intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Vai trò của trường thi hương Gia Định đối với lịch sử dân tộc

Chia sẻ: ViJijen ViJijen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST
Báo xấu
25
lượt xem 2
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết góp phần làm rõ vai trò của trường thi Hương Gia Định đối với công cuộc xây dựng, phát triển văn hóa - xã hội và cuộc đấu tranh chống ngoại xâm. Từ đó, bài viết góp phần đánh giá khách quan, khoa học về vai trò của giáo dục khoa cử nho học đối với vùng đất Nam Bộ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Vai trò của trường thi hương Gia Định đối với lịch sử dân tộc

  1. TRƯỜNG ĐẠI HỌC SÀI GÒN SAIGON UNIVERSITY TẠP CHÍ KHOA HỌC SCIENTIFIC JOURNAL ĐẠI HỌC SÀI GÒN OF SAIGON UNIVERSITY Số 73 (01/2021) No. 73 (01/2021) Email: tcdhsg@sgu.edu.vn ; Website: http://sj.sgu.edu.vn/ VAI TRÒ CỦA TRƯỜNG THI HƯƠNG GIA ĐỊNH ĐỐI VỚI LỊCH SỬ DÂN TỘC The role of “thi Hương Gia Định” school in the national history ThS. Trần Khắc Huy Phòng Giáo dục và Đào tạo quận Tân Bình, TP.HCM TÓM TẮT Năm 1813, trường thi Hương Gia Định được thành lập và tổ chức khoa thi đầu tiên. Năm 1858, khoa thi hương cuối cùng của trường thi Hương được tổ chức tại Gia Định. Trong gần nửa thế kỉ tồn tại (1813- 1858), trường thi Hương Gia Định đã tuyển chọn được nhiều hiền tài và có những đóng góp quan trọng vào lịch sử dân tộc. Bài viết góp phần làm rõ vai trò của trường thi Hương Gia Định đối với công cuộc xây dựng, phát triển văn hóa - xã hội và cuộc đấu tranh chống ngoại xâm. Từ đó, bài viết góp phần đánh giá khách quan, khoa học về vai trò của giáo dục khoa cử nho học đối với vùng đất Nam Bộ. Từ khóa: Gia Định, hương cống, nho học, sinh đồ ABSTRACT In 1813, “thi Hương Gia Định” school was established and held the first examination. In 1858, the last examination of the “thi Hương Gia Định” school was organized. For near half a century of existence (1813-1858), “thi Hương Gia Định” school recruited many talented and righteous people and made important contributions to the national history. The article clarifies the role of “thi Hương Gia Định” school in the cultural and social construction and development as well as in the struggle against foreign aggression, thereby contributing to an objective and scientific assessment of the role of confucian education in the Southern region. Keywords: Gia Định, senior bachelor, confucianism, junior bachelor 1. Khái quát về trường thi Hương hình thành các trung tâm thi Hương như: Gia Định Hà Nội, Nam Định, Thanh Hóa, Nghệ An, Năm 1802, nhà Nguyễn chính thức Huế, Bình Định, Gia Định. Trong đó, được thành lập. Vua Gia Long đã bắt đầu trường thi Hương Gia Định là ngôi trường có những chính sách để khôi phục và phát duy nhất để tuyển chọn Hương cống, Sinh triển đất nước. Trong giáo dục, nhà đồ cho toàn khu vực Nam Bộ ngày nay. Nguyễn cũng rất chú trọng đến việc tuyển Theo tài liệu, trường thi Hương Gia chọn nhân tài để phục vụ cho sự phát triển Định nằm trên đất thôn Hòa Nghĩa, phía quốc gia. Từ năm 1807 đến 1918, nhà Tây thành Gia Định, có chu vi 193 trượng 6 Nguyễn đã tổ chức được 48 khoa thi. Trên thước (khoảng 850m), tường cao 4 thước 5 phạm vi lãnh thổ Việt Nam, nhà Nguyễn tấc (gần 2m). Theo bản đồ thành Gia Định, Email: huytk05@yahoo.com.vn 71
  2. SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 73 (01/2021) vị trí trường thi Gia Định tương ứng với bổ sung vào hàng ngũ Nho sĩ đỗ đạt của khu vực của Nhà văn hóa Thanh niên (số 4, quốc gia. Theo ghi chép của Quốc triều đường Phạm Ngọc Thạch, phường Bến hương khoa lục, chúng tôi thống kê danh Nghé, quận 1, TP.HCM) ngày nay. Trường sách có 260 Hương cống đỗ đạt từ trường thi Gia Định cứ ba năm tổ chức một kỳ thi thi Hương Gia Định. Xem bảng thống kê: gọi là thi Hương. Quy cách thi thời xưa phải qua 4 kỳ (hay còn gọi là 4 trường): kỳ đệ nhất thi kinh nghĩa; kỳ đệ nhị thi chiếu, chế, biểu; kỳ đệ tam thi thơ, phú; kỳ đệ tứ thi văn sách. Sĩ tử qua được 4 trường gọi là Hương cống (sau gọi là Cử nhân); qua được 3 trường gọi là Sanh đồ (sau gọi là Tú tài). Cả Hương cống và Sanh đồ đều được nhà nước tha thuế thân. Các vị đỗ Hương cống sẽ được ban áo mão và đãi yến tiệc gọi là Lộc minh yến (Hồ Tường, 2017). Từ khi thành lập, trường thi Hương Gia Định đã lần lượt tổ chức được nhiều khoa thi Hương và tuyển chọn nhiều Bản đồ Thành Gia Định Hương cống (Cử nhân), Sinh đồ (Tú tài) để Bảng 1. Số lượng Hương cống, cử nhân của trường thi Hương Gia Định STT Khoa thi Số lượng STT Khoa thi Số lượng 1 1813 8 11 1842 16 2 1819 12 12 1843 16 3 1821 16 13 1846 18 4 1825 15 14 1847 20 5 1828 16 15 1848 20 6 1831 10 16 1849 17 7 1835 9 17 1852 13 8 1837 11 18 1855 13 9 1840 6 19 1858 9 10 1841 15 Tổng 260 Nguồn: Cao Xuân Dục (1993), Quốc triều Hương khoa lục, NXB TP. HCM 72
  3. TRẦN KHẮC HUY TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN Trong 260 Hương cống thì chỉ duy nhất 2. Những đóng góp của trường thi Lương Khê Phan Thanh Giản là đạt được học Hương Gia Định vị Tiến sĩ. Tuy số người đỗ tiến sĩ không 2.1. Tuyển chọn hiền tài cho đội ngũ nhiều nhưng lực lượng Nho sĩ đỗ đạt từ quan lại nhà nước trường thi Hương Gia Định đã có nhiều đóng Theo những số liệu khảo cứu, trong số góp quan trọng vào quá trình tồn tại và phát 260 Hương cống thi đỗ từ trường thi triển của Việt Nam dưới triều Nguyễn. Hương Gia Định thì có đến 152 người giữ những chức vụ do triều đình bổ nhiệm. Xem bảng số liệu sau: Bảng 2. Chức vụ do Hương cống trường thi Gia Định đảm nhiệm Chức vụ Số lượng Chức vụ Số lượng An phủ sứ 2 Ngự sử 7 Án sát 18 Phó đô ngự sử 1 Biện lý 2 Phủ doãn 1 Bố chánh 14 Phủ thừa 4 Binh bị 1 Tham tri bộ Lễ 2 Chưởng ấn 1 Tham tri bộ Hộ 1 Doanh điền sứ 1 Tham tri bộ Hình 1 Đốc học 5 Thiêm sự 1 Đông các điện Đại học sĩ 1 Thông phán 1 Giáo thụ 9 Tổng đốc 3 Kiểm thảo 1 Thị lang bộ Binh 1 Kinh lịch 2 Thị lang bộ Hộ 2 Lang trung 1 Tri huyện 32 Hải phòng sứ 1 Tri phủ 20 Hộ đốc 2 Tuần phủ 9 Huấn đạo 3 Thượng thư bộ Hình 2 Tổng cộng 152 Nguồn: Cao Xuân Dục (1993), Quốc triều Hương khoa lục, NXB TP.HCM Qua Bảng 2, số lượng người đỗ đạt từ 152/260 (chiếm 58,4%). Trong đó, một số trường thi Hương Gia Định giữ những người từng giữ những chức vụ cao trong bộ chức vụ trong triều đình đạt tỷ lệ khá cao máy nhà nước như Trương Hảo Hiệp (thủ 73
  4. SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 73 (01/2021) khoa) sau làm quan tới chức Tuần phủ thi Hương Gia Định không chỉ thể hiện tại Lạng Sơn - Cao Bằng; Đặng Văn Nguyên chốn quan trường, mà họ còn là những nhà (đỗ thứ 2) làm quan tới Hiệp trấn Sơn văn thơ, nhà văn, những thầy giáo tài Nam; Trương Minh Giảng (đỗ thứ 4) làm năng hay những kẻ sĩ nặng lòng với dân quan tới Đông Các đại học sĩ, Nam Kỳ với nước. kinh lược sứ, Trấn Tây tướng quân; Trên phương diện văn hóa, tên tuổi Nguyễn Công Hoán (đỗ thứ 7) làm quan của các Nho sĩ xuất thân từ trường thi tới Thượng thư Bộ Hình; Hồ Bảo Hựu (đỗ Hương Gia Định được biết đến nhiều qua thứ 9) làm quan tới Tổng đốc Bình Định - Bạch Mai Thi xã với sự tham gia của nhiều Phú Yên; Chu Kế Thiện (đỗ thứ 11) cũng văn nhân như Trương Hảo Hiệp, Phan làm tới chức Lang trung Bộ Hình, v.v. Hiển Đạo, Nguyễn Đình Chiểu, Bùi Hữu Trong những Hương cống, cử nhân của Nghĩa, Huỳnh Mẫn Đạt, Phan Văn Trị, Tôn trường thi Hương Gia Định, vẫn còn rất Thọ Tường, v.v. Các văn nhân đã có những nhiều người vừa có tài, vừa có đức và có đóng góp quan trọng làm phong phú thêm nhiều đóng góp quan trọng vào sự phát kho tàng văn học, nghệ thuật của vùng đất triển của đất nước mà tên tuổi vẫn còn lưu và con người Nam Bộ. Bên cạnh đó, còn danh muôn thuở như Trương Minh Giảng, rất nhiều bậc văn nhân nổi tiếng xuất thân Nguyễn Thông, v.v. Có thể nói, những từ trường thi Hương Gia Định như: người đỗ đạt từ trường thi Hương Gia Định Phan Thanh Giản (1796 - 1867) hiệu dù giữ những chức quan trông coi địa hạt là Lương Khê và Ước phụ, quê làng Bảo hay các chức quan nắm giữ trọng trách Thạnh, huyện Bảo An, tỉnh Vĩnh Long. trong triều đình thì họ đều đem hết sức Ông đỗ Cử nhân năm 1825 tại trường thi mình cống hiến cho sự nghiệp xây dựng Hương Gia Định, năm sau (1826) đỗ Đệ đất nước và gìn giữ nền độc lập quốc gia. Tam Giáp đồng Tiến sĩ Xuất thân, là Tiến Cống hiến của các Nho sĩ đỗ đạt từ trường sĩ khai khoa và duy nhất của đất Nam Kỳ. thi Hương Gia Định vẫn còn trong lòng đất Phan Thanh Giản làm quan nhà Nguyễn và người Nam Bộ nói riêng và cả nước nói qua ba triều Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự chung. Đức, đảm nhiệm nhiều chức vụ quan trọng 2.2. Tuyển chọn hiền tài để phát triển như Hàn lâm viện Biên tu, sau được thăng văn hóa – giáo dục ở Nam Bộ làm Lang trung ở bộ Hình, Tham Hiệp ở Sự thành công, đỗ đạt từ các kì thi Quảng Bình, Phủ Doãn của phủ Thừa hương tại Gia Định là tiền đề quan trọng để Thiên (1829), Thị Lang các bộ, Thượng các Nho sĩ đất Gia Định cống hiến cho sự thư bộ Hình sung Cơ mật viện đại thần phát triển chung của đất nước. Bên cạnh (1847)… được chuyển đi phụ trách ở nhiều những người tài giỏi nắm quyền và tham nơi như Nghệ An, Thừa Thiên, Ninh Bình, gia vào bộ máy cai trị của triều đình, chúng Quảng Nam, Gia Định, v.v. Trong sự ta không khó để nhận ra những tấm gương nghiệp văn chương, Phan Thanh Giản để tiêu biểu, học rộng tài cao và đóng góp lại nhiều công trình nghiên cứu quan trọng. quan trọng vào những thành tựu văn hóa – Ông để lại chừng 10 bộ sách, phần nhiều giáo dục của vùng đất Nam Bộ xưa. Tài viết bằng chữ Hán. Những năm đi thi hội, năng của các bậc Nho sĩ đỗ đạt từ trường ông có làm tập thơ Du kinh. Thời gian đi 74
  5. TRẦN KHẮC HUY TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN sứ sang Trung Quốc, ông sáng tác tập Kim Phan Văn Trị xông xáo tiến lên đánh địch đài (1832). Khi đi sứ sang Pháp để thương như một dũng sĩ. Ngòi bút trong tay ông lượng chuộc lại ba tỉnh miền Đông, ông trở thành ngọn giáo, nhằm thẳng vào bọn viết Sứ trình nhật ký (1863). Hầu hết các bán nước, đánh rất trúng, rất đau, khiến đối sáng tác của Phan Thanh Giản sau này phương không cựa được” (Nguyễn Khắc được tập hợp lại trong bộ sách Lương Khê Thuần, Nguyễn Quảng Tuân, 2001, tr.12). thi thảo (in 1876) có 103 bài, bao gồm Ông xứng đáng đứng trong hàng ngũ nhiều thể loại văn học. Ngoài ra, ông còn những nhà thơ tiêu biểu cho khuynh hướng soạn chung các quyển Minh Mệnh chính văn học yêu nước chống xâm lược thời yếu (1837) và Khâm định Việt sử Thông cận đại. giám cương mục (1853), v.v. Trong suốt Nguyễn Thông (1827-1884) thi đậu Cử quá trình làm quan, cuộc đời và sự nghiệp nhân trường thi Hương Gia Định (năm của ông diễn ra trong bối cảnh phức tạp và 1849) và được triều đình bổ làm chức đầy biến động của lịch sử dân tộc. Nhưng Huấn đạo huyện Phú Phong tỉnh An Giang. trong bất kì hoàn cảnh nào, ông vẫn luôn Năm 1856, Nguyễn Thông được triệu về tận tâm, tận lực với đất nước, vẫn xứng kinh đô Huế để làm việc ở Nội các. Từ danh người trí thức tiêu biểu vùng đất Nam năm 1869 đến 1871, ông giữ chức Bố Kì (Nhiều tác giả, 2006). chánh Quảng Ngãi. Sau đó là các chức vụ Phan Văn Trị (1830 - 1910), ông đỗ như Hàn Lâm Viện Tu soạn, Hàn Lâm Cử nhân khoa Kỷ Dậu (1849) tại trường thi Viện trước tác và Tư nghiệp Quốc Tử. Hương Gia Định. Trong sự nghiệp văn Năm 1877, ông về làm Doanh điền sứ Bình chương, những sáng tác của Phan Văn Trị Thuận. Năm 1881, Nguyễn Thông được bổ phần lớn là những bài thơ vịnh cảnh, vịnh làm Phó sứ điển nông kiêm Đốc học tỉnh vật nhưng hàm chứa những tâm sự, hoài Bình Thuận (Hồ Sĩ Hiệp, Hoài Anh, 1990, bão, chí hướng sâu xa, phê phán bọn thống tr.105). Nguyễn Thông được nhắc đến trị bất tài, dốt nát, hám danh lợi như nhiều với những đóng góp trong việc biên Cái cối xay, Con mèo, Con rận, Con cào soạn tập sách nhỏ về thủy lợi ở Quảng cào, Con cóc, Hột lúa, v.v. Khi đất nước Ngãi (Nghĩa Châu thủy lợi tiểu sách tự), rơi vào vòng nô lệ, Phan Văn Trị đã dùng Bài ký về kinh Vĩnh Lợi (Vĩnh Lợi cừ ký), ngòi bút của mình trong cuộc đấu tranh Sớ trình bày về thủy lợi và việc trồng cây chống kẻ thù. Ông nổi tiếng trong cuộc bút (Trần thủy lợi tài thụ nghi sớ), v.v. Trong chiến chống Tôn Thọ Tường (1825-1877), thơ văn, Nguyễn Thông để lại các tác phẩm một tên tay sai của giặc Pháp, dù trước đây bằng chữ Hán, được thu thập trong các hai người là bạn thơ trong nhóm Bạch Mai sách: Ngọa du sào thi tập, Đôn Am thi tập, Thi xã. Trong cuộc họa thơ này, Phan Văn Kỳ Xuyên văn sao, v.v. Đặc biệt là các áng Trị đã lôi cuốn được đông đảo sĩ phu Nam văn xuôi viết về các nhân vật lịch sử nổi Kỳ vào cuộc như Bùi Hữu Nghĩa, Huỳnh tiếng như truyện Phan Văn Đạt, truyện Mẫn Đạt, v.v. Thơ của Phan Văn Trị cho Trương Định, truyện Hồ Huấn Nghiệp… thấy một tinh thần tự hào lạc quan, một khí đều là những áng văn yêu nước, giàu tính phách hiếm có và một trách nhiệm lớn lao chiến đấu và tính thời sự, ca ngợi tinh thần đối với dân tộc. “Sau Nguyễn Đình Chiểu, chống Pháp và khí tiết lẫm liệt của các sĩ 75
  6. SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 73 (01/2021) phu yêu nước Nam Kỳ. Không chỉ khẳng dân như Nguyễn Thông - người được nhiều định tài năng trên lĩnh vực thơ văn, chí sĩ nổi tiếng đến thọ giáo như Phan Bội Nguyễn Thông còn là một nhà sử học có Châu, Phan Chu Trinh, Huỳnh Thúc tài. Năm 1876, ông tham gia phúc kiểm bộ Kháng, Nguyễn Thượng Hiền, v.v. Đặc Khâm định Việt sử thông giám cương mục, biệt, Nguyễn Đình Chiểu, người thầy chỉ soạn Việt sử cương giám khảo lược. Tuy đỗ Tú tài ở trường thi Gia Định nhưng có còn một số hạn chế về mặt tư tưởng nhưng rất nhiều học trò theo học khi ông mở lớp với những cống hiến của mình, Nguyễn dạy ở Sài Gòn, Cần Giuộc, Bến Tre. Thông xứng đáng là một nho sĩ trí thức Nguyễn Đình Chiểu là hình tượng của ba được người đời trân trọng (Ca Văn Thỉnh, con người đáng quý: nhà giáo – nhà thơ – Bảo Định Giang, 2002). thầy thuốc. Nguyễn Đình Chiểu (1822 – 1888) Có thể thấy, trong lĩnh vực văn hóa tham dự kì thi Hương năm 1843 tại trường giáo dục, trường thi Hương Gia Định đã thi Gia Định và đỗ Tú Tài. Phẫn uất trước tuyển chọn ra những người con ưu tú của hành động cướp nước dã man của giặc đất Nam Kỳ lục tỉnh. Những danh nhân Pháp, đau xót trước cảnh nhân dân chạy lịch sử, văn hóa giáo dục như Nguyễn loạn tan tác, Nguyễn Đình Chiểu viết Thông, Nguyễn Đình Chiểu… cùng rất “Chạy giặc”. Cảm kích trước hành động hi nhiều Nho sĩ khác mãi là niềm tự hào của sinh vì nước của nghĩa quân trong trận Cần nền Nho học Nam Kỳ. Trong tiến trình tồn Giuộc, ông viết bài “Văn tế nghĩa sĩ Cần tại và phát triển của nhà Nguyễn, những Giuộc” - một áng văn yêu nước bất hủ bậc Nho học đỗ đạt xuất thân từ trường thi trong lịch sử văn học Việt Nam. Lần đầu Hương Gia Định đã có những vai trò quan tiên trong lịch sử văn học nước nhà, hình trọng. Không những thế, trong công cuộc ảnh người nông dân được thể hiện lên chống ngoại xâm, bảo vệ biên thùy, họ những phẩm chất vốn có của họ, với tinh cũng là những người đi đầu và góp phần thần và ý chí chiến đấu quật cường. Có thể bảo vệ vẹn toàn chủ quyền đất nước. nói, với “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc”, 2.3. Tuyển chọn hiền tài để bảo vệ Nguyễn Đình Chiểu đã tạo dựng nên một chủ quyền, an ninh quốc gia tượng đài sừng sững về hình ảnh người Dưới triều Nguyễn, Việt Nam luôn nông dân Nam Bộ thời kỳ đầu chống Pháp phải đối mặt với những thách thức, nguy - xứng đáng với vị trí lá cờ đầu trong nền cơ xâm lược từ bên ngoài. Vì thế, những văn tế Việt Nam. Nguyễn Đình Chiểu cũng Hương cống, Cử nhân đỗ đạt từ trường thi là tác giả của tác phẩm Lục Vân Tiên, Ngư Hương Gia Định đã có những đóng góp Tiều y thuật vấn đáp và rất nhiều tác phẩm quan trọng, thậm chí cả tính mạng của nổi tiếng khác. Ông còn là một thầy thuốc mình để bảo vệ vẹn toàn chủ quyền đất lớn. Cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn nước. Tiêu biểu là cuộc kháng chiến chống Đình Chiểu xứng đáng được tôn vinh là ngoại xâm bảo vệ biên giới Tây Nam của nhà văn hóa lớn của dân tộc ở cuối thế kỷ tổ quốc và cuộc kháng chiến chống Pháp XIX. xâm lược. Trong công cuộc bình định vùng Ở lĩnh vực giáo dục, nhiều Nho sĩ đã đất Gia Định và chống lại các cuộc xâm trở thành những thầy giáo rất gần gũi với lược của quân Xiêm ở vùng Tây Nam. 76
  7. TRẦN KHẮC HUY TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN Chúng ta thấy nổi bật nhất là vai trò của Đức cũng là người từ trường thi Hương Trương Minh Giảng cùng một số Hương Gia Định và có những đóng góp quan trọng cống, Cử nhân khác vốn đỗ đạt từ trường trong việc đánh Xiêm. Lê Văn Đức (1793 - thi Hương Gia Định. 1842) đậu Cử nhân khoa thi năm 1813 - Trương Minh Giảng (? - 1841) đỗ Cử năm thi đầu tiên của trường thi Hương Gia nhân năm Kỷ Mão (1819), được bổ chức Định, được bổ làm tri huyện Tri Viễn. Năm Tư vụ, dần thăng tới Lang trung bộ Binh, 1822, được triệu về Huế làm Lang trung bộ rồi đổi sang bộ Hình. Năm 1829, ông thăng Công, sau đó trải qua các chức như Thiêm chức Tham tri, được phái vào công cán ở sự, Ký lục trấn Bình Hòa sung Giám thi Gia Định. Sau khi đổi về kinh, ông làm Tả trường Nam Định, Hữu thị lang bộ Công, tham tri bộ Hộ, không lâu sau được thăng bộ Binh. Ít lâu sau, Lê Văn Đức được đổi lên Thượng thư bộ Hộ, kiêm quản Khâm làm Tổng đốc Định Yên rồi triệu về kinh thiên giám. Trương Minh Giảng là một sung Cơ mật viện đại thần, lĩnh chức người văn võ song toàn khi bình định và Thượng thư Bộ Công, kiêm Bộ Lại và công giữ vững được biên thùy phía Đông Nam việc ở Quốc Tử. Năm 1840, ông được tổ quốc. Năm 1833, vùng đất Gia Định phong hàm Thượng Thư, sung làm Trấn diễn ra sự biến “cuộc nổi dậy của Lê Văn Tây khâm sai đại thần. Tháng 8/1840, Lê Khôi”, Trương Minh Giảng được sung Văn Đức cùng Trương Minh Giảng dẫn chức Tham tán quân vụ, cùng Phan Văn quân đi đánh đuổi quân Xiêm La và trấn áp Thúy đem quân đánh dẹp được cuộc nổi các cuộc nổi dậy của người Chân Lạp. dậy của Lê Văn Khôi. Không những thế, Năm 1842, quân Xiêm La lại sang xâm lấn khi Lê Văn Khôi bại trận, chạy sang cầu vùng biên giới Châu Đốc, Hà Tiên, Lê Văn viện quân Xiêm. Quân Xiêm do các tướng Đức liền được thăng Hiệp biện Đại học sĩ Chao Phraya Bodin và PhraKlang chỉ huy, cùng các tướng ở các quân thứ lo việc tiến vào xâm phạm lãnh thổ Đại Nam. chống quân Xiêm La xâm chiếm và ngăn Trương Minh Giảng cùng Nguyễn Xuân chặn những cuộc nổi loạn ở vùng biên giới chỉ huy quân đội đẩy lui được quân Xiêm Châu Đốc, Hà Tiên. Quân xâm lược bại ra khỏi bờ cõi. Trương Minh Giảng được trận, quân nổi dậy bị dẹp tan, ông được tấn phong tước “Bình Thành Nam”. Trên triệu về Huế nhận thưởng. Tháng 11/1842, đà thắng lợi, ông cùng Nguyễn Văn Lê Văn Đức được cử làm Kinh lược đại Năng đánh đuổi quân Xiêm, giúp Chân thần để đi xem xét việc quân ở 6 tỉnh Nam Lạp thu phục lại thành Nam Vang, được Kỳ. Trên đường đi làm Kinh lược ở Nam gia phong tước Bình Thành Bá, sau đó, Kỳ, ông mất tại Quảng Nam. được phong hàm Hiệp biện đại học sĩ, lãnh Huỳnh Mẫn Đạt (1807 - 1883), đỗ Cử chức Tổng đốc An Giang. Không lâu sau, nhân khoa Tân Mão (1831) tại trường thi ông lại được phong hàm Đông các đại học Hương Gia Định, được bổ nhiệm chức Án sĩ, kiêm chức Bảo hộ Cao Miên. Năm 1838, sát tỉnh Định Tường, sau đó thăng lên chức khi triều đình dựng bia võ công, tên ông Tuần phủ Hà Tiên. Tháng 9/1840, ông được khắc hàng đầu đặt trong Võ miếu nhận lệnh đến Định Tường tra xét việc Bố Huế. chánh Nguyễn Đắc Trí bị thua trong trận Cùng với Trương Minh Giảng, Lê Văn giao tranh với nhóm nổi dậy. Nguyễn Đắc 77
  8. SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 73 (01/2021) Trí bị giáng làm lính, ông được nhà vua sang Hà Tiên, Châu Đốc. Khí thế cuộc chuẩn cho lưu lại quân thứ, để lo việc trị khởi nghĩa ngày càng mạnh, Pháp hoảng sợ an. Một lần giao chiến tại nhánh sông Tân và tìm cách đối phó. Năm 1875, trong một Trạch, tuy lập được công, nhưng ông bị trận chiến đấu, Nguyễn Hữu Huân bị bắt trúng thương. Về Định Tường điều trị một giam tại Mĩ Tho. Sau nhiều lần dụ dỗ, mua tháng, ông lại lên đường đến Hà Tiên nhận chuộc, biết không thể làm lung lạc được ý chức quyền Thự án sát Hà Tiên và quyền chí của ông, ngày 19/5/1875, Nguyễn Hữu Tuần phủ Quan Phòng. Năm 1842, quân Huân bị Pháp xử giết. Nguyễn Hữu Huân Xiêm La do tướng Ô Thiệt Vương cầm đầu được đánh giá là một trong những lãnh tụ đến cướp phá Hà Tiên. Ông cùng với các lớn của phong trào khởi nghĩa chống Pháp quan lại khác, chỉ huy quân chống cự mãnh ở Nam Kỳ nửa sau thế kỉ XIX (Phạm liệt. Sau khi đẩy lui được quân Xiêm La, Thiều, Cao Tự Thanh, Lê Minh Đức, Huỳnh Mẫn Đạt được vua Thiệu Trị ban 2001). Cuộc đời chiến đấu kiên cường bất khen và cho thụ chức Viên ngoại lang. khuất của ông là một tấm gương sáng về Tháng 6/1844, ông được thăng Thự bố tinh thần yêu nước căm thù giặc sâu sắc, về chánh sứ tỉnh Hà Tiên. Tháng Giêng năm ý chí chiến đấu hi sinh vì độc lập dân tộc. 1851, ông được thăng quyền Chưởng tuần Cùng với Nguyễn Hữu Huân, Bùi Hữu phủ Hà Tiên. Nghĩa cũng anh dũng cùng nhân dân đứng Như vậy, vùng biên giới Tây Nam tổ lên chống Pháp. Bùi Hữu Nghĩa (1807 - quốc thường xuyên bị quân Xiêm xâm 1872) đậu giải nguyên tại trường thi Gia lược. Những Hương cống, Cử nhân xuất Định (năm 1835), được bổ làm Tri huyện thân từ trường thi Hương Gia Định đã luôn Trà Vang (Trà Vinh) thuộc tỉnh Vĩnh tiên phong trong công cuộc chống lại sự Long. Tại đây, ông đã bảo vệ quyền lợi của xâm lấn của quân Xiêm, giữ yên bờ cõi bà con người Khmer trong một vụ tranh Tây Nam của Tổ quốc. Không những thế, chấp với một số người Hoa nên bị bắt giam khi thực dân Pháp xâm lược Việt Nam, vào ngục. Dù được vua Tự Đức tha tội nhân dân Nam Kỳ cùng với một số Hương chết, song ông phải chịu “quân tiền hiệu cống, Cử nhân tiêu biểu đã anh dũng tiến lực”, phải làm lính ở Vĩnh Thông (Châu hành cuộc kháng chiến chống Pháp. Đốc) với nhiệm vụ dẹp các cuộc “nổi dậy Nguyễn Hữu Huân (1841 - 1875), đỗ của người dân tộc thiểu số”. Để tránh đổ Thủ khoa trong kỳ thi Hương tại trường thi máu vô ích, Bùi Hữu Nghĩa chú trọng Gia Định năm 1852, được bổ làm chức thuyết phục nhân tâm hơn là tàn sát. Điều Giáo thụ tại huyện Kiến Hưng, tỉnh Định này đã giúp cho ông cùng một số quân Tường. Khi Pháp nổ súng xâm lược, ông triều đình thoát chết khi người dân tộc đã liên kết với các sĩ phu yêu nước như Võ thiểu số tập kích đồn, bắt các quan quân. Duy Dương, Trương Định, Âu Dương Năm 1862, khi triều đình ký hòa ước Lân… đứng lên khởi nghĩa. Nguyễn Hữu Nhâm Tuất, cắt ba tỉnh miền Đông Nam Huân được Trương Định cử làm phó quản Kỳ cho Pháp, ông bất mãn xin từ quan, về đạo, chỉ huy nghĩa quân đánh Pháp ở Mĩ lại Bình Thủy (Cần Thơ) mở trường dạy Quý, Tam Bình, Cai Lậy thuộc tỉnh Mĩ học, bốc thuốc, làm thơ, soạn tuồng và giao Tho, sau đó mở rộng địa bàn hoạt động du với những bè bạn đồng chí hướng của 78
  9. TRẦN KHẮC HUY TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN mình như Nguyễn Đình Chiểu, Phan Văn phu Nam Kỳ không chịu hợp tác, đã tị Trị, Phan Tôn, Phan Liêm, Đỗ Thừa địa1 tại Bình Thuận để ẩn náu. Tại đây, Luông, Đỗ Thừa Tự, v.v. Dù đã từ quan, ông tiếp tục vận động nhân dân tích cực Bùi Hữu Nghĩa vẫn đau đáu tấm lòng với sản xuất, xây dựng lực lượng, chuẩn bị dân với nước, nên ngoài việc dạy học, ông kháng chiến. Cuối năm 1867, Nguyễn bí mật tham gia nhóm Văn thân do Thủ Thông được bổ làm Án sát tỉnh Khánh khoa Huân lãnh đạo chống thực dân. Khi Hòa. Năm 1870, Nguyễn Thông được cử cuộc khởi nghĩa bị đàn áp, ông bị giặc bắt làm biện lý bộ Hình, rồi làm Bố chánh tỉnh giam vào nhà tù Vĩnh Long (1868), về sau Quảng Ngãi. Ông đã làm được nhiều việc mới được tha (Bảo Định Giang, 2000). có ích cho nhân dân, nhất là công tác thủy Trần Thiện Chánh (1822 - 1874), đỗ lợi. Năm 1877, ông xin về làm Dinh điền Cử nhân trường thi Hương Gia Định năm sứ ở Bình Thuận. Năm 1880, Nguyễn 1842, sau đó được bổ làm Huấn đạo Long Thông được cử làm Phó sứ điền nông kiêm Xuyên, được thăng lên chức Tri huyện. Đốc học tỉnh Bình Thuận. Ông mất ở Bình Ông là một trong những người tham gia Thuận khi 58 tuổi. chống Pháp đầu tiên, cũng là một nhà thơ Như vậy, cuộc kháng chiến chống lại yêu nước của đất Gia Định. Năm 1859, những âm mưu xâm lược của quân Xiêm thành Gia Định bị thất thủ, Trần Thiện và thực dân Pháp trong thế kỉ XIX có sự Chánh cùng suất đội Lê Huy tập hợp được xuất hiện và đóng góp quan trọng của các hơn 5.800 người trai tráng khỏe mạnh hộ Nho sĩ đỗ đạt từ trường thi Hương Gia vệ cho đô đốc Trần Trí rút lui khỏi thành, Định. Những Hương cống, Cử nhân này về trụ sở Tây Thái (Hồ Sĩ Hiệp, Hoài Anh, đều là những người tài đức vẹn toàn. Trong 1990, tr.95). đời thường, họ có thể là những nhà văn, Ngoài ra, một nhân vật văn võ song nhà thơ, nhà giáo dục với những đóng góp toàn, vừa có nhiều đóng góp về văn hóa quan trọng cho xã hội. Khi đất nước lâm giáo dục, vừa cùng nhân dân chống Pháp nguy, họ là những dũng tướng tài ba, đi xâm lược là Nguyễn Thông. Nguyễn Thông đầu trong cuộc chiến chống ngoại xâm. (1827 - 1884) không chỉ là một nhà thơ yêu Mặc dù cuộc kháng Pháp của nhà Nguyễn nước mà còn là một tấm gương lớn về tinh thất bại, Nam Kỳ trở thành thuộc địa của thần và ý chí quyết tâm chống giặc, hi sinh Pháp nhưng những đóng góp của các thân mình vì đất nước. Khi thực dân Pháp Hương cống, Cử nhân trưởng thành từ xâm lược Nam Kỳ, ông được cử làm tham trường thi Hương Gia Định vẫn còn mãi in mưu cho Tôn Thất Hiệp. Sau đó, ông giữ dấu trong dòng chảy của lịch sử dân tộc và chức Phó đề đốc cùng Trương Định chống sống mãi trong lòng nhân dân miền Nam. giặc. Từ năm 1863, ông trở về Vĩnh 3. Kết luận Long giữ chức Đốc học. Trong thời gian Trường thi Hương Gia Định được này, Nguyễn Thông đã bí mật liên lạc thành lập không phải sớm nhất dưới triều với các sĩ phu yêu nước ở các tỉnh miền Nguyễn nhưng là trường thi duy nhất để Tây để bàn định phương kế chống giặc. tuyển chọn nhân tài, những người học rộng Năm 1867, ba tỉnh miền Tây Nam Kỳ cũng tài cao ra giúp dân, giúp nước cho toàn khu bị Pháp xâm chiếm, ông cùng với nhiều sĩ vực Nam Bộ. Trong gần nửa thế kỉ tồn tại, 79
  10. SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 73 (01/2021) trường thi Hương Gia Định đã giữ vai trò chiến đấu cùng những đóng góp quan trọng quan trọng đối với giáo dục Nam Kỳ nói của các Hương cống, cử nhân Nam Kỳ riêng và với công cuộc xây dựng và phát trong công cuộc xây dựng đất nước là minh triển vùng đất phía Nam tổ quốc nói chung. chứng rõ nét cho vai trò to lớn của trường Trường thi Hương Gia Định đã tuyển chọn thi Hương Gia Định đối với lịch sử dân tộc. ra được những người tài – đức vẹn toàn, Hình ảnh trường thi Hương Gia Định cũng những người từng giữ những chức vụ cao sẽ là minh chứng cho sự thành công của trong bộ máy nhà nước. Họ là những nhà nền giáo dục Nho học Nam Kỳ dưới triều văn, nhà thơ, nhà giáo dục của nhân dân Nguyễn. Ngày nay, trường thi Hương Gia miền Nam. Mặt khác, họ cũng là những Định không còn nhưng những anh hùng, anh hùng dân tộc trong cuộc kháng chiến nhà văn hóa xuất thân từ đây vẫn là những chống ngoại xâm biên giới Tây Nam và tấm gương sáng cho hậu thế noi theo. chống Pháp xâm lược. Sự anh dũng trong Chú thích 1 “Tị địa” là phong trào của một số người yêu nước, không chịu hợp tác với Pháp, từ bỏ quê hương tìm đến nơi khác để sinh sống. Phong trào này diễn ra sôi nổi trong buổi đầu kháng Pháp tại Nam Kỳ. TÀI LIỆU THAM KHẢO Bảo Định Giang. (2000). Bùi Hữu Nghĩa - Con người và tác phẩm. Thành phố Hồ Chí Minh: NXB Thành phố Hồ Chí Minh. Ca Văn Thỉnh, Bảo Định Giang. (2002). Nguyễn Thông - Con người và tác phẩm. Thành phố Hồ Chí Minh: NXB Trẻ. Hồ Sĩ Hiệp, Hoài Anh. (1990). Những danh sĩ miền Nam. Tiền Giang: NXB Tiền Giang. Hồ Tường. (13/6/2017). Trường thi Gia Định xưa ở giữa thành Gia Định, nguồn: https://tuoitre.vn/truong-thi-gia-dinh-xua-o-giua-thanh-gia-dinh-1331007.htm. Nguyễn Khắc Thuần, Nguyễn Quảng Tuân. (2001). Phan Văn Trị cuộc đời và tác phẩm. Thành phố Hồ Chí Minh: NXB Trẻ. Phạm Thiều, Cao Tự Thanh, Lê Minh Đức. (2001). Nguyễn Hữu Huân, nhà yêu nước kiên cường, nhà thơ bất khuất. Thành phố Hồ Chí Minh: NXB Trẻ. Nhiều tác giả. (2006). Thế kỷ XXI nhìn về nhân vật lịch sử Phan Thanh Giản. Tạp chí Xưa & Nay. Đồng Nai: NXB Đồng Nai. Ngày nhận bài: 30/7/2020 Biên tập xong: 15/01/2021 Duyệt đăng: 20/01/2021 80
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2