Ých lµm cho mçi ng­êi ngµy cµng xøng ®¸ng víi phÈm gi¸, vµ dïng lý trÝ<br /> cña riªng m×nh ®Ó tù ®iÒu chØnh lÊy b¶n th©n # (TrÝch bëi Michel Eliard trong Revue fran#aise de<br /> PÐdagogie, s° 104, 1993, tr. 57). Theo Condorcet, ®Ó thiÕt lËp mét x· héi c«ng b»ng vµ c«ng lý, viÖc n¾m<br /> b¾t c¸c tri thøc lµ con ®­êng hiÖu qu¶ nhÊt, bëi mçi c¸ nh©n nÕu biÕt tù gd lÊy chÝnh b¶n th©n, hä sÏ cã thÓ<br /> qu¶ng b¸ nh÷ng nhËn xÐt dùa trªn lý trÝ cña hä.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 110 Tæng l­îc vÒ lý thuyÕt t¸i t¹o trong x· héi häc gi¸o dôc: c¸c lèi tiÕp cËn vµ...<br /> <br /> ®Ñp, nh÷ng t­ t­ëng lín, hîp ph¸p trong x· héi mµ c¸c em sinh sèng.<br /> b. C¸c lý thuyÕt xung ®ét<br /> Chóng t«i sÏ sö dông c¸ch xÕp lo¹i cña A. Petitat. Trong khi ph©n tÝch, nhµ<br /> x· héi häc ng­êi Ph¸p nµy ®· chia lý thuyÕt xung ®ét ra lµm hai nh¸nh: tr­êng ph¸i<br /> theo chñ nghÜa Marx vµ tr­êng ph¸i theo c¸c nhµ x· héi häc kh¸c nh­ P. Bourdieu<br /> vµ J.C.Passeron , R. Collins.<br /> C¸c lý thuyÕt xung ®ét M¸c-xit<br /> K. Marx (1818 - 1883) sinh tr­íc Ð. Durkheim nöa thÕ kû nh­ng t­ t­ëng cña<br /> «ng c¸ch m¹ng triÖt ®Ó h¬n Durkheim xÐt vÒ khÝa c¹nh chÝnh trÞ. Marx xem x· héi t­<br /> b¶n nh­ mét cÊu tróc m©u thuÉn gi÷a vèn t­ b¶n vµ ng­êi lao ®éng l¶nh l­¬ng, gi÷a<br /> giai cÊp thèng trÞ vµ giai cÊp bÞ trÞ. Trong mét x· héi nh­ vËy, c¸c thiÕt chÕ nh­ t«n<br /> gi¸o, nhµ n­íc, nhµ tr­êng..., ®­îc xem lµ nh÷ng ph­¬ng tiÖn cai trÞ cña giai cÊp<br /> thèng trÞ. Kh¸i niÖm # xung ®ét giai cÊp # chiÕm mét vÞ trÝ chÝnh yÕu trong lý thuyÕt<br /> cña Marx nh­ chÝnh «ng viÕt trong B¶n tuyªn ng«n : # lÞch sö cña tÊt c¶ c¸c x· héi<br /> cho ®Õn thêi ®¹i chóng ta chØ lµ lÞch sö cña xung ®ét x· héi #. N¾m ®­îc nh÷ng yÕu<br /> tè then chèt nµy trong lý luËn cña Marx, chóng ta sÏ hiÓu ®­îc t­ t­ëng cña «ng vÒ<br /> gi¸o dôc, bëi Marx vµ Engels ph©n tÝch gi¸o dôc cïng mét c¸ch thøc nh­ ph©n tÝch<br /> t­ b¶n, lu«n lu«n d­íi c¸ch tiÕp cËn kinh tÕ vµ xung ®ét giai cÊp.<br /> Marx vµ Engels chØ trÝch triÖt ®Ó nÒn gi¸o dôc t­ b¶n cña giai cÊp t­ s¶n vµ<br /> ®Ò cËp ®Õn mét lo¹i h×nh gi¸o dôc v« s¶n. Víi c¸c t¸c gi¶ nµy: # gi¸o dôc t­ b¶n lµ<br /> ph­¬ng tiÖn thèng trÞ cña giai cÊp t­ s¶n g¾n kÕt chÆt chÏ víi Gi¸o Héi trong Nhµ<br /> n­íc # (Lª Thµnh Kh«i, 1991, tr. 86) , trong hÖ thèng gi¸o dôc nµy, Marx xem c¸c<br /> gi¸o viªn nh­ nh÷ng ng­êi # nguy hiÓm # v× hä ®­îc bè trÝ bëi giai cÊp n¾m quyÒn,<br /> ®ãng vai trß nh­ nh÷ng ng­êi ph¸t ng«n viªn, nh÷ng ng­êi diÔn dÞch ý thøc hÖ cña<br /> giai cÊp thèng trÞ cho giai cÊp bÞ trÞ. #Ó gi¶i phãng giai cÊp bÞ trÞ, Marx vµ Engels<br /> muèn xo¸ bá h×nh thøc gi¸o dôc t­ b¶n ®Ó x©y dùng mét h×nh thøc gi¸o dôc kh¸c<br /> nh­ Engels viÕt: # chóng ta cho c¸c em mét h×nh thøc gi¸o dôc thùc sù v« s¶n, xo¸ bá<br /> mäi ¶nh h­ëng cña giai cÊp t­ s¶n # (s®d, tr.56). H×nh thøc gi¸o dôc míi nµy ph¶i lµ<br /> lèi gi¸o dôc toµn diÖn nh»m trang bÞ cho c¸c em kh¶ n¨ng xoay xë ®Ó cã thÓ dÉn ®Õn<br /> xo¸ bá sù ph©n c«ng lao ®éng. Ng­îc l¹i víi quan ®iÓm cña Durkheim, Marx lý luËn<br /> r»ng sù ph©n c«ng lao ®éng lµ nguån gèc cña bÊt c«ng x· héi. #Ó cã thÓ thiÕt lËp mét<br /> x· héi c«ng b»ng, gi¸o dôc ph¶i lµ ph­¬ng tiÖn ®µo t¹o c¸c chiÕn sÜ ®Êu tranh b»ng<br /> c¸ch d¹y cho líp trÎ tinh thÇn c¸ch m¹ng.<br /> TiÕp tôc dßng lý thuyÕt nµy, Louis Althousser (1918 - 1990), nhµ triÕt häc<br /> marxiste ng­êi Ph¸p ®· tr×nh bµy luËn ®Ò cña «ng n¨m 1969, theo ®ã nhµ tr­êng<br /> xuÊt hiÖn nh­ # cæ m¸y ý thøc hÖ cña Nhµ n­íc # (appareil idÐologique d’Etat). LuËn<br /> ®Ò nµy tiÕp tôc ®­îc C. Baudelot, R. Establet ph¸t triÓn, theo hä nhµ tr­êng lµ # mét<br /> c«ng cô truyÒn b¸ ý thøc hÖ t­ s¶n bªn c¹nh nh÷ng c«ng cô chñ yÕu kh¸c nh»m t¸i<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  NguyÔn Kh¸nh Trung 111<br /> <br /> t¹o sù thèng trÞ cña giai cÊp nµy. Nhµ tr­êng kh«ng hÒ lµ sù biÓu lé cña x· héi trong<br /> tæng thÓ cña nã, nh­ng lµ mét ph­¬ng tiÖn ®· ®­îc thiÕt chÕ ho¸ víi môc ®Ých duy tr×<br /> quyÒn thèng trÞ cña giai cÊp t­ s¶n # (Petitat. A, 1982, tr. 47 - 48). C¸c t¸c gi¶ cña<br /> luËn ®Ò nµy coi nhµ tr­êng nh­ mét ph­¬ng tiÖn thèng trÞ, mét cç m¸y truyÒn b¸ ý<br /> thøc hÖ chÝnh trÞ cña giai cÊp cÇm quyÒn víi chøc n¨ng lµ thuyÕt phôc d©n chóng,<br /> lµm cho hä v©ng lêi.... Còng vËy, c¸c nhµ x· héi häc ng­êi Mü nh­ D. Bowles vµ H.<br /> Gintis còng cã lý luËn t­¬ng tù. Theo hä, nhµ tr­êng lu«n lµ ph­¬ng tiÖn lµm t¸i<br /> thiÕt lËp c¸c quan hÖ x· héi. Trong x· héi hiÖn ®¹i, nhµ tr­êng cã vai trß lµ lùa chän<br /> nh÷ng néi dung tèt nhÊt, nh÷ng c¸ nh©n cã kh¶ n¨ng nhÊt cho nh÷ng vÞ trÝ tèt nhÊt<br /> vµ ®ång thêi còng ®­îc tr¶ l­¬ng cao nhÊt trong x· héi. NghÜa lµ nhµ tr­êng lµm<br /> nhiÖm vô cñng cè trËt tù x· héi, cñng cè quan hÖ x· héi ®· cã s½n gi÷a ng­êi giµu vµ<br /> ng­êi nghÌo, gi÷a «ng chñ vµ c«ng nh©n, gi÷a ng­êi cã quyÒn vµ ng­êi kh«ng cã<br /> quyÒn. Gi¸o dôc ®Æt nh÷ng c¸ thÓ héi ®ñ ®iÒu kiÖn nhÊt trong nh÷ng vÞ trÝ tèt nhÊt<br /> xÐt vÒ mäi khÝa c¹nh: quyÒn lùc, kinh tÕ, nghÒ nghiÖp, uy tÝn x· héi. Nh÷ng ®iÒu<br /> kiÖn nµy ®­îc ®Þnh nghÜa vµ qui ®Þnh bëi giai cÊp thèng trÞ. Gi¸o dôc duy tr× vµ cñng<br /> cè c¸c quan hÖ x· héi theo trËt tù kiÓu # con vua th× l¹i lµm vua, con s·i ë chïa l¹i<br /> quÐt l¸ ®a #. Nãi tãm l¹i, lý thuyÕt xung ®ét theo chñ nghÜa Marx lu«n xem chøc<br /> n¨ng truyÒn b¸ hÖ t­ t­ëng vµ duy tr× trËt tù x· héi nh»m cñng cè quyÒn thèng trÞ<br /> cña giai cÊp cÇm quyÒn lµ chøc n¨ng chñ yÕu cña hÖ thèng gi¸o dôc.<br /> C¸c lý thuyÕt xung ®ét ngoµi M¸c-xit<br /> §¹i diÖn cho lý thuyÕt nµy lµ PiÌrre Bourdieu (1930 - 2002), «ng ®­îc xem lµ<br /> mét nhµ triÕt häc, mét nhµ x· héi häc lín trong thêi hiÖn ®¹i cña Ph¸p, mét nhµ phª<br /> b×nh c«ng kÝch sù bÊt c«ng x· héi. ¤ng phª b×nh mét c¸ch gay g¾t, s¾c bÐn sù bÊt<br /> c«ng x· héi trªn nhiÒu lÜnh vùc nh­ v¨n hãa nghÖ thuËt, truyÒn th«ng ®¹i chóng,<br /> giíi, vµ ®Æc biÖt lµ gi¸o dôc. Trong t¸c phÈm # T¸i t¹o # (La reproduction), cïng víi<br /> Jean Claude Passeron, Bourdieu ®· xem nhµ tr­êng nãi chung nh­ lµ n¬i ®ãng vai<br /> trß then chèt trong viÖc t¹o vµ t¸i t¹o nh÷ng # thãi quen # (habitus). Hµnh ®éng t¹o<br /> vµ t¸i t¹o l¹i nh÷ng thãi quen nµy ®­îc «ng gäi lµ hµnh ®éng # ¸p ®Æt v¨n ho¸ #<br /> (arbitraire culturel). Lµ hµnh ®éng ¸p ®Æt nh÷ng ®iÒu # cã nghÜa # (significations),<br /> nh÷ng ®iÒu ®· tån t¹i, ®· ®­îc ph¸p lý hãa, ®· ®i s©u vµo ®êi sèng x· héi nh­ lµ<br /> nh÷ng nÐt v¨n hãa mµ mäi ng­êi ®· chÊp nhËn mét c¸ch mÆc nhiªn. Nh÷ng ®iÒu gäi<br /> lµ # v¨n hãa # nµy xuÊt hiÖn nh­ nÒn v¨n hãa chÝnh thøc phæ qu¸t vµ duy nhÊt<br /> trong x· héi. Nh÷ng ®iÒu # cã ý nghÜa # cÊu thµnh nÒn v¨n hãa hîp ph¸p chÝnh thøc<br /> nµy ®uîc lùa chän vµ ®Þnh nghÜa bëi giai cÊp thèng trÞ. Vai trß cña nhµ tr­êng lµ duy<br /> tr× trËt tù x· héi b»ng c¸ch ¸p ®Æt mét c¸ch hîp ph¸p nÒn # v¨n hãa # cña giai cÊp<br /> thèng trÞ trªn giai cÊp bÞ trÞ. Hµnh ®éng nµy cña gi¸o dôc ®­îc Bourdieu gäi lµ # b¹o<br /> lùc biÓu t­îng # (violence symbolique) bëi ng­êi häc cã muèn hay kh«ng còng ph¶i<br /> chÞu bÞ ¸p ®Æt nh÷ng g× mµ nÒn gi¸o dôc ®· cã s½n th«ng qua néi dung ch­¬ng tr×nh<br /> gi¸o dôc, ph­¬ng ph¸p s­ ph¹m vµ c¸c ho¹t ®éng häc ®­êng kh¸c mµ c¸c tiªu chuÈn,<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 112 Tæng l­îc vÒ lý thuyÕt t¸i t¹o trong x· héi häc gi¸o dôc: c¸c lèi tiÕp cËn vµ...<br /> <br /> chuÈn mùc, c¸c gi¸ trÞ cña chóng ®­îc quy ®Þnh vµ ®Þnh nghÜa bëi giai cÊp thèng trÞ.<br /> TÊt c¶ c¸c ®iÒu nµy h­íng ®Õn mét môc ®Ých duy nhÊt lµ hiÖu qu¶ t¸i thiÕt nÒn v¨n<br /> hãa phôc vô cho giai cÊp thèng trÞ nµy (Xem Bourdieu. P , Passeron. J.C, 1970).<br /> T¹i Mü, nhµ x· héi häc R. Collin còng cã lý luËn t­¬ng tù vÒ vai trß cña gi¸o dôc<br /> nh­ Bourdieu, t¸c gi¶ cho r»ng nhµ tr­êng lµ n¬i c¨n b¶n t¸i t¹o nh÷ng # ®Þa vÞ nhãm #<br /> (status groups) ®èi kh¸ng. Nh÷ng nhãm nµy ®­îc ®Þnh nghÜa vµ t¸ch biÖt nhau dùa trªn<br /> nh÷ng nÐt v¨n hãa cña mçi nhãm. Nh÷ng nÐt v¨n hãa ®Æc biÖt nµy bao gåm nh÷ng yÕu<br /> tè nh­ : # ng«n ng÷, së thÝch ¨n mÆc vµ trang ®iÓm, h×nh thøc vµ viÖc thùc hµnh phông<br /> tù, ®èi t­îng vµ c¸c lo¹i h×nh b¶o qu¶n, d­ luËn, c¸c gi¸ trÞ, nh÷ng së thÝch trong thÓ<br /> thao, nghÖ thuËt, truyÒn th«ng vv #. Nhãm cÇm quyÒn thèng trÞ x· héi dïng gi¸o dôc<br /> nh­ lµ mét ph­¬ng tiÖn # t¹o vµ t¸i t¹o ra nh÷ng ®Þnh nghÜa riªng cña hä vÒ v¨n hãa vµ<br /> lµm cho c¸c ®Þnh nghÜa nµy thµnh hîp ph¸p # (Petitat.A, 1982, tr. 52-53). NghÜa lµ hä<br /> dïng quyÒn lùc ®Ó ®éc quyÒn ®Þnh nghÜa vµ lµm hîp ph¸p hãa nÒn v¨n hãa cña riªng hä,<br /> hä sö dông hÖ thèng gi¸o dôc nh­ ph­¬ng tiÖn lµm néi t©m hãa c¸c chuÈn mùc, nh÷ng<br /> gi¸ trÞ cña nÒn v¨n hãa nµy nh»m t¹o ra mét sù ®ång nhÊt, mét biÓu t­îng chung hÇu<br /> cñng cè trËt tù x· héi mµ hä lµ nh÷ng ng­êi n¾m quyÒn.<br /> Nh×n chung, còng nh­ lý thuyÕt xung ®ét theo chñ nghÜa marx, c¸c nhµ x· héi<br /> häc gi¸o dôc theo tr­êng ph¸i nµy nhÊn m¹nh ®Õn sù ®èi kh¸ng giai cÊp trong x· héi<br /> vµ vai trß t¸i t¹o ý thøc hÖ thèng trÞ cña giai cÊp n¾m quyÒn cña nhµ tr­êng.<br /> C¸c nhµ x· héi häc theo t­ t­ëng cña Durkheim vµ sau nµy lµ c¸c nhµ x· héi häc<br /> tr­êng ph¸i C¬ CÊu Chøc N¨ng nhÊn m¹nh sù cÇn thiÕt cña sù kh¸c biÖt trong c¸c ho¹t<br /> ®éng x· héi. Theo hä, khi mçi mét bé phËn kh¸c nhau trong x· héi thùc hiÖn tèt chøc<br /> n¨ng cña m×nh sÏ lµm cho toµn x· héi æn ®Þnh vµ vËn hµnh. Nh­ c¸c c¬ quan kh¸c nhau<br /> trong c¬ thÓ con ng­êi hay c¸c bé phËn kh¸c nhau trong mét ®éng c¬, mçi c¸ thÓ hay mçi<br /> thiÕt chÕ x· héi nh­ t«n gi¸o, nhµ n­íc hay nhµ tr­êng... ®ãng vai trß kh¸c nhau nh­ng<br /> l¹i liªn ®íi g¾n bã mËt thiÕt víi nhau, vµ khi mçi bé phËn, mçi c¸ nh©n ®ãng tèt vai trß<br /> cña m×nh th× x· héi vËn hµnh tèt vµ ph¸t triÓn. Sù kh¸c biÖt trong c¸c ho¹t ®éng x· héi<br /> vµ viÖc ph©n c«ng lao ®éng lµ nguån gèc cña tÝnh liªn ®íi x· héi, trong x· héi cã chuyÖn<br /> xung ®ét x¶y ra lµ do tÝnh liªn ®íi x· héi kÐm. Gi¸o dôc cã vai trß cñng cè sù kh¸c biÖt<br /> x· héi vµ duy tr× liªn ®íi x· héi b»ng c¸ch chuÈn bÞ cho c¸c c¸ thÓ nghÒ nghiÖp, tr¸ch<br /> nhiÖm vµ vai trß mµ hä sÏ ®¶m tr¸ch trong x· héi t­¬ng lai.<br /> Ng­îc l¹i víi lý thuyÕt c¬ cÊu chøc n¨ng, c¸c nhµ x· héi häc gi¸o dôc theo<br /> dßng lý thuyÕt xung ®ét cho r»ng, sù ph©n chia lao ®éng vµ sù kh¸c biÖt trong c¸c<br /> ho¹t ®éng x· héi lµ nguån gèc cña bÊt c«ng x· héi. Gi¸o dôc cã vai trß cñng cè vµ duy<br /> tr× cÊu tróc x· héi cã s½n nh»m duy tr× quyÒn thèng trÞ cña giai cÊp cÇm quyÒn. Nãi<br /> tãm l¹i, c¶ hai dßng lý thuyÕt ®Òu nhÊn m¹nh ®Õn chøc n¨ng # t¸i t¹o # c¸c quan hÖ<br /> x· héi cña gi¸o dôc, nh­ng víi c¸c nhµ x· héi häc c¬ cÊu chøc n¨ng th× sù t¸i t¹o nµy<br /> lµ cÇn thiÕt cho viÖc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn x· héi, trong khi c¸c nhµ x· héi häc theo lý<br /> thuyÕt xung ®ét l¹i quan niÖm sù t¸i t¹o nµy chØ cã lîi cho giai cÊp n¾m quyÒn mµ<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  NguyÔn Kh¸nh Trung 113<br /> <br /> th«i nªn cÇn ph¶i ®Êu tranh ®Ó thay ®æi.<br /> 2. §èi t­îng nghiªn cøu<br /> Nh­ vËy, mÆc dÇu cã sù ®èi nghÞch nhau trªn b×nh diÖn lý luËn vµ quan ®iÓm,<br /> nh­ng chóng ta cã thÓ xÕp c¶ hai dßng lý thuyÕt theo truyÒn thèng Durkheim vµ<br /> xung ®ét vµo lý thuyÕt # t¸i t¹o # (reproduction). Lý thuyÕt nµy hiÖn nay ®ang bÞ phª<br /> b×nh bëi c¸c nhµ x· héi häc curriculum 3 vèn chÞu ¶nh h­ëng tõ c¸c lý thuyÕt T­¬ng<br /> F<br /> 2<br /> P P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> T¸c BiÓu T­îng (interactionnisme symbolique) vµ HiÖn T­îng LuËn. Bëi lÏ khi ®Ò<br /> cao chøc n¨ng t¸i t¹o c¸c chuÈn mùc, c¸c gi¸ trÞ, c¸c tri thøc, kinh nghiÖm cã s½n cña<br /> nhµ tr­êng, c¸c nhµ lý thuyÕt t¸i t¹o ®· lµm thô ®éng ho¸ c¸c vai diÔn trong nhµ<br /> tr­êng nh­ sinh viªn, gi¸o viªn vµ c¶ phô huynh häc sinh. Hä lµ nh÷ng chñ thÓ cã ý<br /> thøc vµ chñ ®éng, hä cã thÓ lµm thay ®æi hoµn c¶nh trong qu¸ tr×nh t­¬ng t¸c qua<br /> l¹i, chø kh«ng chØ biÕt chÊp nhËn nh÷ng g× cã s½n, vµ chÞu nh÷ng hµnh ®éng ¸p ®Æt<br /> tõ hÖ thèng, tõ c¬ cÊu mét c¸ch thô ®éng.<br /> D­íi ®©y chóng t«i sÏ lÇn l­ît ®iÓm qua c¸c sù kiÖn mµ c¸c nhµ x· héi häc<br /> gi¸o dôc trªn thÕ giíi ®· lÊy lµm ®èi t­îng nghiªn cøu trong suèt chiÒu dµi lÞch sö<br /> cña chuyªn ngµnh nµy. Nh÷ng ®èi t­îng nghiªn cøu nµy mang ®Æc tÝnh cña tõng lèi<br /> tiÕp cËn kh¸c nhau ë tõng thêi ®iÓm vµ ®Þa ®iÓm kh¸c nhau. Trong khi tr×nh bµy,<br /> chóng t«i còng cè g¾ng liªn hÖ ®Õn nh÷ng t×nh huèng trong gi¸o dôc ViÖt Nam nh­<br /> lµ nh÷ng minh ho¹ vµ gîi ý ®Ò tµi nghiªn cøu cho nh÷ng ai quan t©m.<br /> Trong t¸c phÈm mang tªn Gi¸o dôc vµ X· héi häc cña m×nh, E. Durkheim<br /> (xem tr. 75 - 106) ®· ®Æt vÊn ®Ò trong nghiªn cøu vÒ gi¸o dôc. Xem gi¸o dôc lµ mét<br /> “sù vËt x· héi” mang nh÷ng ®Æc tr­ng cña mét ®Êt n­íc, mét d©n téc trong mét thêi<br /> ®iÓm nhÊt ®Þnh, Durkheim ®· quan s¸t gi¸o dôc b»ng c¸ch so s¸nh c¸c h×nh thøc<br /> gi¸o dôc trong c¸c x· héi kh¸c nhau hay trong c¸c x· héi cã cïng mét d¹ng thøc ®Ó<br /> rót ra nh÷ng ®iÓm gièng vµ kh¸c nhau. ThËt vËy, chóng ta cã thÓ quan s¸t so s¸nh<br /> hÖ thèng gi¸o dôc ViÖt Nam víi c¸c n­íc kh¸c, hoÆc gi¸o dôc ViÖt Nam hiÖn nay<br /> trong chÕ ®é x· héi chñ nghÜa víi gi¸o dôc n­íc ta thêi phong kiÕn hay thêi Ph¸p<br /> thuéc ®Ó biÕt nh÷ng kh¸c biÖt, nh÷ng ®Æc tr­ng, nh÷ng dÊu Ên mang mµu s¾c chÝnh<br /> trÞ, v¨n hãa, x· héi cña mçi thêi kú lÞch sö. Durkheim nhÊn m¹nh ®Õn chiÒu lÞch sö<br /> khi nghiªn cøu mét hÖ thèng gi¸o dôc. Theo «ng, gi¸o dôc cña mét d©n téc lu«n lµ<br /> s¶n phÈm lÞch sö cña d©n téc ®ã. Nh­ vËy, ®èi t­îng nghiªn cøu sÏ lµ nh÷ng ®iÒu<br /> kiÖn lÞch sö x· héi, v¨n hãa, chÝnh trÞ, nh÷ng ph­¬ng c¸ch h×nh thµnh nªn hÖ thèng<br /> gi¸o dôc. Muèn mæ xÎ b¶n chÊt nÒn gi¸o dôc cña chóng ta hiÖn nay, c¸c nhµ x· héi<br /> häc cÇn ph¶i nghiªn cøu qu¸ tr×nh lÞch sö cña nã. Gi¸o dôc ViÖt Nam cã mét lÞch sö<br /> hµng ngµn n¨m qua nhiÒu giai ®o¹n: giai ®o¹n gi¸o dôc nho gi¸o, giai ®o¹n gi¸o dôc<br /> thêi Ph¸p thuéc, giai ®o¹n gi¸o dôc X· héi chñ nghÜa víi ¶nh h­ëng cña m« h×nh<br /> Liªn X« vµ Trung Quèc. NÒn gi¸o dôc cña chóng ta hiÖn nay ®· h×nh thµnh vµ thõa<br /> <br /> 3<br /> Chóg t«i ®· giíi thiÖu lý thuyÕt nµy trªn T¹p chÝ XHH sè 01 (101) – 2008.<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 114 Tæng l­îc vÒ lý thuyÕt t¸i t¹o trong x· héi häc gi¸o dôc: c¸c lèi tiÕp cËn vµ...<br /> <br /> kÕ tõ c¸c lo¹i h×nh gi¸o dôc kh¸c nhau nµy. Sù thõa kÕ nµy lµm nªn nh÷ng ®Æc<br /> tr­ng cña gi¸o dôc ViÖt Nam. Khi nghiªn cøu c¸c hiÖn t­îng gi¸o dôc hiÖn nay, nhµ<br /> x· héi häc kh«ng thÓ kh«ng chó ý ®Õn nh÷ng yÕu tè mang tÝnh truyÒn thèng cña nÒn<br /> gi¸o dôc. VÝ dô truyÒn thèng nho gi¸o träng ng­êi cã häc hµnh, cã b»ng cÊp, tÇng líp<br /> trÝ thøc ( sÜ ) ®­îc xÕp thø nhÊt trong thø bËc ph©n tÇng x· héi gåm sÜ - n«ng - c«ng<br /> - th­¬ng. ViÖc ®Ò cao nh÷ng ng­êi ®æ ®¹t céng víi ph­¬ng c¸ch tæ chøc gi¸o dôc còng<br /> nh­ nh÷ng suy nghÜ kiÓu nho gi¸o # häc ®Ó lµm quan # trong x· héi phong kiÕn cã lÏ<br /> lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n c¾t nghÜa ®­îc nh÷ng hiÖn t­îng nh­ viÖc d¹y<br /> thªm häc thªm, viÖc ch¹y theo b»ng cÊp, viÖc c¸c tó tµi b»ng mäi gi¸ chen ch©n vµo<br /> cöa hÑp cña tr­êng ®¹i häc ®Ó kiÕm tÊm b»ng bÊt chÊp hiÖu qu¶ thùc tÕ cña nã,<br /> trong khi c¸c tr­êng d¹y nghÒ l¹i thiÕu thÝ sinh.<br /> <br /> Còng theo E. Durkheim, gi¸o dôc kh«ng ph¶i lµ hiÖn t­îng x· héi ®¬n lÎ, ng­îc<br /> l¹i, nã phô thuéc vµ g¾n bã h÷u c¬ víi c¸c thiÕt chÕ x· héi kh¸c lµm cho bé m¸y x· héi<br /> vËn hµnh. #èi t­îng nghiªn cøu ë ®©y lµ nh÷ng liªn hÖ vµ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a gi¸o dôc<br /> vµ c¸c thiÕt chÕ kh¸c. Durkheim cho r»ng, hÖ thèng gi¸o dôc ph¸t triÓn theo nh÷ng quy<br /> luËt nhÊt ®Þnh, «ng ®· nghiªn cøu ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng nguyªn nh©n còng nh­ nh÷ng quy<br /> luËt cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng gi¸o dôc. Nh­ vËy ®Ó nghiªn cøu mét hiÖn<br /> t­îng gi¸o dôc, nhµ x· héi häc ph¶i ®Æt nã trong hÖ thèng c¸c thiÕt chÕ kh¸c trong lßng<br /> cïng mét x· héi ®Ó quan s¸t c¸c liªn hÖ gi÷a chóng. VÝ dô ®Ó t×m hiÓu c¸c vÊn ®Ò trong<br /> gi¸o dôc ®¹i häc hiÖn nay, chóng ta kh«ng thÓ bá qua m«i tr­êng chÝnh trÞ x· héi vµ<br /> kinh tÕ xung quanh nh­ c¸c chñ tr­¬ng ®­êng lèi cña #¶ng, m«i tr­êng # kinh tÕ thÞ<br /> tr­êng ®Þnh h­íng X· héi chñ nghÜa #, nh÷ng thay ®æi kinh tÕ x· héi ®ang t¸c ®éng thÕ<br /> nµo ®Õn tr­êng ®¹i häc... Tãm l¹i, theo tinh thÇn Durkheim, khi ph©n tÝch c¸c vÊn ®Ò<br /> gi¸o dôc ®¹i häc hiÖn nay, chóng ta kh«ng thÓ khÐp kÝn vÊn ®Ò trong m«i tr­êng gi¸o<br /> dôc , nghÜa lµ kh«ng thÓ chØ lÊy mét vÊn ®Ò gi¸o dôc nµy ®Ó gi¶i thÝch mét vÊn ®Ò gi¸o<br /> dôc kh¸c nh­ chóng ta th­êng thÊy trªn c¸c ph­¬ng tiÖn truyÒn th«ng, kiÓu cho r»ng:<br /> chÊt l­îng gi¸o dôc ®¹i häc hiÖn nay kÐm v× ®éi ngñ gi¶ng viªn cã tr×nh ®é yÕu, hay t¹i<br /> c¬ së vËt chÊt nghÌo nµn, t¹i c¬ cÊu ch­¬ng tr×nh nÆng nÒ vµ bÊt cËp vv. Nhµ nghiªn<br /> cøu ph¶i ®i t×m nguyªn nh©n cña chóng bªn ngoµi x· héi, bëi nh÷ng thay ®æi, nh÷ng<br /> vÊn ®Ò mµ gi¸o dôc gÆp ph¶i hiÖn nay chØ lµ chØ b¸o, lµ hÖ qu¶, lµ biÓu hiÖn cña nh÷ng<br /> vÊn ®Ò ngoµi x· héi liªn quan ®Õn c¸c yÕu tè chÝnh trÞ, kinh tÕ. ThËt vËy, c¸c nhµ x· héi<br /> häc thuéc c¸c tr­êng ph¸i kh¸c nhau ®· viÕt: # nh÷ng g× x¶y ra trong nhµ tr­êng (...),<br /> chØ cã thÓ gi¶i thÝch bëi nh÷ng g× x¶y ra ngoµi nhµ tr­êng # (Baudelot.Ch, Establet.R,<br /> 1971, tr. 9), hay cô thÓ h¬n: # mét sù thay ®æi gi¸o dôc lu«n lµ kÕt qu¶, lµ dÊu hiÖu cña<br /> mét sù thay ®æi x· héi # (Durkheim. E, 1969, tr. 194).<br /> <br /> Gi¶ dô ®Ò ®äc ®­îc nh÷ng ý nghÜa mang tÝnh x· héi häc liªn quan ®Õn vÊn ®Ò<br /> ch­¬ng tr×nh vµ néi dung gi¶ng d¹y ®¹i häc l©u nay vÉn bÞ phª b×nh lµ bÊt cËp vµ<br /> nÆng nÒ, nhµ nghiªn cøu nªn thö ®i t×m tr¶ lêi nh÷ng c©u hái nh­: C¬ cÊu c¸c<br /> ch­¬ng tr×nh nh­ thÕ nµo? T¸c gi¶ cña c¸c ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y thùc sù lµ ai? Môc<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  NguyÔn Kh¸nh Trung 115<br /> <br /> tiªu cña tõng ch­¬ng tr×nh lµ g×? Qu¸ tr×nh thiÕt lËp c¸c ch­¬ng tr×nh diÔn ra thÕ<br /> nµo? ViÖc lùa chän nh÷ng néi dung trong c¸c ch­¬ng tr×nh ®­îc tiÕn hµnh dùa trªn<br /> nh÷ng tiªu chuÈn nµo? vv. ViÖc ®i t×m c©u tr¶ lêi cho nh÷ng c©u hái trªn sÏ gióp<br /> ng­êi nghiªn cøu hiÓu ®­îc sù liªn hÖ h÷u c¬ gi÷a c¸c vÊn ®Ò gi¸o dôc vµ bèi c¶nh x·<br /> héi kinh tÕ chÝnh trÞ, bëi lÏ c¸c t¸c gi¶ cña c¸c ch­¬ng tr×nh víi ®éng c¬ vµ nh÷ng<br /> chuÈn mùc ®­îc ®Æt ra mang dÊu Ên cña x· héi, chÞu sù t¸c ®éng cña ®­êng lèi chÝnh<br /> trÞ vµ kinh tÕ. Nh­ vËy nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ch­¬ng tr×nh néi dung gi¶ng d¹y<br /> mang tÝnh x· héi, mang dÊu Ên cña nh÷ng trôc trÆc vÒ mÆt chÝnh trÞ vµ kinh tÕ<br /> ngoµi x· héi, chø kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò riªng lÎ cña gi¸o dôc ®¹i häc.<br /> Nh÷ng chñ ®Ò nghiªn cøu trªn ®­îc nªu ra mang tÝnh lÞch sö, nghÜa lµ<br /> Durkheim ®Æt hÖ thèng gi¸o dôc ®èi diÖn víi lÞch sö cña chÝnh b¶n th©n nã còng nh­<br /> lÞch sö x· héi trong ®ã nã tån t¹i. Hay nãi c¸ch kh¸c, «ng vµ c¸c ®å ®Ö cña m×nh quan<br /> s¸t gi¸o dôc ë mÆt # tÜnh # b»ng c¸ch ®Æt gi¸o dôc trong t­¬ng quan víi c¸c thiÕt chÕ<br /> x· héi kh¸c, víi m«i tr­êng x· héi kinh tÕ chÝnh trÞ xung quanh ®Ó t×m ra nh÷ng quy<br /> luËt, nh÷ng liªn hÖ gi÷a chóng. D­íi mét gãc ®é kh¸c, Durkheim quan s¸t mÆt<br /> # ®éng # cña hÖ thèng gi¸o dôc, nghÜa lµ quan s¸t hÖ thèng gi¸o dôc ®ang khi nã vËn<br /> hµnh, nh÷ng ®èi t­îng nghiªn cøu lµ nh÷ng ph­¬ng c¸ch cña mét hÖ thèng gi¸o dôc<br /> vËn hµnh, nh÷ng kÕt qu¶ häc ®­êng vµ c¸c ®iÒu kiÖn lµm thay ®æi nh÷ng kÕt qu¶ ®ã.<br /> Ngoµi nh÷ng ®Ò tµi ë cÊp ®é vÜ m« mang tÇm vãc quèc gia hoÆc quèc tÕ,<br /> Durkheim còng ®Ò nghÞ nghiªn cøu nh÷ng hiÖn t­îng gi¸o dôc nhá h¬n nh­ nh÷ng<br /> ph­¬ng thøc vËn hµnh cña c¸c tr­êng kh¸c nhau n»m trªn cïng mét ®Þa bµn hay<br /> kh¸c ®Þa bµn ë c¸c thêi ®iÓm kh¸c nhau trong mét n¨m, trong cïng mét ngµy. Trong<br /> nh÷ng tr­êng nµy, c¸c hiÖn t­îng häc ®­êng nµo hay x¶y ra nhÊt, tû lÖ cña chóng<br /> thay ®æi thÕ nµo trªn cïng mét ®Þa bµn, nh÷ng tû lÖ nµy phô thuéc thÕ nµo vµo møc<br /> tuæi, hoµn c¶nh gia ®×nh cña häc sinh vv.<br /> Tãm l¹i, chóng ta cã thÓ xÕp ®èi t­îng nghiªn cøu mµ Durkheim vµ c¸c nhµ<br /> x· héi häc theo tr­êng ph¸i cña «ng ®· nghiªn cøu thµnh hai m¶ng ®Ò tµi: m¶ng thø<br /> nhÊt thuéc vÒ qu¸ tr×nh h×nh thµnh (genÌse) cña c¸c hÖ thèng gi¸o dôc; m¶ng thø<br /> hai liªn quan ®Õn nh÷ng chøc n¨ng cña c¸c hÖ thèng nµy. C¸c ®Ò tµi nghiªn cøu theo<br /> hai m¶ng nµy ®· g©y tiÕng vang ®Æc biÖt vµo thêi ®iÓm gi÷a hai cuéc chiÕn tranh thÕ<br /> giíi vµ kÐo dµi ®Õn nh÷ng n¨m 1970, ®Æc biÖt lµ nh÷ng nghiªn cøu cña c¸c nhµ x·<br /> héi häc gi¸o dôc Hoa Kú. C¸c nhµ x· héi häc vµ nh©n häc n­íc nµy th­êng sö dông<br /> c¸c ph­¬ng ph¸p so s¸nh vµ thèng kª hay nh÷ng ®iÒu tra ®Þa bµn vÒ nguån gèc x·<br /> héi, vÒ bèi c¶nh gi¸o dôc ®Ó so s¸nh gi÷a c¸c líp häc, c¸c tr­êng phæ th«ng vµ ®¹i häc<br /> hay réng h¬n n÷a lµ gi÷a c¸c chñng téc, c¸c quèc gia.<br /> <br /> Sau ChiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø II, hiÖn t­îng gi¸o dôc ®¹i chóng n¶y sinh vµ<br /> ph¸t triÓn (xem Boudon.R; P. Bernard..., 1999, tr. 77 - 78). HiÖn t­îng nµy ®­îc ®¸nh<br /> dÊu bëi sù gia t¨ng hiÖu qu¶ ®µo t¹o vµ viÖc kÐo dµi thêi gian ®µo t¹o. Theo ®ã, c¸c nhµ<br /> x· héi häc gi¸o dôc nghiªn cøu c¸c nguyªn nh©n cña lo¹i h×nh ®µo t¹o ®¹i chóng nµy<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 116 Tæng l­îc vÒ lý thuyÕt t¸i t¹o trong x· héi häc gi¸o dôc: c¸c lèi tiÕp cËn vµ...<br /> <br /> qua c¸c vÊn ®Ò n¶y sinh nh­ viÖc chuyÓn ®æi trËt tù gi÷a c¸c khu vùc kinh tÕ lín vµ sù<br /> ph¸t triÓn m¹nh mÏ c¸c khu vùc kinh tÕ thø ba; viÖc c¶i thiÖn møc sèng nãi chung cña<br /> ng­êi d©n trong c¸c n­íc c«ng nghiÖp vµ viÖc gia t¨ng nh÷ng ®Çu t­ häc ®­êng; nh÷ng<br /> tham väng ph¸ bá c¸c hµng rµo x· héi vµ ®Êu tranh cho nh÷ng lý t­ëng d©n chñ, vv. It<br /> nhÊt lµ kho¶ng 15 n¨m sau ChiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø II, nh÷ng c¶i c¸ch gi¸o dôc<br /> trong hÇu hÕt c¸c n­íc c«ng nghiÖp ®· gÆt h¸i ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ tèt, nh÷ng c¶i c¸ch<br /> nµy lµ nguån ®Ò tµi nghiªn cøu míi cho c¸c nhµ x· héi häc gi¸o dôc. C¸c ®iÒu tra nh©n<br /> khÈu häc ®­êng t¹i Ph¸p (I.N.E.D 1970) chØ ra c¸c chøc n¨ng tuyÓn lùa x· héi cña c¸c<br /> hÖ thèng gi¸o dôc. D©n chñ hãa trong ®µo t¹o trë thµnh kh¸i niÖm c¨n b¶n trung t©m<br /> trong c¸c c¶i c¸nh cña thêi kú nµy. C¸c nhµ x· héi häc theo lý thuyÕt xung ®ét t×m c¸ch<br /> tr¶ lêi nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra nh­: gi¸o dôc cã thÓ lµ ph­¬ng tiÖn phôc vô cho d©n chñ hãa<br /> hay kh«ng? hay chøc n¨ng cña nã lµ t¸i t¹o l¹i c¸c bÊt c«ng x· héi, t¸i thiÕt nÒn v¨n hãa<br /> cña giai cÊp n¾m quyÒn nh»m duy tr× trËt tù x· héi? (xem Bourdieu. P , Passeron. J.C,<br /> 1970). Còng nh÷ng c©u hái nµy, nh­ng víi lèi tiÕp cËn riªng cña m×nh, c¸c nhµ x· héi<br /> häc kh¸c nh­ R. Boudon ng­êi Ph¸p hay CH. Jenks ng­êi Hoa Kú ®· tr¶ lêi mét c¸ch<br /> kh¸c b»ng c¸ch nhÊn m¹nh ®Õn vai trß cña c¸c chñ thÓ x· héi trong gi¸o dôc. Hä cho<br /> r»ng ngoµi chøc n¨ng t¸i t¹o, nhµ tr­êng cßn cã nh÷ng chøc n¨ng kh¸c. C¸c vÊn ®Ò mµ<br /> c¸c nhµ x· héi häc nµy quan t©m lµ xem xÐt mèi liªn quan gi÷a vÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi<br /> vµ c«ng b»ng trong nhµ tr­êng, nh÷ng ¶nh h­ëng ®Õn tõ nguån gèc x· héi cña häc sinh,<br /> tõ m«i tr­êng x· héi vµ ®Þa lý trªn kÕt qu¶ häc tËp cña c¸c em, vv. Vµo nh÷ng n¨m 1980,<br /> xuÊt hiÖn c¸c hiÖn t­îng míi nh­ viÖc ®¹i chóng hãa gi¸o dôc lµm thay ®æi c¸c hÖ thèng<br /> gi¸o dôc, vÊn ®Ò ®µo t¹o ®¹i c­¬ng, vÊn ®Ò ®a d¹ng hãa ngµnh nghÒ ®µo t¹o cña nhµ<br /> tr­êng. Víi c¸c lèi tiÕp cËn kh¸c nhau, c¸c nhµ x· héi häc gi¸o dôc trong giai ®o¹n nµy<br /> xoay quanh nh÷ng sù kiÖn nh­: ®µo t¹o khëi ®Çu vµ dµi h¹n; ®µo t¹o ®¹i c­¬ng vµ<br /> chuyªn ngµnh; quy tr×nh ®µo t¹o vµ viÖc ®Þnh h­íng nghÒ nghiÖp.<br /> C¸c nhµ x· héi häc gi¸o dôc hiÖn nay trªn thÕ giíi ®ang xoay quanh c¸c ®Ò tµi<br /> nh­ c¶i c¸ch gi¸o dôc vµ ¶nh h­ëng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, lý lÞch häc ®­êng vµ<br /> thÞ tr­êng lao ®éng, gi¸o dôc vµ viÖc lµm, vÊn ®Ò b¹o lùc trong nhµ tr­êng, nhµ<br /> tr­êng vµ gia ®×nh, hay c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc gia t¨ng thùc hµnh nghÒ<br /> nghiÖp trong ®µo t¹o, khuynh h­íng chÝnh trÞ, vai trß cña c¸c nghiÖp ®oµn vµ vÊn ®Ò<br /> chuyªn m«n hãa lao ®éng. Nh÷ng nghiªn cøu hiÖn nay còng tËp trung trªn kinh<br /> nghiÖm cña c¸c häc sinh, sinh viªn, còng nh­ sù thay ®æi vµ ph¸t triÓn c¸c kiÕn thøc<br /> liªn quan ®Õn c¸c sù kiÖn míi n¶y sinh tõ viÖc ®¹i chóng hãa hÖ thèng gi¸o dôc vv.<br /> Anne BarrÌre vµ Nicolas Sembel ®· th©u tãm c¸c ®èi t­îng nghiªn cøu cña<br /> c¸c nhµ x· héi häc gi¸o dôc suèt chiÒu dµi lÞch sö cña chuyªn ngµnh nµy trong phÇn<br /> dÉn nhËp ë t¸c phÈm cña hä: # Hai vÊn ®Ò lín mµ c¸c nhµ x· héi häc gi¸o dôc quan<br /> t©m nhÊt, vÊn ®Ò thø nhÊt tËp trung vµo c¸ch thøc mµ mét x· héi ®µo t¹o nh÷ng c¸<br /> thÓ ®éc lËp cã kh¶ n¨ng ®¶m nhËn phÇn lín c¸c chøc n¨ng gi÷a mét x· héi kh«ng<br /> ngõng chuyªn biÖt hãa. VÊn ®Ò thø hai tËp trung vµo c¸ch thøc mµ nhµ tr­êng thùc<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  NguyÔn Kh¸nh Trung 117<br /> <br /> hiÖn nh»m lµm hîp lý hãa nh÷ng bÊt c«ng x· héi # (BarrÌre. A, Sembel.N, 1998, tr.<br /> 10). M¶ng ®Ò tµi thø nhÊt tËp trung vµo nh÷ng c¸ch thøc mµ x· héi ®µo t¹o c¸c c¸<br /> thÓ. Chóng ta cã thÓ quan s¸t mét tr­êng ®¹i häc, mét tr­êng phæ th«ng nµo ®ã cña<br /> chóng ta hiÖn nay ®Ó hiÓu ®­îc c¸c d¹ng thøc mµ x· héi ¸p dông trong nhµ tr­êng<br /> nh»m ®µo t¹o c¸c c¸ thÓ theo khu«n mÉu cña m×nh. NghÜa lµ chóng ta ®i t×m nh÷ng<br /> dÊu Ên chÝnh trÞ ®Õn tõ c¸c nhµ l·nh ®¹o, t×m nh÷ng dÊu Ên v¨n ho¸ x· héi vµ kinh<br /> tÕ ®Õn tõ truyÒn thèng, tõ gia ®×nh, tõ c¸c nhµ tuyÓn dông lao ®éng trong nhµ tr­êng<br /> th«ng qua mäi kh©u trong ®µo t¹o. Nh÷ng c¸ch thøc vµ dÊu Ên nµy thÓ hiÖn qua<br /> nh÷ng néi dung gi¸o dôc, ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o, c¸c h×nh thøc ¸p dông c¸c ph­¬ng<br /> ph¸p s­ ph¹m, c¸c ho¹t ®éng v¨n hãa x· héi chÝnh trÞ trong vµ ngoµi líp häc còng<br /> nh­ c¸c chÝnh s¸ch gi¸o dôc, c¸c chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn gi¸o viªn vµ häc sinh. C¸c<br /> ph©n tÝch xoay quanh c¸c chuÈn mùc, nh÷ng tiªu chuÈn, còng nh­ c¸c t¸c gi¶, c¸c<br /> chñ thÓ ¶nh h­ëng trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ vËn hµnh c¸c néi dung vµ ch­¬ng<br /> tr×nh ®µo t¹o, hay c¸c häat ®éng trong vµ ngoµi líp häc nµy...<br /> <br /> M¶ng ®Ò tµi thø hai tËp trung vµo ph­¬ng thøc mµ nhµ tr­êng lµm hîp ph¸p<br /> hãa, lµm hîp lý hãa c¸c bÊt c«ng x· héi vµ th­êng ®­îc c¸c nhµ x· héi häc gi¸o dôc c¸c<br /> tr­êng ph¸i kh¸c nhau cïng mæ xÎ, vÝ dô nh­ sù liªn quan gi÷a vÊn ®Ò bÊt c«ng x· héi<br /> vµ bÊt c«ng häc ®­êng. C¸c nhµ nghiªn cøu th­êng ®Æt nhµ tr­êng trong t­¬ng quan<br /> víi nguån gèc x· héi, víi m«i tr­¬ng ®Þa lý, x· héi chÝnh trÞ hay kinh tÕ cña häc sinh,<br /> hay quan s¸t mèi t­¬ng quan gi÷a møc thu nhËp; vÞ trÝ x· héi cña cùu sinh viªn, häc<br /> sinh víi lý lÞch häc tËp cña hä ®Ó t×m hiÓu hiÖu qu¶ vµ vai trß cña gi¸o dôc trong c¸c x·<br /> héi chÞu sù chi phèi cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ sù t¸c ®éng m¹nh mÏ cña nh÷ng<br /> khuynh h­íng chung nh­ vÊn ®Ò hiÖn ®¹i hãa, vÊn ®Ò th«ng tin hay vÊn ®Ò toµn cÇu<br /> hãa hiÖn nay. Nhµ tr­êng cña chóng ta hiÖn nay nãi chung vµ tr­êng ®¹i häc nãi riªng<br /> ®ang lµ n¬i cã thÓ gióp rót ng¾n bÊt b×nh ®¼ng x· héi hay l¹i lµ n¬i lµm cho hè ng¨n<br /> c¸ch giµu nghÌo ngµy cµng lín? B»ng cÊp trong x· héi chóng ta h×nh nh­ ®ang lµ<br /> nh÷ng l¸ phiÕu cã gi¸ trÞ ­u tiªn trªn ®­êng ®êi cña mçi ng­êi, nh­ vËy tÊt c¶ c¸c c«ng<br /> d©n liÖu cã sù c«ng b»ng vÒ c¬ héi ®Ó ®¹t ®­îc nh÷ng tÊm phiÕu nµy kh«ng? hay<br /> tr­êng ®¹i häc hiÖn nay chØ dµnh cho tÇng líp #cã ®iÒu kiÖn# trong x· héi? c¸c nhµ x·<br /> héi häc còng cã thÓ t×m lêi gi¶i thÝch c¸ch thøc mµ x· héi lµm hîp lý ho¸, lµm hîp ph¸p<br /> ho¸ nh÷ng bÊt c«ng trong nhµ tr­êng, bëi lÏ tÇng líp # cã ®iÒu kiÖn # th­êng còng lµ<br /> tÇng líp l·nh ®¹o, lµ t¸c gi¶, lµ ®¹o diÔn cña nh÷ng g× ®ang x¶y ra trong nhµ tr­êng.<br /> TÊt c¶ lµ nh÷ng ®Ò tµi hÊp dÉn ®èi víi c¸c nhµ x· héi häc ViÖt Nam.<br /> Víi nh÷ng tr×nh bµy s¬ l­îc trªn cho chóng ta cã c¸i nh×n tæng qu¸t vÒ c¸c lý<br /> thuyÕt t¸i t¹o trong x· héi häc gi¸o dôc xuyªn qua lÞch sö cña chuyªn ngµnh nµy. Mét<br /> ®iÒu râ rµng mµ chóng ta cã thÓ dÔ dµng nhËn ra lµ c¸c nhµ x· héi häc gi¸o dôc trong<br /> c¸c thêi kú kh¸c nhau ®Ò cËp ®Õn nh÷ng chñ ®Ò kh¸c nhau, nh÷ng chñ ®Ò nµy lu«n lµ<br /> hÖ qu¶ cña c¸c hiÖn t­îng n¶y sinh tõ nh÷ng biÕn chuyÓn x· héi. ViÖt Nam chóng ta<br /> ®ang trong thêi ®iÓm # c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa #, x· héi ®ang thay ®æi tõng<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  118 Tæng l­îc vÒ lý thuyÕt t¸i t¹o trong x· héi häc gi¸o dôc: c¸c lèi tiÕp cËn vµ...<br /> <br /> ngµy vÒ mäi mÆt. Sù biÕn chuyÓn x· héi ®ang ¶nh h­ëng m¹nh mÏ ®Õn hÖ thèng gi¸o<br /> dôc nãi chung vµ gi¸o dôc ®¹i häc nãi riªng vµ lµm n¶y sinh nhiÒu hiÖn t­îng gi¸o dôc.<br /> #©y lµ nguån ®Ò tµi phong phó mµ c¸c nhµ x· héi häc cã thÓ khai th¸c ®Ó ph¸t triÓn<br /> chuyªn ngµnh x· héi häc gi¸o dôc. ThËt vËy, d­íi c¸ch tiÕp cËn cña x· héi häc, nh÷ng<br /> vÊn ®Ò gi¸o dôc hiÖn nay ®· vµ ®ang ®­îc b¸o ®éng nhiÒu lÇn bëi c¸c chuyªn gia, bëi<br /> ChÝnh phñ, bëi Quèc héi mang ý nghÜa g× ? b¸o hiÖu ®iÒu g× trong x· héi ? chóng ta cÇn<br /> ph¶i gi¶i thÝch chóng nh­ thÕ nµo ? nh÷ng vÊn ®Ò nµy liªn quan thÕ nµo ®Õn nh÷ng<br /> biÕn chuyÓn x· héi ®ang x¶y ra ? vv. Nh÷ng c©u hái ®ang chê sù csan thiÖp cña c¸c<br /> nhµ x· héi häc n­íc ta hiÖn nay. Tr¶ lêi ®­îc nh÷ng c©u hái nµy, chóng ta sÏ lµm næi<br /> bËt nh÷ng yÕu tè # x· héi# ë trong c¸c vÊn ®Ò gi¸o dôc nh»m gióp nh÷ng ng­êi cã<br /> tr¸ch nhiÖm ®em ra nh÷ng gi¶i ph¸p cã tÝnh x· héi, mang tÝnh ®ång bé h¬n, tr¸nh<br /> nh÷ng kiÓu gi¶i quyÕt t×nh thÕ # sai ®©u söa ®ã# nh­ l©u nay vÉn hay lµm.<br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> 1. BarrÌre. A, Sembel.N. (1998).- Sociologie de l’Ðducation, Paris : Nathan.<br /> 2. Baudelot.Ch, Establet.R. (1971) - l’Ecole capitaliste en France, Paris, MaspÐro.<br /> 3. Bernard.P. (1998) - Durkheim. E et les durkheimiens trong Dictionnaire de la Sociologie, paris.<br /> 4. Berthelot J.M. (1983) - Le piÌge scolaire, Paris : PUF.<br /> 5. Boudon. R. (2000) - L’axiomatique de l’inÐgalitÐ des chances, Paris : L’Harmattant,<br /> 6. Boudon.R; P. Bernard.... (1999) - Dictionnaire de Sociologie, MontrÐal : Larousse -Bordas/ HER.<br /> 7. Bourdieu. P , Passeron. J.C. (1970) - La Reproduction, Paris : Les Ðditions de Minuit.<br /> 8. Collin.R, Functional and conflict ThÐories of Educational stratification #, trong AmÐrican Sociollogical<br /> Review, (35) 1970s<br /> 9. Durkheim. E. (1969) - l’evolution pÐdagogique en France, Paris : PUF.<br /> 10. Durkheim.E. (1966) - Education et Sociologie, Paris : PUF<br /> 11. Duru - Bellat.M , Van Zanten.A. (1999) - La Sociologie de l’Ðcole, Paris : Atmand Colin.<br /> 12. Eliard.M, Sociologie et Education de Condorcet µ Durkheim, trong Revue fran#aise de PÐdagogie, (104), 1993.<br /> 13. Eliard.M, Mise en train pour l’action, trong Informations ouvriÌres, nouvelle sÐrie. S°. 145<br /> 14. Jenks.C.H. (1972) - l’inÐgalitÐ influence de la famille et de l’Ðcole en amÐrique, (®­îc dÞch qua tiÕng ph¸p<br /> bëi L’Association pour la Traduction d’Ouvrages Economiques cña tr­êng ®¹i häc Montpellier d­íi sù<br /> h­íng dÉn cña J.P Vignau)<br /> 15. Le Thanh Khoi. (1991) - Marx - Engel et l’Ðducation, Paris : PUF.<br /> 16. Petitat.A. (1982) - production de l’Ðcole - production de la sociÐtÐ, GenÌve – Paris : PUF.<br /> 17. Plenel.E. (1985) - L’Etat et l’Ðcole en France, Paris : Payot.<br /> 18. Snyders. G, un thÐoricien de l’Ðducation traditionnelle, le Monde, th¸ng 3, 4, 5, 1970<br /> 19. NguyÔn Kh¸nh Trung. - Gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a chÊt l­îng gd vµ nhu cÇu x· héi, T¹p chÝ Ph¸t triÓn kinh<br /> tÕ, (164) th¸ng 6 - 2004.<br /> 20. NguyÔn Kh¸nh Trung. - Nh÷ng vÊn ®Ò gi¸o dôc hiÖn nay – Nh×n tõ gãc ®é xhh gd, T¹p ChÝ Ph¸t triÓn kinh<br /> tÕ, (205) th¸ng 11 - 2007.<br /> 21. NguyÔn Kh¸nh Trung. - Giíi thiÖu x· héi häc curriculum, T¹p ChÝ X· Héi Häc, sè 1 – 2008.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />