Ứng dụng công nghệ thông tin viễn thông trong đổi mới phương pháp dạy và học chế tín chỉ tầm nhìn chiến lược của Đại học Thái Nguyên

Tạp chí Khoa học & Công nghệ - số 2(50)/năm 2009<br /> <br /> Khoa học Xã hội Hành vi<br /> <br /> ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN – VIỄN THÔNG TRONG<br /> ĐỔI MỚI PHƢƠNG PHÁP DẠY VÀ HỌC THEO HỌC CHẾ TÍN CHỈ,<br /> TẦM NHÌN CHIẾN LƢỢC CỦA ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN<br /> Nguyễn Minh Tân (Đại học Thái Nguyên)<br /> <br /> 1. Phát triển hệ thống đào tạo vừa chuyên sâu, vừa đa dạng đáp ứng yêu cầu nguồn<br /> nhân lực cho vùng và đất nƣớc - Định hƣớng chiến lƣợc của Đại học Thái Nguyên<br /> Đại học Thái Nguyên (ĐHTN) với 17 đơn vị thành viên, gồm 6 trường đại học, 1 trường<br /> cao đẳng, 2 khoa trực thuộc, 3 viện nghiên cứu, 3 trung tâm và 1 nhà xuất bản, đảm đương<br /> những nhiệm vụ quan trọng trong công tác đào tạo, cung cấp nguồn nhân lực có chuyên môn và<br /> trình độ cao, triển khai hoạt động nghiên cứu khoa học, ứng dụng và chuyển giao công nghệ cho<br /> các tỉnh thuộc khu vực trung du và miền núi phía Bắc Việt Nam.<br /> Là một trung tâm đào tạo, nghiên cứu khoa học đa ngành, đa lĩnh vực của vùng, ĐHTN<br /> đã và đang tích cực thực hiện nhiều giải pháp nhằm đổi mới quản lí giáo dục, đổi mới phương<br /> pháp dạy và học, tăng cường năng lực nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ, thực hiện<br /> nghĩa vụ cộng đồng, góp phần quan trọng vào sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát<br /> triển kinh tế xã hội, đảm bảo an ninh, chính trị của khu vực.<br /> Theo kế hoạch, đến năm 2010, về quy mô, ĐHTN sẽ đạt 30.000 học sinh, sinh viên chính<br /> quy; 2000 học viên cao học, chuyên khoa cấp I; trên 200 nghiên cứu sinh. Đến năm 2015: đạt<br /> 34.000 học sinh, sinh viên chính quy; 3000 học viên cao học, chuyên khoa cấp I và 330 nghiên<br /> cứu sinh, số ngành đào tạo hệ đại học là 45, các chuyên ngành thạc sĩ: 56, tiến sĩ: 32 đưa tổng số<br /> các ngành, chuyên ngành đào tạo của Đại học đến năm 2015 là 133 (đến 2009, chỉ tiêu trên hầu<br /> như đã đạt được: tổng số các ngành, chuyên ngành hiện tại đã đạt con số 132).<br /> Cùng với việc mở rộng quy mô, ngành nghề đào tạo, trong những năm tới, ĐHTN sẽ đa<br /> dạng hóa các loại hình đào tạo để phù hợp với yêu cầu của từng đối tượng người học trong xã<br /> hội; chú trọng những loại hình đào tạo liên kết, phối hợp, đào tạo theo địa chỉ, cử tuyển... để<br /> phục vụ trực tiếp cho vùng.<br /> Nhằm hiện thực hóa định hướng nói trên, ĐHTN đã và đang triển khai một số giải pháp<br /> chủ yếu như: nâng cao chất lượng giảng dạy, xây dựng đội ngũ cán bộ giảng viên, tăng cường bổ<br /> sung sách, tài liệu, trang thiết bị, phòng thí nghiệm, đẩy mạnh đổi mới phương pháp dạy và học,<br /> đổi mới quản lí theo hướng tạo sự chủ động cao trong đào tạo cho các trường, đơn vị thành viên,<br /> tạo môi trường và điều kiện tốt để học sinh sinh viên, học viên, nghiên cứu sinh học tập, nghiên<br /> cứu và rèn luyện...<br /> Theo dự kiến đến 2010, các trường thành viên và các khoa trực thuộc ĐHTN sẽ hoàn tất<br /> việc chuyển đổi sang phương thức đào tạo theo học chế tín chỉ, đồng thời tích cực ứng dụng công<br /> nghệ thông tin và thiết bị hiện đại vào công tác giảng dạy, tăng cường khả năng thực hành, ứng<br /> dụng cho người học.<br /> 2. Đào tạo theo học chế tín chỉ, xu thế tất yếu của sự nghiệp giáo dục và đào tạo<br /> Từ những năm 1990 về trước, hầu hết các nước trên thế giới đều tổ chức giảng dạy và<br /> học tập ở các bậc đại học, sau đại học theo các chương trình đào tạo định sẵn hay còn gọi là<br /> 1<br /> <br /> Tạp chí Khoa học & Công nghệ - số 2(50)/năm 2009<br /> <br /> Khoa học Xã hội Hành vi<br /> <br /> phương thức đào tạo theo niên chế, chỉ có một số nước như Mỹ, Anh…, việc tổ chức đào tạo ở<br /> đại học đã thực hiện theo học chế tín chỉ.<br /> Gần đây hơn, nhiều nước Châu Âu đã hình thành hệ chuyển đổi tín chỉ học tập (ECTS –<br /> Europeen Credit Transfer System) để tổ chức quá trình đào tạo đại học trong từng nước và hợp<br /> tác đào tạo giữa các nước.<br /> Nghị quyết số 14/2005/NQ-CP ngày 02/11/2005 của Chính phủ về đổi mới cơ bản và<br /> toàn diện giáo dục đại học Việt Nam giai đoạn 2006- 2020 xác định: "...Xây dựng và thực hiện lộ<br /> trình chuyển sang đào tạo theo hệ thống tín chỉ..." tạo điều kiện thuận lợi cho người học tích lũy<br /> kiến thức, chuyển đổi ngành nghề, liên thông chuyển tiếp tới các cấp học tiếp theo ở trong nước<br /> và ở nước ngoài...<br /> Thực hiện nghị quyết của Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã yêu cầu các trường đại<br /> học và cao đẳng trên cả nước bắt đầu nghiên cứu và tiến tới hoàn thiện chuyển đổi từ đào tạo<br /> niên chế sang đào tạo theo học chế tín chỉ vào năm 2010.<br /> Trong khi đó, ngay từ năm học 2008 - 2009 cả 5 trường đại học và 2 khoa trực thuộc<br /> ĐHTN đã đồng loạt triển khai việc đào tạo theo tín chỉ, đồng thời tích cực ứng dụng công nghệ<br /> thông tin và thiết bị hiện đại vào công tác giảng dạy, đổi mới chương trình, nội dung, phương<br /> pháp đào tạo, đánh giá và kiểm định chất lượng...<br /> Đặc trưng của học chế tín chỉ là kiến thức được cấu trúc thành các học phần. Quá trình<br /> học tập là sự tích lũy kiến thức của người học theo từng học phần (đơn vị: tín chỉ). Khác với học<br /> chế niên chế là lớp học được tổ chức theo một chương trình chung áp dụng nhất loạt cho tất cả<br /> người học, ở học chế tín chỉ, lớp học được tổ chức theo từng học phần, đầu mỗi học kỳ, sinh viên<br /> được đăng ký các môn học thích hợp với năng lực và hoàn cảnh của họ và phù hợp với quy định<br /> chung.<br /> Về cách đánh giá kết quả học tập, sẽ không tổ chức bằng một kỳ thi như hiện nay mà hệ<br /> thống tín chỉ dùng cách đánh giá thường xuyên, và dựa vào sự đánh giá đó đối với các môn học<br /> tích lũy để cấp bằng. Đối với các chương trình đào tạo sau đại học (thạc sĩ và tiến sĩ) ngoài các<br /> kết quả đánh giá thường xuyên còn có các kỳ thi tổng hợp và các luận văn.<br /> Việc áp dụng hệ thống đào tạo này có rất nhiều ưu điểm. Học chế tín chỉ cho phép ghi<br /> nhận kịp thời tiến trình tích lũy kiến thức và kĩ năng của sinh viên để đạt được văn bằng, cho<br /> phép sinh viên chủ động xây dựng kế hoạch học tập thích hợp nhất, cho phép rút ngắn hoặc kéo<br /> dài thời gian học tập đối với riêng bản thân họ, cho phép ghi nhận cả những kiến thức và kĩ năng<br /> tích lũy được ngoài trường lớp để đạt được văn bằng, khuyến khích việc học chủ động của sinh<br /> viên, tạo điều kiện cho các sinh viên từ các nguồn khác nhau có thể tham gia học đại học một<br /> cách thuận lợi.<br /> Chương trình đào tạo sẽ mang tính mềm dẻo và có khả năng thích ứng cao. Với việc<br /> được chủ động ghi tên học các học phần khác nhau, sinh viên dễ dàng thay đổi chuyên ngành<br /> trong tiến trình học tập khi thấy cần thiết mà không phải học lại từ đầu. Với học chế tín chỉ, các<br /> trường có thể mở thêm ngành học mới một cách dễ dàng, giúp cho việc quản lí đạt được hiệu quả<br /> cao và giảm giá thành đào tạo. Kết quả học tập của sinh viên được tính theo từng học phần chứ<br /> 2<br /> <br /> Tạp chí Khoa học & Công nghệ - số 2(50)/năm 2009<br /> <br /> Khoa học Xã hội Hành vi<br /> <br /> không phải theo năm học, do đó việc hỏng một học phần nào đó không cản trở quá trình học tiếp<br /> tục. Đó là chưa kể, nếu triển khai học chế tín chỉ trong một trường đại học lớn đa lĩnh vực, có thể<br /> tổ chức những môn học chung cho sinh viên nhiều trường, nhiều khoa, tránh các môn học trùng<br /> lặp ở nhiều nơi; ngoài ra sinh viên có thể học những môn học lựa chọn ở các khoa khác nhau.<br /> Cách tổ chức nói trên cho phép sử dụng được đội ngũ giảng viên giỏi nhất và phương tiện tốt<br /> nhất cho từng môn học.<br /> Một câu hỏi đặt ra là, việc áp dụng hệ thống này sẽ ảnh hưởng như thế nào đến việc học<br /> và dạy hiện nay? Liệu sự thay đổi như thế có gây khó khăn gì không?<br /> Trước hết, giáo viên sẽ phải thay đổi phương pháp giảng dạy từ kiểu thầy dạy, trò ghi<br /> sang việc phải lấy người học làm trung tâm. Giảng viên rút được 1/3 thời gian lên lớp nhưng<br /> tăng thời gian chuẩn bị giờ giảng. Giảng viên dạy được nhiều học phần, một học phần được<br /> nhiều giảng viên dạy.<br /> Tiếp nữa là, triển khai phương thức này, các trường phải thay đổi về cách quản lí và tổ<br /> chức đào tạo, phải ổn định và công khai hóa chương trình đào tạo, phải thay đổi phương thức<br /> quản lí sinh viên bằng việc xây dựng hệ thống cố vấn học tập thay cho hình thức giáo viên chủ<br /> nhiệm hiện nay.<br /> Tất nhiên, trong thời kỳ quá độ của việc chuyển đổi, từ thầy giáo đến sinh viên, thậm chí<br /> cả những cán bộ quản lí đào tạo cũng sẽ gặp nhiều khó khăn và bỡ ngỡ.<br /> Tuy đa số sinh viên tỏ ra háo hức với mô hình dạy học mới này, nhưng một số khác lại tỏ<br /> ra tiếc nuối với mô hình cũ - dạy học theo niên chế. Không phải vì mô hình cũ có hứng thú và<br /> hiệu quả hơn với họ mà chỉ vì một lí do hết sức đơn giản: họ ngại thay đổi, họ muốn giữ thói<br /> quen học - thi - trả bài từ bao lâu nay. Bản thân nhiều giảng viên cũng chưa thích ứng ngay được<br /> với cường độ và tính chất của hình thức giảng dạy mới này. Vì vậy, trước tiên đòi hỏi cả thầy và<br /> trò phải thực sự bứt phá, có ý thức thay đổi để thoát khỏi những thói quen cũ.<br /> Học theo chương trình tín chỉ, muốn được điểm cao và hiệu quả học tập tốt, không đơn<br /> giản chỉ là phải lên thư viện đọc sách từ sáng đến tối, “cày” chăm chỉ, đến kì thi học thuộc bài<br /> mà quan trọng hơn là kĩ năng và sự sáng tạo trong những công việc quen thuộc ấy. Điểm khác<br /> biệt lớn nhất của tín chỉ so với cách học truyền thống là ở chỗ thời lượng sẽ dành nhiều hơn cho<br /> thảo luận, làm việc nhóm và tự đọc sách,qua đó, họ được nói, được bộc lộ quan điểm, họ là chủ<br /> thể chứ không phải “người ngoài cuộc”...<br /> Khi thuyết trình trên lớp, điều đầu tiên là chúng ta nghe, thảo luận, thậm chí “bác bỏ” nó<br /> với một tinh thần hoàn toàn dân chủ và có tính chất tích cực, tức đóng góp để cùng nhau tiến bộ.<br /> Tuy nhiên, có một vướng mắc hay gặp là không ít sinh viên thường tỏ thái độ không bằng lòng<br /> hoặc phản đối gay gắt với các ý kiến “nghe có vẻ không hợp lí” và cũng không ít người nghĩ<br /> rằng những ý kiến phản hồi là do sự đố kị cá nhân.<br /> Trong dạy học theo tín chỉ, thầy tuy không còn là người nói nhiều nhất, cũng không còn<br /> vị trí duy nhất là ở trên bục giảng nữa nhưng vẫn nhất thiết là người “cầm cân nảy mực” sáng<br /> suốt trong việc điều khiển, định hướng cho lớp học cũng như các cuộc thảo luận, đồng thời trong<br /> cả các hình thức kiểm tra và đánh giá. Người thầy do vậy không những phải đáp ứng cho học trò<br /> 3<br /> <br /> Tạp chí Khoa học & Công nghệ - số 2(50)/năm 2009<br /> <br /> Khoa học Xã hội Hành vi<br /> <br /> về mặt kiến thức mà còn về phương pháp: xử lí tài liệu, cập nhật thông tin, tổ chức các nhóm<br /> học, các chương trình xêmina, các buổi thuyết trình hay trình chiếu…<br /> Để tiếp cận phương pháp học tập mới và các kĩ năng mới. Một sinh viên trong thời điểm<br /> hiện nay không thể không biết đến tin học, cách sử dụng máy tính cũng như khả năng thuyết<br /> trình trước đám đông hay làm việc nhóm. Điều quan trọng nhất - nhân tố chủ đạo xuyên suốt quá<br /> trình này vẫn là ý thức và cách suy nghĩ của cả người dạy lẫn người học về vấn đề học thực chất<br /> và tích cực đổi mới.<br /> Chính vì vậy, để đảm bảo việc chuyển đổi sang học chế tín chỉ thực sự thành công theo<br /> đúng mục tiêu đặt ra thì vấn đề cốt lõi là: Thầy phải thay đổi cách dạy, trò phải thay đổi cách học<br /> và nhà trường phải thay đổi cách quản lí.<br /> 3. Đại học Thái Nguyên đã khẳng định tầm nhìn chiến lƣợc bằng việc đi trƣớc một<br /> bƣớc trong đầu tƣ cơ sở hạ tầng và ứng dụng công nghệ thông tin – truyền thông<br /> Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin – truyền thông trong những thập niên<br /> cuối thế kỷ XX đã tạo ra những khả năng và cơ hội mới cho sự phát triển kinh tế, xã hội trên<br /> phạm vi toàn cầu. Công nghệ thông tin được ứng dụng rộng rãi trong mọi lĩnh vực, đã thúc đẩy<br /> tăng trưởng kinh tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế và làm thay đổi căn bản cách quản lí, học tập và<br /> làm việc của con người.<br /> Một kinh nghiệm đã được tổng kết, và đang được phổ biến rộng rãi, đó là: để chuyển đổi<br /> sang học chế tín chỉ, yêu cầu hàng đầu lúc này là phải đổi mới phương pháp dạy, học theo 3C:<br /> Giáo viên chỉ hướng dẫn Cách học, tăng cường hơn nữa quyền Chủ động của sinh viên và khai<br /> thác tối đa ứng dụng Công nghệ thông tin (CNTT) và truyền thông vào nhà trường.<br /> Vì vậy, nhu cầu về đào tạo nguồn nhân lực có trình độ cao về tin học, kiến thức lí thuyết<br /> tốt, khả năng thực hành thông thạo, ứng dụng tin học một cách có hiệu quả, góp phần phục vụ<br /> cho nền kinh tế nước nhà trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đang là một<br /> nhiệm vụ trọng tâm mà ĐHTN hết sức chú trọng hiện nay.<br /> Với quan điểm trên, trong vòng 3 năm gần đây, ĐHTN đã và đang nỗ lực trên mọi<br /> phương diện, đặc biệt, hệ thống hạ tầng CNTT – truyền thông và đã tạo ra một bước phát triển<br /> đột biến về mọi mặt: Xây dựng cơ sở hạ tầng, đầu tư trang thiết bị nghiên cứu, thực hành, thí<br /> nghiệm, các labo nghiên cứu chuyên sâu, trung tâm thư viện, nhà xuất bản, các viện nghiên cứu<br /> và bệnh viện thực hành..., phát triển đội ngũ, mở rộng quan hệ và hợp tác quốc tế, đa dạng hóa<br /> các loại hình và ngành nghề đào tạo.<br /> Tính đến thời điểm cuối năm 2008, toàn Đại học đã được trang bị trên 1500 máy tính các<br /> loại, hàng chục phòng máy tính chuyên dụng và thiết bị điện tử viễn thông được đầu tư nâng cấp<br /> phục vụ giảng dạy, thi trắc nghiệm, hội nghị, hội thảo trực tuyến...<br /> Năm 2007, Trung tâm Học liệu Thái Nguyên, một trong những mô hình thư viện điện<br /> tử hoàn thiện và hiện đại bậc nhất trong khu vực Đông Nam Á, đã được hoàn thiện và đưa<br /> vào khai thác với tổng số vốn đầu tư trên 100 tỉ đồng. ĐHTN cũng đã dành thêm 10 tỉ đồng<br /> từ kinh phí đối ứng để xây dựng hệ thống mạng cáp quang và đường truyền leasline kết nối<br /> Đại học với tất cả các đơn vị thành viên và hòa vào xa lộ thông tin quốc gia, cho phép giáo<br /> 4<br /> <br /> Tạp chí Khoa học & Công nghệ - số 2(50)/năm 2009<br /> <br /> Khoa học Xã hội Hành vi<br /> <br /> viên, sinh viên của tất cả các đơn vị thành viên có thể sử dụng và khai thác, chia sẻ nguồn tài<br /> nguyên khổng lồ của Trung tâm Học liệu Thái Nguyên và các thư viện điện tử của các đơn vị<br /> thành viên.<br /> Đặc biệt trong năm 2008 và 2009, ĐHTN tập trung trên 20 tỉ đồng từ nguồn vốn ODA<br /> của Dự án giáo dục đại học 2 (TRIG-2) và kinh phí đối ứng để hoàn thiện hệ thống thông tin điện<br /> tử, mạng WAN, hệ thống máy chủ quản trị mạng, quản lí cơ sở dữ liệu, các thiết bị đầu cuối và<br /> hệ thống phần mềm tổng thể quản lí Đại học theo 2 cấp, đặc biệt phần mềm quản lí đào tạo theo<br /> tín chỉ... đã mở ra một bước ngoặt quan trọng trong việc ứng dụng công nghệ thông tin trong việc<br /> quản lí, điều hành toàn diện công tác đào tạo, nghiên cứu khoa học nói chung và đổi mới phương<br /> thức đào tạo từ niên chế sang phương thức đào tạo theo tín chỉ mà ĐHTN bắt đầu triển khai từ<br /> năm học 2008 - 2009 này.<br /> Bên cạnh đó, nhận thức rõ vai trò và vị trí quan trọng của CNTT đối với hầu hết các lĩnh<br /> vực trong thực tiễn xã hội, tầm quan trọng của khả năng và kĩ năng về CNTT nói chung của đội<br /> ngũ cán bộ kĩ thuật được đào tạo trong thời đại CNTT. Trong 3 năm 2006 - 2008, trung bình mỗi<br /> năm ĐHTN đã dành khoảng trên dưới 5 tỉ đồng từ các dự án đầu tư để bổ sung và nâng cấp các<br /> phòng máy tính, hệ thống mạng, thiết bị điện tử viễn thông cho các đơn vị thành viên. Điển hình<br /> là phòng thí nghiệm điện tử viễn thông khoa Công nghệ thông tin, Trung tâm nghiên cứu Ứng<br /> dụng và Phát triển kinh tế xã hội của trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh<br /> (KT&QTKD), phòng thực hành CAD/CAM khoa Cơ khí, phòng thực hành phần mềm ứng dụng<br /> khoa Điện, phòng thực hành Tin học khoa Điện tử, phòng Thí nghiệm và thực hành công nghệ<br /> dạy học khoa Sư phạm kĩ thuật của trường Đại học Kỹ thuật công nghiệp (KTCN), trường Đại<br /> học Sư phạm, hệ thống máy CNC, máy tự động tạo mẫu nhanh của trường Cao đẳng Kinh tế Kỹ thuật, các phòng thi trắc nghiệm của 6 trường thành viên, hệ thống máy chấm thi trắc nghiệm<br /> cho Trung tâm Khảo thí, Kiểm định chất lượng của Đại học... Bước đầu, các dự án đã mang lại<br /> những hiệu quả khả quan.<br /> Song song với việc đầu tư các thiết bị phần cứng, ĐHTN còn chú trọng đến việc đầu tư<br /> các phần mềm hệ thống, phần mềm ứng dụng và phần mềm quản lí đào tạo.<br /> Từ các nguồn kinh phí khác, hàng năm Đại học Thái Nguyên còn dành một khoản<br /> ngân sách hợp lí cho việc đầu tư, bổ sung và nâng cấp các phần mềm. Chẳng hạn, từ năm<br /> 2006, trường Đại học KTCN đã dành hàng tỉ đồng cho phần mềm quản lí đào tạo theo tín chỉ,<br /> trường Đại học KT &QTKD trong 3 năm liên tục đều đầu tư cho các phần mềm xử lí thông<br /> tin kinh tế, trường Đại học Y Dược đầu tư kinh phí cho phần mềm xây dựng ngân hàng câu<br /> hỏi và tổ chức thi trắc nghiệm (Iteam bank), phần mềm xử lí số liệu và thống kê y tế (Epi<br /> info và SPSS)...<br /> Cuối cùng, cũng không thể không nói đến chiến lược về đào tạo nguồn nhân lực công<br /> nghệ thông tin bằng việc kiện toàn hệ thống các phòng - ban chuyên trách công nghệ thông tin<br /> tại Đại học và tất cả các đơn vị thành viên, tuyển mới và tăng cường thêm hàng chục kĩ sư công<br /> nghệ thông tin cho các phòng, ban, bộ phận, tổ chức nhiều khóa đào tạo, tập huấn chuyên viên<br /> quản lí hệ thống, quản trị mạng, bảo trì hệ thống máy tính và mạng...<br /> 3. Kết luận và kiến nghị<br /> 5<br /> <br />