Về vấn đề Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

Chia sẻ: Pham Quang Hai | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

124
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam gồm có các nội dung: Tính khách quan và đặc trưng của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, những giải pháp cơ bản để phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Để hiểu rõ hơn về nội dung này mời các bạn cùng tham khảo tài liệu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Về vấn đề Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

Kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa ở Việt Nam I. Tính khách quan và đặc trưng của kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa ở Việt Nam 1 Tính khách quan của kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa a) Khái niệm kinh tế thị trường Kinh tế thị trường là mô hỡnh kinh tế mà ở đó các quan hệ kinh tế đều được thực hiện trên thị trường, thông qua quá trỡnh trao đổi. Về thực chất, kinh tế thị trường cũng chính là kinh tế hàng hoá; bởi đều gắn liền với các phạm trù: hàng hoá, tiền tệ, trao đổi, giá cả, giá trị; nó đều là kiểu tổ chức kinh tế trong đó từ sản xuất đến tiêu dùng phải thông qua khâu trung gian đó là thị trường. Kiểu tổ chức kinh tế này chỉ ra đời, tồn tại và phát triển khi hội đủ các điều kiện kinh tế xó hội nhất định. Tuy nhiờn, cũng cần phải thấy rằng, kinh tế thị trường là giai đoạn phát triển cao của kinh tế hàng hoá, do đó nó có những đặc trưng mới. Lịch sử phát triển của xó hội loài người cho thấy, kinh tế hàng hoá xuất hiện rất sớm. Ngay từ cuối chế độ công xó nguyờn thuỷ, hàng hoỏ đó xuất hiện và sau đó phát triển ở trỡnh độ cao hơn trong xó hội phong kiến. Nhưng xét về trỡnh độ nó vẫn là nền kinh tế hàng hoá giản đơn mà thôi. Chỉ đến khi chủ nghĩa tư bản ra đời kinh tế thị trường mới xuất hiện và phát triển cùng với sự phát triển và thống trị của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa. K inh tế thị trường phản ỏnh trỡnh độ phát triển cao hơn hẳn so với nền kinh tế hàng hoá giản đơn của các phương thức sản xuất trước đó. Bản thân kinh tế thị trường cũng phát triển qua các giai đoạn khác nhau gắn liền với sự phát triển của lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất dưới chủ nghĩa tư bản. Đến nay, người ta đều thống nhất cho rằng, kinh tế thị trường đó phỏt triển qua cỏc giai đoạn sau đây: Giai đoạn kinh tế thị trường sơ khai. Đây là bước chuyển biến từ kinh tế hàng hoá giản đơn sang kinh tế thị trường. ở giai đoạn này kinh tế thị trường chưa phát triển theo đúng nghĩa của nó mà là quá trỡnh chuẩn bị và tạo tiền đề cần thiết cho kinh tế thị trường phát triển. Quỏ trỡnh này gắn liền với thời kỳ tớch luỹ nguyờn thuỷ tư bản chủ nghĩa nờn vai trũ của nhà nước là hết sức quan trọng, là bà đỡ cho kinh tế thị trường ra đời. Giai đoạn kinh tế thị trường tự do: Đặc trưng cơ bản của giai đoạn này là mọi hoạt động sản xuất kinh doanh của các chủ thể kinh tế đều diễn ra tự do, cạnh tranh hoàn hảo, nền kinh tế tự điều tiết bởi “bàn tay vô hỡnh”. Nhà nước không can thiệp trực tiếp vào các hoạt động kinh tế. Giai đoạn này gắn liền với thời kỳ cách mạng công nghiệp đó tạo tiền đề, cơ sở để kinh tế thị trường phát triển lên một trỡnh độ mới. Giai đoạn kinh tế thị trường hiện đại: Đặc trưng cơ bản của kinh tế thị trường hiện đại là nhà nước can thiệp trực tiếp vào nền kinh tế, nói cách khác là nền kinh tế được điều tiết bởi cả “bàn tay hữu hỡnh” và “bàn tay vụ hỡnh” của thị trường. Sự điều tiết của nhà nước đối với nền kinh tế không chỉ bằng các công cụ pháp luật, chính sách mà cũn bằng cả lực lượng vật chất, tài chính, tiền tệ. Giai đoạn này diễn ra từ đầu thế kỷ XX, gắn liền với quỏ trỡnh chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh chuyển sang chủ nghĩa tư bản độc quyền. Kinh tế thị trường hiện đại phát triển đặc biệt rừ nột từ nửa sau thế kỷ XX cựng với sự phỏt triển của cuộc cỏch mạng khoa học, cụng nghệ hiện đại, sự thống trị của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước và quá trỡnh toàn cầu hoỏ kinh tế diễn ra mạnh mẽ.
Như vậy, kinh tế thị trường tồn tại và phát triển chủ yếu dưới chủ nghĩa tư bản, nó trở thành động lực thúc đẩy chủ nghĩa tư bản phát triển. Song kinh tế thị trường khụng phải là sản phẩm riờng của chủ nghĩa tư bản mà là kết quả của quỏ trỡnh phỏt triển lực lượng sản xuất, là sản phẩm của văn minh nhân loại. Tuy vậy, sự phát triển của kinh tế hàng hoá, kinh tế thị trường chịu sự tác động của những quan hệ xó hội nhất định, nhất là chế độ kinh tế xó hội, do đó hỡnh thành nờn cỏc kiểu kinh tế thị trường khác nhau. Vỡ vậy, nhận thức đúng về kinh tế thị trường có ý nghĩa vụ cựng quan trọng trong việc xỏc định mô hỡnh kinh tế trong thời kỳ quỏ độ lên chủ nghĩa xó hội ở nước ta. b) Tính khách quan của kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa ở Việt Nam, trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xó hội, phỏt triển kinh tế thị trường là một tất yếu khách quan vỡ những điều kiện chung của kinh tế hàng hoá, kinh tế thị trường vẫn cũn tồn tại, đó là: Phân công lao động xó hội với tư cách là cơ sở của sản xuất và trao đổi hàng hoá chẳng những không mất đi, mà trái lại nó ngày càng phát triển cả chiều rộng lẫn chiều sâu. Phân công lao động trong từng khu vực, từng địa phương cũng như trên phạm vi cả nước ngày càng phát triển. Hơn nữa, chúng ta đang từng bước gắn phân công lao động trong nước với phân công lao động trong khu vực và trên thế giới. Sự phát triển các ngành nghề ở nước ta ngày càng đa dạng, phong phú, chuyên môn hoá ngày càng sâu, sản phẩm trao đổi trên thị trường ngày càng đa dạng, phong phú với chất lượng ngày càng cao. Mặt khác, phân công lao động xó hội là cơ sở, là động lực để nâng cao năng suất lao động xó hội, qua đó làm cho nền kinh tế ngày càng có nhiều sản phẩm để trao đổi, thị trường ngày càng mở rộng hơn. Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xó hội ở nước ta cũn tồn tại nhiều hỡnh thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế khỏc nhau tạo nờn sự tỏch biệt và độc lập tương đối giữa các chủ thể kinh tế là điều kiện tất yếu cho sự tồn tại và phát triển của kinh tế hàng hoá. Hiện nay, ở nước ta cũn tồn tại ba loại hỡnh sở hữu về tư liệu sản xuất, đó là sở hữu toàn dân, sở hữu tập thể, sở hữu tư nhân. Sự tồn tại nhiều hỡnh thức sở hữu khỏc nhau về tư liệu sản xuất và về sản phẩm lao động dẫn đến các chủ thể kinh tế hoàn toàn độc lập với nhau, có lợi ích riêng, nên quan hệ kinh tế giữa họ chỉ có thể thực hiện thông qua quan hệ hàng hoá tiền tệ, tức là trao đổi trên thị trường. Mặt khác, đối với thành phần kinh tế nhà nước và tập thể, tuy cùng dựa trên chế độ công hữu về tư liệu sản xuất, song các đơn vị kinh tế vẫn có sự khác biệt nhất định, có quyền tự chủ trong sản xuất kinh doanh, có lợi ích kinh tế riêng. Hơn nữa, các đơn vị kinh tế này cũn cú sự khỏc nhau về quy mụ, trỡnh độ kỹ thuật công nghệ, về trỡnh độ tổ chức quản lý... nên chi phí sản xuất và hiệu quả sản xuất cũng khác nhau. Thêm nữa, trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế và sự phân công lao động quốc tế ngày càng phát triển vỡ mỗi nước là một quốc gia riêng biệt, là chủ sở hữu về tài sản cũng như đối với các hàng hoá đưa ra trao đổi trên thị trường thế giới. Sự trao đổi này phải tuân theo đúng nguyên tắc ngang giá. Như vậy, trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xó hội ở nước ta sự tồn tại của kinh tế thị trường là một tất yếu khách quan, là yêu cầu nội tại của nền kinh tế chứ không phải là sự vay mượn hay sự áp đặt.
c) Vai trũ của kinh tế thị trường đối với công cuộc xây dựng chủ nghĩa xó hội ở nước ta hiện nay Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xó hội, phát triển kinh tế thị trường sẽ tạo ra những động lực và lợi ích to lớn trong quá trỡnh phỏt triển kinh tế xó hội. Vai trũ to lớn đó được thể hiện ở những góc độ sau đây: Phát triển kinh tế thị trường sẽ tạo ra động lực thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển nhanh. Trong nền kinh tế thị trường luôn diễn ra sự cạnh tranh giữa những người sản xuất hàng hoá, buộc mỗi chủ thể sản xuất phải cải tiến kỹ thuật, áp dụng công nghệ mới vào sản xuất để giảm chi phí sản xuất, tăng năng suất lao động, hạ giá thành để giành ưu thế và đứng vững trong cuộc cạnh tranh gay gắt trên thị trường. Quá trỡnh đó đó thỳc đẩy lực lượng sản xuất phát triển, nâng cao năng suất lao động xó hội. Phát triển kinh tế thị trường sẽ tạo điều kiện thúc đẩy phân công lao động xó hội phỏt triển nhanh. Phân công lao động xó hội là điều kiện ra đời và tồn tại của sản xuất hàng hoá, đến lượt nó sự phát triển của kinh tế hàng hoá, kinh tế thị trường sẽ thúc đẩy nhanh sự phân công lao động xó hội và sự chuyờn mụn hoỏ sản xuất. Vỡ vậy, phỏt huy được tiềm năng, lợi thế của từng vùng, cũng như lợi thế của đất nước, thúc đẩy kinh tế tăng trưởng nhanh, đồng thời tạo điều kiện để mở rộng quan hệ kinh tế với nước ngoài. Phát triển kinh tế thị trường sẽ từng bước phá vỡ tính tự cấp tự túc, nghèo nàn lạc hậu, đảm bảo cho nền kinh tế tăng trưởng nhanh và ngày càng hiệu quả. Kinh tế tự cấp, tự túc với bản chất vốn có của nó là chỉ duy trỡ tỏi sản xuất giản đơn, các quan hệ thị trường không được coi trọng vỡ thế khụng tạo động lực cho sản xuất phát triển. Trong nền kinh tế thị trường mỗi chủ thể sản xuất đều phải chịu sức ép rất lớn từ phía thị trường và người tiêu dùng; phải căn cứ vào nhu cầu của người tiêu dùng để quyết định sản xuất sản phẩm gỡ? số lượng bao nhiêu? chất lượng nh ư thế nào? Do đó, phát triển kinh tế thị trường sẽ kích thích tính năng động, sáng tạo của các chủ thể kinh tế trong việc nâng cao chất lượng sản phẩm, cải tiến mẫu mó, tăng khối lượng hàng hoá và dịch vụ... qua đó làm cho nền kinh tế phát triển năng động. Phỏt triển kinh tế thị trường sẽ thúc đẩy nhanh quá trỡnh tớch tụ và tập trung sản xuất, tạo điều kiện đưa nền sản xuất nước ta lên sản xuất lớn xó hội chủ nghĩa. Mặt khỏc, nú cũn tạo điều kiện để chọn lọc, bồi dưỡng, đào tạo những nhà quản lý kinh doanh giỏi và những người lao động có trỡnh độ cao, góp phần giải quyết việc làm cho người lao động. Như vậy, phát triển kinh tế thị trường là một tất yếu khách quan trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xó hội ở nước ta; là yêu cầu cấp thiết để chuyển nền kinh tế từ nghèo nàn lạc hậu lên nền kinh tế hiện đại và từng bước hội nhập vào nền kinh tế thế giới. Phát triển kinh tế thị trường cũn là con đường đúng đắn để khai thác có hiệu quả tiềm năng của đất nước, đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, phát triển lực lượng sản xuất. Thực tiễn công cuộc đổi mới đất nước đó chứng minh rằng, nhờ phỏt triển kinh tế thị trường mà tiềm năng của đất nước được khai thác có hiệu quả hơn, giải phóng được năng lực sản xuất trong nước, thu hút được các nguồn lực về vốn, kỹ thuật, công nghệ của nước ngoài, tạo điều kiện cho nền kinh tế tăng trưởng liên tục với nhịp độ tăng GDP bỡnh quõn hàng năm từ 1992 đến 2004 là trên 7%, năm 2005 là 8,4%. Sản
xuất nông nghiệp từ chỗ không đủ ăn đến chỗ trở thành nước có kim ngạch xuất khẩu gạo đứng thứ hai trên thế giới; sản xuất công nghiệp và kinh tế dịch vụ tăng trưởng hàng năm ở mức khá cao. Hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế xó hội được tăng cường, đời sống của nhân dân từng bước được cải thiện, nâng cao khả năng tích luỹ từ nội bộ nền kinh tế, tạo tiền đề cho việc thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước trong những năm tới. Thực tiễn khẳng định rằng, phát triển kinh tế thị trường ở nước ta trong thời kỳ quá độ là hoàn toàn đúng đắn, cần tiếp tục được nghiên cứu, tổng kết và phỏt triển. 2 Đặc trưng của kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa ở Việt Nam Kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa ở nước ta không giống nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa, nhưng cũng chưa hoàn toàn là nền kinh tế thị trường hiện đại xó hội chủ nghĩa. Bởi, nước ta đang trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xó hội, cũn cú sự đan xen giữa cái cũ và cái mới, chưa có đầy đủ những yếu tố của chủ nghĩa xó hội. Nền kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa ở nước ta có những đặc trưng sau đây: a) Mục đích của nền kinh tế thị trường là nhằm phát triển lực lượng sản xuất, phát triển kinh tế, xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật cho chủ nghĩa xó hội. Nước ta đang trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xó hội. Do đó, mục tiêu hàng đầu của phát triển nền kinh tế thị trường ở nước ta là nhằm giải phóng sức sản xuất, động viên mọi nguồn lực trong và ngoài nước để phát triển lực lượng sản xuất, thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, xây dựng cơ sở vật chất của chủ nghĩa xó hội, nõng cao hiệu quả kinh tế xó hội, cải thiện đời sống của nhân dân. Đồng thời với việc phát triển lực lượng sản xuất phải từng bước xây dựng quan hệ sản xuất mới, tiên tiến nhằm xây dựng thành công chủ nghĩa xó hội ở Việt Nam, thực hiện cho được mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xó hội cụng bằng, dõn chủ, văn minh. b) Cơ sở kinh tế xó hội của nền kinh tế thị trường dựa trên nhiều hỡnh thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, trong đó, kinh tế nhà nước giữ vai trũ chủ đạo. Nền kinh tế trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xó hội ở nước ta cũn tồn tại ba loại hỡnh sở hữu cơ bản (toàn dân, tập thể, tư nhân). Từ ba loại hỡnh sở hữu cơ bản đó hỡnh thành nhiều thành phần kinh tế: kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể, kinh tế tư nhân (cá thể, tiểu chủ, tư bản tư nhân), kinh tế tư bản nhà nước, kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài. Các thành phần kinh tế tồn tại khách quan, hoạt động theo pháp luật đều là bộ phận hợp thành quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa, bỡnh đẳng trước pháp luật, cùng phát triển lâu dài, hợp tỏc và cạnh tranh lành mạnh. Sự tồn tại của nhiều hỡnh thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế sẽ tạo ra động lực cạnh tranh để hỡnh thành một nền kinh tế thị trường năng động và phát triển. Tuy nhiên, mỗi thành phần kinh tế tham gia vào thị trường có bản chất kinh tế xó hội riờng, do đó, mục đích và xu hướng vận động khác nhau. Các thành phần kinh tế dựa trên chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất sẽ hoạt động vỡ mục tiờu lợi nhuận đơn thuần và mang tính tự phát tư bản chủ nghĩa. Điều này dẫn tới mâu thuẫn và khiến cho nền kinh tế thị trường ở nước ta có khả năng chệch hướng. Vỡ vậy, cựng với việc khuyến khớch cỏc thành phần kinh tế kinh doanh hợp phỏp, làm giầu chớnh đáng, Nhà nước cần có nhiều biện pháp ngăn chặn và hạn chế khuynh hướng tự phát, những hiện tượng tiêu cực, hướng sự phát triển các thành phần kinh tế này theo quỹ đạo của chủ nghĩa xó hội. Đồng
thời, Nhà nước phải thường xuyên quan tâm củng cố và phát huy có hiệu quả, xây dựng thành phần kinh tế nhà nước đủ mạnh thực sự giữ vai trũ chủ đạo của mỡnh đối với nền kinh tế. Vỡ vậy, phải nõng cao vai trũ và hiệu lực quản lý vĩ mụ của nhà nước, đảm bảo cho nền kinh tế phát triển theo đúng định hướng xó hội chủ nghĩa. c) Nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước xó hội chủ nghĩa. Tăng cường sự lónh đạo của Đảng, sự quản lý của nhà nước đối với nền kinh tế thị trường là vấn đề có tính nguyên tắc nhằm đảm bảo cho nền kinh tế phát triển đúng định hướng xó hội chủ nghĩa. Ngày nay, tất cả các nền kinh tế thị trường trên thế giới đều vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước. Sự quản lý của nhà nướ c là cần thiết nhằm sửa chữa ở một mức độ nào đó những thất bại của thị trường. Nh ưng điề u khác biệt trong cơ chế v ận hành nền kinh tế thị trường ở nước ta là ở chỗ Nhà nướ c quản lý nền kinh tế đó là Nhà nước xó hội chủ nghĩa, Nhà nướ c của dân, do dân và vỡ dõn đặt dưới sự lónh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam. Tăng cường sự lónh đạo của Đảng, sự quản lý của nhà nước đối với nền kinh tế thị trường thực chất là tăng cường sự tác động của yếu tố chính trị xó hội chủ nghĩa đối với nền kinh tế, nhằm hạn chế đến mức thấp nhất những khuyết t ật c ủa th ị tr ường đảm bảo cho nền kinh tế thị tr ường phát triển đúng định hướng xó hội chủ nghĩa. Vai trũ quản lý của nhà nước xó hội chủ nghĩa là cực kỳ quan trọng. Nó đảm bảo cho nền kinh tế tăng trưởng ổn định, đạt hiệu quả cao, đồng thời đảm bảo công bằng xó hội trong từng bước phát triển. Không ai ngoài nhà nước có thể giảm bớt được sự chênh lệch giữa giàu và nghèo, giữa thành thị và nông thôn, giữa các vùng trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường. Nhà nước quản lý nền kinh tế bằng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chính sách, pháp luật và bằng cả sức mạnh vật chất của lực lượng kinh tế nhà nước. Đồng thời, sử dụng cơ chế thị trường, áp dụng cỏc hỡnh thức kinh tế, phương pháp quản lý của kinh tế thị trường để kích thích sản xuất, giải phóng sức sản xuất; phát huy mặt tích cực, hạn chế và khắc phục mặt tiêu cực của cơ chế thị trường, bảo vệ lợi ích của nhân dân lao động và toàn xó hội. Như vậy, sự quản lý của nhà nước ta đối với nền kinh tế thị trường theo nguyên tắc kết hợp kế hoạch với thị trường, vừa đảm bảo cho nền kinh tế phát triển cân đối, vừa phát huy được tính năng động và nhạy cảm của thị trường, khắc phục dần sự cạnh tranh vô chính phủ hoặc độc quyền đó từng được xem như là thuộc tính vốn có của nền kinh tế thị trường. d) Chế độ phân phối trong nền kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa ở nước ta là thực hiện nhiều hỡnh thức phõn phối thu nhập, trong đó lấy phân phối theo kết quả lao động, hiệu quả kinh tế là chủ yếu. Mỗi chế độ kinh tế xó hội cú chế độ phân phối tương ứng với nó. Chế độ phân phối do quan hệ sản xuất mà trước hết là quan hệ sở hữu quyết định. Những quan hệ phân phối và hỡnh thức thu nhập chỉ là hỡnh thức biểu hiện về mặt kinh tế của quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất. Nền kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa dựa trờn cơ sở của nhiều hỡnh thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, tương ứng với nó sẽ tồn tại nhiều hỡnh thức phõn phối thu nhập như: phân phối theo lao động và hiệu quả kinh tế; phân phối theo vốn và tài sản đóng góp; phân phối theo giá trị sức lao động; phân phối thông qua
các quỹ phúc lợi xó hội. Bờn cạnh cỏc hỡnh thức phõn phối do quan hệ sản xuất chi phối cũng tồn tại cỏc hỡnh thức phõn phối theo nguyờn tắc của thị trường. Trong các hỡnh thức phõn phối đó, phân phối theo lao động và hiệu quả kinh tế giữ vai trũ chủ đạo nhằm giữ vững định hướng xó hội chủ nghĩa. Đây chính là sự khác biệt cơ bản giữa nền kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa ở nước ta với kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa. Vỡ vậy, phỏt triển kinh tế thị trường là phương tiện để xây dựng thành công chủ nghĩa xó hội, thực hiện mục dõn giàu, nước mạnh, xó hội cụng bằng, dõn chủ, văn minh và đảm bảo cho con người được phát triển tự do và toàn diện. đ) Nền kinh tế thị trường định hướ ng xó hội chủ nghĩa là nền kinh tế mở của, hội nhập Nền kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa của chỳng ta đang xây dựng khác với nền kinh tế khép kín, kinh tế chỉ huy, tự cấp tự túc trước đây. Ngày nay, do tác động của cách mạng khoa học công nghệ và xu hướng toàn cầu hoá kinh tế đó tạo nờn sự phụ thuộc về kinh tế giữa cỏc quốc gia trong quỏ trỡnh phỏt triển. Do đó, mở cửa, hội nhập vào nền kinh tế khu vực và thế giới vừa phù hợp với xu thế thời đại vừa là yêu cầu khách quan đối với nước ta. Chỉ có xây dựng nền kinh tế mở mới phát huy tối đa nội lực, tranh thủ ngoại lực để xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường hiện đại theo kiểu rút ngắn. Nền kinh tế thị trường ở nước ta phát triển theo hướng đa phương hoá, đa dạng hoá các hoạt động kinh tế đối ngoại, gắn thị trường trong nước với thị trường khu vực và thế giới, thực hiện những cam kết và thông lệ trong quan hệ quốc tế, đồng thời giữ được độc lập chủ quyền và bảo vệ lợi ích quốc gia, dân tộc trong quan hệ kinh tế đối ngoại. Những đặc trưng trên cho thấy kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa ở nước ta khác về chất so với kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa. Do đó, cần phải kết hợp những mặt tích cực của cơ chế thị trường với bản chất ưu việt của chủ nghĩa xó hội để phát triển một nền kinh tế thị trường hiện đại, văn minh, xó hội chủ nghĩa. Văn kiện đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX chỉ rừ: “Phỏt triển nền kinh tế hàng hoỏ nhiều thành phần vận động theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xó hội chủ nghĩa; đó chính là nền kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa”1. II. Những giải pháp cơ bản để phát triển kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa ở nước ta 1. Thực hiện nhất quỏn chớnh sỏch kinh tế nhiều thành phần Thừa nhận trờn thực tế sự tồn tại của nhiều thành phần kinh tế trong thời kỳ quá độ là một trong những điều kiện để thúc đẩy kinh tế thị trường phát triển, qua đó huy động sức mạnh tổng hợp của mọi thành phần kinh tế. Cần tiếp tục quán triệt sâu sắc và thực hiện nhất quán chính sách kinh tế nhiều thành phần, coi đó là chiến lược lâu dài trong suốt thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xó hội ở nước ta. Để phát triển nền kinh tế thị trường trước hết phải coi các thành phần kinh tế hoạt động theo pháp luật đều là bộ phận cấu thành của nền kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa; bỡnh đẳng trước pháp luật, cùng phát triển trong sự hợp tác, cạnh tranh lành mạnh. Không nên có thái độ định kiến và kỳ thị với bất cứ thành phần kinh tế nào. Tuy nhiên, đối với mỗi 1 . Đảng cộng sản Việt Nam. Văn kiện đại hội Đảng lần thứ IX, Nxb. Chớnh trị quốc gia, H, 2001, Tr 86.
thành phần kinh tế cụ thể phải xác định rừ vị trớ, vai trũ của nú, cú chớnh sỏch phự hợp nhằm khuyến khớch sự phỏt triển theo định hướng xó hội chủ nghĩa. Tăng cường sức mạnh của kinh tế nhà nước để thực sự giữ vai trũ chủ đạo, là lực lượng vật chất quan trọng để Nhà nước định hướng điều tiết nền kinh tế. Kinh tế Nhà nước cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân. Kinh tế tư nhân có vai trũ quan trọng, là một trong những động lực của nền kinh tế. 2. Đẩy mạnh phân công lao động xó hội, tạo lập đồng bộ các thị trường Phân công lao động xó hội là cơ sở của sản xuất và trao đổi sản phẩm. Với ý nghĩa đó, để phát triển kinh tế thị trường, cần mở rộng phân công lao động xó hội, phõn bố lại lao động và dân cư trong phạm vi cả nước cũng như từng địa phương, từng vùng theo hướng chuyên môn hoá, hợp tác hoá nhằm khai thác mọi nguồn lực, phát triển nhiều ngành nghề, sử dụng có hiệu quả cơ sở vật chất kỹ thuật hiện có, tạo nhiều việc làm cho người lao động. Cùng với việc mở rộng phân công lại lao động trong nước, phải tiếp tục mở rộng quan hệ kinh tế với nước ngoài nhằm gắn phân công lao động trong nước với phân công lao động quốc tế, gắn thị trường trong nước với thị trường thế giới. Qua đó để từng bước mở rộng thị trường, khai thác tiềm năng về lao động, tài nguyên, cơ sở vật chất kỹ thuật một cách có hiệu quả. Phát triển đồng bộ và quản lý cú hiệu quả sự vận hành cỏc loại thị trường cơ bản theo cơ chế cạnh tranh lành mạnh như: thị trường hàng hoá và dịch vụ; thị trường tài chính; thị trường bất động sản; thị trường sức lao động; thị trường khoa học và công nghệ. Tạo bước phát triển mới và toàn diện thị trường dịch vụ, nhất là dịch vụ cao cấp, có hàm lượng trí tuệ cao, giá trị gia tăng lớn. Đẩy mạnh tự do hoá thương mại phù hợp với các cam kết hội nhập kinh tế quốc tế. 3. Phát triển khoa học, công nghệ, đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá Trong nền kinh tế thị trường, các chủ thể kinh tế đều được tự do trong sản xuất kinh doanh vỡ vậy để đứng vững và dành ưu thế trong cạnh tranh buộc các doanh nghiệp phải thường xuyên đổi mới công nghệ, hợp lý hoỏ sản xuất, giảm chi phớ, nõng cao chất lượng sản phẩm. Muốn vậy, phải đẩy mạnh công tác nghiên cứu và ứng dụng những thành tựu mới của cuộc cách mạng khoa học, công nghệ vào sản xuất và l ưu thông hàng hoá. So với các nước trong khu vực và thế giới, trỡnh độ công nghệ sản xuất của ta cũn thấp kộm, khụng đồng bộ, do đó khả năng cạnh tranh của hàng hoá nước ta so với hàng hoá nước ngoài trên thị trường nội địa và thế giới cũn kộm. Bởi vậy, để phát triển kinh tế thị trường, chúng ta phải đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá nền kinh tế. Mặt khác, hệ thống kết cấu hạ tầng cơ sở và dịch vụ hiện đại và đồng bộ cũng đóng vai trũ quan trọng trong sự phỏt triển kinh tế xó hội. Trong khi hệ thống đó ở nước ta quá lạc hậu, không đồng bộ, lại mất cân đối nghiêm trọng, điều đó đó làm nản lũng cỏc nhà đầu tư trong và ngoài nước, cản trở sự phát triển kinh tế hàng hoá trên phạm vi cả nước, nhất là đối với vùng nông thôn. Để thúc đẩy kinh tế hàng hoá phát triển, cần gấp rút xây dựng và củng cố hệ thống kết cấu hạ tầng. Trước mắt, nhà nước cần tập trung đầu tư xây dựng những công trỡnh thiết yếu như: đường xá, cầu cống, bến cảng, sân bay, điện, thông tin, ngân hàng, dịch vụ, bảo hiểm...Về lâu dài phải phát triển đồng bộ và hiện đại kết cấu hạ tầng kinh tế và xó hội. 4. Nõng cao hiệu lực quản lý kinh tế của nhà nước
Để phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa, phải luụn coi trọng việc nõng cao vai trũ và hiệu lực quản lý của nhà nước đối với nền kinh tế thị trường. Thực tiễn những năm qua cho thấy, sự phát triển nền kinh tế thị trường luôn gắn liền với vai trũ quản lý của nhà nước. Vỡ thế, càng đi sâu vào kinh tế thị trường càng cần phải tăng cường, nâng cao hiệu lực quản lý kinh tế của nhà nước. Để nâng cao hiệu lực quản lý kinh tế của nhà nước ta trong nền kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa hiện nay đang đặt ra những vấn đề cơ bản sau: Một là, đổi mới sâu rộng cơ chế quản lý kinh tế, phỏt huy những yếu tố tớch cực của cơ chế thị trường, triệt để xoá bỏ bao cấp đối với các doanh nghiệp nhà nước, tăng cường vai trũ quản lý và điều tiết vĩ mô của nhà nước, gắn với đấu tranh có hiệu quả chống các hành vi tham nhũng, lóng phớ. Nhà nước cần làm tốt chức năng tạo môi trường pháp lý thuận lợi, tạo sự bỡnh đẳng cho các doanh nghiệp cạnh tranh và hợp tác để cùng phát triển; thông qua chiến lược, quy hoạch, kế hoạch và chính sách, kết hợp sử dụng lực lượng vật chất của nhà nước để định hướng phát triển kinh tế xó hội, đảm bảo cân đối vĩ mô nền kinh tế, điều tiết thu nhập. Mặt khác, nhà nước phải tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra mọi hoạt động sản xuất kinh doanh theo đúng quy định của luật pháp, chống buôn lậu, hàng giả và gian lận thương mại. Hai là, tiếp tục đổi mới các công cụ quản lý vĩ mô của nhà nước đối với nền kinh tế như: xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật; đổi mới công tác kế hoạch hoá, nâng cao chất lượng công tác xây dựng chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển kinh tế xó hội. Tăng cường hơn nữa công tác thông tin kinh tế xó hội trong nước và quốc tế, công tác thống kê, kiểm toán, ứng dụng rộng rói cỏc thành tựu khoa học cụng nghệ trong cụng tỏc dự bỏo, kiểm tra chặt chẽ tỡnh hỡnh th ực hi ện ở c ả hai cấp vĩ mụ và vi mụ. Ba là, xây dựng bộ máy nhà nước trong sạch, vững mạnh hoạt động có hiệu quả. Theo đó, phải xây dựng đội ngũ cán bộ công chức nhà nước vừa có trỡnh độ chuyên môn kỹ thuật, kỹ năng công tác, vừa có giác ngộ về chính trị, có trách nhiệm, công tâm, có đạo đức và lối sống trong sạch, lành mạnh. Đồng thời, tiến hành đấu tranh kiên quyết và thường xuyên đối với tệ tham nhũng, quan liêu, lóng phớ. 5. Giữ vững sự ổn định về chính trị, hoàn thiện hệ thống pháp luật Sự ổn định về chính trị là nhân tố tiên quyết cho sự phát triển. Ngày nay trên thế giới bất kỳ một quốc gia nào, không phân biệt chế độ chính trị, muốn phát triển kinh tế đều cần có sự ổn định về chính trị. ổn định chính trị vừa là điều kiện để các nhà sản xuất trong và ngoài nước yên tâm đầu tư, vừa là góp phần mở rộng quan hệ hợp tác và làm ăn với nước ngoài, nhất là trong lĩnh vực đầu tư. Giữ vững sự ổn định về chính trị ở nước ta hiện nay là giữ vững sự lónh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam đối với sự nghiệp đổi mới; tăng cường vai trũ và hiệu quả quản lý của Nhà nước; phát huy đầy đủ vai trũ làm chủ của nhõn dõn, giữ vững định hướng xó hội chủ nghĩa, để các thành phần kinh tế đẩy mạnh phát triển sản xuất hàng hoá, mở rộng và tăng cường hợp tác kinh tế với các nước nhằm phát triển một nền kinh tế thị trường hiện đại, xó hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Hệ thống phỏp luật, nhất là luật kinh tế giữ vai trũ rất quan trọng để phát triển kinh tế thị trường. ở tất cả các nước có nền kinh tế thị trường phát triển đều rất chú trọng xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật. Bởi vỡ phỏp luật là cụng cụ quan trọng để nhà
nước thực hiện quản lý vĩ mô nền kinh tế, đồng thời nó là chuẩn mực quy định các hoạt động sản xuất kinh doanh của tất cả các chủ thể kinh tế, xác định rừ quyền hạn và trỏch nhiệm của họ đối với nhà nước và toàn xó hội. Để có một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh phải đầu tư xây dựng mới, sửa đổi, bổ sung những bộ luật không cũn phự hợp. Trước mắt, cần tập trung xây dựng và sửa đổi những luật mới cần thiết nhất, tạo điều kiện môi trường pháp lý thuận lợi nhất cho việc phỏt triển nền kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa ở nước ta. 6. Mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại Kết hợp chặt chẽ phát triển kinh tế trong nước với mở rộng và nâng cao hiệu quả kinh tế đối ngoại là nhân tố quan trọng để phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa. Thụng qua mở rộng kinh t ế đối ngoại sẽ thu hút đượ c vốn, kỹ thuật và công nghệ hiện đại để khai thác tiềm năng thế mạnh của đất nướ c. Nghị quyết đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X đó chỉ rừ, đẩy mạnh hoạt độ ng kinh tế đối ngoại, hội nhập sâu hơn và đầy đủ hơn với thể chế kinh tế toàn cầu, khu vực và song phương lấy phục vụ l ợi ích đất nước làm mục tiêu cao nhất. Trong điều kiện nước ta hiện nay, cần đẩy mạnh xuất khẩu, nhất là các mặt hàng có lợi thế, coi xuất khẩu là trọng điểm của hoạt động kinh tế đối ngoại, giảm dần nhập siêu, ưu tiên nhập khẩu tư liệu sản xuất, những thiết bị công nghệ mới phục vụ cho sản xuất. Mặt khác, phải biết tranh thủ mọi khả năng, bằng nhiều hỡnh thức để thu hút vốn đầu tư trực tiếp của nước ngoài, hướng vào những lĩnh vực, những sản phẩm có công nghệ tiên tiến, có giá trị gia tăng và khả năng xuất khẩu cao. Đặc biệt cần chú ý việc sử dụng nguồn vốn vay sao cho có hiệu quả, trả được nợ, cải thiện được cán cân thanh toán. Chủ động tham gia các tổ chức thương mại quốc tế, các diễn đàn, các tổ chức, các định chế quốc tế một cách có chọn lọc, với bước đi thích hợp để tạo điều kiện thuận lợi nhất cho sự phát triển kinh tế của đất nước. 7. Giải quyết tốt các vấn đề xó hội Cựng với sự phỏt triển kinh tế, sự phỏt triển lành mạnh về mặt xó hội, giải quyết tốt các vấn đề xó hội và thực hiện cụng bằng xó hội sẽ là một động lực mạnh mẽ thúc đẩy sản xuất, tăng năng suất lao động, khuyến khích nhân dân làm giầu chính đáng và hợp pháp. ở nước ta hiện nay, để giải quyết tốt các vấn đề xó hội trước hết phải bằng nhiều biện pháp tạo ra nhiều việc làm mới; chăm lo cải thiện điều kiện làm việc, bảo đảm an toàn, vệ sinh lao động, phũng chống tai nạn và bệnh nghề nghiệp; từng bước mở rộng hệ thống bảo hiểm xó hội và an sinh xó hội; cải cỏch cơ bản chế độ tiền lư ơng đối với cán bộ công chức, có chính sách khuyến khích tài năng, khắc phục tỡnh trạng lương và trợ cấp bất hợp lý, tụn trọng thu nhập hợp phỏp của người kinh doanh. Mặt khác, tiếp tục thực hiện tốt chương trỡnh xoỏ đói giảm nghèo, chăm sóc những người có công với cách mạng, coi đây là nhiệm vụ quan trọng của toàn xó hội. Đồng thời, đẩy mạnh đấu tranh phũng chống cỏc tệ nạn xó hội, giữ gỡn trật tự và kỷ c ương xó hội; kiờn quyết đấu tranh với những tiêu cực do mặt trái của cơ chế thị trường gây ra, từng bước làm lành mạnh hoỏ cỏc quan hệ xó hội.