Truyện thơ của các dân tộc (Kinh, Tày, Thái) từ góc nhìn so sánh qua truyện thơ có đề tài dũng sĩ diệt ác thú

No.11_Mar 2019|S 11 – Tháng 3 năm 201 9|p.5-12<br /> <br /> <br /> <br /> T P CHÍ KHOA H C Đ I H C TÂN TRÀO<br /> ISSN: 2354 - 1431<br /> http://tckh.daihoctantrao.edu.vn/<br /> <br /> <br /> <br /> Truy n th c a các dân t c (Kinh, Tày, Thái) t góc nhìn so sánh qua truy n th<br /> có đ tài dũng sĩ di t ác thú<br /> Tr nh Kh c M nh1<br /> Vi n Nghiên c u Hán Nôm<br /> 1<br /> <br /> <br /> <br /> Thông tin bài vi t Tóm t t<br /> <br /> M t m ng văn h c đ c s c mà ba dân t c Kinh, Tày và Thái đã s d ng ch vi t<br /> Ngày nh n bài:<br /> 15/02/2019 c truy n c a mình đ sáng tác nên nh ng tác ph m b t h truy n l i đ n hôm<br /> Ngày duy t đăng: nay. Đó là th lo i truy n th : dân t c Kinh có truy n th Nôm vi t theo th song<br /> 10/3/2019 th t l c bát, dân t c Tày có truy n th Nôm vi t theo th th t ngôn tr ng thiên,<br /> T khóa: dân t c Thái có truy n th vi t b ng ch Thái c th t do. M ng văn h c này đã<br /> Văn h c, truy n th ; dũng đóng góp nh t đ nh vào l ch s phát tri n văn h c c a m i dân t c nói riêng và<br /> sĩ; ác thú; dân t c Kinh; dân l ch s văn h c Vi t Nam nói chung. Đ có cái nhìn so sánh văn h c Vi t Nam<br /> t c Tày; dân t c Thái.<br /> nói chung và truy n th gi a các dân t c Kinh, Tày và Thái; bài vi t ch n các tác<br /> ph m có cùng đ tài c t truy n v dũng sĩ di t ác thú đ phân tích, t đó đ a ra<br /> m t s nh n xét v s giao thoa văn hóa, văn h c gi a các dân t c Kinh, Tày và<br /> Thái mi n B c Vi t Nam.<br /> <br /> <br /> vào l ch s phát tri n văn h c c a m i dân t c nói riêng<br /> Vi t Nam là qu c gia đa dân t c, đa ngôn ng , có<br /> và l ch s văn h c Vi t Nam nói chung.<br /> m t n n văn hóa đa d ng và th ng nh t trong c ng<br /> đ ng các dân t c Vi t Nam. Ch vi t là tài s n văn hóa, 1.1. Ch Nôm và truy n Nôm th l c bát c a dân<br /> đánh d u s phát tri n v văn hóa xã h i c a m i t c t c Kinh<br /> ng i. Ch vi t c a các dân t c trên đ t n c ta, là v n<br /> Ch Nôm c a dân t c Kinh ra đ i có ý nghĩa h t s c<br /> văn hóa vô cùng quý báu mà m i ng i c n bi t gi gìn<br /> l n lao, đánh d u b c phát tri n c a n n văn hóa dân<br /> và phát huy. Trong s các dân t c Vi t Nam có ch<br /> t c, ý th c t c ng và kh ng đ nh vai trò đ a v c a<br /> vi t c truy n, thì h th ng ch vi t c a các dân t c,<br /> ti ng Vi t; đã đáp ng đ c ph n nào nhu c u phát tri n<br /> nh : ch Nôm c a dân t c Kinh, ch Nôm c a dân t c<br /> c a n n văn hóa dân t c, giai đo n n c Đ i Vi t v ng<br /> Tày, ch Thái c c a dân t c Thái, v.v… là nh ng ch<br /> b c trong k nguyên đ c l p, t ch và th ng nh t. Ch<br /> vi t đã có l ch s t ng đ i lâu đ i và có tính hành<br /> Nôm ra đ i, th i nhà Lý, ch đ n thu n là nh ng ch<br /> d ng cao.<br /> xu t hi n trong các văn b n v i m c đích ghi tên ng i<br /> 1. Vài nét v truy n th c a ba dân t c Kinh, và tên đ t. Th i nhà Tr n thì phát tri n th nh hành và b t<br /> Tày và Thái đ u t o nên văn h c ch Nôm v i các bài phú, nh : C<br /> <br /> M t m ng văn h c đ c s c mà ba dân t c Kinh, Tày tr n l c đ o phú 居塵樂 賦 và Đ c thú lâm tuy n<br /> và Thái đã s d ng ch vi t c truy n c a mình đ sáng<br /> thành đ o ca 得趣林泉成 歌 c a vua Tr n Nhân<br /> tác nên nh ng tác ph m b t h truy n l i đ n hôm nay.<br /> Tông (1258 - 1308), t th nh t c a Thi n phái Trúc<br /> Đó là th lo i truy n th : dân t c Kinh có truy n th<br /> Nôm vi t theo th song th t l c bát, dân t c Tày có Lâm Yên T ; ti p đ n là Hoa Yên t phú 花燕寺賦 c a<br /> truy n th Nôm vi t theo th th t ngôn tr ng thiên, Lý Đ o Tái (1254 - 1334), đ o hi u là Huy n Quang, t<br /> dân t c Thái có truy n th vi t b ng ch Thái c th t th ba c a Thi n phái Trúc Lâm Yên T và Giáo t phú<br /> do. M ng văn h c này đã có nh ng đóng góp nh t đ nh<br /> <br /> <br /> 5<br />  T.K.Manh / No.11_Mar 2019|p.5-12<br /> <br /> <br /> <br /> 教子賦 t ng truy n c a M c Đĩnh Chi (th k XIV). tr ng tân thanh 斷 新 c a Nguy n Du (1765-<br /> B n bài phú này, hi n còn đ c ghi chép trong sách 1820), S kính tân trang 梳 新妝 c a Ph m Thái<br /> Thi n tông b n h nh 禪宗本行.<br /> (1777 - 1813), L c Vân Tiên 蓼 仙 c a Nguy n Đình<br /> T th k XVI đ n đ u th k XX, tr i qua các tri u Chi u (1822 - 1888), v.v... Còn hàng lo t các tác ph m<br /> đ i phong ki n, t M c - Lê Trung H ng - Tây S n và<br /> th Nôm l c bát khuy t danh, nh : Nh đ mai 二度梅,<br /> đ n Nguy n, tình hình chính tr , văn hóa, xã h i có nhi u<br /> bi n đ i l n lao. Các tri u đ i nhà n c phong ki n Ph m T i - Ng c Hoa 笵載玉花, T ng Trân - Cúc Hoa<br /> Vi t Nam phát tri n lúc th nh, lúc suy; nh ng văn h c<br /> 宋珍菊花, Ph ng Hoa 芳花, Hoàng Tr u 儲, Phan<br /> Vi t Nam nói chung và văn h c ch Nôm nói riêng, l i<br /> có s phát tri n m nh m . Nhi u cái m i trong sáng tác Tr n 潘 , L u Bình - D ng L 劉平揚禮, Th ch<br /> văn h c ngh thu t đ c hình thành c v giá tr n i dung<br /> Sanh 石生, v.v…<br /> và hình th c ngh thu t. Văn h c ch Nôm phát tri n<br /> toàn di n v ch t l ng n i dung và s l ng tác ph m. 1.2. Ch Nôm Tày và truy n th Nôm c a dân t c<br /> Nhi u tác ph m văn th Nôm có t t ng ti n b , th Tày<br /> hi n nh n th c và quan đi m ngoài khuôn kh đ o lý<br /> Tày và Nùng là hai dân t c có m i quan h m t thi t<br /> chính th ng c a nhà n c phong ki n; và vì th nhà n c<br /> v i nhau v huy t th ng, v kinh t , v văn hóa và ch<br /> phong ki n đã ban hành nh ng ch tr ng c m đoán hay<br /> vi t, v.v… bài vi t này chúng tôi gi i thi u v ch Nôm<br /> hu ho i n n văn h c ch Nôm(1). Nh ng vi c sáng tác<br /> Tày và truy n th Nôm dân t c Tày. Ng i Tày có lo i<br /> văn th Nôm là khuynh h ng t t y u c a phát tri n l ch<br /> ch truy n th ng, đ c xây d ng trên c s phái sinh c a<br /> s , nh m đáp ng nhu c u văn hóa xã h i. Bên c nh s<br /> ch Hán đ ghi âm ti ng Tày và theo nh ng nguyên t c<br /> ti n b v giá tr n i dung tác ph m, văn h c ch Nôm<br /> c u t o nh ch Nôm c a ng i Kinh, chúng ta th ng<br /> còn có s phát tri n v th lo i, nh m góp ph n vào s<br /> g i là ch Nôm Tày. Vi c xác đ nh th i đi m xu t hi n<br /> hoàn thi n h th ng th lo i văn h c trung đ i Vi t Nam.<br /> c a ch Nôm Tày c n đ c nghiên c u ti p t c, nh ng<br /> Văn h c Vi t Nam giai đo n này, v i s đóng góp c a<br /> trên th c t là ng i Tày đã dùng ch Nôm c a mình đ<br /> văn h c ch Nôm đã xu t hi n nh ng th lo i văn h c<br /> sáng tác văn h c t kho ng th k XVI - th k XVII(2) v i<br /> m i, nh : ca trù, di n ca, truy n th l c bát, song th t l c<br /> bát và truy n th lu t Đ ng, v.v…, đây là nh ng th nh ng tác ph m, nh L n tam nguyên 三元 c a B<br /> lo i s d ng ngôn ng thi ca dân t c.<br /> Văn Ph ng (th k XVI - XVII) và L n t quí 四季<br /> Th truy n Nôm l c bát ph i k đ n là Lâm tuy n<br /> c a Nông Quỳnh Vân (th k XVI - XVII).<br /> vãn 林泉挽 c a Phùng Kh c Khoan (1528 - 1613), g m<br /> Ch Nôm Tày t ng có m t vai trò nh t đ nh trong<br /> kho ng 200 câu, Ng a Long c ng vãn 臥 崗挽 g m đ i s ng xã h i c dân ng i Tày vùng núi phía B c<br /> n c ta. Ch Nôm Tày ra đ i, đã tr thành công c đ c<br /> 136 câu và T Dung vãn 思 容 挽 g m 332 câu đ u c a<br /> l c cho s phát tri n n n văn hóa dân t c Tày nói chung<br /> Đào Duy T (1572 - 1634), Hoán t nh châu dân t c a và ngôn ng Tày nói riêng. Hi n t i nhi u đ a<br /> Đinh Nho Hoàn 唤省州民詞 丁儒環 (1671 -?), Nh c ph ng, nh Thái Nguyên, B c C n, Cao B ng, L ng<br /> S n, Tuyên Quang, v.v... còn l u gi khá nhi u văn b n<br /> X ng phân kính 樂昌分 c a Nguy n Th Nghi (th<br /> Nôm Tày. Văn b n Nôm Tày có giá tr v nhi u m t,<br /> k XVI), Song tinh b t d 星不夜 g m 2000 câu c a nh : văn h c, ngh thu t, phong t c, tín ng ng, l ch<br /> Nguy n H u Hào (? - 1713), S trình tân truy n s , đ a lý, y h c c truy n, v.v…; nhi u h n c là các<br /> tác ph m văn h c, nó ch a đ ng nh ng nét đ c đáo<br /> 使程新傳 g m 600 câu c a Nguy n Tông Quai (1693 -<br /> mang đ m b n s c dân t c Tày. Các tác ph m văn h c<br /> 1767). Sau này có nh ng tác ph m truy n th Nôm l c có nhi u lo i, có th k nh : Tuy n sli cáu (truy n th ),<br /> bát đ c l u hành sâu r ng trong nhân dân và đ c Sli l u (hát l c i), L n c i (hát giao duyên), Then<br /> nhi u ng i h c thu c lòng, nh : Truy n Hoa tiên (hát trong bu i l ), v.v...<br /> 傳花箋 c a Nguy n Huy T (1743 - 1790), Đo n<br /> Truy n th Nôm c a dân t c Tày khá phong phú,<br /> hi n trong kho sách c a Vi n Nghiên c u Hán Nôm có<br /> <br /> <br /> 6<br />  T.K.Manh / No.11_Mar 2019|p.5-12<br /> <br /> <br /> <br /> các truy n th , nh : To ng T ng仲襄, Pác cho r ng ch Thái Đen và các d ng ch Thái Tr ng<br /> Tây B c v c b n gi ng nhau. Trong kho sách Hán<br /> D o 百教, Bjoóc l 下呂 , Nho h ng 儒 , Chiêu Nôm c a Vi n Nghiên c u Hán Nôm, hi n cũng có m t<br /> đ c 昭德 , Nhân Lăng 人 , Lý Th Khanh 李世卿 , s tác ph m Hán Nôm ghi chép v ch Thái, nh :<br /> <br /> L u Đài - Hán Xuân 刘台汉春 , Nàng Kim娘 , - H ng Hóa ký l c 興化記略 (còn có tên H ng<br /> <br /> Nàng Ng c Dong 娘玉容 , Nàng Quy n 娘 , Th Hóa đ a chí 興化地志) do Ph m Th n Du t biên so n<br /> và vi t t a năm T Đ c Bính Thìn (1856). Tác ph m<br /> Đan 氏單 , Nàng Ng c Long 娘玉竜 , T ng Tân -<br /> ghi chép v đ a chí c a t nh H ng Hóa (g m 4 ph , 6<br /> Cúc Hoa 宋珍菊花 , Ph m T - Ng c Hoa huy n, 16 châu) th i y, m t d i đ t mi n Tây B c<br /> n c ta t h u ng n sông H ng đ n biên gi i phía nam<br /> 范子玉花 , Lý Lan - Th Dung 李羅氏容 , L u Bình<br /> Trung Qu c và đông b c Lào. N i dung chính c a<br /> -D ng L 刘平揚禮, L ng Nhân 良人, Qu ng Tân - H ng Hóa ký l c g m có 12 m c, trong đó m c 11<br /> ghi Th t (ch Thái) và m c 12 ghi Th ng (ngôn<br /> Ng c L ng 廣珍玉良, L u Bang 刘 , L u<br /> ng Thái), theo PGS.TS. NG T.Hoàng L ng thì đó là<br /> T ng刘 张 , Pây s 使 , Đính Quân廷君 , Hoàng ch Thái c a đ ng bào Thái Tây B c hi n nay(3)<br /> <br /> Tr u 儲, Th ch Sanh (Th ch Seng) 石生 , v.v… - Thanh Hóa quan phong 清化觀 do V ng<br /> <br /> Trong s các truy n Nôm Tày nêu trên, chúng ta Duy Trinh so n năm Thành Thá i 15 (1903). N i<br /> th y có m t s truy n trùng tên và trùng c đ tài c t dung tác ph m ghi các bài dân ca ph n ánh phong<br /> truy n v i truy n Nôm dân t c Kinh, nh : T ng Tân - t c, t p quán c a nhân dân Thanh Hóa. Trong đó có<br /> m t s bài hát c a dân t c mi n núi ghi b ng ch dân<br /> Cúc Hoa 宋珍菊花, Ph m T - Ng c Hoa 范子玉花 ,<br /> t c, đ c phiên âm b ng ch Hán và ch Nôm, theo<br /> L u Bình - D ng L 劉平揚禮, Hoàng Tr u 儲, Phan Anh Dũng thì đây th c ch t là m t trong 8 d ng<br /> ch Thái Vi t Nam, ph bi n vùng núi Thanh Hóa<br /> Th ch Sanh 石生, v.v…<br /> và Ngh An(4)<br /> 1.3. Ch Thái và truy n th dân t c Thái Ch Thái đã đ c ng i Thái s d ng trong sáng tác<br /> Di s n ch c c a ng i Thái r t phong phú, có vai văn h c ngh thu t và nhi u t li u ghi chép hàng ngày,<br /> trò khá l n trong sinh ho t văn hóa tinh th n c a đ ng hay văn kh cùng th t trao đ i, v.v... Kho tàng truy n<br /> bào Thái. m t s t nh có đ ng bào Thái c trú nh Lai th c a dân t c Thái h t s c phong phú, có th k nh :<br /> Châu, S n La, Lào Cai, Thanh Hóa, Ngh An, v.v… các X ng ch xon xao ,sG uC soN saV (Ti n d n ng i<br /> ngành văn hóa và m t s cá nhân đã t ch c s u t m, yêu), Khun Lú - Nàng a uqN ul NaG o< , Ch ng<br /> nghiên c u các văn b n ch Thái c . Theo truy n thuy t Han Quám Khun Tinh KVaM qN tiG ,<br /> thì Lò L t (th k XIII) là ng i có công làm cho ch vi t Quám Kén K o KVaM ekN ekV Quám Ngu Háu<br /> này dùng r ng rãi trong đ ng bào Thái vùng Tây B c. Truy n Mãng xà), T ng Nguyên<br /> Theo ý ki n c a các nhà nghiên c u ch Thái c , hi n (Tr ng Nguyên), T ng T (Tr ng T ),<br /> n c ta có t i 8 lo i ch Thái c khác nhau: ch c a Quám tô m ng (Truy n k b n<br /> ng i Thái Đen Lai Châu, S n La, Yên Bái, Lào Cai; M ng), Táy pú x c (Ng i Thái đánh<br /> ch c a ng i Thái Tr ng huy n Phong Th , Lai<br /> gi c), Sam L ng - In Lái , Pha<br /> Châu; ch c a ng i Thái Tr ng các huy n M ng<br /> Cáng , Náng C ng C m Đanh ,<br /> Lay, M ng Tè (Lai Châu) và m t b ph n Quỳnh<br /> Phanh m ng (Yêu d u b n M ng), Péc<br /> Nhai, S n La; ch c a ng i Thái Tr ng huy n Phù<br /> m ng (S tích b n M ng), Kham Panh<br /> Yên t nh S n La; ch c a ng i Thái Tr ng M c Châu<br /> (S n La), Mai Châu, Đà B c (Hòa Bình). Ch c a ng i , v.v…Theo Ngô Th Ph ng thì Th vi n t nh<br /> Thái Đen Tây Thanh Hoá, Ngh An; ch Thái Quì S n La đang l u gi kho ng 300 truy n th vi t b ng<br /> Châu (Ngh An); ch Lai Pao T ng D ng (Ngh ch Thái c (5). G n đây, Vi n Nghiên c u Hán Nôm có<br /> An); ch c a ng i Thái Thanh Tây Thanh Hoá, Ngh t ch c m t l p h c ch Thái c S n La và xu t b n<br /> An. So sánh các ki u ch Thái n c ta, nhi u ng i cu n Tuy n t p văn h c Thái v i s tuy n ch n, gi i<br /> <br /> <br /> 7<br />  T.K.Manh / No.11_Mar 2019|p.5-12<br /> <br /> <br /> <br /> thi u 2 tác ph m là Quám tô m ng và ph bi n trong văn h c các n c Đông Nam Á và<br /> Nhá váng xia l (L i n Đ v i mô típ c t lõi và h t nhân là “dũng sĩ di t<br /> truy n x a đ ng b phí), đã góp ph n vào vi c gi i đ i bàng ho c di t r n c u ng i đ p”(6). Trong<br /> thi u và nghiên c u khai thác v n di s n văn hóa giá tr chuyên kh o Th ch Sanh và ki u truy n dũng sĩ trong<br /> c a dân t c Thái. truy n c Vi t Nam và Đông Nam Á, Nguy n Bích Hà<br /> đã th ng kê Vi t Nam có 80 truy n c tích cùng ki u<br /> Trong s các truy n th c a dân t c Thái có m t<br /> truy n (type) v i truy n Th ch Sanh và Đông Nam<br /> s truy n có cùng c t truy n v i truy n th Nôm dân<br /> Á có 16 truy n c tích cùng ki u truy n này(7). Còn<br /> t c Kinh, nh : Th ch Sanh 石生và Quám Ngu Háu truy n th Nôm có tên Th ch Sanh c a dân t c Kinh<br /> KVaM uG HaV , T m Cám và Ý N i - Náng b t ngu n t truy n c tích cùng tên Th ch Sanh và<br /> n i dung c a hai lo i truy n này v căn b n th ng<br /> X a , T Th c 徐式 và U Thêm<br /> nh t, nh ng truy n th ra đ i mu n h n(8). Sau đây<br /> #wM , T ng Trân - Cúc Hoa 宋珍菊花 và T ng xin gi i thi u n i dung truy n th dũng sĩ di t ác thú<br /> c u công chúa c a các dân t c Kinh, Tày và Thái.<br /> nguyên T , Hoàng Tr u 儲và T ng T<br /> 2.1. Truy n Th ch Sanh ch Nôm c a dân t c<br /> TaG TU , Nh đ Mai二度梅và Phung l u p ng on<br /> Kinh<br /> upG ELa poG ooN , Truy n Ki u 傳 翹 và Quam T i Vi n Nghiên c u Hán Nôm hi n l u gi có 1<br /> Th C u KVaM Uw EKa , v.v... b n in năm Duy Tân Nhâm Tý (1912) v i tiêu đ Th ch<br /> Sanh tân truy n, ký hi u AB. 221, nh 1.<br /> Qua s mô t trên, chúng ta th y có s giao thoa<br /> truy n th , tr c h t là đ tài c t truy n gi a các dân t c<br /> Kinh, Tày và Thái. Theo chúng tôi, s giao thoa này đ c<br /> th c hi n trên c s tái t o, ti p nh n và c i biên truy n th<br /> c a dân t c Kinh, mà tr c h t và ph n nhi u là các truy n<br /> th không đ tên tác gi . Đó là ba truy n có cùng đ tài c t<br /> truy n, nh : T ng Trân - Cúc Hoa 宋珍菊花 (dân t c<br /> Kinh, Tày) và T ng nguyên TaG uG#N (dân t c Thái),<br /> Hoàng Tr u 儲 (dân t c Kinh, Tày) và T ng T<br /> <br /> TaG TU (dân t c Thái), Th ch Sanh 石生(dân t c Kinh,<br /> Tày) và Quám Ngu Háu KVaM uG HaV (dân t c Thái). nh 1<br /> <br /> Đ có cái nhìn so sánh văn h c Vi t Nam nói chung T i Th vi n Qu c gia còn l u gi 5 b n Th ch<br /> và truy n th gi a các dân t c Kinh, Tày và Thái nói Sanh tân truy n, v i các ký hi u: R.51, Kh i Đ nh Đinh<br /> riêng; chúng tôi ch n các tác ph m có cùng đ tài c t T (1917, nh 2); R.1815, Kh i Đ nh M u Ng (1918);<br /> truy n v dũng sĩ di t ác thú đ phân tích, t đó đ a ra R.1523, Kh i Đ nh Giáp Tý (1924); R.1527, Kh i Đ nh<br /> m t s nh n xét v s giao thoa văn hóa, văn h c gi a Giáp Tý (1924); R.1882, không ghi năm.<br /> các dân t c Kinh, Tày và Thái mi n B c Vi t Nam.<br /> <br /> 2. Truy n th có đ tài dũng sĩ di t ác thú c u<br /> công chúa c a ba dân t c Kinh, Tày và Thái d i<br /> góc nhìn so sánh văn h c<br /> <br /> Truy n th có đ tài dũng sĩ di t ác thú c u công<br /> chúa, dân t c Kinh có truy n Nôm vi t theo th l c bát<br /> có tiêu đ Th ch Sanh, dân t c Tày có truy n Nôm<br /> vi t theo th th t ngôn có tiêu đ Th ch Sanh, dân t c<br /> Thái có truy n th vi t theo th th t do có tiêu đ<br /> Quám Ngu háu. C t truy n dũng sĩ di t ác thú c u nh 2<br /> công chúa, không nh ng ph bi n Vi t Nam mà còn<br /> <br /> <br /> 8<br />  T.K.Manh / No.11_Mar 2019|p.5-12<br /> <br /> <br /> <br /> Hi n có nhi u b n phiên âm Truy n Th ch Sanh,<br /> nh ng ph bi n là hai b n phiên: Truy n Th ch<br /> Sanh, Huỳnh Lý và Nguy n Xuân Lan gi i thi u,<br /> phiên âm và chú thích, Nxb. Văn h c, 1971. Truy n<br /> Th ch Sanh, Mai Xuân H i và Nguy n Tá Nhí gi i<br /> thi u, phiên âm và chú thích, Nxb. Văn h c, 1987.<br /> N i dung c t Truy n Th ch Sanh nh sau: 1/ M<br /> đ u: Có gia đình Th ch Nghĩa quê Cao Bình, làm<br /> ngh ki m c i, tu i cao mà không có con. Ng c<br /> Hoàng sai Thái t xu ng đ u thai và v ch ng Th ch<br /> Nghĩa sinh ra Th ch Sanh. Ông bà Th ch nghĩa m t<br /> s m, Th ch Sanh m côi, s ng g c đa ki m c i<br /> nuôi thân. Ng c Hoàng sai Tiên Ông (có b n ghi là nh 3. Trang đ u Truy n Th ch Sanh ch Nôm Tà.<br /> <br /> Lý Tĩnh, có b n ghi là Lã Đ ng Tân) xu ng d y phép N i dung Truy n Th ch Sanh c a dân t c Tày v c<br /> thu t cho Th ch Sanh. 2/ Di n bi n: Th ch Sanh k t b n hoàn toàn gi ng n i dung c t truy n c a dân t c<br /> nghĩa anh em v i Lý Thông, Th ch Sanh chém xà Kinh, t tên nhân v t và đ a danh, đ n nh ng s ki n và<br /> các tình ti t, v.v...<br /> tinh c u Lý Thông, Lý Thông c p công Th ch Sanh<br /> và đ c phong làm Đô đ c. Công chúa con vua Vi n 2.3. Truy n Ngu háu (Truy n mãng xà) ch Thái<br /> V ng kén ch ng b đ i bàng b t đ a xu ng hang, c a dân t c Thái (S n La)<br /> Th ch Sanh gi t đ i bàng c u công chúa, Lý Thông Văn b n tác ph m hi n đang l u gi t i kho sách<br /> đ a công chúa lên, l p hang gi t Th ch Sanh và l i Đ a chí Th vi n t nh S n La. H i văn ngh t nh S n<br /> c p công Th ch Sanh. Th ch Sanh d i hang gi t La đã chép l i và gi i thi u trong cu n Truy n th và<br /> trăn tinh, c u Hoàng T , thăm th y cung, di t H tr ng ca dân gian Thái, H i Văn ngh - S Văn hóa<br /> Thông tin S n La, 1997. Truy n Ngu háu mà chúng tôi<br /> tinh. Th ch Sanh tr l i tr n gian và đ c t ng cây<br /> tham kh o trong bài vi t này đ c công b trong ph n<br /> đàn th n, h n xà tinh và trăn tinh báo thù Th ch<br /> Ph l c lu n án Ti n sĩ c a Ngô Th Ph ng v Nghiên<br /> Sanh, Th ch Sanh b giam vào ng c, Th ch Sanh<br /> c u m t s truy n th c a dân t c Thái Vi t Nam<br /> bu n r u mang đàn th n ra g y, Công chúa nghe có cùng đ tài v i truy n th Nôm dân t c Kinh,<br /> ti ng đàn đòi g p Th ch Sanh. Th ch Sanh k t duyên Lu n án Ti n sĩ, Tr ng Đ i h c S ph m Hà N i,<br /> cùng Công chúa, Lý Thông b tr t i. 3/ Đo n k t: 2013, cùng nh ch p trang đ u Truy n Ngu háu do<br /> Khi đ t n c b gi c ngo i xâm, Th ch Sanh dùng ch cung c p ( nh 4).<br /> đàn th n và niêu c m th n đ y lui quân đ ch. Th ch<br /> Sanh lên làm vua tr n c.<br /> <br /> 2.2. Truy n Th ch Sanh ch Nôm c a dân t c<br /> Tày (có ng i phiên là Th ch Seng)<br /> <br /> Có ý ki n cho r ng Truy n Th ch Sanh b t ngu n<br /> t dân t c Tày Cao B ng(8). Trong bài vi t này,<br /> chúng tôi không đ c p đ n v n đ này, mà t p trung<br /> nghiên c u gi i thi u n i dung c t truy n. Hi n<br /> chúng tôi có b n Truy n Th ch Sanh duy nh t do nhà<br /> nghiên c u Hoàng Tri u Ân cung c p và công b<br /> trong T ng t p truy n th Nôm các dân t c thi u s<br /> Vi t Nam, t p 9, Nxb. KHXH, 2010, nh 3. nh 4. Trang đ u Truy n Ngu háu<br /> <br /> <br /> <br /> 9<br />  T.K.Manh / No.11_Mar 2019|p.5-12<br /> <br /> <br /> <br /> N i dung Truy n Ngu háu g m các tình ti t nh c a dân t c Kinh và dân t c Tày có nhi u tình ti t<br /> sau: 1/ M đ u: N c Trung V ng có v Công T n, gi ng nhau v i nh ng chu i s ki n: Th ch Sanh<br /> sinh đ c ng i con trai tên là L u Vĩnh, L u Vĩnh l n s ng khó khăn + Th ch Sanh di t xà tinh, di t đ i<br /> lên thông minh, tìm th y h c văn và thi đ th khoa, bàng và c u công chúa, r i di t trăn tinh và h tinh +<br /> nh ng r i chàng tr v quê h ng s ng cùng cha m Th ch Sanh k t hôn v i công chúa, đánh đu i gi c và<br /> ch u c nh nghèo khó. L u Vĩnh đ c cha truy n phép lên ngôi vua. Đi vào chi ti t Truy n Th ch Sanh c a<br /> thu t và chàng đi u khi n đ c đá, bi n thành ng a đá dân t c Kinh và dân t c Tày cũng có ch khác nhau,<br /> ph c v chàng. 2/ Di n bi n: B y gi đ t Ngô có m t nh : Truy n Th ch Sanh c a dân t c Kinh vi t khi<br /> công chúa r c r nh ng c, nh ng bu n thay, đ t n c đ i bàng c p thì “Th ch Sanh đang lúc th n th ,<br /> xu t hi n mãng xà và đ c thiên nhiên phù tr . Mãng<br /> Th y chim c p m t ng i mà bay; Gi ng cung<br /> xà hung t n và quái ác, dân n c Ngô luân phiên n p<br /> chàng m i b n ngay, trúng bên cánh t chim rày li n<br /> m ng, m t đ n n a dân lành. R i mãng xà đòi vua n p<br /> r i”; còn Truy n Th ch Sanh c a dân t c Tày vi t:<br /> công chúa, vua không đ ng ý. Mãng xà g i gió hô m a,<br /> “Th ch Sanh đang d o b c r ng hoang, Nhác th y<br /> h ng th y p t i, kh p n i n c tràn đ đ c. Th ng<br /> chím c p ng i s l ; Đ i ng i ch a h th y bao<br /> dân, vua đành h a n p công chúa sau 7 ngày và m t<br /> gi , chàng gi ng cung b n ngay trúng đích”.<br /> chi u g i kh p b n m ng tìm ng i c u công chúa.<br /> Truy n Ngu háu dân t c Thái cũng motip nh Truy n<br /> Đ n ngày, mãng xà đ a công chúa vào r ng sâu và L u<br /> Th ch Sanh c a dân t c Kinh và dân t c Tày, nh ng<br /> Vĩnh cũng nh n đ c chi u th . L u Vĩnh c i ng a<br /> đá vào r ng, đánh nhau và gi t ch t mãng xà, chàng ng n g n và đ n gi n, ít chu i s ki n, ch có: L u<br /> đ a công chúa v cung và xin tr v quê. 3/ Đo n k t: Vĩnh s ng khó khăn + L u Vĩnh di t mãng xà và c u<br /> Vua m h i và cúng vía cho công chúa, L u Vĩnh g p công chúa + L u Vĩnh k t hôn v i công chúa và lên<br /> l i công chúa và hai ng i k t hôn. L u Vĩnh lên làm ngôi vua. Các chi ti t v L u Vĩnh và Th ch Sanh có<br /> vua tr n c và đón cha m v cùng h ng thái bình. nhi u đi m khác nhau, nh : L u Vĩnh không m côi<br /> cha m , còn Th ch Sanh m côi cha m ; phép thu t<br /> 3. M t s nh n xét<br /> c a L u Vĩnh do cha truy n l i, còn phép thu t c a<br /> C t truy n th dũng sĩ gi t ác thú c u công chúa đã Th ch Sanh do Tiên giúp; L u Vĩnh không b b n<br /> đ c các dân t c là Kinh, Tày và Thái có nh ng đi m h i, Th ch Sanh b Lý Thông h i, v.v… Tuy có<br /> gi ng nhau, nh ng cũng có nhi u đi m khác nhau v nh ng khác nhau nh v y, nh ng v đ tài, n i dung<br /> hình th c ngh thu t và tình ti t n i dung truy n, chúng c t truy n đ u chung motip là “dũng sĩ di t ác thú<br /> tôi xin nêu m t s v n đ sau: c i công chúa và lên ngôi vua”; nh m khuyên răn<br /> 3.1. V hình th c ngh thu t con ng i chăm ch h c t p, s ng l ng thi n, luôn<br /> khao khát chính ph thiên nhiên, tích c c bi n đ i xã<br /> C ba truy n đ u đ c th hi n theo hình th c<br /> h i và h ng đ n m t xã h i “qu c thái dân an”.<br /> th t s , nh ng có đ dài ng n khác nhau liên quan<br /> Motip này khác v i motip lo i truy n th mà chúng<br /> đ n c t truy n và tình ti t s ki n. Truy n Th ch<br /> ta th ng g p c a ba dân t c Kinh, Tày và Thái là<br /> Sanh c a dân t c Kinh theo th th Nôm l c bá t v i<br /> 1872 câu(9). Truy n Th ch Sanh (Th ch Seng) theo “g p g + tai bi n + đoàn t ”.<br /> th th Nôm th t ngôn tr ng thiên v i 2015 câu(10). 3.3. V ngh thu t ngôn t<br /> Truy n Ngu háu c a dân t c Thái theo th th t do<br /> Đ c k ba tuy t tác truy n th c a dân t c Kinh, Tày<br /> v i 515 câu ng n dài xen k (11).<br /> và Thái, chúng tôi cho r ng: ngôn t trong m i truy n đã<br /> 3.2. V k t c u n i dung truy n th hi n tri th c, tâm h n và không gian sinh s ng c a m i<br /> K t c u truy n th dũng sĩ di t ác thú c u công dân t c. Theo chúng tôi Truy n Th ch Sanh c a dân t c<br /> chúa c a ba dân t c Kinh, Tày, Thái có chung m t Kinh, ngôn t uyên thâm và nho nhã; Truy n Th ch Sanh<br /> motip chung là: dũng sĩ sinh s ng trong hoàn c nh c a dân t c Tày ngôn t sinh đ ng và chân th c; còn<br /> khó khăn + dũng sĩ di t thú d và c u công chúa + Truy n Ngu háu c a dân t c Thái, ngôn t phóng khoáng<br /> k t hôn v i công chúa và lên ngôi vua. Nh ng đi sâu và lãng m n. Trong ph m vi bài vi t, chúng tôi không có<br /> vào t ng chi ti t s ki n t ng truy n c a m i dân t c đi u ki n bàn sâu, xin trích đo n cu i c a ba truy n đ<br /> thì có khác nhau. Tr c h t là, Truy n Th ch Sanh chúng ta cùng tham kh o và đánh giá.<br /> <br /> <br /> 10<br />  T.K.Manh / No.11_Mar 2019|p.5-12<br /> <br /> <br /> <br /> Truy n Th ch Sanh c a dân t c Kinh vi t: 4. Phan Anh Dũng: “V ch Thái Vi t Nam trong tác<br /> “M i hay ng i th c thà, ph m Thanh Hóa quan phong” T p chí Hán Nôm , s 2<br /> (99) năm 2010, tr. 24 - 30.<br /> Tr i kia ch ng ph t là thanh tao;<br /> 5. Ngô Th Ph ng: Nghiên c u m t s truy n th<br /> C trong tích cũ chép sao,<br /> c a dân t c Thái Vi t Nam có cùng đ tài v i<br /> Vi n tri u yên m i Nam giao v ng vàng; truy n th Nôm dân t c Kinh, Lu n án Ti n sĩ,<br /> Bút hoa ghi chép t t ng, Tr ng Đ i h c S ph m Hà N i, 2013, tr.39<br /> Truy n này thông th th đ ng mà xem”. 5. Ki u Thu Ho ch: Văn h c dân gian ng i Vi t -<br /> Truy n Th ch Sanh c a dân t c Tày vi t: Góc nhìn th lo i, Nxb. KHXH, 2006, tr. 326.<br /> 6. Nguy n Bích Hà: Th ch Sanh và ki u truy n dũng sĩ<br /> “M i tám n c c y nh vua m i,<br /> trong truy n c Vi t Nam và Đông Nam Á, Nxb. Giáo<br /> Thu n thiên th i đ a l i bình an,<br /> d c, 1998, tr.158<br /> Vi c đ ng ru ng nông trang yên trí, 7. T đi n văn h c (B m i), Nxb. Th gi i, 2004,<br /> Minh v ng coi sông núi hòa bình, tr.1622.<br /> M y n ti c linh đình hoan h , 8. Phan Đăng Nh t: “Tìm hi u Th ch Sanh Cao Bình -<br /> L p đài văn vui thú hát ca” . Hòa An - Cao B ng”, T p chí Văn h c, s 6 năm 1972.<br /> Hoàng Tri u Ân: “L i gi i thi u Truy n Th ch Sanh”, in<br /> Truy n Ngu háu c a dân t c Thái vi t:<br /> trong T ng t p truy n th Nôm các dân t c thi u s Vi t<br /> “Chàng sai m trâu c m t đ ng t i cao, Nam, t p 9, Nxb. KHXH, 2010, tr.162.<br /> Th y mo th y lang c u cho b t di t, 9. Truy n Th ch Sanh, Mai Xuân H i và Nguy n Tá<br /> L i hát yêu th ng c a chúng dân dâng tràn kh p núi, Nhí gi i thi u, phiên âm và chú thích, Nxb. Văn h c,<br /> Chúc phúc cho cu c s ng thái bình, 1987.<br /> <br /> M ng cho đ t n c ph n vinh, 10. T ng t p truy n th Nôm các dân t c thi u s<br /> Vi t Nam, t p 9 (Truy n Th ch Sanh do Hoàng Tri u<br /> Và đèn m i th ng dân luôn lung linh b ng sáng”.<br /> Ân phiên d ch), Nxb. KHXH, 2010.<br /> Di s n truy n th c a các dân t c Vi t Nam r t phong 11. Ngô Th Ph ng: Nghiên c u m t s truy n th<br /> phú, hi n còn hàng ngàn tác ph m đ c l u gi các th c a dân t c Thái Vi t Nam có cùng đ tài v i<br /> vi n và các đ a ph ng cũng nh nhi u c quan khác. truy n th Nôm dân t c Kinh, Lu n án Ti n sĩ, tlđd.<br /> Bài vi t này, nh ng mong có th đóng góp m t ph n nh<br /> TÀI LI U THAM KH O<br /> bé vào vi c gi i thi u truy n th c a ba dân t c Kinh,<br /> Tày và Thái d i góc nhìn so sánh văn h c qua truy n 1. Hoàng Tri u Ân (2003), Ch Nôm Tày và th lo i<br /> th cùng đ tài c t truy n “dũng sĩ di t ác thú c u công truy n th , Nxb. Văn h c.<br /> chúa”, góp ph n vào s nghi p b o t n và phát huy 2. B ng tra ch Thái - Vi t (2016), Vũ Xuân Hi n và<br /> truy n th ng văn hóa các dân t c Vi t Nam. Nguy n Minh Tuân s u t p, biên so n, Nxb. KHXH.<br /> <br /> ------------------------------------------------------ 3. Phan Anh Dũng (2010), “V ch Thái Vi t Nam<br /> trong tác ph m Thanh Hóa quan phong” T p chí Hán<br /> Chú thích: Nôm , s 2 (99).<br /> 1. Các chúa Tr nh, nh Tr nh T c, Tr nh C ng và 4. Nguy n Bích Hà (1998), Th ch Sanh và ki u truy n<br /> Tr nh Doanh; đã ban hành nh ng l vào các năm 1663, dũng sĩ trong truy n c Vi t Nam và Đông Nam Á, Nxb.<br /> 1718 và 1760; đ thu h i, tiêu hu sách ch Nôm đã in Giáo d c.<br /> và không cho ti p t c in sách ch Nôm. 5. Ki u Thu Ho ch (2006), Văn h c dân gian ng i Vi t -<br /> 2. Hoàng Tri u Ân: Ch Nôm Tày và th lo i truy n th , Góc nhìn th lo i, Nxb. KHXH.<br /> Nxb. Văn h c, 2003, tr.11. 5. Hoàng L ng (2015), “V quan tri u Nguy n nghiên<br /> 3. Hoàng L ng: “V quan tri u Nguy n nghiên c u ch c u ch Thái c Vi t Nam” trong Ng i Tày - Thái c<br /> Thái c Vi t Nam” trong Ng i Tày - Thái c Vi t Nam, Vi t Nam, Nxb. Đ i h c Qu c gia Hà N i.<br /> Nxb. Đ i h c Qu c gia Hà N i, 2015, tr. 325 - 329.<br /> <br /> <br /> <br /> 11<br />  T.K.Manh / No.11_Mar 2019|p.5-12<br /> <br /> <br /> <br /> 7. Tr nh Kh c M nh ch biên, 3 t p, Th m c sách Hán 9. T ng t p truy n th Nôm các dân t c thi u s Vi t Nam<br /> Nôm c a các dân t c thi u s Vi t Nam (2008, 2009, (2010), t p 9, Nxb. KHXH.<br /> 2013), Nxb. KHXH. 10. T đi n văn h c, B m i, (2004) Nxb. Th gi i.<br /> 8. Phan Đăng Nh t (1972), “Tìm hi u Th ch Sanh 11. Truy n Th ch Sanh (1987), Mai Xuân H i và<br /> Cao Bình - Hòa An - Cao B ng”, T p chí Văn h c, Nguy n Tá Nhí gi i thi u, phiên âm và chú thích, Nxb.<br /> s 6. Văn h c.<br /> <br /> <br /> Narrative poetry of the ethnicites Kinh, Tay and Thai through the comparative<br /> perspective of the poem Brave man kills beasts<br /> <br /> Trinh Khac Manh<br /> <br /> Article info Abstract<br /> <br /> Ethnicities Kinh, Tay, Thai used their traditional script to write immortal literary<br /> Recieved:<br /> 15/02/2019 works that have remained so far. It is poetic genre: Kinh ethnic community<br /> Accepted: composed Nom narrative poetries in seven-seven-six-eight-versed, Tay ethnicity<br /> 10/3/2019 made Nom narrative poetries in seven-word-versed saga, and Thai ethnicity used<br /> their own old script to create narrative poetries in free verses. Such special literary<br /> Keywords:<br /> Literature; Narrative part certainly contributed to literary increasing history of each community in<br /> poetry; Brave man; particular, and to Vietnamese literature history in general. In order to examine<br /> Beast; Kinh ethnicity; Vietnamese general literature of Kinh, Tay, Thai narrative poetries, the writing<br /> Tay ethnicity; Thai<br /> selects stories that are similar plot on the brave man kills beasts, to analyse and<br /> ethnicity.<br /> make some comments on the cultural and literary interaction between Kinh, Tay<br /> and Thai ethnicities in the North of Vietnam.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 12<br />