ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

*************

NGUYỄN THỊ HẢO

VAI TRÒ CỦA PHỤ NỮ NÔNG THÔN VÙNG

ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG TRONG XÂY DỰNG

GIA ĐÌNH VĂN HÓA HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

HÀ NỘI – 2017

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

*************

NGUYỄN THỊ HẢO

VAI TRÒ CỦA PHỤ NỮ NÔNG THÔN VÙNG

ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG TRONG XÂY DỰNG GIA ĐÌNH VĂN

HÓA HIỆN NAY

Chuyên ngành: CNDVBC và CNDVLS

Mã số: 62 22 03 02

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Phan Thanh Khôi

HÀ NỘI – 2017

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi.

Các số liệu, tư liệu được sử dụng trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ

ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định.

TÁC GIẢ LUẬN ÁN

Nguyễn Thị Hảo

LỜI CẢM ƠN

Luận án này được hoàn thành tại Khoa Triết học, trường Đại học khoa

học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội dưới sự hướng dẫn của

PGS.TS Phan Thanh Khôi.

Tác giả xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành đối với các thầy, cô giáo

Khoa Triết học, phòng đào tạo sau đại học trường Đại học khoa học Xã hội và

Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội và gia đình, đồng nghiệp, bạn bè đã

giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá trình học tập để hoàn thành luận án này.

Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc đến thầy giáo hướng dẫn là

PGS.TS Phan Thanh Khôi đã tận tình hướng dẫn, động viên, khích lệ tôi trong

quá trình thực hiện luận án.

Hà Nội, ngày 30 tháng 1 năm 2017

TÁC GIẢ LUẬN ÁN

Nguyễn Thị Hảo

MỤC LỤC

Trang

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

MỤC LỤC ........................................................................................................... 1

LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................... 1

LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................... 1

Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN

ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ........................................................................................... 10

1.1. Các công trình nghiên cứu về phụ nữ nông thôn ................................... 10

1.2. Các công trình nghiên cứu về xây dựng gia đình văn hóa .................... 14

1.3. Các công trình nghiên cứu về vai trò của phụ nữ nông thôn trong xây

dựng gia đình văn hóa ...................................................................................... 21

1.4. Khái quát những thành tựu của các công trình nghiên cứu liên quan

đến đề tài luận án và những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu ......... 29

Chƣơng 2. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CHUNG VỀ

VAI TRÒ CỦA PHỤ NỮ NÔNG THÔN VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG

HỒNG TRONG XÂY DỰNG GIA ĐÌNH VĂN HÓA ................................ 33

2.1. Một số lý thuyết, quan điểm chính đƣợc vận dụng trong nghiên cứu ..... 33

2.1.1. Lý thuyết vai trò xã hội ............................................................................ 33

2.1.2. Lý thuyết nữ quyền và nhận thức trong phong trào Phụ nữ trong phát

triển, Giới trong phát triển .................................................................................. 34

2.1.3. Quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, Đảng Cộng

sản Việt Nam về vai trò của người phụ nữ trong xây dựng gia đình .................... 37

2.2. Các quan niệm cơ bản .............................................................................. 41

2.2.1. Quan niệm về phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng ............... 41

1

2.2.2. Quan niệm về gia đình văn hóa và xây dựng gia đình văn hóa nông thôn vùng

Đồng bằng sông Hồng .................................................................................................. 45

2.2.3. Quan niệm về vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng Bằng sông Hồng

trong xây dựng gia đình văn hóa ........................................................................ 55

2.3. Những yếu tố tác động đến vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng

bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa ....................................... 65

2.3.1. Đặc điểm địa lý - tự nhiên và đặc điểm kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội

của nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng ....................................................... 65

2.3.2. Yếu tố gia đình truyền thống ở nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng ......... 73

2.3.3. Yếu tố bản thân phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng .................... 76

Chƣơng 3. THỰC TRẠNG VAI TRÒ CỦA PHỤ NỮ NÔNG THÔN

VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG TRONG XÂY DỰNG GIA ĐÌNH

VĂN HÓA HIỆN NAY VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ............................ 80

3.1. Thực trạng vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng

trong xây dựng gia đình văn hóa hiện nay .................................................... 80

3.1.1. Vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia

đình no ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc .................................................................. 80

3.1.2. Vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong thực hiện và

vận động các thành viên gia đình chấp hành đường lối của Đảng, chính sách của

Nhà nước, các quy định của cộng đồng ....................................................................... 90

3.1.3. Vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng Bằng sông Hồng trong đoàn

kết gia đình với họ hàng, xóm giềng, xã hội .................................................... 100

3.2. Nguyên nhân của thực trạng và những vấn đề đặt ra đối với vai trò

của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia

đình văn hóa hiện nay .................................................................................... 107

3.2.1. Nguyên nhân của thực trạng vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng

bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa hiện nay ........................... 107

2

3.2.2. Những vấn đề đặt ra đối với vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng

sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa hiện nay ............................................. 114

Chƣơng 4. NHỮNG QUAN ĐIỂM CƠ BẢN VÀ CÁC GIẢI PHÁP CHỦ

YẾU PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA PHỤ NỮ NÔNG THÔN VÙNG ĐỒNG

BẰNG SÔNG HỒNG TRONG XÂY DỰNG GIA ĐÌNH VĂN HÓA HIỆN

NAY ................................................................................................................. 123

4.1. Những quan điểm cơ bản phát huy vai trò của phụ nữ nông thôn vùng

Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa hiện nay ........... 123

4.1.1. Phát huy vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong

xây dựng gia đình văn hóa phải gắn với việc thực hiện có hiệu quả các chính

sách đối với phụ nữ, gia đình nói chung .......................................................... 123

4.1.2. Phát huy vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong

xây dựng gia đình văn hóa phải gắn với quy hoạch phát triển vùng và Chương

trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới ............................................ 125

4.1.3. Phát huy vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong xây

dựng gia đình văn hóa phải gắn với việc nâng cao vị thế của họ trong gia đình .... 126

4.2. Các giải pháp chủ yếu phát huy vai trò của phụ nữ nông thôn vùng

Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa hiện nay ........... 128

4.2.1. Nhóm giải pháp nâng cao nhận thức về vị thế và vai trò của phụ nữ trong

xây dựng gia đình văn hóa ............................................................................... 128

4.2.2. Nhóm giải pháp phát triển kinh tế - xã hội vùng Đồng bằng sông Hồng

để tạo việc làm, tăng thu nhập, nâng cao vị thế cho phụ nữ ............................ 132

4.2.3. Nhóm giải pháp phát huy trách nhiệm của gia đình và nâng cao toàn diện

năng lực của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia

đình văn hóa ................................................................................................................. 140

3

4.2.4. Nhóm giải pháp phát huy vai trò của hệ thống chính trị cơ sở, nhất là vai

trò của Hội Liên hiệp Phụ nữ các cấp và Hội Nông dân trong công tác phụ nữ

và xây dựng gia đình văn hóa .......................................................................... 150

KẾT LUẬN ..................................................................................................... 158

DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN

ĐẾN LUẬN ÁN .............................................................................................. 161

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 162

PHỤ LỤC ........................................................................................................ 172

4

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài luận án

Lý luận cũng như thực tiễn cho thấy, phụ nữ là một trong những nguồn

lực cơ bản và đã có những đóng góp rất lớn lao vào sự phát triển của mỗi quốc

gia, dân tộc. Vì vậy, thực hiện bình đẳng giới, phát huy vai trò của phụ nữ đã

trở thành một phần quan trọng của chiến lược quốc gia về phát triển bền vững.

Đồng bằng sông Hồng (hay châu thổ sông Hồng) là một khu vực rộng

lớn nằm quanh hạ lưu sông Hồng thuộc miền Bắc Việt Nam, vùng đất bao

gồm các tỉnh và thành phố: Vĩnh Phúc, Hà Nội, Bắc Ninh, Hà Nam, Hưng

Yên, Hải Dương, Hải Phòng, Thái Bình, Nam Định, Ninh Bình, Quảng Ninh.

Nông thôn Đồng bằng sông Hồng được xem là điển hình của nông thôn Việt

Nam, bởi trong nó bảo lưu nhiều nét truyền thống văn hóa của người Việt

suốt hàng ngàn năm lịch sử. Truyền thống này đã thấm sâu vào tâm hồn người

nông dân nói chung và người phụ nữ nông thôn nói riêng.

Đồng bằng sông Hồng cũng là nơi chịu tác động mạnh mẽ của quá trình

công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Truyền thống - hiện đại

(bao gồm cả yếu tố tích cực, tiêu cực) đang tồn tại đan xen trong cuộc sống

các gia đình, đặc biệt tư tưởng trọng nam khinh nữ của hàng nghìn năm Bắc

thuộc vẫn “thâm căn cố đế” ở châu thổ này.

Ở nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng hiện nay, phụ nữ có vai trò

quan trọng trong gia đình và ngoài xã hội. Họ không chỉ tích cực sản xuất,

làm phần lớn công việc gia đình, mà còn tham gia xây dựng, đào tạo nguồn

nhân lực mới, góp phần biến đổi cơ cấu lao động, việc làm, cơ cấu ngành

nghề và kinh tế - xã hội nông thôn. Mặc dù có đóng góp to lớn cho sự phát

triển, nhưng xã hội cũng như gia đình chưa đánh giá đúng những cống hiến

này của người phụ nữ. Phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng còn

5

chịu nhiều thiệt thòi trong cuộc sống, ít có cơ hội, điều kiện để học hành, vui

chơi giải trí,... vị thế của họ rất thấp.

Những nghiên cứu hiện nay về phụ nữ ở Đồng bằng sông Hồng còn chưa

đề cập nhiều đến vai trò và vị thế của họ, bởi lẽ Đồng bằng sông Hồng là nơi

bị ảnh hưởng sâu sắc các quan điểm Nho giáo, nên tâm lý “trọng nam khinh

nữ” đã ăn sâu vào suy nghĩ, hành vi, thái độ của người dân nơi đây (trong đó

có cả phụ nữ). Bản thân phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng còn

giữ lối sống khép kín, chưa mạnh dạn tham gia các hoạt động bên ngoài gia

đình, nhất là về chính trị, văn hóa – xã hội. Họ mang nặng tâm lý của phụ nữ

truyền thống, ít đòi hỏi quyền lợi cá nhân, hy sinh nhiều cho bố mẹ, chồng,

con, anh em,... Đây chính là những rào cản bất lợi đối với phụ nữ trong quá

trình tôn vinh vị thế của mình.

Trước bối cảnh như vậy, việc nghiên cứu làm rõ thực trạng vai trò của

phụ nữ, qua đó đề xuất các giải pháp chủ yếu phát huy vai trò và nâng cao vị

thế cho họ là rất cần thiết. Đây cũng là nhiệm vụ quan trọng trong giải quyết

các vấn đề về giới, tiến tới bình đẳng giới một cách thực sự.

Tác giả lựa chọn đề tài: “Vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng

sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa hiện nay” làm luận án tiến sỹ

triết học, chuyên ngành Chủ nghĩa duy vật biện chứng và Chủ nghĩa duy vật

lịch sử chính là nhằm đáp ứng phần nào yêu cầu cấp thiết đó.

2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận án

2.1. Mục đích nghiên cứu

Từ những vấn đề lý luận và thực tiễn chung về vai trò của phụ nữ nông

thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa, luận án

phân tích làm rõ thực trạng và đề xuất những quan điểm cơ bản, các giải pháp

chủ yếu phát huy vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng

trong xây dựng gia đình văn hóa hiện nay.

6

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Thứ nhất, luận án phân tích những vấn đề lý luận và thực tiễn chung về

vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia

đình văn hóa.

Thứ hai, luận án đánh giá thực trạng vai trò của phụ nữ nông thôn vùng

Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa và đặt ra những vấn

đề cần giải quyết hiện nay đối với vai trò này của phụ nữ nông thôn vùng

Đồng bằng sông Hồng.

Thứ ba, luận án đề xuất những quan điểm cơ bản và các giải pháp chủ

yếu phát huy vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong

xây dựng gia đình văn hóa hiện nay.

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận án

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Luận án nghiên cứu vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông

Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa hiện nay.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng gồm nhiều tầng lớp khác

nhau, luận án chủ yếu nghiên cứu phụ nữ trong các gia đình làm nông nghiệp,

ngoài ra còn có một bộ phận phụ nữ làm nghề thủ công và dịch vụ.

Đồng bằng sông Hồng gồm 11 tỉnh, thành phố; trong đó luận án chú

trọng phân tích vai trò của phụ nữ nông thôn trong xây dựng gia đình văn hóa

ở một số tỉnh/thành phố có tính đại diện: Thành phố Hà Nội (đại diện cho

trung tâm); tỉnh Hải Dương (đại diện cho các tỉnh phía Bắc); tỉnh Thái Bình (đại diện cho các tỉnh phía Nam)1.

1 Trong các tỉnh này, tác giả tập trung điều tra việc thực hiện vai trò của phụ nữ ở 3 xã: Xã Dương Liễu, Hoài Đức (thành phố Hà Nội); xã Đồng Lạc, Nam Sách (tỉnh Hải Dương); xã Trung An, Vũ Thư (tỉnh Thái Bình). Sở dĩ tác giả chọn 3 xã này là nơi điều tra của đề tài vì xã Dương Liễu, Hoài Đức là xã đang phát triển mạnh bởi các ngành nghề dịch vụ; xã Đồng Lạc, Nam Sách là xã đang trong quá trình công nghiệp hóa nông

7

Luận án nghiên cứu vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng Bằng sông

Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa thời kỳ đổi mới đất nước, đặc biệt chú

ý giai đoạn từ năm 1998 (năm có Nghị quyết Trung ương 5 khoá VIII về xây

dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, trong đó có vấn

đề xây dựng gia đình văn hóa) đến nay.

4. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phƣơng pháp nghiên cứu của luận án

4.1. Cơ sở lý luận

Luận án được thực hiện dựa trên cơ sở lý luận và phương pháp luận của

chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và những quan điểm, chủ

trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước Việt Nam.

4.2. Cơ sở thực tiễn

Luận án tập trung vào thực tiễn đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa

đất nước; công nghiệp hóa nông nghiệp, nông thôn vùng Đồng bằng sông

Hồng, tình hình xây dựng gia đình văn hóa và vai trò người phụ nữ trong xây

dựng gia đình văn hóa thời kỳ đổi mới.

4.3. Phương pháp nghiên cứu

Luận án được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật

biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Sử dụng các phương pháp nghiên cứu

như: Phân tích, tổng hợp, tổng kết thực tiễn, kết hợp lịch sử - lôgic, đối chiếu, so

sánh, thống kê,... Ngoài ra, để đảm bảo tính khách quan, độ tin cậy, tính đại diện

của thông tin, luận án còn sử dụng các phương pháp định tính (như phỏng vấn

sâu) và phương pháp định lượng (như bảng hỏi) của xã hội học.

5. Đóng góp mới về mặt khoa học của luận án

Từ góc độ triết học, chuyên ngành Chủ nghĩa duy vật biện chứng và Chủ

nghĩa duy vật lịch sử, luận án đã làm rõ một số khái niệm: Phụ nữ nông thôn

nghiệp, nông thôn; xã Trung An, Vũ Thư là xã thuần nông. Các xã này thể hiện rõ nhất sự phát triển của khu vực nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng.

8

vùng Đồng bằng sông Hồng, gia đình văn hóa và xây dựng gia đình văn hóa

nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng, vai trò của phụ nữ nông thôn vùng

Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa.

Thông qua phân tích, đánh giá thực trạng vai trò của phụ nữ nông thôn

vùng Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa và những vấn đề

đặt ra, luận án đề xuất những quan điểm cơ bản và các giải pháp chủ yếu phát

huy vai trò của phụ nữ trong xây dựng gia đình văn hóa ở nông thôn vùng

Đồng bằng sông Hồng.

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án

6.1. Ý nghĩa lý luận

Kết quả của luận án góp phần khẳng định tính đúng đắn các quan điểm

của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng, Nhà

nước Việt Nam về vai trò của phụ nữ trong gia đình; bổ sung, phát triển một

số vấn đề lý luận khoa học về vai trò của phụ nữ trong xây dựng gia đình văn

hóa. Kết quả của luận án còn có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo trong

nghiên cứu khoa học, giảng dạy và học tập các vấn đề liên quan đến vai trò

gia đình, vai trò phụ nữ, bình đẳng giới,…

6.2. Ý nghĩa thực tiễn

Kết quả nghiên cứu của luận án sẽ góp phần cung cấp những luận cứ

khoa học cho Đảng, Nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội, đặc biệt đảng

ủy, chính quyền và các cấp hội vùng Đồng Bằng sông Hồng quyết định những

chủ trương, biện pháp nâng cao vị thế và phát huy vai trò của phụ nữ trong

xây dựng gia đình văn hóa thời gian tới.

7. Kết cấu của luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục công trình khoa học của tác giả

liên quan đến luận án, tài liệu tham khảo, phụ lục, luận án gồm 4 chương 11 tiết.

9

Chƣơng 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN

ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

1.1. Các công trình nghiên cứu về phụ nữ nông thôn

Trong những năm gần đây có nhiều công trình khoa học nghiên cứu về

phụ nữ nông thôn dưới những góc độ khác nhau và đã đạt được những kết quả

nhất định, có thể nêu ra một số công trình tiêu biểu:

Đề tài khoa học cấp Bộ “Phụ nữ nông thôn và việc phát triển các ngành

nghề phi nông nghiệp” (1997) của tác giả Đỗ Thị Bình [4]. Đề tài tập trung

nghiên cứu các nội dung sau: Tìm hiểu sự phát triển các ngành nghề phi nông

nghiệp; Vai trò của người phụ nữ nông thôn trong quá trình công nghiệp hoá,

hiện đại hoá nông thôn; Người phụ nữ nông thôn trong việc phát triển các

ngành nghề phi nông nghiệp qua khảo sát ở các điểm nghiên cứu lựa chọn;

Tiềm năng phát triển ngành nghề phi nông nghiệp của phụ nữ nông thôn và sự

hỗ trợ của Nhà nước, cộng đồng đối với phụ nữ. Kết quả của công trình này có

thể tham khảo trong nghiên cứu đề tài luận án ở những nội dung có liên quan.

Cuốn sách “Gia đình và phụ nữ trong biến đổi văn hóa nông thôn”

(2001) của Nguyễn Linh Khiếu (Chủ biên) [46]. Từ thực tiễn nghiên cứu khoa

học, tác giả đã tập trung sửa chữa, biên soạn và tập hợp các bài viết riêng về

một chủ đề thành một cuốn sách mang tính chuyên luận. Cuốn sách này được

kết cấu thành hai phần theo một logic hợp lý. Phần 1: Biến đổi văn hóa - xã

hội nông thôn tác động đến gia đình và phụ nữ. Phần này gồm 5 bài viết tập

trung vào những vấn đề khái quát chung, những vấn đề mang tính chất phổ

biến và lý luận. Phần 2: Khảo sát gia đình và phụ nữ trong biến đổi văn hóa -

xã hội nông thôn. Phần này gồm 7 bài viết khảo sát thực tế tại 10 điểm nghiên

cứu cụ thể của cả 3 miền Bắc - Trung - Nam, cả đồng bằng và miền núi, cả

10

người kinh và người dân tộc,... Các bài viết thực tế này đã khắc họa một cách

rõ nét thực tiễn sinh động tác động của những biến đổi văn hóa - xã hội nông

thôn đến đời sống của các gia đình và người phụ nữ. Cuốn sách đã cung cấp

cho tác giả luận án những thông tin khoa học đáng tin cậy, mang đến cho tác

giả cái nhìn phức hợp, đa dạng, thực tế về đời sống văn hóa - xã hội và gia

đình nông thôn trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Từ đó

gợi mở những suy nghĩ về đời sống văn hóa - xã hội nông thôn nói chung và

đời sống gia đình, người phụ nữ nông thôn nói riêng. Đó chính là chỉ dẫn quý

báu cho tác giả luận án đi sâu nghiên cứu vai trò của phụ nữ nông thôn vùng

Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa.

Bài báo khoa học “Tìm hiểu thực tế chăm sóc con cái của phụ nữ nông

thôn” (2004) của Joyce Halliday & Jo Little do Đặng Thị Việt Phương lược

dịch, đăng trên Tạp chí Xã hội học [39]. Công trình này chủ yếu mang tính

thực nghiệm, nó đặt vấn đề chăm sóc trẻ em trong cuộc tranh luận về “dịch vụ

nông thôn” nhằm nhận diện tình trạng thiếu và yếu trong việc tiếp cận, cung

cấp các dịch vụ chăm sóc. Công trình đã cung cấp những dữ liệu quan trọng

về mặt bằng dịch vụ chăm sóc trẻ em ở nông thôn, nhưng nó cũng không nằm

ngoài những phân tích về cung cấp dịch vụ theo nhu cầu nhằm cố gắng lý giải

những vấn đề trong chăm sóc con cái của phụ nữ nông thôn. Đây chính là cơ

sở thực tiễn quan trọng để tác giả luận án nghiên cứu, tìm hiểu, đề xuất một số

biện pháp nâng cao vị thế và phát huy vai trò của phụ nữ trong xây dựng gia

đình ấm no, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc ở vùng Đồng bằng sông Hồng.

Bài báo khoa học “Chính sách đối với phụ nữ nông thôn trong thời kỳ

đô thị hóa, công nghiệp hóa” (2010) của Hoàng Bá Thịnh, đăng trên Tạp chí

Nghiên cứu Gia đình và Giới [85]. Bài viết đã phân tích những tác động to lớn

của thời kỳ đô thị hóa, công nghiệp hóa tới sự biến đổi kinh tế, chính trị, văn

hóa, xã hội ở nông thôn, trong đó phụ nữ - chủ thể quan trọng nhất cũng đang

11

phải gánh chịu những tác động này. Thông qua việc làm rõ đặc điểm, xu

hướng biến đổi của phụ nữ nông thôn, tác giả nêu lên một số chính sách cơ

bản góp phần phát huy các yếu tố tích cực, hạn chế các yếu tố tiêu cực trong

xu hướng biến đổi của phụ nữ nông thôn thời kỳ đô thị hóa, công nghiệp hóa.

Những kết quả đạt được trong công trình khoa học nêu trên có giá trị lý luận

và thực tiễn nhất định, tác giả luận án có thể tham khảo để phân tích một số

vấn đề lý luận ở chương 2 và đề xuất các biện pháp nâng cao vị thế và phát

huy vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng ở chương 4.

Luận án tiến sĩ triết học “Ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đối với đạo

đức người phụ nữ ở nông thôn Việt Nam hiện nay” (2012) của tác giả Doãn

Thị Chín [16]. Luận án đã nêu ra một số vấn đề chung về đạo đức Nho giáo

và đạo đức người phụ nữ trong Nho giáo ở Trung Quốc và Việt Nam, ảnh

hưởng của đạo đức Nho giáo đối với đạo đức người phụ nữ ở nông thôn Việt

Nam hiện nay – thực trạng và những vấn đề đặt ra (qua thực tế ở Đồng bằng

sông Hồng), phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy ảnh

hưởng tích cực, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức nho giáo đối với việc

xây dựng đạo đức người phụ nữ ở nông thôn Việt Nam hiện nay. Kết quả

nghiên cứu của công trình khoa học này đã đem đến cho tác giả luận án góc

nhìn sâu sắc về những tác động to lớn của Nho giáo tới vùng Đồng bằng sông

Hồng, để từ đó có thể lý giải và làm rõ hơn tính đặc thù vùng, miền, cũng như

đặc điểm riêng có của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng.

Bài báo khoa học “Phụ nữ nông thôn trong phát triển kinh tế cộng đồng”

(2013) của Trần Thị Xuân Lan, đăng trên Tạp chí Xã hội học [49]. Công trình

này đã đề cập đến vai trò của phụ nữ nông thôn trong tham gia phát triển kinh

tế cộng đồng thông qua nghiên cứu trường hợp của huyện Thường Tín và

Thạch Thất (Hà Nội) năm 2011 với mẫu khảo sát là 380 người (160 nam và

220 nữ). Qua nghiên cứu tác giả cho thấy, bằng nhiều hình thức, con đường

12

khác nhau, thông qua tổ chức hội hoặc tự phát, phụ nữ nông thôn đã tìm cách

huy động vốn để phát triển kinh tế, góp phần cải thiện đời sống gia đình. Bên

cạnh đó, họ còn liên kết sức mạnh cộng đồng trong hỗ trợ đổi công lao động,

giúp nhau tư liệu sản xuất,... để vượt qua khó khăn, xóa đói, giảm nghèo.

Chính vì vậy mà vị thế của phụ nữ nông thôn trong gia đình và ngoài xã hội

ngày càng được nâng lên. Kết quả đã đạt được trong công trình nêu trên là

những khám phá bước đầu, cần được bổ sung, phát triển với một tư duy mới,

sát với thực tiễn hiện nay và trong những năm tới của phụ nữ nông thôn

(trong đó có phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng). Đây là vấn đề

luận án cần nghiên cứu làm sáng tỏ.

Các công trình nghiên cứu đã đề cập ở tầm vĩ mô các vấn đề về phụ nữ

nông thôn, nó chú ý một cách toàn diện điều kiện lao động, đời sống vật chất,

sự hưởng thụ văn hóa tinh thần của họ. Các công trình nghiên cứu cũng luận

giải rõ vai trò của phụ nữ nông thôn dưới nhiều phương diện, đưa ra được một

số kiến nghị về chính sách xã hội cần thiết để phát huy vai trò của phụ nữ

nông thôn trong đời sống gia đình và xã hội.

Có thể khẳng định, phụ nữ nông thôn luôn là đề tài thời sự thu hút sự

quan tâm nghiên cứu của các nhà khoa học và các ngành khoa học trong và

ngoài nước. Những kết quả về mặt khoa học của các công trình nghiên cứu đã

giúp cho các nước, trong đó có Việt Nam hoạch định chính sách phát triển,

tích cực, chủ động trong xử lý các vấn đề về giới để nâng cao vị thế, vai trò

của phụ nữ trong các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội. Điều này đòi

hỏi tác giả luận án khi nghiên cứu vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng

bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa hiện nay phải nắm chắc

quan điểm giới và cần khẳng định rõ hơn thực chất của bình đẳng giới là “…

nam, nữ có vị trí, vai trò ngang nhau, được tạo điều kiện và cơ hội phát huy

năng lực của mình cho sự phát triển của cộng đồng, của gia đình và thụ hưởng

13

như nhau về thành quả của sự phát triển đó” [74, tr.9]. Bình đẳng giới không

có nghĩa đòi hỏi số lượng phụ nữ và nam giới tham gia vào các hoạt động

phải ngang bằng nhau, mà bình đẳng giới có nghĩa là phụ nữ và nam giới, trẻ

em gái và trẻ em trai phải có cơ hội ngang nhau trong việc sử dụng các quyền

của họ. Bình đẳng giới đòi hỏi các chương trình phát triển, các dịch vụ công,

dịch vụ xã hội phải được thiết kế sao cho đáp ứng được nhu cầu nhiều mặt,

phù hợp với mức độ ưu tiên khác nhau của phụ nữ và nam giới. Đây chính là

vấn đề mà luận án cần tiếp tục nghiên cứu làm rõ.

1.2. Các công trình nghiên cứu về xây dựng gia đình văn hóa

Xây dựng gia đình văn hóa được coi là một nhiệm vụ trọng tâm của sự

nghiệp xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc

dân tộc. Có rất nhiều công trình khoa học đã đi sâu nghiên cứu về vấn đề này,

trong đó có thể kể đến một số công trình sau:

Cuốn sách “Xây dựng gia đình văn hóa trong sự nghiệp đổi mới” (1997)

của hai tác giả Trần Hữu Tòng và Trương Thìn (đồng chủ biên) [86]. Cuốn

sách đã giới thiệu những quan điểm chỉ đạo đúng đắn của Đảng, Nhà nước

Việt Nam về vấn đề gia đình và xây dựng gia đình văn hóa, lý luận cơ bản về

gia đình, gia đình văn hóa; đồng thời nêu lên một số kinh nghiệm chỉ đạo

phong trào ở các địa phương và những tư liệu để cán bộ chuyên trách tham

khảo trong chỉ đạo phong trào xây dựng gia đình văn hóa. Kết quả nghiên cứu

của công trình khoa học này được coi là những chỉ dẫn về mặt phương pháp

luận cho tác giả luận án đi sâu nghiên cứu, tìm hiểu vai trò của phụ nữ trong

xây dựng gia đình văn hóa ở vùng Đồng bằng sông Hồng.

Cuốn sách “Văn hóa gia đình với việc hình thành và phát triển nhân

cách trẻ em” (1999) của tác giả Lê Như Hoa [26]. Cuốn sách đã khẳng định:

Môi trường văn hóa lành mạnh phải bắt đầu từ gia đình, nhưng trong bối cảnh

đất nước đổi mới, mặt trái của cơ chế thị trường đã tác động tới mọi mặt của

14

đời sống xã hội, trong đó có môi trường văn hóa. Sự lệch chuẩn của văn hóa

gia đình là nguyên nhân quan trọng của tình trạng trẻ em có hành vi sai lệch

dẫn đến suy thoái nhân cách - một vấn đề nóng bỏng đang thu hút sự lo lắng,

quan tâm của toàn xã hội. Cho nên, xây dựng văn hóa gia đình và gia đình

văn hóa có vai trò rất quan trọng, là cơ sở cho việc hình thành và phát triển

nhân cách con người, đặc biệt là thế hệ trẻ, trong đó có trẻ em. Công trình này

đã đề cập đến vấn đề văn hóa gia đình ở cả phương diện lý luận và thực tiễn.

Điều đáng lưu ý, các giá trị văn hóa gia đình cùng những yêu cầu về xây dựng

gia đình văn hóa ở nước ta đang có sự biến đổi cùng với sự biến đổi của các

điều kiện kinh tế - xã hội ở từng giai đoạn lịch sử. Mỗi địa bàn khác nhau, tùy

điều kiện, hoàn cảnh, văn hóa truyền thống khác nhau, mà văn hóa gia đình và

xây dựng gia đình văn hóa có những yêu cầu khác nhau. Vì vậy, nghiên cứu

về phương diện này cho đến nay vẫn còn nhiều khoảng trống.

Cuốn sách “Văn hóa gia đình” (2002) của tác giả Bùi Đình Châu (tuyển

chọn và biên soạn) [15]. Cuốn sách là sự tuyển chọn những bài báo khoa học

đã được đăng trên các báo và tạp chí. Nội dung cuốn sách được chia thành 8

chương và phần kết luận. Trong đó nhấn mạnh các vấn đề: Văn hóa, gia đình,

văn hóa gia đình, truyền thống – mối quan hệ trong gia đình, phong tục, tập

quán, nếp sống, kiến thức, kinh nghiệm, mối quan hệ vợ chồng, cha mẹ, con

cái, ứng xử có văn hóa,... Việc luận giải làm rõ các vấn đề này chính là cơ sở

lý luận quan trọng để tác giả luận án tham khảo trong nghiên cứu vai trò của

phụ nữ trong xây dựng gia đình văn hóa ở vùng Đồng bằng sông Hồng.

Cuốn sách “Gia đình học” (2007) của tác giả Đặng Cảnh Khanh, Lê Thị

Quý (đồng chủ biên) [41]. Cuốn sách đã đề cập đến nhiều vấn đề về gia đình

để giúp cho người học tập và nghiên cứu về gia đình nhận thức được những

nội dung cơ bản nhất, những luận cứ khoa học cho các giải pháp tăng cường

vai trò gia đình Việt Nam phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội của

15

nước ta hiện nay. Trên cơ sở đó cuốn sách nêu lên những định hướng cơ bản

cho việc xây dựng mô hình gia đình mới kế thừa các giá trị truyền thống tốt

đẹp của dân tộc và kết hợp với việc tiếp thu những tinh hoa của nhân loại,

đồng thời đề xuất một số kiến nghị với Đảng, Nhà nước hướng tới việc hoạch

định các chính sách về giải pháp đúng đắn cho vấn đề gia đình ở nước ta

trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Đây chính là

những nội dung quan trọng để tác giả luận án tham khảo trong xây dựng các

biện pháp phát huy vai trò xây dựng gia đình văn hóa của phụ nữ nông thôn

vùng Đồng bằng sông Hồng.

Bài báo khoa học “Mấy vấn đề về thực trạng xây dựng gia đình văn hóa

tại Đồng bằng sông Hồng” (2009) của Nguyễn Thị Kim Hoa, đăng trên Tạp

chí Nghiên cứu con người [28]. Bài viết là sự khảo sát thực tế về việc xây

dựng gia đình văn hóa ở vùng Đồng bằng sông Hồng trong thời kỳ đổi mới,

thông qua sự khảo sát này tác giả đã chỉ rõ những thành tựu, hạn chế và

nguyên nhân của những hạn chế trong quá trình xây dựng gia đình văn hóa, từ

đó đề xuất một số khuyến nghị nhằm đẩy mạnh phong trào xây dựng gia đình

văn hóa ở vùng Đồng bằng sông Hồng hiện nay. Công trình khoa này rất thiết

thực với đề tài luận án, có thể dùng tham khảo trong nghiên cứu đề tài ở

chương 3. Tuy nhiên, một số nội dung có liên quan đến luận án như: Phụ nữ

nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng, gia đình văn hóa và gia đình văn hóa

nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng, vai trò của phụ nữ nông thôn vùng

Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa,... chưa được đề cập

đến trong công trình nghiên cứu.

Cuốn sách “Xã hội học giới” (2009) của tác giả Lê Thị Quý [76]. Cuốn

sách cung cấp cho người đọc những kiến thức cơ bản về xã hội học và xã hội

học giới, đồng thời hệ thống hóa một số quan điểm, lý thuyết giới trong từng

giai đoạn phát triển của xã hội. Trên cơ sở đó, cuốn sách nêu ra một số vấn đề

16

và phương pháp nghiên cứu xã hội học giới ở Việt Nam hiện nay. Đây là cuốn

sách có giá trị khoa học to lớn đối với việc nghiên cứu đề tài luận án, nó đã

cung cấp cho tác giả cơ sở lý luận quan trọng để xây dựng khung lý thuyết

chung cho việc triển khai đề tài.

Bài báo khoa học “Quá trình nhận thức của Đảng và Nhà nước ta về hôn

nhân gia đình và xây dựng gia đình văn hóa” (2009) của Đỗ Thị Thạch và

Nguyễn Thị Hà, đăng trên Tạp chí Giáo dục lý luận [97]. Bài viết đi sâu phân

tích quá trình chuyển biến nhận thức của Đảng, Nhà nước Việt Nam về vấn đề

hôn nhân gia đình và xây dựng gia đình văn hóa qua các kỳ Đại hội, thông

qua đó khẳng định tầm quan trọng của vấn đề gia đình và xây dựng gia đình

văn hóa thời kỳ đổi mới. Đây là tiền đề lý luận để tác giả luận án tham khảo

khi nghiên cứu vấn đề xây dựng gia đình văn hóa ở nông thôn vùng Đồng

bằng sông Hồng.

Đề tài khoa học cấp Bộ “Văn hóa gia đình Việt Nam trong thời đại mới”

(2010) của tác giả Trần Đức Ngôn [71]. Thông qua nghiên cứu những ưu

điểm và hạn chế của văn hóa gia đình trong quá khứ và hiện tại, tác giả đã đề

xuất những giải pháp có tính khả thi nhằm định hướng xây dựng mô hình gia

đình văn hóa phù hợp với xu thế hội nhập, phát triển, đồng thời vẫn giữ được

giá trị truyền thống của gia đình Việt Nam. Đề tài luận án chủ yếu bàn về vấn

đề xây dựng gia đình văn hóa ở vùng Đồng bằng sông Hồng, vì vậy, văn hóa

gia đình chỉ được nhắc đến với tư cách cơ sở lý luận cho việc xây dựng gia

đình văn hóa. Do đó, những kết quả đạt được trong công trình nêu trên chỉ có

ý nghĩa tham khảo về mặt phương pháp luận cho việc nghiên cứu đề tài của

luận án.

Đề tài khoa học cấp Bộ “Đánh giá thực trạng và đề xuất một số giải

pháp nhằm nâng cao chất lượng xây dựng gia đình văn hóa khu vực Đồng

bằng sông Hồng thời kỳ hội nhập, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa

17

đất nước” (2010) của tác giả Nguyễn Thị Kim Hoa [29]. Đề tài đã khảo sát,

điều tra ba tỉnh Hưng Yên, Vĩnh Phúc, Nam Định về vấn đề xây dựng gia

đình văn hóa, rút ra kết luận về công tác xây dựng gia đình văn hóa ở khu vực

vùng Đồng bằng sông Hồng, từ đó nêu lên những đề xuất, kiến nghị góp phần

đẩy mạnh công tác xây dựng gia đình văn hóa ở vùng Đồng bằng sông Hồng

hiện nay. Đây là những luận cứ có giá trị để tác giả luận án tham khảo trong

quá trình triển khai đề tài của mình.

Bài báo khoa học “Lồng ghép giới trong xây dựng gia đình văn hóa ở

Việt Nam hiện nay” (2011) của Nguyễn Thị Hà, đăng trên Tạp chí Nghiên cứu

Gia đình và Giới [25]. Bài viết đưa ra một số quan điểm về lồng ghép giới và

phân tích thực trạng lồng ghép giới trong xây dựng gia đình văn hóa ở Việt

Nam những năm qua, từ đó đề xuất một số kiến nghị góp phần nâng cao hiệu

quả lồng ghép giới trong xây dựng gia đình văn hóa thời gian tới. Công trình

khoa học này tuy chưa nêu ra được các giải pháp mới cho vấn đề nghiên cứu,

nhưng là tài liệu hữu ích để tác giả luận án định hướng, phân tích một cách hệ

thống và kỹ lưỡng đề tài của mình, góp phần làm cơ sở cho hoạt động chính

sách trong lĩnh vực thực hiện bình đẳng giới tại vùng Đồng bằng sông Hồng

hiện nay.

Luận án tiến sĩ triết học “Giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc

trong xây dựng văn hóa gia đình Việt Nam hiện nay” (2013) của tác giả An

Thị Ngọc Trinh [87]. Luận án đã phân tích làm rõ các khái niệm: Văn hóa,

văn hóa dân tộc, văn hóa gia đình, những giá trị chủ yếu của văn hóa dân tộc

trong văn hóa gia đình, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về giữ gìn

và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc trong xây dựng văn hóa gia đình Việt

Nam. Trên cơ sở đó đánh giá thực trạng và đề ra một số phương hướng cơ

bản, nhóm giải pháp, kiến nghị quan trọng góp phần giữ gìn và phát huy các

giá trị văn hóa dân tộc trong xây dựng văn hóa gia đình Việt Nam hiện nay.

18

Qua nghiên cứu, tìm hiểu những nội dung của luận án, tác giả đã hiểu rõ thêm

các định hướng quan trọng trong phát huy vai trò xây dựng gia đình văn hóa

của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng.

Bài báo khoa học “Sự biến đổi của văn hóa gia đình trong hội nhập quốc

tế ở Việt Nam hiện nay” (2014) của tác giả Lê Văn Hùng, đăng trên Tạp chí

Giáo dục Lý luận [36]. Ở Bài viết này, tác giả đã bàn đến một số vấn đề: Văn

hóa gia đình, thực trạng biến đổi của văn hóa gia đình trong hội nhập quốc tế

ở Việt Nam hiện nay, những giải pháp kết hợp giá trị văn hóa truyền thống và

giá trị văn hóa hiện đại trong xây dựng văn hóa gia đình thời kỳ hội nhập

quốc tế. Đây là công trình có ý nghĩa lý luận sâu sắc, là tài liệu tham khảo

quan trọng để tác giả luận án kế thừa trong triển khai chương 2 của đề tài.

Đề tài khoa học cấp Nhà nước “Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn

xây dựng gia đình Việt Nam đến năm 2020” (2014) của tác giả Lê Thị Quý

[77]. Đề tài đi sâu nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn nhằm xác định hệ

quan điểm, chính sách, cơ chế xây dựng gia đình Việt Nam. Phân tích thực

trạng và dự báo sự biến đổi của gia đình Việt Nam về vị trí, vai trò, chức

năng, quy mô, cơ cấu, hệ giá trị văn hóa trước những biến đổi của đất nước

trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Trên cơ sở

đó xây dựng hệ tiêu chí cơ bản về xây dựng gia đình Việt Nam đến năm 2020.

Kết quả nghiên cứu của công trình khoa học này giúp cho tác giả luận án nhìn

nhận toàn diện hơn về vấn đề gia đình, từ đó nghiên cứu, đề xuất các giải

pháp để thực thi có hiệu quả quá trình xây dựng gia đình văn hóa ở nông thôn

vùng Đồng bằng sông Hồng.

Cuốn sách “Gia đình đa văn hóa Hàn Quốc” (2014) của tác giả Trần Thị

Nhung (chủ biên) [72]. Cuốn sách gồm ba chương: Chương 1 viết về gia đình

Hàn Quốc hiện đại; Chương 2 làm rõ thực trạng gia đình văn hóa Hàn Quốc

hiện nay; Chương 3 phân tích chính sách và biện pháp giúp các gia đình văn

19

hóa thích nghi với xã hội Hàn Quốc. Trong công trình nghiên cứu này, tác giả

và các cộng sự đã khái quát được những nét chung, đặc trưng nhất của gia

đình Hàn Quốc; cung cấp các thông tin, địa chỉ quan trọng liên quan đến đời

sống thường nhật ở Hàn Quốc và cộng đồng xã hội Hàn Quốc; đồng thời giới

thiệu, phân tích những chính sách, biện pháp của Chính phủ Hàn Quốc và

Việt Nam liên quan tới gia đình đa văn hóa, giúp các gia đình đa văn hóa nói

chung, gia đình Hàn - Việt ở Hàn Quốc nói riêng hòa nhập vào cộng đồng, xã

hội, thực hiện tốt nghĩa vụ và hưởng quyền lợi của mình để vươn lên trong

cuộc sống, đóng góp vào sự phát triển của xã hội Hàn Quốc. Những nội dung

triển khai trong công trình khoa học này, mặc dù không sát gần với đề tài luận

án, nhưng nó đã đem lại cho tác giả cái nhìn toàn diện hơn về vấn đề gia đình,

từ đó vận dụng một cách có hiệu quả vào quá trình nghiên cứu.

Luận án tiến sĩ văn hóa học “Sự biến đổi văn hóa gia đình ở vùng tái

định cư huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh” (2015) của tác giả Nguyễn Thị Nguyệt

[73]. Luận án đã tổng hợp, hệ thống hóa và bổ sung cơ sở lý luận về gia đình,

văn hóa gia đình, biến đổi văn hóa gia đình. Phân tích thực trạng biến đổi văn

hóa gia đình ở vùng tái định cư huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh với mong muốn

giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa gia đình truyền thống, xây dựng

những giá trị mới, tích cực cho gia đình hiện đại. Đồng thời, đề xuất một số

giải pháp hạn chế những biến đổi của văn hóa gia đình theo chiều hướng tiêu

cực. Luận án này mặc dù chỉ bàn đến vấn đề văn hóa gia đình ở huyện Kỳ

Anh, tỉnh Hà Tĩnh, nhưng đã trình bày được các lý luận cơ bản để xây dựng

văn hóa gia đình trong thời kỳ đổi mới. Đây chính là tài liệu hữu ích để tác

giả luận án tham khảo trong nghiên cứu vấn đề xây dựng gia đình văn hóa ở

nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng.

Các công trình nghiên cứu nêu trên bước đầu đã làm rõ chính sách đổi

mới kinh tế của Đảng, Nhà nước, công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất

20

nước tác động to lớn tới sự biến đổi của gia đình theo hai hướng tích cực và

tiêu cực. Sự biến đổi này tạo ra một loạt những vấn đề cần giải quyết như: Tệ

nạn xã hội, bạo lực gia đình, bất bình đẳng giới,... Xây dựng gia đình văn hóa

được thực hiện thông qua nhiều giải pháp, trong đó phát triển kinh tế, nâng

cao nhận thức của người dân, sự quan tâm của chính quyền, đoàn thể địa

phương,... là những giải pháp cần được triển khai đồng bộ, hiệu quả. Các tác

giả còn khẳng định, sự phát triển ổn định của xã hội không thể tách rời sự

phát triển của con người và vai trò của gia đình trong việc đào tạo nguồn nhân

lực, xây dựng nhân cách con người mới trong giai đoạn hiện nay là vô cùng

quan trọng. Tuy nhiên, do bị quy định bởi mục tiêu nghiên cứu, phương pháp

tiếp cận mà gia đình văn hóa với những tiêu chí, yêu cầu của nó vẫn chưa

được đề cập đầy đủ trong các công trình này. Đây là vấn đề luận án sẽ tiếp tục

nghiên cứu làm sáng tỏ.

1.3. Các công trình nghiên cứu về vai trò của phụ nữ nông thôn

trong xây dựng gia đình văn hóa

Xây dựng gia đình văn hóa là mục tiêu phấn đấu của mỗi gia đình Việt

Nam (trong đó có các gia đình nông thôn). Để xây dựng gia đình văn hóa đòi

hỏi sự tham gia của rất nhiều chủ thể với những phương thức thực hiện khác

nhau, và một trong những chủ thể quan trọng đó chính là phụ nữ - với tư cách

người mẹ, người vợ, người con trong gia đình. Những năm gần đây có nhiều

công trình khoa học đi sâu nghiên cứu vai trò của phụ nữ nông thôn, trong đó

có thể kể đến:

Đề tài khoa học cấp Bộ “Phát huy vai trò của phụ nữ trong kinh tế hộ

gia đình ở nông thôn” (1991) của tác giả Đỗ Thị Bình [2]. Từ những số liệu

khảo sát về thực trạng vai trò của phụ nữ trong kinh tế hộ gia đình ở nông

thôn, tác giả đưa ra một số quan điểm và giải pháp phát huy vai trò của phụ

nữ trong kinh tế hộ gia đình ở nông thôn Việt Nam hiện nay. Đây là công

21

trình đầu tiên phân tích trực tiếp và có những đánh giá về vai trò của phụ nữ

trong phát triển kinh tế hộ gia đình ở nông thôn nước ta. Đến nay, đề tài khoa

học này vẫn có ý nghĩa quan trọng đối với việc phát huy vai trò của phụ nữ

nông thôn trong phát triển kinh tế thời kỳ đổi mới.

Đề án “Đánh giá vai trò của phụ nữ nông thôn trong vấn đề phát triển

nông nghiệp bền vững và xóa đói giảm nghèo tại Đồng bằng sông Cửu Long”

(1997) do Nguyễn Hữu Dũng làm chủ nhiệm đề án [18]. Qua mô tả, phân tích

các khía cạnh về phụ nữ nông thôn, đề án đã mở ra nhiều phương hướng và

biện pháp để tăng cường hơn nữa các nỗ lực vì sự tiến bộ và hạnh phúc cho

nữ giới nông thôn. Cuối cùng đề án kiến nghị một số giải pháp nhằm nâng cao

vai trò của phụ nữ nông thôn trong tiến trình phát triển hệ thống nông nghiệp

bền vững. Công trình này vừa có ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn sâu sắc,

vừa có vai trò quan trọng đối với việc hoạch định chính sách đặc thù đối với

phụ nữ nông thôn nói chung, phụ nữ nông thôn vùng Đồng Bằng sông Cửu

Long nói riêng trong phát triển các lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội.

Đề tài khoa học cấp Bộ “Vai trò của phụ nữ nông thôn trong phát triển

kinh tế ở một xã Đồng bằng sông Hồng trong giai đoạn đổi mới kinh tế (1990

tới nay)” (1999) do Đỗ Thị Bình làm chủ nhiệm [5]. Đề tài tập trung nghiên

cứu vai trò của phụ nữ nông thôn trong đổi mới kinh tế ở các nội dung: Đặc

điểm của khu vực nghiên cứu (Đồng bằng sông Hồng) và vai trò của phụ nữ

trong phát triển kinh tế nông thôn (trong phát triển kinh tế hộ gia đình);

Những khó khăn và thuận lợi đối với phụ nữ trong quá trình phát triển kinh tế

gia đình; Tiềm năng của phụ nữ trong phát triển kinh tế nông thôn và một số

khuyến nghị cho việc hoạch định chính sách đối với phụ nữ khu vực này. Đây

là công trình khoa học có liên quan mật thiết với đề tài luận án, đặc biệt khi

bàn về vai trò của phụ nữ nông thôn trong lĩnh vực kinh tế. Thông qua việc

nghiên cứu và tìm hiểu đề tài đã giúp tác giả luận án củng cố luận chứng khoa

22

học cho việc phát huy vai trò của phụ nữ trong xây dựng gia đình ấm no, bình

đẳng, tiến bộ, hạnh phúc ở vùng Đồng bằng sông Hồng.

Luận án tiến sĩ xã hội học “Vị thế, vai trò xã hội của phụ nữ trong gia

đình nông thôn Đồng bằng Bắc Bộ hiện nay (Qua nghiên cứu tại tỉnh Nam

Định)” (2000) của tác giả Nguyễn Thị Kim Hoa [27]. Luận án đã tìm hiểu

toàn diện vị thế, vai trò của phụ nữ nông thôn Đồng bằng Bắc Bộ trong tổng

hợp các hoạt động của họ tại gia đình trước bối cảnh công nghiệp hóa, hiện

đại hóa. Làm rõ những biến đổi xã hội hiện nay đã nâng cao vị thế phụ nữ ở

một số khía cạnh, nhưng lại hạ thấp vị thế của họ ở một số khía cạnh khác và

chất thêm nhiều gánh nặng trách nhiệm trong vai trò gia đình của họ mà

không nâng cao được vị thế của họ, đồng thời phân tích các yếu tố tạo nên gia

đình nông thôn kiểu mới hiện nay. Công trình khoa học này đã nghiên cứu vai

trò của phụ nữ dưới góc nhìn mới, góp phần quan trọng vào việc xóa bỏ định

kiến giới, khẳng định vai trò to lớn của phụ nữ trong gia đình và ngoài xã hội,

nhất là trong xây dựng gia đình ấm no, bình đẳng, hạnh phúc, vững bền nhằm

nâng cao năng lực và trao quyền cho phụ nữ. Nghiên cứu đã cung cấp cho đề

tài luận án cơ sở lý luận và thực tiễn quan trọng để đề xuất các giải pháp nâng

cao vị thế và phát huy vai trò của phụ nữ trong xây dựng gia đình văn hóa ở

nông thôn Đồng bằng sông Hồng.

Cuốn sách “Vai trò của phụ nữ nông thôn trong công nghiệp hóa, hiện

đại hóa nông thôn (nghiên cứu khu vực Đồng bằng sông Hồng)” (2002) của

tác giả Hoàng Bá Thịnh [84]. Trong cuốn sách này, tác giả đã khẳng định:

Phụ nữ nông thôn có vai trò hết sức quan trọng đối với sự phát triển nông

nghiệp, nông thôn. Là một lực lượng đông đảo trong nguồn lực của đất nước,

nhưng phụ nữ nông thôn đang gặp rất nhiều khó khăn, thách thức so với nam

giới và phụ nữ đô thị. Từ thực trạng vai trò của phụ nữ nông thôn, xu hướng

vận động biến đổi của họ và những vấn đề đặt ra hiện nay, tác giả đề xuất

23

những giải pháp thiết thực về chính sách việc làm, tăng thu nhập, hỗ trợ các

dịch vụ gia đình, tạo cơ hội cho phụ nữ thực hiện tốt vai trò của mình trong

gia đình. Đây là công trình có ý nghĩa rất lớn đối với việc nâng cao vị thế,

phát huy vai trò của phụ nữ nông thôn (trong đó có phụ nữ nông thôn vùng

Đồng bằng sông Hồng) trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội

nhập quốc tế.

Luận án tiến sĩ triết học “Bình đẳng về giới trong gia đình ở nông thôn

Đồng bằng sông Hồng hiện nay” (2002) của tác giả Chu Thị Thoa [98]. Luận

án đã tập trung làm sáng tỏ một số vấn đề: Quá trình hình thành và phát triển

lý luận về giải phóng phụ nữ, thực hiện bình đẳng nam – nữ của chủ nghĩa xã

hội khoa học, bình đẳng giới trong gia đình Việt Nam trong lịch sử; phân tích

thực trạng bình đẳng giới trong gia đình nông thôn vùng Đồng bằng sông

Hồng trong công cuộc đổi mới, từ đó đề xuất phương hướng cơ bản và giải

pháp chủ yếu nâng cao bình đẳng giới trong gia đình nông thôn vùng Đồng

Bằng sông Hồng. Các quan điểm lý luận và giải pháp mà luận án nêu ra có ý

nghĩa quan trọng đối với việc nâng cao vai trò của người phụ nữ trong các gia

đình ở nông thôn nước ta, đồng thời góp phần làm rõ thêm định hướng nghiên

cứu của đề tài luận án.

Bài báo khoa học “Vị thế của người phụ nữ trong một số vấn đề của gia

đình” (2002) của tác giả Nguyễn Linh Khiếu, đăng trên Tạp chí Xã hội học

[47]. Bài viết cho thấy: Sản xuất - kinh doanh là một công việc quan trọng mà

người phụ nữ trong các gia đình trở thành người làm chính. Đối với nước ta

hiện nay, gia đình nông thôn chiếm tỷ lệ cao, do đó công việc sản xuất kinh

doanh của các gia đình chủ yếu vẫn là sản xuất nông - lâm nghiệp và chăn

nuôi. Vì đất đai có hạn, ngành nghề kém phát triển, nên để tăng thêm thu nhập

kinh tế cho gia đình, nam giới trong khu vực này thường phải đi tìm việc làm

tại các đô thị hay những vùng mới khai thác. Do đó ở làng quê chủ yếu còn lại

24

phụ nữ, người già và trẻ em, trong đó người lao động chính là phụ nữ. Phụ nữ

là người đóng góp nhiều công sức, còn nam giới là người đóng góp nhiều tiền

mặt để nuôi sống gia đình. Trong giai đoạn hiện nay, phụ nữ đóng vai trò hết

sức quan trọng trong sản xuất kinh doanh, nhưng vị thế và vai trò đưa ra quyết

định chưa phải là phụ nữ, tiếng nói quyết định của họ còn thấp. Những vấn đề

này được nêu ra và luận giải khá kỹ trong bài viết đã đem đến cho tác giả luận

án những quan điểm, cách nhìn nhận đa chiều về vai trò, vị thế của phụ nữ

nông thôn, từ đó tác giả có cơ sở để đi sâu nghiên cứu vai trò của phụ nữ nông

thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình bình đẳng, tiến bộ,

hạnh phúc.

Bài báo khoa học “Ảnh hưởng của học vấn và quyền ra quyết định của

phụ nữ nông thôn tỉnh Quảng Ngãi trong thiết chế gia đình (Qua nghiên cứu

3 xã thuộc tỉnh Quảng Ngãi)” (2003) của tác giả Trần Thị Kim, đăng trên Tạp

chí Xã hội học [48]. Bài viết đã làm rõ mức độ tương tác giữa học vấn và địa vị

người phụ nữ nông thôn hiện nay (Qua nghiên cứu 3 xã thuộc tỉnh Quảng

Ngãi). Từ đó đưa ra khuyến nghị và giải pháp nhằm tăng cường ảnh hưởng tích

cực của việc nâng cao trình độ học vấn tới việc nâng cao địa vị phụ nữ nông

thôn và ngược lại. Việc nghiên cứu công trình khoa học này đã góp phần củng

cố các luận cứ khoa học để tác giả luận án nghiên cứu vai trò của phụ nữ nông

thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa hiện nay.

Cuốn sách “Vai trò người chủ hộ trong việc xây dựng gia đình ấm no,

bình đẳng, hạnh phúc” (2008) của tác giả Lê Thi [82]. Ở cuốn sách này tác

giả đã đề cập đến phụ nữ với tư cách là người chủ hộ trong xây dựng gia đình

ấm no, bình đẳng, hạnh phúc. Thông qua việc so sánh giữa phụ nữ và nam

giới, tác giả đã khẳng định rõ hơn vai trò quan trọng của người phụ trong xây

dựng gia đình ấm no, bình đẳng, hạnh phúc ở Việt Nam hiện nay. Cuốn sách

là tài liệu tham khảo bổ ích đối với các nhà hoạch định chính sách, những

25

người nghiên cứu về vai trò của phụ nữ nói chung và vai trò của phụ nữ nông

thôn nói riêng trong xây dựng gia đình.

Luận án tiến sĩ triết học “Kiện toàn hệ thống chính trị ở xã nhằm thực

hiện quyền làm chủ của nhân dân vùng Đồng bằng sông Hồng hiện nay

(2008) của tác giả Nguyễn Dương Hùng [35]. Từ việc phân tích thực trạng hệ

thống chính trị ở cấp xã và vai trò của nó đối với quyền làm chủ của nhân

dân, luận án đã đề ra các phương hướng, giải pháp cơ bản nhằm kiện toàn hệ

thống chính trị cấp xã ở vùng Đồng bằng sông Hồng. Các giải pháp tuy còn

sơ lược, nhưng đã gợi mở cho tác giả luận án hướng đánh giá về vai trò của

các tổ chức chính trị - xã hội trong thực thi quyền dân chủ nói chung và phát

huy vai trò xây dựng gia đình văn hóa của phụ nữ nông thôn nói riêng.

Luận án tiến sĩ xã hội học “Sự tham gia và quyền quyết định của phụ nữ

nông thôn trong gia đình và xã hội (Nghiên cứu trường hợp phụ nữ đang

tham gia trong hệ thống chính trị cơ sở tại 04 xã của tỉnh Thanh Hóa” (2011)

của tác giả Nguyễn Thị Thúy [83]. Luận án nghiên cứu thực trạng, mức độ

tham gia và quyền quyết định trong gia đình, ngoài xã hội của phụ nữ đang

tham gia trong hệ thống chính trị cơ sở. Tìm hiểu những yếu tố vĩ mô như:

Kinh tế, văn hóa và các yếu tố cá nhân: Học vấn, mức sống, nghề nghiệp; từ

đó, đề xuất các giải pháp nhằm cải thiện, nâng cao vị thế, sự tham gia và

quyền quyết định của phụ nữ nông thôn. Những giải pháp này mặc dù mới chỉ

dừng lại ở việc nâng cao vai trò, vị thế của phụ nữ nông thôn trên phương

diện tham gia và thực hiện quyền quyết định trong gia đình, nhưng nó đã xây

dựng được cơ sở lý luận quan trọng để tác giả luận án tiến hành nghiên cứu

vai trò của phụ nữ trong xây dựng gia đình văn hóa ở nông thôn vùng Đồng

bằng sông Hồng.

Bài báo khoa học “Phân công lao động và quyền quyết định trong gia

đình nông thôn Đồng bằng Bắc Bộ” (2013) của tác giả Vũ Mạnh Lợi và cộng

26

sự, đăng trên Tạp chí Nghiên cứu Gia đình và Giới [54]. Qua nghiên cứu

trường hợp xã Hiên Vân về phân công lao động trong gia đình, bài viết cho

thấy đóng góp của cả nam và nữ vào các công việc trong hộ gia đình là phù

hợp với quan niệm truyền thống về năng lực so sánh của nam và nữ. Phụ nữ

nhìn chung vẫn là người dành nhiều thời gian hơn cho các công việc trong gia

đình. Về quyền ra các quyết định, hai vợ chồng cùng bàn bạc ra quyết định về

các khía cạnh của đời sống gia đình là hình thức phổ biến nhất, tuy nhiên, vợ

là người quyết định nhiều hơn chồng đối với công việc sản xuất của gia đình.

Đây là điều khác biệt so với các nghiên cứu trước đây. Tỷ lệ phụ nữ là người

ra quyết định chính hay là người đồng ra quyết định chính cũng ngang bằng

với nam giới ở những việc liên quan đến chăm sóc sức khỏe cho các thành

viên và những hoạt động xã hội chung của cả hai vợ chồng. Điều này gợi ra

rằng phụ nữ đang có xu hướng gia tăng ảnh hưởng của mình trong những hoạt

động xã hội ngoài gia đình.

Cuốn sách “Xây dựng đội ngũ nữ cán bộ chủ chốt của hệ thống chính trị

cấp xã (qua khảo sát thực tiễn ở Đồng bằng sông Hồng)” (2013) của tác giả

Trịnh Thanh Tâm [80]. Cuốn sách đã cung cấp nhiều tư liệu điều tra, khảo sát

vùng Đồng bằng sông Hồng về các phương diện: Thực trạng đội ngũ nữ cán

bộ của hệ thống chính trị trên địa bàn, những thuận lợi, khó khăn trong xây

dựng đội ngũ cán bộ nữ. Giá trị khoa học của công trình biểu hiện tập trung ở

những phương hướng, giải pháp chủ yếu nhằm xây dựng đội ngũ nữ cán bộ

chủ chốt vùng Đồng bằng sông Hồng đến năm 2020. Đây là công trình có ý

nghĩa thực tiễn sâu sắc, là tài liệu tham khảo quan trọng để tác giả luận án

nghiên cứu phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong vai trò đoàn

kết gia đình với cộng đồng, xã hội.

Bài báo khoa học “Khảo sát vai trò của phụ nữ nông thôn trong phát

triển kinh tế hộ trên địa bàn huyện Phụng Hiệp – tỉnh Hậu Giang” (2014) của

27

Phạm Ngọc Nhàn, Sử Kim Anh và Lê Trần Thanh Liêm, đăng trên Tạp chí

Khoa học Trường Đại học Cần Thơ [69]. Nghiên cứu đã chỉ rõ vai trò quan

trọng của phụ nữ trong phát triển kinh tế hộ trên địa bàn huyện Phụng Hiệp –

tỉnh Hậu Giang và cho thấy, phụ nữ ít được tham gia quyết định áp dụng các

tiến bộ khoa ho ̣c k ỹ thuật vào sản xuất trên chính m ảnh ruộng của ho ̣. Tuy nhiên, trong kiểm soát nguồn lực tài chính ta ̣i nông h ộ, nữ giới luôn được đánh giá cao hơn nam giới; ở một số trườ ng hợp, cả hai vợ chồng cùng nhau đưa ra quyết định về việc sử dụng tài chính của gia đình. Nghiên cứu cũng gợi mở một số giải pháp nâng cao vai trò của phụ nữ trong phát triển kinh tế hộ

trên địa bàn nghiên cứu nói chung và ở vùng Đồng bằng sông Hồng nói riêng.

Luận án tiến sĩ triết học “Phụ nữ lãnh đạo, quản lý trong hệ thống chính

trị ở vùng Đồng bằng sông Hồng thời kỳ đổi mới” (2015) của tác giả Nguyễn

Thị Tuyết [99]. Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn về phụ nữ lãnh

đạo, quản lý trong hệ thống chính trị, phân tích làm rõ thực trạng và những vấn

đề đặt ra, luận án đề xuất một số quan điểm, giải pháp nhằm tăng cường số

lượng, chất lượng phụ nữ lãnh đạo, quản lý trong hệ thống chính trị ở vùng Đồng

bằng sông Hồng hiện nay. Đây là nghiên cứu có tính chuyên sâu về mặt lý

thuyết khoa học, nó có thể được coi như là những chỉ dẫn về mặt phương pháp

luận cho tác giả luận án phân tích làm sáng tỏ vai trò của phụ nữ nông thôn vùng

Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng cộng đồng và phát triển xã hội.

Nhìn chung, các công trình khoa học luận bàn về vai trò của phụ nữ

nông thôn trong xây dựng gia đình văn hóa không nhiều, các công trình chủ

yếu đề cập đến một số vấn đề như: Vai trò của phụ nữ nông thôn trong phát

triển kinh tế hộ; Bình đẳng giới; Phân công lao động và quyền quyết định của

phụ nữ trong các gia đình nông thôn; Sự tham gia và quyền quyết định của

phụ nữ nông thôn trong gia đình và xã hội; Vai trò người chủ hộ trong việc

xây dựng gia đình ấm no, bình đẳng, hạnh phúc”; Vị thế của người phụ nữ

28

trong một số vấn đề của gia đình; vai trò của phụ nữ nông thôn trong vấn đề

phát triển nông nghiệp bền vững và xóa đói giảm nghèo; Vai trò của phụ nữ

nông thôn trong công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông thôn,... Những vấn đề

này sẽ góp phần làm rõ thêm một số nội dung quan trọng trong định hướng

nghiên cứu của đề tài luận án.

1.4. Khái quát những thành tựu của các công trình nghiên cứu liên

quan đến đề tài luận án và những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu

Những thành tựu của các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài

luận án

Các công trình khoa học nêu trên đã có những đóng góp quan trọng về

mặt khoa học, làm rõ các vấn đề về phụ nữ nông thôn, xây dựng gia đình văn

hóa và vai trò của phụ nữ nông thôn trong xây dựng gia đình văn hóa trên một

số phương diện sau:

Thứ nhất, các công trình khoa học đã nêu ra, phân tích làm rõ vai trò của

phụ nữ nông thôn nói chung, phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng

nói riêng trong một số lĩnh vực kinh tế - xã hội, trong đó một số công trình

còn đi sâu nghiên cứu vai trò của phụ nữ nông thôn trong xây dựng gia đình

no ấm, bình đẳng, hạnh phúc, chỉ ra vai trò của phụ nữ nông thôn trong các

gia đình, từ đó khẳng định, phụ nữ nông thôn đang ngày càng gia tăng ảnh

hưởng của mình trong các hoạt động gia đình và ngoài xã hội, tuy rằng vị thế

của họ trên thực tế vẫn chưa được thừa nhận.

Thứ hai, các nhà khoa học đã chỉ ra được một số đặc điểm của phụ nữ

nông thôn, các tiêu chí để xây dựng gia đình văn hóa, đánh giá thực trạng và

đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng xây dựng gia đình văn

hóa nói chung, gia đình văn hóa ở khu vực Đồng bằng sông Hồng nói riêng.

Trong nghiên cứu về phụ nữ nông thôn, có công trình đã đi sâu nghiên cứu

vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng, nhưng cũng mới

29

chỉ dừng lại ở phương diện kinh tế, công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông thôn.

Thứ ba, các công trình nghiên cứu đã luận giải nhiều vấn đề lý luận và

thực tiễn quan trọng liên quan đến vai trò của phụ nữ nông thôn; làm sáng tỏ

ở mức độ nhất định chức năng kinh tế, các hoạt động sản xuất, hoạt động xã

hội của người phụ nữ. Các công trình cũng bước đầu chỉ ra vai trò, tầm quan

trọng của phụ nữ nông thôn trong xây dựng gia đình văn hóa thời kỳ đổi mới

và hội nhập quốc tế. Một số công trình đã đề xuất các phương hướng và giải

pháp phát huy vai trò của phụ nữ nông thôn trong gia đình và ngoài xã hội, đề

cập tương đối toàn diện đến vai trò, vị thế xã hội của phụ nữ trong các gia

đình nông thôn, trong đó có gia đình nông thôn Đồng bằng Bắc Bộ. Đây là

những tư liệu quan trọng để tác giả luận án tham khảo trong nghiên cứu vai

trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng.

Tuy đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận, nhưng các công trình

khoa học nêu trên vẫn còn những khoảng trống đòi hỏi các nghiên cứu sau

phải bổ sung, hoàn thiện. Cụ thể: Chưa có công trình khoa học nào phân tích

vai trò của phụ nữ nông thôn trong xây dựng gia đình văn hóa mang tính độc

lập, hệ thống, chuyên sâu; chưa có công trình khoa học nào đưa ra các quan

điểm và giải pháp để nâng cao vị thế và phát huy vai trò của phụ nữ nông thôn

trong xây dựng gia đình văn hóa. Đây là vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên

cứu làm rõ.

Những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu

Từ tổng quan tình hình nghiên cứu về phụ nữ nông thôn, xây dựng gia

đình văn hóa và vai trò của phụ nữ nông thôn trong xây dựng gia đình văn

hóa, luận án đã định hướng nghiên cứu và xác định những nội dung trọng tâm

cần nghiên cứu đó là:

Thứ nhất, nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn chung về vai trò

của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình

30

văn hóa thông qua việc làm rõ một số lý thuyết, quan điểm và phân tích nội

hàm các khái niệm: Phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng, gia đình

văn hóa và xây dựng gia đình văn hóa nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng,

vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia

đình văn hóa. Từ việc làm rõ nội hàm các khái niệm này, luận án đi sâu

nghiên cứu những yếu tố tác động đến vai trò xây dựng gia đình văn hóa của

phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng.

Thứ hai, nghiên cứu thực trạng vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng

bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa hiện nay, làm rõ những

thành tựu, hạn chế và nguyên nhân của những thành tựu, hạn chế trong vai trò

người phụ nữ; từ đó đặt ra những vấn đề cần tiếp tục giải quyết đối với vai trò

xây dựng gia đình văn hóa của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng.

Thứ ba, từ những vấn đề đặt ra, luận án đề xuất những quan điểm cơ bản

và các giải pháp chủ yếu phát huy vai trò xây dựng gia đình văn hóa của phụ

nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong thời gian tới.

TIỂU KẾT CHƢƠNG 1

Vấn đề vai trò của phụ nữ trong xây dựng gia đình, gia đình văn hóa đã

và đang được nhiều tác giả, tổ chức khoa học trong và ngoài nước nghiên cứu

dưới góc độ tiếp cận và quy mô khác nhau. Thông qua việc đánh giá các công

trình nghiên cứu liên quan đến đề tài ở ba nhóm nghiên cứu chính: Phụ nữ

nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng; gia đình văn hóa và xây dựng gia

đình văn hóa nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng; vai trò của phụ nữ nông

thôn vùng Đồng bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa, tác giả đã

chỉ ra những giá trị khoa học của các công trình nghiên cứu có liên quan đến

đề tài luận án là đã phân tích làm rõ vai trò của phụ nữ nông thôn trong một

số lĩnh vực kinh tế - xã hội, chỉ ra được đặc điểm của phụ nữ nông thôn, các

tiêu chí để xây dựng gia đình văn hóa, luận giải nhiều vấn đề lý luận và thực

31

tiễn quan trọng liên quan đến vai trò của phụ nữ nông thôn. Một số công trình

cũng bước đầu chỉ ra vai trò của phụ nữ nông thôn trong xây dựng gia đình

thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế, tuy chưa đề cập đến vai trò của phụ nữ

nông thôn trong xây dựng gia đình văn hóa và các giải pháp nâng cao vị thế

và phát huy vai trò của họ trong lĩnh vực này, nhưng đây là những tài liệu bổ

ích để tác giả luận án tham khảo trong nghiên cứu đề tài. Qua các công trình

nghiên cứu đó, tác giả luận án cũng thấy rằng, việc xây dựng gia đình văn hóa

ở nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng hiện nay là một vấn đề rất quan

trọng, nó đòi hỏi phải có sự vào cuộc của các cấp, các ngành và toàn thể xã

hội, trong đó chủ thể đóng vai trò quyết định trực tiếp chính là các gia đình và

người phụ nữ. Đây là tiền đề lý luận và thực tiễn đặt ra để tác giả lựa chọn đề

tài luận án không trùng lặp với các công trình nghiên cứu có liên quan.

Với đề tài Vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng

trong xây dựng gia đình văn hóa hiện nay, tác giả luận án mong muốn trình

bày một cách có hệ thống các vấn đề liên quan đến vai trò của phụ nữ nông

thôn vùng Đồng bằng sông Hồng. Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý

luận và thực tiễn chung về vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng bằng

sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa, luận án đánh giá thực trạng, đề

xuất các giải pháp chủ yếu phát huy vai trò của phụ nữ nông thôn vùng Đồng

bằng sông Hồng trong xây dựng gia đình văn hóa thời gian tới.

32