UNG THƯ LÀ GÌ?
Tôi có dịp đọc một số bài viết về ung thư của bác sĩ Nguyễn Văn Đức.
Nhằm mục đích giúp quý độc giả tìm hiểu về các bệnh ung thư, tôi xin trình
bày một số dữ kiện tổng quát liên quan tới ung thư nói chung.
Một vài con số thống kê
Trong năm 1998 tại Hoa Kỳ, người ta ghi nhận khoảng 1.300.000
trường hợp ung thư, 630.000 ở phái nam và 600.000 ở phái nữ. Trung bình
mỗi ngày 1.500 người chết vì ung thư. Ở phái nam, 3 loại ung thư phổi,
nhiếp hộ tuyến (prostate, cơ quan nằm phía dưới bọng đái phái nam) và ruột
già (colon), đã gây ra nhiều tử vong nhất. Còn ở phái nữ, các ung thư hiểm
nghèo gồm có: phổi, vú và ruột già.
Tuy nhiên, lý do tử vong chính yếu tại Hoa Kỳ là các bệnh tim mạch
(cardiovascular diseases). Hoa Kỳ là một quốc gia có nhiều sắc tộc. Ta thử
nhìn vào một vài con số liên quan đến ung thư ở người Việt Nam tại Mỹ.
Với người Việt Nam ta, phái nam hay bị ung thư phổi nhất rồi tới ung thư
gan, nhiếp hộ tuyến, ruột già và bao tử, còn phái nữ thường bị ung thư cổ tử
cung nhất, sau là ung thư vú, phổi, ruột già và bao tử.
Sự phát triển bình thường
Muốn hiểu ung thư, ta cần duyệt lại một số kiến thức sinh học căn
bản. Thành phần cấu tạo căn bản của mọi sinh vật từ người cho đến động,
thực vật được gọi là tế bào (cell). Cơ thể con người có 10 ngàn tỷ
(10.000.000.000.000) tế bào. Khởi đầu là 1 trứng thụ tinh chia thành 2, rồi
thành 4, thành 8, thành 16.... Và sau khoảng 45 lần chia đôi như vậy, con số
tế bào khổng lồ trên được đạt tới. Tùy theo nhiệm vụ, tế bào có nhiều hình
thù khác nhau, tế bào óc khác tế bào gan chẳng hạn. Những tế bào cùng một
loại hợp thành mô (tissue). Nhiều mô họp thành cơ quan (organ) như gan,
óc, tim, phổi, và các cơ quan họp lại thành cơ thể tạo nên sự sống.
Sự phát triển này theo những quy luật rất chặt chẽ. Một khi con số tế
bào cần thiết cho sự sống đã được đạt tới, thì tự động trong cơ thể phát ra tín
hiệu ra lệnh cho tế bào tạm ngừng sự phát triển. Lúc đó, tế bào cơ thể ở
trong giai đoạn “nằm yên” hoặc tự hủy (apoptosis). Nhưng cơ chế điều hòa
này nằm ngay trong tế bào, hay chính xác hơn, là nằm trong các di thể
(genes, những phần rất nhỏ nằm trên các nhiễm sắc thể, chromosomes). Di
thể là nơi chứa đựng tất cả tính chất di truyền của cơ thể, từ màu mắt, hình
dạng mũi, cho đến chiều dài lóng tay, lóng chân. Tế bào bình thường chứa
những di thể có nhiệm vụ ngăn cản sự phát triển của ung thư. Một khi những
di thể chống ung thư (tumor suppressor genes) này bị hư hoại hay vì lý do
nào đó, không còn hoạt động bình thường, ung thư bắt đầu xuất hiện.
Ung thư xuất phát từ đâu?
Ung thư xuất hiện một khi cơ chế điều hòa nói trên bị trục trặc hay
khiếm khuyết. Tương tự như một chiếc xe hơi bị hư thắng, tế bào ung thư
phát triển bừa bãi, vô trật tự và cuối cùng làm hư hoại các cơ quan và nếu
không chữa trị kịp thời, sẽ đưa tới cái chết cho người bệnh.
Ung thư nảy sinh từ một tế bào bất thường. Tế bào này cần phải trải
qua nhiều thời kỳ biến dạng (mutation) liên tục trước khi trở thành tế bào
ung thư có tính xâm nhập (invasive cancer). Thường thường, tiến trình này
kéo dài nhiều năm. Đó là lý do giải thích tại sao phần đông các ung thư đều
xuất hiện sau lứa tuổi 50, 60. Tế bào ung thư, sau khi trải qua 30 lần chia
đôi, đã trở thành một khối lớn 1 cm và có 1 tỷ tế bào, đủ lớn để người bệnh
hay bác sĩ khám phá ra nó. Lúc này ung thư có thể phát hiện được trên hình
chụp quang tuyến. Nếu không chữa trị ung thư sẽ tiếp tục lớn dần, và sau cỡ
10 lần phân chia nữa, con số tế bào ung thư sẽ lên tới độ người bệnh không
thể sống được. Ta hãy lấy ví dụ ung thư cổ tử cung (cervical cancer), rất
thường thấy ở phụ nữ Việt Nam. Cổ tử cung được lót bởi một lớp tế bào mô
tầng (epithelium). Bình thường, tế bào ở thượng tầng, tức lớp trên cùng, đã
đi vào giai đoạn thoái hóa và thường được thải đi, giống như lớp da cũ bị
tróc đi. Tuy nhiên, một khi các tế bào ở tầng trên cùng này vẫn còn giữ tính
chất tăng trưởng thì cổ tử cung đang trải qua giai đoạn gọi là dị dạng
(dysplasia). Lần lần tế bào trong mỗi tầng đều phát triển bừa bãi và tiến đến
giai đoạn ung thư tiền xâm nhập (preinvasive carcinoma, carcinoma in situ).
Giai đoạn chót là ung thư xâm nhập (invasive carcinoma). Nếu không khám
phá kịp thời, ung thư sẽ gây ra triệu chứng như chảy máu, đau bụng. Từ giai
đoạn dị dạng đến tình trạng ung thư xâm nhập cũng phải mất nhiều năm.
Nhờ thử nghiệm Papanicolaou (hay được gọi tắt là “Pap smear”), tế bào dị
dạng có thể được tìm ra dễ dàng.
Có khoảng hơn 100 loại ung thư khác nhau, được phân loại tùy theo
ung thư xuất phát từ mô nào. 90 phần trăm (90%) các ung thư xuất phát từ
những mô tầng (epithelium), được đặt tên “carcinoma”. Một số nhỏ xuất
phát từ mô xương, bắp thịt, mạch máu được gọi là “sarcoma”. Ung thư xuất
phát từ những phần tử của máu có tên “lymphoma” hay “leukemia”.
Nguyên nhân gây ra ung thư
Có 3 loại tác nhân chính:
1. Hóa chất:
Những hóa chất trong khói thuốc, thực phẩm, dược phẩm, trong môi
trường tại một số cơ sở kỹ nghệ có liên hệ tới tiến trình gây ra ung thư ở
phổi, cổ họng, miệng, bọng đái, cổ tử cung, thực quản.... Tại Á châu, ung
thư gan rất thông thường và do chất aflatoxin gây ra. Đây là một chất độc
thấy ở loại nấm mọc trên hạt đậu phộng, gạo, khi được tồn trữ tại các nơi ẩm
thấp.
2. Quang tuyến:
Trong vòng 5 năm sau vụ nổ bom nguyên tử tại Nhật, người ta nhận
thấy sự đột phát của nhiều loại bệnh ung thư, nhất là ung thư máu
(leukemia).
3. Siêu vi trùng (virus):