Vài nét về nguồn gốc người Tày ở Cao Bằng

Nguyễn Thị Hải<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 84(08): 17 - 22<br /> <br /> VÀI NÉT VỀ NGUỒN GỐC NGƯỜI TÀY Ở CAO BẰNG<br /> Nguyễn Thị Hải*<br /> Trường Đại học Sư phạm - ĐH Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Dân tộc Tày còn có tên gọi là “Tày Đeng” hoặc Thổ. Họ là cư dân sinh sống lâu đời ở khu vực<br /> miền núi phía Bắc nước ta, trong đó có Cao Bằng. Trải qua quá trình lịch sử, với nhiều biến động<br /> chính trị, bên cạnh những dòng họ Tày bản địa, lớp cư dân Tày mới đã xuất hiện. Trong Cao Bằng<br /> tạp chí nhật tập, Bế Huỳnh đã chia người Thổ (người Tày) thành bốn loại là Thổ ty (con cháu<br /> công thần triều Lê được phân phong thế tập cai quản ở đây), Phụ Đạo (người Tày bản địa được<br /> triều đình phong làm phụ đạo), Thổ trước (dân Tày bản địa) và Biến Thổ (người ở dưới đồng bằng<br /> hoặc đi việc vua, đi dạy học mà tới, dân tứ xứ đến buôn bán cùng con cháu bề tôi nhà Mạc, những<br /> người phò giúp Tây Sơn an trí ở đây …) [5, 2].<br /> Từ khoá: Dân tộc Tày, Cao Bằng, An Dương Vương, Văn hoá, Thổ ty<br /> <br /> NGƯỜI TÀY GỐC*<br /> Ngày nay, người Tày Cao Bằng còn lưu truyền<br /> câu chuyện truyền thuyết “Pú Luông Quân” - kể<br /> về cuộc sống nguyên thuỷ của người Tày cổ ở<br /> địa phương. Cao Bằng là nơi sinh sống của cặp<br /> trai gái đầu tiên Báo Luông (trai to) và Sao Cải<br /> (gái lớn), nói cách khác, đó là nơi phát tích của<br /> người Tày cổ. Họ gặp nhau, lấy nhau và chung<br /> sống trong Ngườm Ngả (tức Ngườm Bốc) –<br /> một hang cạn gần mỏ nước ở Bản Nưa, xã<br /> Hồng Việt, huyện Hòa An ngày nay. Trải qua<br /> quá trình lao động, họ đã tìm ra lửa, phát minh<br /> ra nghề nông trồng lúa nước, thuần dưỡng và<br /> chăn nuôi gia súc. Khi nông nghiệp phát triển,<br /> họ bắt đầu chuyển xuống ở gần những cánh<br /> đồng. Quá trình ấy gắn liền với những địa danh<br /> Tày cổ của Hòa An như Nà Đuốc, Nà Loòng,<br /> Nà Niền, Nà Mỏ, Vỏ Má, Lậu Pất, Khau Ma,<br /> Nà Vài, Nà Mò, Chông Mu …[7]. Đặc biệt, qua<br /> nghiên cứu địa danh cho thấy, trừ tên huyện, xã<br /> là âm Hán - Việt được hình thành trong giai<br /> đoạn lịch sử sau, thì toàn bộ tên xóm, bản, sông,<br /> suối, núi, đồi … đều là tiếng Tày. Điều đó<br /> chứng tỏ Cao Bằng là nơi cư trú lâu đời và liên<br /> tục của các tộc người thuộc nhóm ngôn ngữ<br /> Tày – Thái.<br /> Cốt lõi lịch sử của truyền thuyết “Pú Luông<br /> Quân” phần nào được chứng minh qua những<br /> thành tựu khảo cổ học ở Cao Bằng. Các nhà<br /> *<br /> <br /> khảo cổ đã tìm thấy ở Cao Bằng nhiều di tích<br /> thuộc thời đại đồ đá. Mặc dù chưa phát hiện<br /> được hiện vật của giai đoạn sơ kỳ đá cũ nhưng<br /> các nhà khảo cổ đã khẳng định ở Cao Bằng có<br /> trầm tích và hóa thạch thuộc giai đoạn trung kỳ<br /> Cánh tân ở Ngườm Phja Khóa (huyện Thạch<br /> An) và hang Phja Phủ (huyện Trùng Khánh).<br /> Tiếp đó là các di tích thuộc thời kỳ văn hóa Sơn<br /> Vi như Ngườm Xe, mái đá Bản Giã, mái đá<br /> Ngườm Càng, hang Ngườm Nhù (huyện Trùng<br /> Khánh), Ngườm Phà Kình, Pó Piúc (huyện Hòa<br /> An) …; rồi văn hóa Hòa Bình – Bắc Sơn như<br /> hang Ngườm Càng (Thông Nông), hang<br /> Ngườm Bốc (Hòa An). Tại Ngườm Bốc –<br /> tương truyền là nơi ở của hai vợ chồng Báo<br /> Luông và Sao Cải - các nhà khảo cổ học đào<br /> thám sát, thu được khối trầm tích Cácbonnat<br /> Canxi có chứa hóa thạch động vật, vỏ ốc suối<br /> khá lớn và 11 hiện vật bằng đá (4 công cụ chặt<br /> thô, 2 nạo cắt, 2 chày nghiền, 3 cuội nguyên<br /> liệu). Đây là một di tích cư trú của người<br /> nguyên thủy sống vào giai đoạn chuyển tiếp<br /> giữa thời đại đá cũ và đá mới, cách ngày nay<br /> khoảng 10.000 năm, tương đương với giai đoạn<br /> văn hóa Hòa Bình sớm [2, 79-80]. Ở hang Thần<br /> (Thông Nông), các nhà khảo cổ còn tìm thấy<br /> dấu vết của một di cốt không còn nguyên vẹn<br /> của người thời cổ. Sau khi phân tích lớp trầm<br /> tích, nội dung tầng văn hóa và nghi thức táng,<br /> nhà khảo cổ học Trình Năng Chung đã xếp<br /> hang Thần vào nền văn hóa Bắc Sơn có niên đại<br /> sơ kỳ đá mới [1, 83]. Những vết tích thời đại đá<br /> <br /> Tel: 0986938872; Email: nguyenthihai83@gmail.com<br /> <br /> 17<br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Thị Hải<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> ở khu vực này tuy còn rải rác nhưng cũng cho<br /> ta thấy sự phát triển liên tục của các nền văn<br /> hoá khảo cổ tại Cao Bằng… Mặc dù chưa tìm<br /> được tầng văn hóa nhưng rõ ràng, người nguyên<br /> thủy đã có mặt ở Cao Bằng và có thể xem giai<br /> đoạn “Pú Luông Quân” là giai đoạn xã hội thị<br /> tộc nguyên thủy của người Tày - Thái mà sử cũ<br /> gọi là bộ lạc Tây Âu.<br /> Vào giai đoạn hậu kỳ đá mới, sơ kỳ kim khí,<br /> công xã thị tộc dần tan rã, công xã nông thôn<br /> dần được hình thành. Truyền thuyết Cẩu chủa<br /> cheng vùa của đồng bào Tày Cao Bằng phản<br /> ánh một xã hội phụ hệ đang mạnh bước tới<br /> ngưỡng cửa văn minh, của sự hình thành nhà<br /> nước. “Nước Nam Cương” nằm ở phía Nam<br /> Trung Quốc và vùng đất Cao Bằng ngày nay,<br /> giáp với nước Văn Lang, do Thục Chế - cha của<br /> Thục Phán - làm vua, kinh đô đặt ở Nam Bình<br /> (tức Cao Bình thuộc xã Hưng Đạo, Hòa An<br /> hiện nay). Đó là một liên minh bộ lạc gồm<br /> mười mường, mỗi chúa cai quản một xứ nhưng<br /> lệ thuộc vào mường trung tâm của Thục Chế,<br /> cứ ba năm tiến cống một lần. Khi Thục Chế<br /> chết, Thục Phán còn nhỏ tuổi, các chúa mường<br /> kéo quân đến vây kinh thành đòi nhường ngôi.<br /> Thục Phán tổ chức cuộc thi tài giữa các chúa, ai<br /> thắng cuộc sẽ nhường ngôi cho. Bằng tài trí<br /> thông minh của mình, Thục Phán đã khéo tìm<br /> cách làm cho các chúa phải thua cuộc, giữ vững<br /> ngôi vị. “Nước Nam Cương” ngày càng cường<br /> thịnh, nhân lúc Văn Lang suy yếu đã đánh<br /> chiếm, lập lên nước Âu Lạc, đóng đô ở Cổ Loa<br /> [7]. Nhiều học giả còn hoài nghi về nguồn gốc<br /> của An Dương Vương Thục Phán nhưng đa số<br /> nghiêng về giả thuyết Thục Phán quê ở Cao<br /> Bằng và cho rằng ông là thủ lĩnh một liên minh<br /> bộ lạc người Tây Âu (người Tày cổ) ở vùng núi<br /> phía Bắc Việt Nam và Nam Quảng Tây (Trung<br /> Quốc), trong đó Cao Bằng là trung tâm. Nhân<br /> dân vùng Cổ Loa đến nay vẫn tương truyền<br /> rằng An Dương Vương là “một tù trưởng miền<br /> núi” và trong lễ hội đền Cổ Loa, lễ vật không<br /> thể thiếu ở Đền Thượng là bánh chưng tròn và<br /> dài, thường gọi là bánh chưng Tày [8, 508].<br /> Tuy vậy, chứng tích vật chất, tư liệu khảo cổ<br /> học ở Cao Bằng chưa ủng hộ cho quan điểm<br /> này. Hiện nay, các nhà khảo cổ mới phát hiện<br /> <br /> 84(08): 17 - 22<br /> <br /> một số hiện vật bằng đồng như mũi lao đồng tại<br /> Pò Tường (Hoàng Tung, Hòa An), trống đồng<br /> Bản Hóa (xã Dân Chủ, Hòa An) và những chiếc<br /> trống đồng Đông Sơn loại muộn phát hiện ngẫu<br /> nhiên ở khu vực Bảo Lạc, Trùng Khánh. Dù di<br /> vật đồng thau còn ít ỏi, song nó đã bước đầu<br /> khẳng định sự tồn tại của nền văn hóa này ở<br /> Cao Bằng.<br /> Sau khi nước Âu Lạc của An Dương Vương<br /> thất bại (năm 179 Trcn), nước ta rơi vào tay<br /> Triệu Đà, mở đầu thời kỳ Bắc thuộc trong lịch<br /> sử Việt Nam. Nhưng đối với miền đất trung tâm<br /> của “nước” Nam Cương cũ, phong kiến Trung<br /> Quốc không kiểm soát được trực tiếp, mà duy<br /> trì những châu “ki mi” (ràng buộc) do tù trưởng<br /> tự lập ở khu vực Cao Bằng. Từ thời Hán đến<br /> Lục triều, thư tịch Trung Quốc đều chép vùng<br /> này là của người Lý, Lão. Đến thời Đường (thế<br /> kỷ VI -IX), nhân dân vùng Tả Giang, Hữu<br /> Giang (tức là vùng Quảng Tây, Quảng Đông),<br /> vùng biên giới phía Bắc và Đông Bắc của Cao<br /> Bằng được gọi là Tây Nguyên Man, và cũng<br /> được gọi là người Lão. Các dòng họ có thế lực<br /> lớn cai quản vùng Cao Bằng lúc bấy giờ là họ<br /> Hoàng, Nùng, Chu, Vi ..., đều là họ của người<br /> Tày - Nùng. Theo Tân Đường thư, Tây Nguyên<br /> Man truyện, miền Hữu Giang thuộc phạm vi cai<br /> quản của họ Nùng. Theo đó, từ đầu thế kỷ IX,<br /> thế lực của họ Nùng ở Cao Bằng và miền Tả<br /> Giang rất mạnh, có các thủ lĩnh như Nùng Kim<br /> Ý, Nùng Kim Lặc, Nùng Kim Trừng, Nùng<br /> Trọng Vũ [11, 80]. Cao Bằng thực lục cho biết<br /> dòng họ Nùng là “người châu Quảng Uyên (nay<br /> là phủ Cao Bằng), nhà nối đời làm thủ lĩnh, có<br /> nhiều binh quyền, ở nước Việt từ đời Đường trở<br /> về đây, hùng cứ đất Quảng Nguyên, cùng với<br /> họ Hoàng, họ Chu thống lĩnh đến tám phần<br /> mười, mà họ Nùng lại hùng mạnh, cứ như tằm<br /> ăn rỗi, thôn tính dần dần hết”[3, 2]. Đến thế kỷ<br /> X, nhà Nam Hán phong Nùng Dân Phú làm thủ<br /> lĩnh mười châu ở Quảng Nguyên, sau đó nhà<br /> Tống phong chức Kiểm hiệu Tư không[10,<br /> 179]. Năm 1038, một nhà nước của tộc Nùng<br /> mang tên Trường Sinh đã ra đời do Nùng Tồn<br /> Phúc đứng đầu, đóng đô ở thành Nà Lữ (nay<br /> thuộc xã Hoàng Tung, Hòa An, Cao Bằng).<br /> Nhưng ngay sau đó, nhà nước này đã bị nhà Lý<br /> <br /> 18<br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Thị Hải<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> tiêu diệt. Năm 1041, con của Tồn Phúc là Nùng<br /> Trí Cao lập lại nước Đại Lịch ở châu Thảng Do<br /> và sau đó lại liên kết với những người đồng tộc<br /> vùng Tả Giang (Quảng Tây) lập ra nhà nước<br /> Thiên Nam, lấy hiệu là Cảnh Thụy, cai quản<br /> vùng Cao Bằng và một bộ phận miền Tây của<br /> Quảng Tây. Nùng Trí Cao đã tiến hành một<br /> cuộc chiến tranh chống lại nhà Tống, làm chủ<br /> một khu vực rộng lớn từ Ung Châu (nay là<br /> vùng Nam Ninh, Quảng Tây) đến Quảng Châu<br /> (Quảng Đông). Nhưng cuối cùng, vì lực lượng<br /> chênh lệch, lại bị kẹp giữa hai vương triều<br /> phong kiến lớn Tống và Lý nên cuộc trỗi dậy<br /> của tộc Nùng bị thất bại. Song cho đến nay, các<br /> tộc Tày Nùng ở Việt Bắc và Choang (Quảng<br /> Tây – Trung Quốc) đều coi Nùng Trí Cao là<br /> anh hùng dân tộc. Người Tày vùng Cao Bằng<br /> vẫn còn lưu truyền rộng rãi những truyền thuyết<br /> về ông. Họ lập đền thờ ông ở Quảng Uyên, Hà<br /> Quảng và lớn nhất là đền Kỳ Sầm (Hòa An).<br /> Những sự kiện lịch sử nêu trên, xét về mặt cộng<br /> đồng tộc người, đã đánh dấu bước phát triển<br /> mới của các bộ tộc ngôn ngữ Tày Thái xưa, ý<br /> thức tộc người được củng cố ngày càng vững<br /> chắc. Sau cuộc nổi dậy của Nùng Trí Cao, triều<br /> đình Lý (Việt Nam) và Tống (Trung Quốc) đều<br /> tăng cường kiểm soát chặt chẽ vùng biên giới.<br /> Từ đây, biên giới chính trị đã từng bước chia<br /> cắt và phân hóa tộc người, hình thành bộ phận<br /> Choang ở Trung Quốc và bộ phận Tày ở Việt<br /> Nam.<br /> “BIẾN THỔ” - MỘT HÀNH TRÌNH LỊCH SỬ<br /> Hiện tượng “biến thổ” là một ví dụ điển hình<br /> cho quá trình hòa hợp tộc người. Hiện tượng<br /> này gắn liền với quá trình phát triển của tộc<br /> người Tày cũng như quá trình lịch sử dân tộc.<br /> Một số nhóm người của các tộc người khác như<br /> người Kinh, người Nùng, người Hoa… vì một<br /> lý do nào đó đã tự nhận mình là tộc người Tày<br /> (tức Thổ). Họ ăn mặc và sinh hoạt văn hóa như<br /> người Tày nhưng vẫn giữ lại một số nét văn hóa<br /> của tộc người gốc.<br /> Người Tày Cao Bằng hiện nay có một lực<br /> lượng không nhỏ có nguồn gốc từ người Kinh.<br /> Quá trình “biến Thổ” diễn ra theo quá trình<br /> “Kinh già hoá Thổ”. Cao Bằng đã tiếp nhận<br /> <br /> 84(08): 17 - 22<br /> <br /> dòng người Kinh từ dưới xuôi lên từ rất sớm, có<br /> thể bắt đầu từ thế kỷ XI, với sự kiện vua quan<br /> nhà Lý đem quân lên dẹp “loạn” Nùng Tồn<br /> Phúc và Nùng Trí Cao. Sau khi vua Lý Thái<br /> Tông lên đánh dẹp Nùng Tồn Phúc có lẽ đã để<br /> lại một vài người thân tín ở đây để “chiêu an vỗ<br /> về dân chúng”. Hiện nay, chưa có tài liệu thư<br /> tịch nào nói đến sự xuất hiện của người Kinh ở<br /> Cao Bằng thời Lý, nhưng theo tư liệu dân gian<br /> thì Nàng Cầm - vợ của Nùng Trí Cao là người<br /> Kinh, con một vị quan họ Trần trong triều Lý<br /> [10, 18-19]. Sau này, anh ruột của bà tham gia<br /> trong cuộc tiến công của Nùng Trí Cao sang đất<br /> Tống, ông đã hi sinh trong trận đánh ở Tổng<br /> Quỷ, nay vẫn còn đền thờ ở xã Cách Linh,<br /> huyện Phục Hoà. Sau đó là sự xuất hiện của<br /> ngôi chùa Viên Minh (chùa Đà Quận) gắn liền<br /> với sự kiện vua Lý gả công chúa cho Hộ quốc<br /> tướng quân Dương Tự Minh đã chứng tỏ dấu<br /> vết của người Việt ở vùng đất này. Tuy nhiên,<br /> dấu ấn của người Việt ghi lại ở Cao Bằng thời<br /> Lý không nhiều, nhưng sự giao thoa văn hoá<br /> Tày - Việt đã bắt đầu diễn ra. Phải từ thế kỷ<br /> XV- XVI, dòng người Kinh từ dưới xuôi lên, ở<br /> lại sinh sống ngày càng đông. Một môtip chung<br /> là chàng trai người Việt, lấy cô gái Tày, con<br /> cháu lớn dần chịu ảnh hưởng của văn hóa,<br /> phong tục tập quán người Tày do mẹ truyền<br /> dạy. Lâu dần, họ tự nhận mình là người Tày.<br /> Hiện nay, gia phả của các dòng họ đều phản<br /> ánh hiện tượng này, nhất là 10 họ phiên thần<br /> (vốn là con cháu các công thần triều Lê, được<br /> điều lên trấn ải biên cương sau đó được phân<br /> phong thế tập cai quản địa phương và nối đời<br /> giữ đất Cao Bằng, vốn từ miền xuôi lên về sau<br /> đó Tày hóa). Đó là họ: Bế Nguyễn (tức dòng<br /> dõi công tộc của bản triều), Bế Kim, Hoàng Ích,<br /> Nông Công, Nông Trí, Nông Hữu, Nguyễn,<br /> Tống Đình, Lương Đình, Đàm Vũ. Sau này,<br /> nhà Nguyễn đã đổi làm thổ ty, bãi bỏ lệ thế tập<br /> cai quản, nhưng cho hưởng chế độ miễn trừ lao<br /> dịch. Con cháu đến tuổi có đơn xin làm việc thì<br /> chuẩn cho, cấp học bổng cho họ học tập nghề<br /> văn võ rồi tuỳ tài mà bổ dụng. Lệ này được áp<br /> dụng từ thời Lê Sơ đến nhà Nguyễn. Trong số<br /> các dòng họ Tày kể trên, có "ba họ phiên thần":<br /> Bế Nguyễn, Bế Kim, Hoàng Ích gốc tích là<br /> người tỉnh Thanh Hoá, từ đời Lê di cư đến đó<br /> <br /> 19<br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Thị Hải<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> [5, 2-4]. Ngoài những dòng họ phiên thần trên,<br /> còn nhiều người có nguồn gốc ở miền xuôi<br /> được vua cử lên Cao Bằng làm việc, hoặc đi<br /> dạy học, hoặc tìm đất sinh nhai, sau ở lại địa<br /> phương làm ăn với người Tày. Đặc biệt là con<br /> cháu của bề tôi nhà Mạc và những người phò<br /> giúp Tây Sơn hoặc dân tứ xứ tới buôn bán...<br /> Qua nhiều năm sinh sống tại địa phương trải<br /> mấy đời đều gọi là người biến thổ.<br /> Một ví dụ điển hình cho hiện tượng “Kinh già<br /> hóa thổ” là khu vực thành Nà Lữ (nay thuộc xã<br /> Hoàng Tung, huyện Hòa An, Cao Bằng), vốn là<br /> trung tâm kinh tế, văn hóa và chính trị của Cao<br /> Bằng trong thời gian dài (trước thế kỷ XVII).<br /> Sau 85 năm đóng đô ở Cao Bình - Nà Lữ, năm<br /> 1677, nhà Mạc bị quân Lê - Trịnh đánh bại.<br /> Con cháu nhà Mạc phải đổi họ và phần lớn<br /> chạy đi nơi khác sinh sống như dòng họ Ma,<br /> Mạc ở Minh Tâm (Nguyên Bình), họ Mông ở<br /> Đức Hồng, Phong Châu (huyện Trùng Khánh),<br /> họ Ma ở Chí Thảo (Quảng Uyên) ... Một bộ<br /> phận nhỏ con cháu nhà Mạc lấy họ mẹ là họ<br /> Phạm ở lại sinh sống tại Nà Lữ. Lớp cư dân<br /> mới được hình thành chủ yếu quan quân nhà Lê<br /> - Trịnh. Gia phả dòng họ Hoàng ở Lam Sơn<br /> (Hồng Việt) và Nà Lữ (Hoàng Tung) ghi rõ:<br /> “Nguồn gốc ông tổ nguyên là trí thức ở Gia<br /> Miêu trang, thuộc huyện Tống Sơn, phủ Hà<br /> Trung, trấn Thanh Hoa. Vào thời Lê triều, ông<br /> tổ đầu tiên của ta nhậm chức Quan trấn Vũ<br /> Định, được truyền đời thế tập mà cai quản. Về<br /> sau, nhân vì nhà Mạc, nhà Trịnh tranh giành<br /> nhau gây loạn, tổ tiên ta cụ Hoàng Triều Hoa,<br /> Hoàng Triều Ninh, phụng mệnh vua Lê lên Cao<br /> Bằng đánh dẹp nhà Mạc; đánh thắng được vua<br /> Lê phong đất ở Phúc Tăng làm Thái ấp, cho lấy<br /> dân 7 xã xung quanh vùng thái ấp làm binh<br /> đinh canh điền và phục dịch, vinh thăng tước<br /> Phúc Quận Công, chức Tổng trấn Cao Bằng. Cụ<br /> Hoa sáng nghiệp ở Phúc Tăng, cụ Ninh sáng<br /> nghiệp ở Nà Lữ”[4]. Cụ Hoàng Triều Ninh đã<br /> quản lĩnh đội quân ở lại Nà Lữ. Là những người<br /> lính, từng chiến đấu vào sinh ra tử nên tính cách<br /> của người dân Nà Lữ mạnh mẽ. Trong vùng<br /> Hòa An vẫn lưu truyền câu:<br /> <br /> 84(08): 17 - 22<br /> <br /> “Anh hùng Na Lữ, hay chữ Phúc Tăng”. Những<br /> người lính ấy đã dựng nhà, lấy vợ người Tày và<br /> sinh con đẻ cái. Từ đó hình thành những dòng<br /> họ Tày gốc Kinh như họ Nguyễn Trọng gốc ở<br /> Thanh Hóa; họ Bùi, Đàm, Nguyễn Khánh ở<br /> Nam Định … Vì “Kinh già hoá Thổ” nên họ<br /> thường dùng song ngữ Tày – Việt và dân quanh<br /> vùng vẫn gọi là “Keo pha Nà Lữ”.<br /> Ngày nay, khi nghiên cứu về hiện tượng, chúng<br /> tôi nhận thấy ba con đường chính hay gọi là ba<br /> nhóm người Việt đến Cao Bằng và trở thành<br /> người Tày (Thổ) là:<br /> Một là những quan chức người Việt được cử<br /> lên cai trị miền núi hoặc quân lính lên chinh<br /> chiến, đánh dẹp các cuộc nổi dậy ở miền núi<br /> sau phải lưu lại lâu dài. Họ mang theo vợ con,<br /> thân thuộc đi theo, chiêu dân lập ấp… sau đã<br /> Tày hóa. Một bộ phận có chức có quyền, được<br /> phong là Phiên thần (Thổ ty), cha truyền con<br /> nối cai trị địa phương.<br /> Hai là do nguyên nhân tranh chấp giữa các thế<br /> lực phong kiến, một số thế lực người Việt đã<br /> dựa vào miền núi để xây dựng lực lượng cát cứ,<br /> về sau suy vi, dư đảng phải đổi tên họ, sống hòa<br /> hợp với cư dân địa phương, tiêu biểu là thế lực<br /> nhà Mạc thế kỷ XVII. Đây là giai đoạn mà hiện<br /> tượng “Kinh già hóa Thổ” diễn ra mạnh mẽ<br /> nhất.<br /> Ba là lực lượng nhân dân miền xuôi do loạn lạc,<br /> tránh sự áp bức bóc lột nặng nề của phong kiến,<br /> hoặc đi sơ tán… lên miền núi kiếm ăn, buôn<br /> bán, dạy học… lâu dần đã trở thành một bộ<br /> phận cũng địa phương hóa. Đây là lực lượng<br /> không lớn nhưng diễn ra thường xuyên.<br /> Hiện nay, nhiều vùng ở Cao Bằng hiện tượng<br /> “Kinh Tày hóa Thổ” diễn ra khá đậm nét, tiêu<br /> biểu nhất là vùng thung lũng Hòa An. Theo Tài<br /> liệu điều tra thành lập Khu tự trị Việt Bắc của<br /> Ủy ban Dân tộc Trung ương năm 1955 thì thôn<br /> Phương Tiên, xã Dân Chủ (huyện Hòa An) có<br /> 40 gia đình trong số 149 gia đình đã Tày hóa 89 đời.<br /> Ngoài lực lượng người Kinh, người Tày ở Cao<br /> Bằng hiện nay còn có một bộ phận có nguồn<br /> gốc từ người Nùng, Ngạn, Hoa… Quá trình<br /> biến Thổ của các tộc người này diễn ra rải rác,<br /> <br /> 20<br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Nguyễn Thị Hải<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> không mạnh mẽ như tộc người Kinh. Trên thực<br /> tế, sau cuộc nổi dậy của Nùng Trí Cao (vào thế<br /> kỷ XI), nhiều người thuộc dòng họ Nùng đã<br /> chạy theo Nùng Trí Cao vào vùng Đặc Ma (Vân<br /> Nam, Trung Quốc) hoặc chạy trốn vào rừng<br /> hoặc đổi thành họ Nông để tránh sự truy sát của<br /> vương triều Tống. Có thể, từ tên gọi tộc họ đã<br /> chuyển hoá thành tộc danh để chỉ tộc người<br /> sinh sống trên địa bàn lãnh thổ họ Nùng trước<br /> kia (tức là Cao Bằng và một vài tỉnh Đông Bắc<br /> của nước ta). Sau sự biến Nùng Trí Cao, người<br /> Nùng đã hoà nhập vào cộng đồng Tày địa<br /> phương, trở thành những người Tày bản địa.<br /> Bởi hai tộc người Tày và Nùng có chung nguồn<br /> gốc lịch sử, chung hệ ngôn ngữ và có văn hoá<br /> về cơ bản giống nhau, nên rất dễ diễn ra quá<br /> trình cố kết tộc người. Tộc danh Nùng hiện nay<br /> là chỉ bộ phận người Choang ở các khu vực Tây<br /> và Tây Nam Quảng Tây, Trung Quốc như Bình<br /> Quả, Đô An, Mục Biên, Đức Bảo... và các vùng<br /> Đông Nam Vân Nam như Văn Sơn cùng một số<br /> vùng thuộc vùng biên giới Trung- Việt thuộc<br /> tỉnh Quảng Tây và Vân Nam. Tộc người này<br /> mới di cư vào nước ta khoảng 300 năm nay.<br /> Theo Cao Bằng tạp chí “ngoài người Nùng<br /> Mấn và Nùng Vảng là người bản địa vốn có,<br /> còn lại đều là loại hai ba trăm năm hoặc năm<br /> sáu mươi năm trước mới từ phương Bắc di cư<br /> xuống đây, ở lẫn lộn với người Thổ, người<br /> Nùng bản địa. Họ khai khẩn đất đai mà canh tác<br /> nộp thuế nên đều trở thành người Nùng bản<br /> địa”[5, 3]. Quá trình hòa hợp tộc người đó có<br /> thể diễn ra một cách tự nhiên, nhưng cũng có<br /> khi xuất phát từ những chính sách của nhà<br /> nước. Ví dụ, năm 1832, vua Minh Mệnh ra lệnh<br /> “đổi người Nùng Cao Bằng làm người Thổ.<br /> Trong dân 4 châu thuộc hạt Cao Bằng trước kia<br /> có chức được gọi là phụ đạo. Vua đã chuẩn cho<br /> các quan trong bộ bàn đổi gọi là người Nùng.<br /> Nhưng dân ấy cho rằng Nùng là người Trung<br /> Quốc xiêu giạt sang. Vậy xin cho tên khác để<br /> phân biệt. Quan tỉnh đem việc tâu lên. Vua bảo<br /> rằng: “Đấy cũng là một cơ hội biến người Di<br /> làm người Kinh, liền cho đổi gọi là người Thổ,<br /> vẫn phải nộp thuế bạc như cũ”[9, 448].<br /> Tộc người Tày là cư dân bản địa, đã sinh sống<br /> lâu đời ở vùng đất Cao Bằng cũng như một số<br /> tỉnh miền núi phía Bắc. Song do điều kiện<br /> khách quan và chủ quan, ở Cao Bằng đã xuất<br /> hiện lớp cư dân Tày hóa từ các tộc người khác<br /> <br /> 84(08): 17 - 22<br /> <br /> như Kinh, Nùng, Hoa … bên cạnh bộ phận Tày<br /> gốc. Trên thực tế cũng phải thừa nhận rằng sức<br /> mạnh của nền văn hóa bản địa, của tộc người có<br /> dân số đông nhất ở Cao Bằng đã tạo ra sức<br /> đồng hóa mạnh mẽ các tộc người khác trong<br /> vùng. “Kinh già hóa Thổ” đã trở thành một hiện<br /> tượng độc đáo và diễn ra trong nhiều thế kỷ,<br /> mạnh mẽ nhất là thế kỷ XVII –XVIII. Quá trình<br /> này đã tác động không nhỏ tới đời sống kinh tế,<br /> văn hóa của tộc người cũng như của địa<br /> phương. Bên cạnh những nét văn hóa đặc trưng<br /> của tộc người đã xuất hiện những nét văn hóa<br /> mới. Đó là sản phẩm của quá trình giao thoa<br /> văn hóa Tày – Việt như sự xuất hiện của các<br /> ngôi chùa ở Cao Bằng, sự ra đời của chữ Nôm<br /> Tày, điệu hát Then.... Cộng đồng Tày Cao Bằng<br /> ngày nay, không có sự phân chia thành người<br /> bản địa hay đồng hóa, cùng nhau xây dựng văn<br /> hóa bản địa của tộc người và quê hương.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> [1]. Trình Năng Chung, Hà Thị Quyết, Lý Thị Tiêu<br /> (2001), Phát hiện di tích thời đại đá ở Cao Bằng, trong<br /> Những phát hiện mới về khảo cổ học năm 2000, Viện<br /> Khảo cổ học, HN.<br /> [2]. Trình Năng Chung, Đào Quý Cảnh, Đàm Thị<br /> Ninh,(2004) Hang Ngườm Bốc (Cao Bằng), trong Những<br /> phát hiện mới về khảo cổ học năm 2003, Viện Khảo cổ<br /> học, HN.<br /> [3]. Nguyễn Hữu Cung (1810), Cao Bằng thực lục, bản dịch tại<br /> Thư viện tỉnh Cao Bằng, tr.2<br /> [4]. Hoàng đường tộc phả, do ông Hoàng Triều Ân ở Lam<br /> Sơn, xã Hồng Việt, huyện Hòa An cung cấp<br /> [5]. Bế Huỳnh, Cao Bằng tạp chí nhất tập, Tư liệu Viện dân<br /> tộc học, KH: TLD.271.<br /> [6]. Lã Văn Lô (1963), “Xung quanh vấn đề Thục Phán An<br /> Dương Vương hay là truyền thuyết "Cẩu chúa cheng vùa" của<br /> đồng bào Tày”, Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử, số 50.<br /> [7]. Lã Văn Lô, Lê Bình Sự, Lịch sử xã hội nguyên thủy<br /> của người Tày qua truyền thuyết “Pú Luông quân”, Tạp<br /> chí NCLS, số 65, năm 1964.<br /> [8]. Nguyễn Quang Ngọc, Vũ Văn Quân (Cb-2007), Địa<br /> chí Cổ Loa, Nxb Hà Nội.<br /> [9]. Quốc sử quán triều Nguyễn (2004), Đại Nam thực lục,<br /> tập III, Nxb GD, HN.<br /> [10]. Tỉnh uỷ Cao Bằng,Viện Sử học (1995), Nùng Trí Cao,<br /> Hội thảo khoa học, Nxb Hà Nội, HN.<br /> [11]. Trần Quốc Vượng, Đặng Nghiêm (1966), Vấn đề An<br /> Dương Vương và lịch sử dân tộc Tày ở Việt Nam, Thông báo<br /> khoa học Sử học, trường Đại học Tổng hợp, tập II.<br /> <br /> 21<br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br />