Từ tiếng Việt và những phạm vi tồn tại: Phần 2

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:140

Thêm vào BST

Báo xấu

10
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cuốn sách "Các phạm vi tồn tại của từ tiếng Việt" Phần 2 được biên soạn gồm các nội dung chính sau: Các phạm vi tồn tại: Hệ thống/lời nói/tu từ của từ đồng nghĩa/ từ gần nghĩa tiếng Việt; Các phạm vi tồn tại: Hệ thống/lời nói/ tu từ của từ trái nghĩa tiếng Việt. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Từ tiếng Việt và những phạm vi tồn tại: Phần 2

CHƯƠNG 3 CÁC PH M VI T N T I: H TH NG/ L I NÓI/ TU T C A T NG NGHĨA/ T G N NGHĨA TI NG VI T A. KHÁI QUÁT I. KHÁI QUÁT V HI N TƯ NG NG NGHĨA/ G N NGHĨA TRONG TI NG VI T 1.1. Gi i thi u vai trò c a hi n tư ng ng nghĩa T ng nghĩa/ g n nghĩa ti ng Vi t cũng có s lư ng tương i nhi u và là nh ng t có t n s xu t hi n cao. Khi ng nghĩa t v ng ư c s d ng nhi u trong i s ng và nhi u nh t là trong văn c nh l i nói và văn b n ngh thu t thì nó s y i u ki n tr thành ng nghĩa/ g n nghĩa l i nói và ng nghĩa/ g n nghĩa tu t . i v i ngôn ng ơn l p không bi n i hình thái như ti ng Vi t thì t ng nghĩa giúp cho ti ng Vi t có kh năng áp ng nhu c u g i tên, nhu c u bi u c m... Nó b o m tính phong phú, a d ng, giàu s c thái bi u c m i v i s v t, hi n tư ng trong th gi i xung quanh c a ngư i Vi t. Nói rõ hơn, nó cung c p cho ngư i s d ng có nhi u s l a ch n khác nhau trong nh ng ng c nh khác nhau sao cho phù h p. S t nt ic at ng nghĩa là bi u hi n c a s phát tri n, s phong phú, a d ng, giàu v v n t c a t v ng m t ngôn ng nào ó. T ng nghĩa có giá tr tu t h c r t l n. Vì v y, trong ngôn ng thơ ca, ngôn ng ngh thu t ngư i Vi t thư ng s d ng chúng như m t bi n pháp h u hi u, hi u qu di n t l i nói và ngôn ng . 133
ng nghĩa là hi n tư ng trùng nhau v ng nghĩa c a hai ho c hơn hai ơn v ng âm khác nhau. ây là hi n tư ng ph bi n trong các ngôn ng , nhưng m i ngôn ng thì có nh ng bi u hi n khác nhau. M i ngôn ng trên th gi i u có hi n tư ng dùng nh ng cách bi u hi n khác nhau cho cùng m t n i dung hay m t i tư ng. Hi n tư ng ng nghĩa vì th xu t hi n. c p t v ng, có th xem ó là nh ng bi n th ng nghĩa c a tên g i. Theo J. Fillmore, “các tham t bi n th ng nghĩa là s phát tri n các phương ti n bi u hi n ng nghĩa trong trư ng t v ng - ng nghĩa nào ó, trong ó vi c ch n t ng nghĩa ph thu c vào các ch c năng xã h i và ng d ng h c”. Còn V.F. Humboldt cũng t ng nói: “T không ph i là i di n c a b n thân s v t… mà là s bi u hi n quan i m riêng bi t c a chúng tách ra v s v t. ây là ngu n g c chính c a s a d ng v nh ng cách bi u hi n cho cùng m t s v t. N u như, ch ng h n, trong ti ng Sanscrit, con voi khi thì ư c g i là con u ng hai l n, khi thì ư c g i là con có hai răng, khi thì l i g i là con ư c c p thêm tay…, thì m i tên g i này dĩ nhiên hàm ch a m t khái ni m riêng bi t, dù t t c u là ch cùng m t i tư ng”[ 182, tr.182]. Như v y, trong cùng m t s v t, hi n tư ng, tư duy c a con ngư i s khám phá ra các c trưng khác nhau. M i c trưng y có th ư c liên tư ng v i c trưng tương t c a s v t, hi n tư ng khác ã có tên g i trong ngôn ng . T ó mà s v t mang nh ng tên g i khác nhau. Chính vì s khám phá hi n th c, óc liên tư ng c a m i dân t c m t khác cho nên s lư ng và ki u t ng nghĩa trong m i ngôn ng cũng m t khác. Có th nói, quan h ng nghĩa óng vai trò quan tr ng nh t trong v n t v ng b t kì c a m t th ngôn ng nào nói chung và trong các hi n tư ng ng nghĩa nói riêng. Hi n tư ng ng nghĩa ch a nhi u lo i quan h nhưng ch y u là quan h ng nh t m t ý nghĩa nhưng khác nhau v m t ng âm. ng th i, quan h này th hi n tính ng nh t gi a các nét nghĩa trong c u trúc bi u ni m c a các t khác nhau v hình th c ng âm. 134
K t qu c a các lo i quan h và tính ch t c a s ng nh t v m t ý nghĩa ã t o nên h th ng các t ng khác nhau trong h th ng t g n nghĩa và t ng nghĩa ti ng Vi t. Hi n tư ng ng nghĩa/ g n nghĩa trong v n t v ng c a m i ngôn ng cũng thư ng gây tr ng i cho vi c hi u chúng. Vì v y, ngư i ta b t bu c ph i v n d ng và th t s hi u chúng trong m i văn c nh c th . Ví d như c n phân bi t nghĩa t v ng các t ng nghĩa/ g n nghĩa sau: vô t n - vô h n. Th nh t là chúng u có nét nghĩa chung là không có nơi t n cùng. Th hai là chúng l i khác nhau các nét nghĩa bi u d ng hay ph m vi s d ng như: (vô t n là 1. v không gian, không có nơi t n cùng: “ Cánh ng ch y dài vô t n.”; 2. v th i gian, không có lúc k t thúc: “C a c i nhi u vô t n.”; 3. v s vi c, khó có lúc ch m d t: “Nói miên man b t t n.”). Còn: (vô h n là: ch y u nói v ph m vi tinh th n, tình c m: “ Lòng bi t ơn vô h n.”). Chúng ta ã th y quan h ng nh t v nghĩa bi u th m c th p trong hi n tư ng a nghĩa. Nhưng có th nói tính ch t ng nghĩa th hi n rõ nh t là m c cao v a và m c cao nh t trong chính hi n tư ng ng nghĩa. Hi n tư ng này cùng v i h qu các t g n nghĩa và t ng nghĩa là m t trong nh ng ngu n b sung t ng c m t s lư ng l n m t ch t lư ng. Chúng giúp chúng ta di n t ư c m t cách chính xác và tinh t , ý nh các n i dung tư tư ng, tình c m. S m n c m ngôn ng c a m i ngư i b n x ch y u ư c ánh giá kh năng s d ng và phân bi t các lo i t ng nghĩa khác nhau. ó là vi c phân bi t s khác nhau tinh t v ng nghĩa gi a các t ng nghĩa và bi t s d ng m i t ng nghĩa y trong nh ng hoàn c nh “ c a” c a nó. Cái khó nh t khi s d ng t và n m ư c cái “th n” c a m t th ti ng ch y u n m hi n tư ng ng nghĩa. Vì v y, hi n tư ng ng nghĩa là v n mang tính ch t “c i n” c a ngôn ng h c mà không có cu n sách v t v ng - ng nghĩa nào l i không c p n. V n này cũng ã ư c các nhà Vi t ng h c quan tâm nghiên c u, t ư c r t nhi u thành t u và cũng không ít nh ng khó khăn v n còn ang t n ng. 135
1.2. Nguyên nhân xu t hi n hi n tư ng ng nghĩa T ng nghĩa th hi n s quan sát, nh n th c và cách th c di n t vô cùng phong phú a d ng c a ngư i Vi t trong s d ng ngôn ng . S t n t i c a t ng nghĩa góp ph n gi i quy t và làm phong phú thêm cho cái vô h n c a s v t, hi n tư ng trong th c t khách quan c n ư c ngôn ng bi u th . T ng nghĩa là nh ng t có t n s xu t hi n cao, ư c s d ng nhi u trong i s ng ngôn ng . T ng nghĩa ti ng Vi t ư c s d ng nhi u trong i s ng và trong văn b n ngh thu t. Trong quá trình phát tri n c a l ch s , c a xã h i, con ngư i quan sát các s v t, hi n tư ng,… t nhi u góc , nhi u khía c nh khác nhau và ngày càng m i, càng tinh t . ng th i, các m i quan h trong i s ng xã h i phát tri n ngày càng nhi u, nhu c u di n t tư tư ng, tình c m c a con ngư i cũng ngày càng phong phú hơn, a d ng hơn. Như v y, áp ng các v n trên, cùng v i vi c làm tròn ch c năng làm công c giao ti p và tư duy c a mình, ngôn ng nói chung và b ph n t v ng ng nghĩa nói riêng, b t bu c phát tri n theo hai cách: M t là ph i sáng t o hay gán thêm nh ng nét nghĩa m i cho nh ng hình th c âm thanh cũ. Hai là cùng i tư ng s v t, hi n tư ng… ó, nhưng con ngư i v n ti p t c sáng t o thêm t m i v i nh ng hình th c âm thanh m i. Nói cách khác, t ng nghĩa góp ph n áp ng nhu c u g i tên m i cho các s v t, hi n tư ng… cũ ó; ho c nhu c u di n t m i cho nh ng tư tư ng, tình c m… cũ c a con ngư i. Nh ng cách g i tên m i này có th tương ng hoàn toàn v ý nghĩa bi u ni m v i tên g i ã có (xương quai xanh- xương òn gánh, máu - huy t, u - th c p…), ho c có th tương ng m t cách không hoàn toàn v i tên g i cũ (b ch - tr ng, i - to, l n - kh ng l …). Nh ng tên g i này có th ch là m t t , ho c có th là m t ng c nh. Nh ng tên g i m i có khi có ư c là nh vay mư n m t ngôn ng khác (phi cơ – máy bay) hay m t a phương nào ó (mũ - nón, chén - bát, phanh - th ng, d a - thơm, chu n - ràn…). 136
Tên g i m i dùng bi u th khái ni m cũ còn xu t hi n do s bi n i ý nghĩa c a m t tên g i khác. Ví d như do s phát tri n ý nghĩa mà ăn tr nên ng nghĩa v i h p (hai màu này không ăn (h p) nhau) ho c ng nghĩa v i t th ng (ăn (th ng) thua m t hai ván). Như v y, quan h ng nh t v nghĩa nhưng không ng nh t v âm ã t o nên hi n tư ng ng nghĩa cùng v i nh ng t g n nghĩa m c cao v a Trên ây là nh ng nguyên nhân xu t hi n hi n tư ng ng nghĩa c at . II. HI N TƯ NG NG NGHĨA LÀ GÌ? Trong l ch s ngôn ng h c, khái ni m hi n tư ng ng nghĩa ư c xác nh m t cách khác nhau. Hi n tư ng ng nghĩa t v ng là hi n tư ng mà nh ng t ng nghĩa hay h th ng các nét nghĩa ã xu t hi n hay di n ra có m i quan h gi ng nhau (hay quan h gi a các bi u th c ng nghĩa) trong nh ng hình th c v ng âm khác nhau (s không ng nh t) c a cùng m t khái ni m v m t s v t, hi n tư ng… chính h th ng ngôn ng . Hi n tư ng ng nghĩa l i nói ho c hi n tư ng ng nghĩa tu t là s liên tư ng gi ng nhau v m t hay m t s nét nghĩa nào ó c a m t s v t, hi n tư ng, khái ni m trong chính không gian, th i gian c a văn c nh ó mà ngư i s d ng t ng ó có th nh n bi t ư c. Di n t m t cách d hi u hơn: hi n tư ng ng nghĩa là hi n tư ng mà trong ó ch a ng các nhóm t , m i nhóm có hai ho c hơn hai t bi u th cùng m t s v t, hi n tư ng, hành ng, tính ch t ho c bi u th cùng m t khái ni m. ng th i, gi a các t trong nhóm có th hoàn toàn trùng nhau v ý nghĩa bi u ni m nhưng khác nhau v s c thái ý nghĩa, màu s c phong cách và ph m vi s d ng. Hi n tư ng ng nghĩa làm xu t hi n các l p t g n nghĩa và t ng nghĩa v i phương th c c u t o t chính là b ng phương th c ng nghĩa khác âm và chuy n theo hư ng a âm. ó là con ư ng mà ngôn ng ph i t o thêm nh ng t m i hay v ng âm m i t o thêm nh ng s c thái nghĩa m i (dĩ nhiên, thành ph n ý nghĩa cơ b n 137
bao g m ý nghĩa bi u v t và ý nghĩa bi u ni m là gi ng nhau, là không m i), cho nh ng s v t, hi n tư ng, tư tư ng, tình c m, khái ni m… cũ. Như v y, hi n tư ng ng nghĩa là k t qu c a con ư ng v a là chuy n âm v a là t o thêm s c thái nghĩa ho c s bi n hóa t nhiên c a t là hoàn toàn v m t hình th c và m t ph n v m t n i dung. Ví d như ăn - xơi - p - t ng; ho c ch t - hy sinh - t tr n - khu t núi,… thu c v hi n tư ng ng nghĩa. III. CÁC LO I QUAN H TRONG T NG NGHĨA/ G N NGHĨA NÓI CHUNG 3.1. Khái ni m 3.1.1. Quan h là gì? Quan h là s g n li n v m t nào ó gi a hai hay nhi u s v t, hi n tư ng khác nhau. S g n li n ó khi n cho h s v t, hi n tư ng này có thay i, bi n i thì có th s có tác ng n s v t, hi n tư ng kia. 3.1.2. Khái ni m quan h trong t ng nghĩa/ g n nghĩa Quan h trong t ng nghĩa/ g n nghĩa là s g n li n v m t nào ó gi a hai hay nhi u s v t, hi n tư ng trong t khác nhau: s g n li n các s v t, hi n tư ng ch a ng trong v ng âm c a chính t ng nghĩa; gi a t ng nghĩa trong h th ng v i t ng nghĩa trong v n d ng; gi a hình th c ng âm và n i dung ng nghĩa trong chính t ng nghĩa... S g n li n trong quan h ó khi n cho h cái này có thay i, bi n i thì có th s có tác ng n cái kia hi n tư ng ng nghĩa thu c v ngôn ng . 3.2. Các lo i quan h trong t ng nghĩa/ g n nghĩa 3.2.1. Quan h ng nh t Lo i quan h này là k t qu c a lo i n d d a trên quan h tương ng. Nó ã t o nên h th ng các t / ng c nh ng nghĩa n m trong cùng m t trư ng nghĩa. ây là i u ki n c n và là gi a các t trong m t trư ng nghĩa b t bu c ph i có chung m t nét nghĩa nào ó. Nói cách khác, nh ng t 138
thu c m t trư ng nghĩa t i thi u ph i có m t nét nghĩa chung, nét nghĩa khái quát ng nh t v i nhau. ng th i, n u gi a các t trong trư ng nghĩa có m c ng nh t càng cao, quan h ng nghĩa càng cao thì d n n các t ng nghĩa càng cao. M c cao nh t v n ư c các nhà Vi t ng h c x p vào nhóm t ng nghĩa tuy t i như : máy bay - phi cơ; heo - l n... Ngư c l i, n u như có m c ng nh t càng th p, quan h ng nghĩa càng th p thì d n n các t ng nghĩa càng th p. Như v y, mu n s d ng và hi u s ng nh t trong các t ng nghĩa thì chúng ta ph i t s v t, hi n tư ng, tính ch t… c a t ng nghĩa này trong m i tương thích ho c s phù h p, s thích h p, s tương ng, s tương x ng, s tương h p, s tương ương… v i m t s v t, hi n tư ng, tính ch t… c a t ng nghĩa khác thì m i có th tìm ra nét nghĩa ng nh t gi a các t ng nghĩa ư c d dàng. 3.2.2. Quan h liên tư ng T ng nghĩa/ g n nghĩa luôn t n t i quan h liên tư ng. Quan h liên tư ng trong t ng nghĩa là lo i quan h giúp cho ngư i ta khi dùng n m t t ng nghĩa nào ó s nghĩ n m t s v t, hi n tư ng này và nhân ó làm cho ngư i ó th c hi n thao tác tư duy m i, nghĩ n m t ho c nhi u s vi c, hi n tư ng khác có liên quan m t ho c nhi u t ng nghĩa khác. Trong t ng nghĩa, ngư i Vi t thư ng th hi n m i quan h này thông qua vi c s d ng s v t, hi n tư ng,... nào ó ư c dùng làm chu n so sánh v i nh ng thu c tính này trong chi n lư c liên tư ng t o nên h th ng t ng nghĩa khác nhau. Trong hi n tư ng ng nghĩa, chúng ta có các phép liên tư ng cơ b n như: Liên tư ng ti p c n: là lo i hình liên tư ng ư c hình thành d a vào nh ng s v t, hi n tư ng g n nhau trong không gian và th i gian. Liên tư ng tương t ư c hình thành t các s v t, hi n tư ng có nh ng c i m gi ng nhau. 139
Liên tư ng nhân qu : là lo i liên tư ng ư c hình thành t nh ng s v t, hi n tư ng có m i quan h mang tính nhân qu . 3.2.3. Quan h i chi u T ng nghĩa/ g n nghĩa cũng luôn t n t i quan h i chi u. Quan h i chi u trong t ng nghĩa là lo i quan h giúp cho ngư i ta khi dùng n m t t ng nghĩa nào ó s so sánh cái này v i cái kia; s v t, hi n tư ng này v i s v t, hi n tư ng kia; nét nghĩa này v i nét nghĩa kia… mà thư ng là v i cái dùng làm chu n hay m t nét nghĩa g c, m t nét nghĩa chuy n nào ó dùng làm chu n, tìm ra nh ng c i m tương ng và tương ph n c a chúng. ng th i, nó làm cho ngư i so sánh có th bi t ư c rõ ràng hơn các t ng nghĩa trong t ng nghĩa có th ưa ra chi n lư c l a ch n t này mà không l a ch n t khác khi s d ng. IV. GIÁ TR C A T NG NGHĨA/ T G N NGHĨA i v i ngôn ng ơn l p không bi n i hình thái như ti ng Vi t thì t ng nghĩa giúp cho ti ng Vi t có kh năng áp ng nhu c u g i tên, nhu c u bi u c m... Nó b o m tính phong phú, a d ng, giàu s c thái bi u c m i v i s v t, hi n tư ng trong th gi i xung quanh c a ngư i Vi t. Nói rõ hơn, nó cung c p cho ngư i s d ng có nhi u s l a ch n khác nhau trong nh ng ng c nh khác nhau sao cho phù h p. S t nt ic at ng nghĩa là bi u hi n c a s phát tri n, s phong phú, a d ng, giàu v v n t c a t v ng m t ngôn ng nào ó. ng th i, t ng nghĩa có giá tr tu t h c r t l n. Vì v y, trong ngôn ng thơ ca, ngôn ng ngh thu t ngư i Vi t thư ng s d ng chúng như m t bi n pháp h u hi u, hi u qu di n t l i nói và ngôn ng . B. T NG NGHĨA/T G N NGHĨA T V NG T ng nghĩa/ g n nghĩa t v ng là hi n tư ng chuy n nghĩa ph quát trong ngôn ng c a m i dân t c. Lâu nay, ta ã có nhi u quan ni m khác nhau v t ng nghĩa. M i quan ni m nhìn nh n t ng nghĩa theo m i góc hay nh n 140
m nh m t phương di n nào ó c a t ng nghĩa. Cho nên, nhi u quan ni m v t ng nghĩa ch c ch n r ng s có nhi u ch chưa th a áng. I. PH M VI NGHIÊN C U T NG NGHĨA/ G N NGHĨA T V NG Nghiên c u v t ng nghĩa, trong ph m vi c a i tư ng t v ng - ng nghĩa h c, chúng tôi ch gi i h n c p t v ng mà thôi. Nói n v n ng nghĩa trong c p t v ng - ng nghĩa h c, chúng tôi ch l i quan tâm i v i các n i dung sau: Th nh t là các thành ph n ý nghĩa c a t . Th hai là t và ng c nh. Ba là trong ph n này, chúng tôi ch y u ch xem xét các trư ng h pt ng nghĩa c p t v ng - ng nghĩa. ây là s n ph m sáng t o c a t ng th c ng ng ngôn ng . Các t và các ng c nh ng nghĩa ngay c khi chúng n m ngoài ng c nh s d ng. B n là, chúng tôi nghiên c u các hi n tư ng ng nghĩa l i nói và ng nghĩa tu t trong các m c sau. Các t ng nghĩa l i nói, ng nghĩa tu t hay ng nghĩa ng c nh là các s n ph m c a sáng t o cá nhân. Các t và các ng c nh ng nghĩa ch khi chúng n m trong ng c nh s d ng. Ví d như ng nghĩa l i nói: “tôi i g p c Các Mác” ( i ng nghĩa v i t ch t); ho c ví d ng nghĩa tu t : “Bây gi , m n m i h i ào (m n ng nghĩa v i chàng trai ang ch ng t tình; ào ng nghĩa v i cô gái p…). II. KHÁI NI M T NG NGHĨA/ G N NGHĨA T V NG 2.1. M t s nh nghĩa tiêu bi u c a các nhà Vi t ng h c v t ng nghĩa t v ng H u Châu l n u tiên ưa ra khái ni m chung v t ng nghĩa: “Trong v n t h i c a b t c m t ngôn ng nào cũng thư ng có nh ng t m c dù hình th c ng âm hoàn toàn khác nhau nhưng nghĩa l i gi ng nhau. Do ó, trong nhi u hoàn c nh ngôn ng c th 141
chúng có th thay th cho nhau ư c. Nh ng t này là nh ng t ng nghĩa” và “ Hi n tư ng ng nghĩa là hi n tư ng có nhi u m c tùy theo s lư ng các nét nghĩa chung trong các t . M c ng nghĩa th p nh t khi các t ng có chung m t nét nghĩa chung (nét nghĩa ph m trù). S lư ng các nét nghĩa ng nh t tăng lên thì t càng ng nghĩa v i nhau. M c ng nghĩa cao nh t x y ra khi các t ã có t t c các nét nghĩa ho c i b ph n các nét nghĩa trùng nhau, ch khác m t ho c m t vài nét nghĩa c th nào ó.” [182, tr.72, 73] Nguy n Văn Tu: “Nh ng t ng nghĩa là nh ng t có nghĩa gi ng nhau. ó là nhi u t khác nhau nhưng cùng ch m t s v t, m t c tính, m t hành ng nào ó. ó là nh ng tên khác nhau c a m t hi n tư ng. Nh ng t ng nghĩa có m t ch chung là vi c nh danh.” Và “Th c ra nh ng t ng nghĩa là nh ng t c a m t th ti ng có nghĩa bi u t (s v t, hi n tư ng, tính ch t…) gi ng nhau ho c g n nhau, có th thay th cho nhau trong m t s ng c nh nh t nh nhưng có khác nhau v s c thái tình c m, v giá tr g i c m, v phong cách, v ph m vi s d ng... ó là nh ng t khác nhau cùng ch m t s v t, m t c tính, m t hành ng nào ó. ó là nh ng tên khác nhau c a m t hi n tư ng. Nh ng t này có i m chung v ch c năng nh danh. Nói r ng ra, nh ng t ng nghĩa là nh ng t cùng ch m t khái ni m.” [182, tr.74] Nguy n Thi n Giáp: “Trong h th ng ngôn ng , nói n hi n tư ng ng nghĩa là ph i nói n s gi ng nhau c a các ý nghĩa s bi u. Vì v y, chúng tôi tán thành quan ni m cho “ t ng nghĩa là t g n nhau v nghĩa, khác nhau v âm thanh, bi u th các s c thái c a m t khái ni m.” [182, tr.75] Nguy n c T n thì nh nghĩa v t (và r ng hơn các ơn v t v ng) ng nghĩa: “ Hai ơn v t v ng/ t ư c g i là ng nghĩa khi chúng có v ng âm khác nhau, bi u th các bi u v t ho c/ và bi u ni m gi ng nhau, và: (a) N u chúng có th xu t hi n ư c trong k t c u “A là B” và o l i ư c “B là A” mà không c n ph i ch nh lí b ng cách thêm b t nét nghĩa gì vào m t trong hai ơn v / t thì ó là 142
nh ng ơn v t v ng/ t cùng nghĩa. (b) N u như chúng có th xu t hi n ư c trong k t c u “A là B” và o l i ư c “B là A” nhưng c n có s ch nh lí thêm b t nét nghĩa nào ó vào m t trong hai ơn v / t thì ó là nh ng ơn v t v ng/ t g n nghĩa”. [182, tr.96] Như v y, h u h t, các nhà Vi t ng u th ng nh t r ng: t ng nghĩa là lo i t khác nhau v hình th c ng âm nhưng gi ng nhau v ý nghĩa ho c có chung ít nh t m t nét nghĩa. 2.2. nh nghĩa t ng nghĩa t v ng T ng nghĩa/ g n nghĩa ti ng Vi t cũng có s lư ng tương i nhi u và là nh ng t có t n s xu t hi n cao. Khi ng âm t v ng ư c s d ng nhi u trong i s ng và nhi u nh t là trong văn c nh l i nói và văn b n ngh thu t thì nó s y i u ki n tr thành ng nghĩa/ g n nghĩa l i nói và ng nghĩa/ g n nghĩa tu t . Nói cách khác, t ng nghĩa/ g n nghĩa th t s là m t phương ti n tu t r t có hi u l c, nh t là trong văn b n ngh thu t. 2.2.1. nh nghĩa t ng nghĩa t v ng nói chung T các cơ s trên, chúng tôi t m ưa ra nh nghĩa v t ng nghĩa như sau: V yt ng nghĩa/ g n nghĩa ti ng Vi t thu c v ơn v ngôn ng cơ b n có tính t ng th h u cơ, có tính toàn kh i v hình th c, có ý nghĩa tr n v n, chuyên bi u th m t ho c vài phân o n th c t khách quan; là ơn v có s n, c nh, b t bu c (có tính ch t xã h i, là cơ s quan tr ng nh t con ngư i có th ti n hành ho t ng nh n th c và ho t ng giao ti p. T ng nghĩa/ g n nghĩa ti ng Vi t bao g m các c trưng v ng âm, v ng nghĩa, tuy nó có gi ng v i m t ít t ng nghĩa/ g n nghĩa khác nhưng nó v n ch a ng các c trưng ng nghĩa riêng so v i ph n l n các t ng nghĩa khác và m i t v n mang thu c tính nh t nh v ng nghĩa (m t t v a có nghĩa v trùng v i các t khác, v a ng v i m t nét nghĩa riêng), v ng pháp ( ng v i m t khuôn t lo i), có th t n t i tách r i nhau và ư c 143
tái hi n trong các l i nói khác nhau; nó là ơn v l n nh t trong h th ng ngôn ng ti ng Vi t: ch a ng trong lòng nó nh ng ơn v c a các c p dư i nó; nó là ơn v nh nh t trong h th ng ngôn ng trên t : c l p v v ý nghĩa l n hình th c, t o nên các ơn v ngôn ng : c m t , câu, o n văn, văn b n và là ơn v nh nh t trong phương di n l i nói trên t : c l p v v ý nghĩa l n hình th c, t o nên các ơn v l i nói: phát ngôn, ngôn o n, ngôn b n. 2.2.2. nh nghĩa t ng nghĩa m c cao 2.2.2.1. Khái ni m chung v t ng nghĩa m c cao V yt ng nghĩa/ t ng nghĩa m c cao thu c v ơn v ngôn ng cơ b n có tính t ng th h u cơ, có tính toàn kh i v hình th c ng âm. V m t nghĩa, nó hi n di n s gi ng nhau gi a các nghĩa v chính c a 2 t tr lên và u có ý nghĩa tr n v n, chuyên bi u th m t ho c vài phân o n th c t khách quan; là ơn v có s n, c nh, b t bu c (có tính ch t xã h i, là cơ s quan tr ng nh t con ngư i có th ti n hành ho t ng nh n th c và ho t ng giao ti p. V ng pháp ( ng v i m t khuôn t lo i), có th t n t i tách r i nhau và ư c tái hi n trong các l i nói khác nhau; nó là ơn v l n nh t trong h th ng ngôn ng ti ng Vi t: ch a ng trong lòng nó nh ng ơn v c a các c p dư i nó; nó là ơn v nh nh t trong h th ng ngôn ng trên t : c l p v v ý nghĩa l n hình th c, t o nên các ơn v ngôn ng : c m t , câu, o n văn, văn b n và là ơn v nh nh t trong phương di n l i nói trên t : c l p v v ý nghĩa l n hình th c, t o nên các ơn v l i nói: phát ngôn, ngôn o n, ngôn b n. Trong th c t ti ng Vi t, t ng nghĩa gi ng nhau hoàn toàn v nghĩa có s lư ng không nhi u. Ví d như: do – vì; heo – l n; àn bà – ph n ; phi cơ – máy bay; phi trư ng – sân bay; h i quân – lính th y; không quân – lính bay... 2.2.2.2. Khái ni m c th v t ng nghĩa m c cao Hai t ư c g i là các t ng nghĩa m c cao nh t khi: (a) Chúng thư ng thu c v hai hình th c ng âm khác nhau nhưng thành ph n ý nghĩa bi u ni m c a chúng có m i quan h gi ng nhau m c cao nh t. 144
(b) ng th i, các t này ch có th g i tên ư c m t s v t, hi n tư ng, tính ch t; ho c có th bi u th ư c m t khái ni m…. (c) Các t hay các ng c nh này có th ư c s d ng ư c gi ng nhau ho c khác nhau tùy theo m c trong nh ng ng c nh khác nhau trong th c t khách quan. Ví d như má - m , ba - cha - b - tía, heo - l n... * Ghi chú Trong ti ng Vi t, không có ng c nh ng nghĩa m c cao nh t, mà ch có ng c nh ( ng nghĩa v i t / ng c nh khác) m c cao v a. 2.2.3. nh nghĩa t g n nghĩa/ ng nghĩa m c v a 2.2.3.1. Khái ni m chung v t g n nghĩa/ ng nghĩa m c v a Còn t g n nghĩa/ ng nghĩa m c v a thu c v ơn v ngôn ng cơ b n có tính t ng th h u cơ, có tính toàn kh i v hình th c ng âm. V m t nghĩa, tuy nó có gi ng v i m t ít t ng nghĩa/ g n nghĩa khác nhưng nó v n ch a ng các c trưng ng nghĩa riêng và m i t v n mang thu c tính nh t nh v ng nghĩa (m t t v a có nghĩa v trùng v i các t khác, v a ng v i m t nét nghĩa riêng). V ng pháp ( ng v i m t khuôn t lo i), có th t n t i tách r i nhau và ư c tái hi n trong các l i nói khác nhau; nó là ơn v l n nh t trong h th ng ngôn ng ti ng Vi t: ch a ng trong lòng nó nh ng ơn v c a các c p dư i nó; nó là ơn v nh nh t trong h th ng ngôn ng trên t : c l p v v ý nghĩa l n hình th c, t o nên các ơn v ngôn ng : c m t , câu, o n văn, văn b n và là ơn v nh nh t trong phương di n l i nói trên t : c l p v v ý nghĩa l n hình th c, t o nên các ơn v l i nói: phát ngôn, ngôn o n, ngôn b n. Trong v n t ti ng Vi t, các t ghép g n nghĩa tuy gi ng nhau v nghĩa cơ b n nhưng m i t v n ch a ng các c trưng ng nghĩa riêng. Chúng có s lư ng khá nhi u. Ví d như: òi h i - yêu c u - ngh - yêu sách; òn càn - òn xóc - òn khiêng - òn gánh - òn ng; t ng c - khai tr - xua u i; sát nhân - th tiêu - tiêu di t - tàn sát; cao tay - tài tình - thông th o - thông minh... 145
2.2.3.2. Khái ni m c th v t g n nghĩa/ ng nghĩa m c v a Hai t hay ng c nh ư c g i là các t ng nghĩa/ các ng c nh m c cao v a khi: (a) Chúng thư ng thu c v các hình th c ng âm khác nhau nhưng thành ph n ý nghĩa bi u ni m c a chúng có m i quan h gi ng nhau m c cao v a. (b) ng th i, các t này hay các ng c nh này ch có th g i tên ư c m t s v t, hi n tư ng, tính ch t; ho c có th bi u th ư c m t khái ni m cơ b n…. (c) Các nét nghĩa này c a các t hay các ng c nh ch gi ng nhau ch y u thành ph n ý nghĩa bi u ni m và khác nhau thành ph n ý nghĩa còn l i (ý nghĩa bi u v t, ý nghĩa bi u thái, ý nghĩa bi u d ng). (d) Các t hay các ng c nh này có th ư c s d ng ư c gi ng nhau ho c khác nhau tùy theo m c trong nh ng ng c nh khác nhau trong th c t khách quan. Ví d như: en, h c, m c, ô, thâm... III. I M QUA M T S QUAN NI M V T NG NGHĨA T V NG Trong l ch s ngôn ng h c, khái ni m t ng nghĩa ư c xác nh b ng nhi u cách, nhi u quan ni m khác nhau. S b t ng u tiên trong khi gi i quy t v n t ng nghĩa là do k t c u ng nghĩa ph c t p, phong phú và a d ng c a t t o nên. Vì m i t không ph i bao gi cũng ch có m t nghĩa. Nhi u trư ng h p m t t có vài ý nghĩa khác nhau, ó là hi n tư ng nhi u nghĩa. Hi n tư ng nhi u nghĩa c a t ã d n n nhi u quan ni m khác nhau v t ng nghĩa. Quan ni m th nh t cho r ng lo t ng nghĩa bao g m các t . Do k t c u ý nghĩa c a các t không gi ng nhau cho nên m c ng nghĩa c a các t cũng khác nhau. H cho r ng m c ng nghĩa ó có th tính toán ư c. H còn cho r ng t ng nghĩa là nh ng t có 146
t i thi u m t trong các bi n th t v ng – ng nghĩa trùng nhau. S phân bi t nhau c a các t ng nghĩa không ph i nh ng s c thái nào ó mà dung lư ng ý nghĩa r ng h p khác nhau. Nói cách khác là s t n t i trong k t c u ý nghĩa c a nhóm các t có s lư ng ít hay nhi u nh ng bi n th t v ng – ng nghĩa trùng nhau. ó là: m t t ơn nghĩa trùng v i ý nghĩa c a m t t nhi u nghĩa. Ví d như trong ti ng Vi t c p t ăn và cư x . T ăn có hai nghĩa: m t nghĩa trùng v i nghĩa c a t cư x và m t nghĩa là s nói chung. Ti p theo là m t nghĩa c a t nhi u nghĩa này trùng v i m t nghĩa c a t nhi u nghĩa khác. Ví d như trong ti ng Vi t c p t trông và d a cùng bi u th ý nghĩa nương vào. Nhưng ngoài nghĩa ó ra, t trông còn có nghĩa là nhìn, là chăm sóc và d a còn có ý nghĩa là theo ó, căn c vào. Nh ng ý nghĩa này c a hai t không trùng nhau. Quan ni m này d n n k t c u trong t i n t ng nghĩa như sau: tiêu c a lo t ng nghĩa s là t t c các t n m trong lo t t ó. ng th i, khi gi i thích, ta c n chú ý v ch ra bi n th t v ng – ng nghĩa trùng nhau gi a các t . Bên c nh ó, ta v ch ra nh ng bi n th t v ng – ng nghĩa không trùng nhau c a chúng và xem ó là nét phân bi t ch y u gi a các t . Quan ni m th hai cho r ng lo t t ng nghĩa ch bao g m nh ng nghĩa v ng nghĩa ch không ph i các t ng nghĩa. B i vì dung lư ng ý nghĩa c a các t không gi ng nhau: có t có m t nghĩa, có t có nhi u nghĩa và không ph i bao gi toàn b các ý nghĩa c a t này cùng ng nghĩa v i toàn b các ý nghĩa c a t kia. Cho nên r t khó mà cho r ng t này thì ng nghĩa v i t kia mà ch có th cho r ng nghĩa v c a t này ng nghĩa v i nghĩa v c a t kia, nói cách khác, ch có nghĩa v gi a các t ng nghĩa mà thôi. Ví d như t ăn trong ti ng Vi t có n 13 nghĩa, nhưng t ăn ch có th ng nghĩa v i các t xơi, p, t ng, m i, chén… nghĩa v u tiên mà thôi. Như v y, theo quan ni m này, khi biên so n t i n ng nghĩa, ngư i ta thư ng l y n i dung chung gi a các t làm tiêu cho lo t ng nghĩa. S phân bi t gi a các t th hi n ch trong khi cùng bi u th 147
n i dung y, chúng có s c thái gì khác nhau không, s phân b s d ng và giá tr bi u c m khác nhau như th nào… Sau khi ã xác nh ch có nghĩa v ng nghĩa v i nhau thôi thì v n khác l i t ra là: hai nghĩa v như th nào ư c xem là ng nghĩa v i nhau? M t là khái ni m ng nghĩa ch bao g m nh ng nghĩa v gi ng nhau hoàn toàn. Hai là v a ch p nh n các nghĩa v gi ng nhau hoàn toàn v a có th ch p nh n c nh ng nghĩa v g n nhau. N u ch p nh n c nh ng nghĩa v g n nhau thì n i dung c a nghĩa g n nhau ó là gì và s c thái nghĩa ra sao. Ch ng h n như m t s ngư i căn c vào nghĩa s ch , coi t ng nghĩa là nh ng tên g i khác nhau c a cùng m t s v t, hi n tư ng trong th c t khách quan. S th ng nh t trong lo t ng nghĩa ch y u là ch c năng g i tên: hai t cùng g i tên m t s v t, hi n tư ng nhưng tương ng v i s v t, hi n tư ng là nh ng khái ni m ho c tính ch t khác nhau. ây là lo i ng nghĩa trùng v i quan ni m th ba v ng nghĩa ý nghĩa bi u v t. Quan ni m th ba v t ng nghĩa có liên quan n v n trư ng nghĩa. Quan ni m này cho r ng ng nghĩa trư c h t là m t lo i quan h gi a các t trong trư ng nghĩa như quan h c p lo i ho c quan h toàn b và b ph n. Các ơn v t v ng trong m t trư ng nghĩa có nh ng nét nghĩa ng nh t, ch y u là ng nghĩa v ý nghĩa bi u ni m. N u có ng nghĩa v ý nghĩa bi u ni m thì có quan h ng nghĩa v i nhau. Cũng theo quan ni m này thì ý nghĩa bi u ni m c a các t là m t c u trúc bao g m nhi u nét nghĩa. Quan h ng nghĩa gi a các ơn v t v ng ch xu t hi n khi: m t là các nét nghĩa hay các nghĩa v u trong ý nghĩa bi u ni m c a các t ng nh t v i nhau. Nh ng nghĩa v ng nh t này ph i k ti p nhau theo cùng m t cách s p x p ho c m t tr t t như nhau các ơn v t v ng ang ư c xem là có quan h ng nghĩa v i nhau. Hai là v s lư ng, thì s lư ng các nghĩa v 148
ng nh t càng l n thì các ơn v t v ng càng ng nghĩa. Ba là trong ý nghĩa bi u ni m c a các ơn v t v ng không xu t hi n nh ng nghĩa v trái ngư c ho c lo i tr nhau. B n là ng nghĩa ph i là quan h gi a các t cùng nghĩa t lo i. Năm là ng nghĩa là m t quan h có tính tương i. Vì các ơn v t v ng ng nghĩa v i nhau nh ng m c khác nhau. Ví d như trong ti ng Vi t, ta so sánh các t c t – thái – ch t thì có th th y r ng: các t này u có nh ng nét nghĩa u ng nh t: tác ng n m t v t/ làm cho v t khác b chia ra t ng ph n r i nhau/ b ng m t d ng c có lư i s c... Như v y, có th k t lu n, gi a các t này có quan h ng nghĩa. Cũng v i quan ni m này liên quan n trư ng nghĩa thì như trên ã nói, m t trư ng nghĩa có th phân hóa thành ra nh ng trư ng nh , nh ng trư ng nh này l i có th phân hóa thành ra nh ng trư ng nh hơn cho n thành t ng nhóm ơn v t v ng thu c m t trư ng nh nào y. Các t n m trong các trư ng nghĩa càng nh , n m trong nhóm càng nh thì càng ng nghĩa v i nhau, tr khi gi a các ơn v t v ng trong m t trư ng nghĩa nh xu t hi n các nét nghĩa trái ngư c nhau. Ví d như trong ti ng Vi t, ta có nghĩa di chuy n, nghĩa này có th phân hóa thành ra hai trư ng nghĩa nh hơn: (ch th tác ng làm cho v t ch u tác ng b di chuy n) và (v t ch u tác ng t di chuy n). Trong trư ng nghĩa là ch th tác ng làm cho v t ch u tác ng b di chuy n ta có các t kéo, gi t, lôi… và y, un, xô…. Hai ti u nhóm ho c hai trư ng nghĩa nh t này u là ng nh t v các nét nghĩa như: (ch th tác ng làm cho v t ch u tác ng b di chuy n);(trên m t n n); (t c bình thư ng), nhưng chúng l i có nghĩa v khác nhau v chi u di chuy n, c th là: nhóm t kéo, gi t, lôi… có nghĩa v làm cho v t ch u tác ng b di chuy n theo chi u g n l i ho c theo chi u di chuy n sau ch th tác ng, còn nhóm y, un, xô… thì l i là có nghĩa v là làm cho v t ch u tác ng b di chuy n theo chi u ra xa ho c cùng chi u v i chi u di chuy n trư c ch th tác ng. Như v y, hai nghĩa v này trái ngư c nhau, lo i tr nhau cho nên các t trong hai nhóm không ng nghĩa v i nhau mà là nh ng t trái nghĩa. 149
IV. C I M CHUNG C A C T NG NGHĨA L N G N NGHĨA T V NG 4.1. ư c t o nên t phương th c c u t o t b ng cách th c chuy n khác âm nhưng cùng nghĩa T ng nghĩa là t ư c t o nên t phương th c c u t o t b ng cách th c chuy n khác âm nhưng cùng nghĩa b ng cách tác ng vào m t v ng âm c a ti ng v , gi nguyên ý nghĩa bi n i thành ra m t t m i khác. Ví d như: nhóm t ng nghĩa àn áp - tr n áp. Hai t này u có nét nghĩa chung là dùng vũ l c hay uy quy n è b p m t s n i lo n hay ch ng i nào ó. Nhưng t àn áp nói s è b p phi lí i v i nh ng hành ng ch ng i mang tính chính nghĩa và ph m vi l n (Ví d : Chính quy n th c dân àn áp phong trào cách m ng). Còn t tr n áp nói s è b p có lí i v i nh ng hành ng ch ng i mang tính phi nghĩa và ph m vi nh (Ví d : Công an ã tr n áp b n lưu manh phá r i tr t t ư ng ph ). 4.2. Có th xem t ng nghĩa là nhi u t / ng c nh trong m t nhóm có nhi u hình th c ng âm khác nhau Ví d như: p/ xinh/ p như tiên/ p nghiêng nư c nghiêng thành... 4.3. Nhi u v ng âm khác nhau nhưng tương ng v i m t ho c m t s nét nghĩa gi ng nhau trong nhóm t ng nghĩa Nh ng t / ng c nh ng nghĩa nhi u v ng âm khác nhau hoàn toàn nhưng chúng s có chung m t ho c m t s ý nghĩa. Ho c chúng ta có th xem nhi u v ng âm tương ng v i m t ho c m t s nét nghĩa. T c là c có m t ho c m t s nét nghĩa gi ng nhau là các t ng nghĩa m c cao v a ho c cao nh t khác nhau. Ví d như các t / ng c nh ng nghĩa p/ xinh/ p như tiên/ p nghiêng nư c nghiêng thành… cùng có chung nghĩa v là có hình th c ho c ph m ch t làm cho ngư i ta thích nhìn ng m m t cách h ng thú và thán ph c. 4.4. Các nét nghĩa này c a các t hay các ng c nh ch gi ng nhau ch y u thành ph n ý nghĩa bi u ni m m c cao v a hay cao nh t Chúng ta th y r ng m i t trong ngôn ng thư ng có các thành ph n ý nghĩa c a t , trong ó, m i t ch a ng ch m t ho c m t s 150
nét nghĩa trong thành ph n ý nghĩa bi u ni m. Các t trong nhóm t ng nghĩa thư ng là ch ng nghĩa v i nhau hay ch gi ng nhau ch y u thành ph n ý nghĩa bi u ni m m c cao v a hay cao nh t. Ví d như các t / ng c nh ng nghĩa p/ xinh/ p như tiên/ p nghiêng nư c nghiêng thành… cùng có chung ý nghĩa bi u ni m ( các m c khác nhau) là có hình th c ho c ph m ch t làm cho ngư i ta thích nhìn ng m m t cách h ng thú và thán ph c. Ho c nhóm t g n nghĩa m ang - m ương u có chung nét nghĩa gánh vác và u thu c v t lo i ng t . Nhưng rõ ràng gi a chúng v n có s khác nhau: t m ang thư ng bi u th nét nghĩa (1. gi i gánh vác công vi c gia ình; 2. ch nói v ph n ). Còn t m ương bao hàm cho c nam và n . Như v y, rõ ràng không có t ng nghĩa chung chung mà ph i là t ng nghĩa thành ph n ý nghĩa bi u ni m m c cao v a hay cao nh t (m c th p là t a nghĩa). Cho nên, g i t ng nghĩa chính là chúng ta g i t t và ph i hi u ng m theo tinh th n v a ư c trình bày như trên. 4.5. Các nét nghĩa này c a các t hay các ng c nh khác nhau các thành ph n ý nghĩa còn l i (ý nghĩa bi u v t, ý nghĩa bi u thái, ý nghĩa bi u d ng) Như trên ã nói, các t / ng c nh trong nhóm t ng nghĩa thư ng là ch gi ng nhau ch y u thành ph n ý nghĩa bi u ni m m c cao v a hay cao nh t và khác nhau các thành ph n ý nghĩa còn l i (ý nghĩa bi u v t, ý nghĩa bi u thái, ý nghĩa bi u d ng). Tr l i ví d trên p/ xinh/ p như tiên/ p nghiêng nư c nghiêng thành… cùng có chung ý nghĩa bi u ni m, nhưng khác nhau: a) Thành ph n ý nghĩa bi u v t quan h g i tên: p có âm thanh và ch vi t khác v i xinh, khác v i p như tiên, khác v i p nghiêng nư c nghiêng thành; b) Thành ph n ý nghĩa bi u ni m cũng khác nhau các m c : p (có hình th c ho c ph m ch t nói chung làm cho ngư i ta thích 151
nhìn ng m m t cách h ng thú và thán ph c); xinh (có hình dáng và nh ng ư ng nét r t d coi, ưa nhìn); xinh p (r t xinh và có ư c s hài hòa, trông thích m t); p như tiên (r t p, ví như các nàng tiên n trên tr i); p nghiêng nư c nghiêng thành (có v p tuy t h o v i s c lôi cu n di u kì, v p hi m th y). c) Thành ph n ý nghĩa ng pháp khác nhau kh năng k t h p: p (có kh năng k t h p r ng như: ngư i p, c nh p, tâm h n p); xinh (có kh năng k t h p h p hơn); xinh p (có kh năng k t h p tương i r ng); p như tiên (có kh năng k t h p h p hơn); p nghiêng nư c nghiêng thành (có kh năng k t h p h p). d) Thành ph n ý nghĩa bi u thái khác nhau c s ánh giá l n thái c m xúc: p (có s c thái c m xúc hơi trung hòa); xinh (có s c thái thân m t hơn); xinh p (có s c thái hơi thán ph c); p như tiên (có s c thái r t thán ph c); p nghiêng nư c nghiêng thành (có s c thái hoàn toàn thán ph c, ngư ng m h t m c). e) Thành ph n ý nghĩa bi u d ng khác nhau c ph m vi s d ng: p (có ph m vi s d ng r ng, có th ch v p c a ngư i, c a s v t, hi n tư ng, c a ph m ch t … như: ngư i p, c nh p, tâm h n p); xinh (có ph m vi s d ng h p hơn, thư ng nói v tr em và nh ng cô gái tr có ư ng nét d coi, ưa nhìn; còn v i nét nghĩa ch v dáng v nh nh n, thanh thoát, trông thích m t thì ph m vi s d ng r ng hơn: ngôi nhà xinh, cây bút xinh…); xinh p (có ph m vi s d ng tương i r ng); p như tiên (có ph m vi s d ng h p hơn); p nghiêng nư c nghiêng thành (có ph m vi s d ng h p). 4.6. Gi a các t ng nghĩa t n t i các m c ng nghĩa khác nhau T ng nghĩa là nh ng t có quan h v i nhau v m t ng nghĩa. ó là quan h gi a các t có chung nhau ít nh t 1 nét nghĩa. Tuy nhiên, trong phương th c này c n chú ý n m c c as ng nghĩa. Căn c vào m c ng nghĩa, hay s lư ng nét nghĩa chung nhi u hay ít chúng ta ánh giá. 152