Tỷ lệ các giai đoạn tâm phế mạn tính ở bệnh nhân bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 18, 2003<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TỶ LỆ CÁC GIAI ĐOẠN TÂM PHẾ MẠN TÍNH <br /> Ở BỆNH NHÂN BỆNH PHỔI TẮC NGHẼN MẠN TÍNH<br /> Trần Đình Thành, Lê Văn Bàng<br /> Trường Đại học Y khoa, Đại học Huế<br /> <br /> <br /> PHẦN MỞ ĐẦU<br /> ­Tâm phế  mạn tính là tình trạng bệnh lý do phổi không đảm bảo được chức  <br /> năng hô hấp vì nhiều lý do, diễn ra từ  từ, lâu dần  ảnh hưởng đến chức năng tim <br /> phải, gây suy tim phải. Nguyên nhân hàng đầu gây ra   hiện nay là bệnh phổi tắc  <br /> nghẽn mạn tính.<br /> ­ Ở Mỹ, theo Hội Lồng Ngực Hoa Kỳ (AST), năm 1995, ước tính có khoảng 14  <br /> triệu người mắc bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, tính từ năm 1982, con số này đã gia <br /> tăng 41,5 % ; trong đó có khoảng 12,5 triệu người do viêm phế  quản mãn và 1,65  <br /> triệu người mắc khí phế thủng. <br /> ­  Ở  Pháp, có khoảng 2,5 triệu người bị  bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, chiếm <br /> 5% dân số.<br /> ­ Ở Việt Nam, từ 1962 đến 1970, Viện Lao và Bệnh Phổi Hà Nội đã có nhiều  <br /> đợt điều tra tại nhiều địa phương với nhiều đối tượng và ngành nghề  khác nhau,  <br /> nhận thấy tỷ lệ mắc viêm phế quản mạn biến thiên từ 3­5% số người được khám là  <br /> ở nông thôn, 8­ 10% được khám là ở các khu công nghiệp, 17% là ở một số nhà máy.  <br /> Tỷ  lệ  tử  vong tại khoa Hồi sức Cấp Cứu bệnh viện Bạch Mai chiếm 33,68% tổng  <br /> số bệnh viêm phế quản mạn vào viện.<br /> ­ Trên thế giới, khoảng 6% dân số nam và 2% dân số nữ chết do bệnh phổi tắc  <br /> nghẽn mãn tính. Theo Tổ  chức Y tế  Thế  giới (WHO), trên toàn cầu, bệnh phổi tắc <br /> nghẽn mãn tính là nguyên nhân gây tử vong xếp hàng thứ  6 vào năm 1990 và dự báo <br /> sẽ xếp hàng thứ 3 vào năm 2020.<br /> ­  Ở  Mỹ, hơn một nửa số  bệnh nhân bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính có biến  <br /> chứng là tâm phế mãn, chiếm tỷ lệ 5 ­ 10% các loại bệnh lý tim mạch ở người lớn . <br /> Ở các nước liên hiệp Anh, những nơi có tỷ lệ bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính thì tỷ lệ <br /> tâm phế mạn cao nhất trong các loại bệnh lý tim mạch.<br /> ­ Chẩn đoán, theo dõi các bệnh nhân  bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính đã có diễn <br /> biến dẫn đến tình trạng tâm phế mạn, nắm được tỷ lệ các giai đoạn tâm phế mạn  <br /> ở  bệnh nhân bị  bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính  ít nhiều góp phần làm chậm quá <br /> <br /> <br /> 35<br /> trình tiến triển của bệnh, đồng thời sẽ giúp cho bệnh nhân ổn định đến cuối đời. Đó  <br /> là mục tiêu nghiên cứu của chúng tôi.<br /> <br /> 1. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 1.1. Đối tượng nghiên cứu<br /> 48 bệnh nhân vào khoa Nội Hô hấp Nội tiết Thần kinh Bệnh viện Trung ương <br /> Huế  được chẩn đoán bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính ( bao gồm các bệnh viêm phế <br /> quản mạn tính, hen phế  quản không hồi phục, khí phế  thủng ) từ  tháng 4/2001 đến <br /> tháng 4/2002 .<br /> 1.1.1. Tiêu chuẩn chọn bệnh <br /> 1.1.1.1. Viêm phế quản mạn tính <br /> + Lâm sàng : <br /> ­ Tiền sử hút thuốc lá nhiều .<br /> ­ Tiền sử ho khạc đàm ít nhất là 3 tháng/ năm, trong 2 năm liên tiếp .<br /> ­ Khó thở khi gắng sức, không có cơn khó thở.<br /> ­ Nghe phổi có ran rít, ran ngáy, ran ẩm<br /> + Cận lâm sàng :<br /> ­ Rối loạn chức năng hô hấp : FVC giảm, FEV 1  giảm dưới 75%   trị  số  lý <br /> thuyết.<br /> ­ Rối loạn khí máu : PaO2, SaO2  giảm, PaCO2 bình thường hay tăng nhẹ .<br /> 1.1.1.2. Hen phế quản không hồi phục :<br /> + Lâm sàng:<br /> ­ Tiền sử hen phế quản.<br /> ­ Khó thở liên tục, không có cơn rõ.<br /> ­ Nghe phổi có ran rít ran ngáy.<br /> ­ Không đáp  ứng hoặc đáp  ứng kém với điều trị  bằng corticoides và các thuốc <br /> giãn phế quản.<br /> + Cận lâm sàng:<br /> Rối loạn chức năng hô hấp: FVC, FEV1 giảm dưới 75%  trị số lý thuyết.<br /> 1.1.1.3. Khí phế  thủng: Chúng tôi không thể  có những tiêu chuẩn chẩn đoán  <br /> chắc chắn vì không đo được thể  tích cặn (VR) và khả  năng khuếch tán khí CO  <br /> (DLCO), mà chỉ dựa vào những triệu chứng gián tiếp gợi ý : Lâm sàng : có tiền sử hút  <br /> thuốc lá nhiều, ho khạc đàm, có khó thở, khám phổi có lồng ngực hình thùng, gõ  <br /> vang. Cận lâm sàng :  X quang phổi hình ảnh phổi tăng sáng, khoảng gian sườn giãn <br /> rộng, bóng tim treo hỏng với cơ hoành.<br /> Chúng tôi không đưa vào nghiên cứu những loại bệnh sau đây :<br /> Gù , vẹo cột sống.<br /> Di chứng liệt 1/2 người do tai biến mạch máu não.<br /> Bệnh nhân đang trong đợt cấp của bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính<br /> Suy tim do bệnh lý van tim hay do tăng huyết áp.<br /> <br /> 36<br />  1.2. Phương pháp nghiên cứu:<br /> 1.2.1. Khám lâm sàng theo phiếu điều tra.<br /> ­ Hỏi tiền sử:<br /> Thuốc lá: Bao nhiêu gói / năm<br /> Ho khạc đàm:  Bao nhiêu tháng/ năm Đã bao nhiêu năm <br /> Tiền sử hen phế quản:  Bắt đầu khó thở liên tục từ lúc nào<br /> Nghề nghiệp trước đây:<br /> ­ Dấu lâm sàng:<br /> Mạch     Nhiệt         Huyết áp        Nhịp thở        Phù (mặt, tay chân, toàn thân)<br /> Ho (ho khan, ho có đàm, ho cả ngày, hay buổi tối, buổi sáng)<br /> Khó thở ­ Khi gắng sức ­ Liên tục<br /> Khạc đàm  ­ Số lượng (không có đàm, có ít, có nhiều) <br />                   ­ Tính chất (nhầy trong, nhầy mủ, máu)<br /> Khám phổi nghe ran rít, ran ngáy, ran ẩm<br /> Khám tim:  ­ T2 mạnh ở ổ van động mạch phổi    <br />                     ­ Thổi tâm thu ở ổ van 3 lá gan to, đau, tức.<br /> Tĩnh mạch cổ nổi tự nhiên.  Phản hồi gan tĩnh mạch cổ (+)<br /> Dấu Harzer<br /> ­ Cận lâm sàng <br /> FEV1, FEV1/  FVC.  PaO2, SaO2 ,PaCO2, . Điện tim<br /> Siêu âm Doppler màu tim mạch : đo áp lực động mạch phổi.<br /> 1.2.2. Phân giai đoạn bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính:<br /> Theo GOLD ­ (tổ chức của Viện Tim Phổi Máu Hoa kỳ và Tổ  chức Y tế Thế <br /> giới) April 2001, chia 4 mức độ:<br /> ­ Mức độ 0: mới có các dấu nguy cơ: ho, khạc đàm mãn tính<br /> ­ Mức độ I (nhẹ): FEV1 > 80% <br /> ­ Mức độ II (trung bình):<br /> + IIA : 50 > FEV1  FEV1