intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Vấn đề chuyển giá của công ty đa quốc gia trên thế giới và doanh nghiệp đầu tư trực tiếp nước ngoài ở Việt Nam

Chia sẻ: ViDoraemi2711 ViDoraemi2711 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

75
lượt xem
6
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong gần 30 năm qua ở Việt Nam đã thu hút được hơn 130 tỷ USD với hơn 15.000 dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đang hoạt động. Kinh tế FDI đã có những đóng góp quan trọng cho nền kinh tế, nhưng bên cạnh đó cũng không ít những mảng xám, như hủy hoại môi trường, chuyển giá trốn thuế… Bài viết dưới đây cố gắng đi sâu hơn vấn đề chuyển giá trốn thuế.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Vấn đề chuyển giá của công ty đa quốc gia trên thế giới và doanh nghiệp đầu tư trực tiếp nước ngoài ở Việt Nam

NGHIEÂN CÖÙU TRAO ÑOÅI<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> VAÁN ÑEÀ CHUYEÅN GIAÙ CUÛA COÂNG TY<br /> ÑA QUOÁC GIA TREÂN THEÁ GIÔÙI VAØ<br /> DOANH NGHIEÄP ÑAÀU TÖ TRÖÏC TIEÁP<br /> NÖÔÙC NGOAØI ÔÛ VIEÄT NAM<br /> PGS.TS. Phan Duy Minh*<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> C<br /> ông ty đa quốc gia là một trong những xu thế phát triển lớn của kinh tế thế giới trong Thế<br /> kỷ 21. Có thể nói, chúng đang ngày càng chứng tỏ là xương sống, là chủ lực của nền kinh tế<br /> thế giới. Công ty đa quốc gia đang mang lại những lợi ích không nhỏ cho nhiều quốc gia,<br /> nhưng bên cạnh đó cũng không ít những hệ lụy. Một trong những vấn đề gây nhức nhối, tạo<br /> ra nhiều hậu quả xấu cho những quốc gia có nhiều công ty, chi nhánh của các tập đoàn đa quốc gia là<br /> tình trạng chuyển giá trốn thuế. Trong gần 30 năm qua ở Việt Nam đã thu hút được hơn 130 tỷ USD với<br /> hơn 15.000 dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đang hoạt động. Kinh tế FDI đã có những đóng góp<br /> quan trọng cho nền kinh tế, nhưng bên cạnh đó cũng không ít những mảng xám, như hủy hoại môi trường,<br /> chuyển giá trốn thuế… Bài viết dưới đây cố gắng đi sâu hơn vấn đề chuyển giá trốn thuế...<br /> <br /> Từ khóa: Công ty đa quốc gia, chuyển giá, trốn thuế.<br /> Transfer pricing issues of multinational companies worldwide and FDI companies in Vietnam<br /> Multinational corporation is one of the major development trends of the world economy in the 21st century.<br /> Having said that, they are increasingly proving to be the backbone of the world economy. Multinational<br /> corporations are bringing significant benefits to many countries, but there also many implications. One of<br /> the most aching problems, creating negative consequences for the countries with subsidiary companies of<br /> multinational corporations is transfer pricing and tax evasion. In Vietnam, more than $ 130 billion has been<br /> attracted in nearly 30 years with more than 15,000 projects in foreign direct investment (FDI) is active. FDI<br /> Economy has made an important contribution to the economy, but there are not few patches of gray, such<br /> as environmental destruction, transfer pricing, tax evasion... The following article tries to go deeper than the<br /> issue of transfer pricing and tax evasion...<br /> Keyword: transfer price, multinational companies, FDI companies<br /> 1. Khái quát về công ty đa quốc gia (công ty mẹ) tại một quốc gia và có các công ty<br /> chi nhánh (công ty con) hoạt động sản xuất kinh<br /> Công ty đa quốc gia (Multinational Company<br /> doanh tại ít nhất là 5, 6 quốc gia khác. Điều quan<br /> - MNC) là một loại hình công ty xuất hiện phổ<br /> trọng ở đây là, các công ty chi nhánh ở các quốc<br /> biến từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai và đang trở<br /> gia khác cũng phải tiến hành sản xuất kinh doanh<br /> thành một trong những xu hướng lớn của kinh tế<br /> tương tự như công ty chính, là pháp nhân kinh tế<br /> thế giới thế kỷ 21. có tính độc lập tương đối ở các quốc gia đó.<br /> Về nguyên tắc, một công ty trong đó việc sản Có thể nói, manh nha của công ty đa quốc gia<br /> xuất kinh doanh được tiến hành cùng một lúc tại có từ thời kỳ tự do cạnh tranh của chủ nghĩa tư bản,<br /> hai quốc gia trở lên thì có thể gọi là công ty đa quốc do yêu cầu phải tìm kiếm nguyên liệu thô cho nền<br /> gia. Tuy vậy, theo thông lệ quốc tế, một công ty đa kinh tế công nghiệp hóa của các quốc gia. Tiếp đến,<br /> quốc gia phải là công ty gồm có một công ty chính từ xuất khẩu hàng hoá, các nhà kinh doanh đã nghĩ<br /> Phó Giám đốc Trường Đào tạo và Bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm toán<br /> *<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 32 Số 111 - tháng 1/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br /> tới việc đưa các yếu tố sản xuất đến tổ chức sản giới thế kỷ 21. Đối với Việt Nam, sau hơn 20 năm<br /> xuất kinh doanh ngay trên các thị trường có nhiều thu hút Đầu tư trực tiếp nước ngoài, đã có hàng<br /> tiềm năng, vừa tận dụng được các nguồn nguyên nghìn MNC đầu tư mở công ty chi nhánh, với số<br /> liệu tại chỗ, kể cả khai thác và chuyển chúng về cho vốn gồm nhiều chục tỷ USD.<br /> các cơ sở sản xuất ở chính quốc, vừa giảm bớt được Đặc điểm nổi bật nhất của MNC là môi trường<br /> chi phí vận chuyển. Về thực chất là thực hiện xuất hoạt động của chúng được trải rộng ở nhiều quốc<br /> khẩu tư bản, các cơ sở sản xuất kinh doanh được gia khác nhau, thậm chí là hầu hết các quốc gia trên<br /> thiết lập ngay trên các thị trường tiêu thụ hàng hoá. thế giới. Đặc điểm này đã làm cho các MNC có rất<br /> Cùng với thời gian, đặc biệt là từ sau Chiến tranh nhiều lợi thế, nhưng cũng luôn đối mặt với rủi ro<br /> thế giới thứ hai, do những lợi thế không thể phủ lớn là rủi ro chính trị của các quốc gia.<br /> định của các công ty chi nhánh ở nước ngoài, nên<br /> - Tận dụng được chi phí cơ hội của các quốc gia<br /> chúng được quan tâm củng cố, mở rộng và phát<br /> về lợi thế so sánh, giảm chi phí vận chuyển, tránh<br /> triển không ngừng. Thế giới đã và đang chứng<br /> không phải nộp các khoản thuế như xuất khẩu<br /> kiến những Tập đoàn đa quốc gia khổng lồ, có chi hàng hóa đến…<br /> nhánh ở hàng trăm quốc gia, hàng năm tạo ra phần<br /> - Nhanh chóng tiếp cận các thị trường mới nổi<br /> lớn thu nhập cho Tập đoàn. Lấy hãng Coca Cola<br /> là một ví dụ. Hiện hãng có chi nhánh tại hơn 160 - Tận dụng được các cơ hội khác như qui mô lớn,<br /> quốc gia trên thế giới, sử dụng hơn 40 đồng tiền có công nghệ nguồn, thuận lợi trong thanh toán<br /> khác nhau phục vụ cho hoạt động sản xuất kinh quốc tế…<br /> doanh và các chi nhánh ở nước ngoài đã tạo ra hơn Về mô hình tổ chức hoạt động, hiện nay trên thế<br /> 60% thu nhập hàng năm cho toàn hãng. giới có hai loại mô hình chủ yếu của các MNC, đó<br /> Ngày nay, có hơn 630.000 MNC trên toàn thế là mô hình tổ chức theo chiều ngang và mô hình tổ<br /> giới, đóng góp tới 2/3 GDP toàn cầu, trong đó có chức theo chiều dọc.<br /> khoảng 500 hãng khổng lồ nắm giữ hầu hết các Trong mô hình tổ chức theo chiều ngang, các<br /> ngành kinh tế then chốt, mũi nhọn của thế giới. công ty chi nhánh gần như là những “bản sao” của<br /> Những quốc gia có nhiều MNC khổng lồ là Mỹ, công ty mẹ, tạo thành một dàn những công ty tương<br /> Nhật Bản, Tây Âu, Hàn Quốc… Chúng đang khẳng tự nhau. Mô hình này được áp dụng nhiều cho các<br /> định một xu thế lớn về phát triển của kinh tế thế loại hình sản xuất mà sản phẩm không có quá nhiều<br /> <br /> NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 111 - tháng 1/2017 33<br /> NGHIEÂN CÖÙU TRAO ÑOÅI<br /> <br /> các chi tiết, bộ phận, đặc biệt phổ biến trong các lĩnh Thứ hai, Xuất phát từ mối quan hệ gắn bó<br /> vực kinh doanh về thương mại, dịch vụ. chung về lợi ích giữa nhóm liên kết nên sự khác<br /> biệt về giá giao dịch được thực hiện giữa các chủ<br /> Trong mô hình tổ chức theo chiều dọc, các công<br /> thể kinh doanh có cùng lợi ích không làm thay đổi<br /> ty như là những “mắt xích” trong một chuỗi sản<br /> lợi ích toàn cục.<br /> xuất, đảm nhận những công đoạn và tạo ra những<br /> sản phẩm không hoàn toàn giống nhau. Mô hình Thứ ba, Việc quyết định chính sách giá giao<br /> này thường được áp dụng cho các MNC sản xuất với dịch giữa các thành viên trong nhóm liên kết không<br /> chu trình sản xuất qua nhiều công đoạn khác nhau, thay đổi tổng lợi ích chung nhưng có thể làm thay<br /> sản phẩm cuối cùng do nhiều chi tiết hợp thành. đổi tổng nghĩa vụ thuế của họ. Thông qua việc định<br /> giá, nghĩa vụ thuế được chuyển từ nơi bị điều tiết<br /> Về quản lý tài chính, cũng có 2 loại mô hình<br /> chính được áp dụng cho các MNC. cao sang nơi bị điều tiết thấp hơn và ngược lại.<br /> <br /> - Mô hình quản lý tài chính tập trung: Công ty Ở đây cần phân biệt chuyển giá với trường hợp<br /> mẹ vừa quản lý tài chính của mình vừa đồng thời khai giá giao dịch thấp đối với cơ quan quản lý để<br /> tham gia trực tiếp quản lý tài chính của các công ty trốn thuế nhưng đằng sau đó họ vẫn thực hiện<br /> chi nhánh, các công ty chi nhánh chịu song trùng thanh toán đầy đủ theo giá thỏa thuận; còn giao<br /> quản lý. dịch bị chuyển giá, họ sẽ không phải thực hiện vế<br /> sau của việc thanh toán trên và thậm chí họ có thể<br /> - Mô hình quản lý tài chính phi tập trung của định giá giao dịch cao. Các đối tượng này nắm bắt<br /> MNC: Theo mô hình này, các công ty chi nhánh và vận dụng được những quy định khác biệt về<br /> hầu như được tự chủ hoàn toàn trong quản lý tài thuế giữa các quốc gia, các ưu đãi trong quy định<br /> chính, công ty mẹ chỉ quản lý thông qua đầu mối, thuế để hưởng lợi có vẻ như hoàn toàn hợp pháp<br /> với những nội dung hoạt động nào có liên quan<br /> (tránh thuế).<br /> đến công ty mẹ. <br /> Ngoài ra, hành vi chuyển giá nhằm tối thiểu<br /> Mục tiêu chủ yếu của MNC là tối đa hoá lợi<br /> nghĩa vụ thuế thu nhập DN không chỉ diễn ra tại<br /> nhuận của công ty và làm gia tăng giá trị của cải<br /> các DN FDI, mà còn diễn ra giữa các bên liên kết<br /> cho các chủ sở hữu.<br /> trong nội địa một quốc gia. Đó là khi Tập đoàn<br /> 2. Chuyển giá của MNC kinh tế trong nước lợi dụng chính sách ưu đãi của<br /> nhà nước, thành lập một số công ty con hoạt động<br /> Chuyển giá được hiểu là việc thực hiện chính<br /> trong những lĩnh vực và địa bàn khác nhau, trong<br /> sách giá đối với hàng hóa, dịch vụ và tài sản được<br /> đó có những lĩnh vực, địa bàn được ưu đãi thuế<br /> chuyển dịch giữa các thành viên trong tập đoàn qua<br /> TNDN, từ đó tìm cách chuyển lợi nhuận trước<br /> biên giới không theo giá thị trường nhằm tối thiểu<br /> thuế từ DN không được ưu đãi thuế sang DN liên<br /> hóa số thuế của các MNC trên phạm vi toàn cầu.<br /> kết được ưu đãi thuế hoặc chuyển lợi nhuận trước<br /> Như vậy, chuyển giá là một hành vi do các chủ thuế từ DN có lãi sang DN bị lỗ thông qua giá<br /> thể kinh doanh thực hiện nhằm thay đổi giá trị trao chuyển giao sản phẩm và cung ứng dịch vụ giữa<br /> đổi hàng hóa, dịch vụ trong quan hệ với các bên các bên để giảm thiểu nghĩa vụ thuế tổng hợp<br /> liên kết. Hành vi ấy có đối tượng tác động chính là của cả tập đoàn. Hành vi chuyển giá của DN liên<br /> giá cả. Sở dĩ giá cả có thể xác định lại trong những kết không chỉ đơn thuần là việc điều chuyển lợi<br /> giao dịch như thế xuất phát từ ba lý do sau. nhuận từ nơi có thuế suất cao sang nơi có thuế<br /> Thứ nhất, Xuất phát từ quyền tự do định đoạt suất thấp hơn để tránh thuế mà nó còn bao gồm<br /> trong kinh doanh, các chủ thể hoàn toàn có quyền cả chiều ngược lại. Nguyên nhân chính là do công<br /> quyết định giá cả của một giao dịch. Do đó, họ ty mẹ muốn thu hồi vốn nhanh hoặc việc chuyển<br /> hoàn toàn có quyền mua hay bán hàng hóa, dịch vụ lợi nhuận để thực hiện chiến lược kinh doanh đã<br /> với giá họ mong muốn. được xây dựng.<br /> <br /> 34 Số 111 - tháng 1/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br /> Có rất nhiều dạng chuyển giá khác nhau của liên doanh liên kết, MNC định giá thật cao các yếu<br /> MNC tố đầu vào từ công ty mẹ nắm quyền quản lý.<br /> - Nâng khống trị giá công nghệ, thương hiệu… - Tình hình lạm phát của các quốc gia<br /> (tài sản vô hình);<br /> MNC sẽ tiến hành chuyển giá ở các nước có tỷ<br /> - Nhập khẩu nguyên vật liệu từ công ty mẹ ở lệ lạm phát cao để bảo toàn số vốn đầu tư và lợi<br /> nước ngoài, hoặc từ công ty đối tác trong liên nhuận trong điều kiện đồng tiền nước đang đầu tư<br /> doanh với giá cao. Những nguyên liệu này chủ yếu bị mất giá.<br /> có tính độc quyền cao;<br /> - Những biến động kinh tế - chính trị thế giới<br /> - Nâng chi phí các đơn vị hành chính và quản lý;<br /> MNC sẽ thực hiện chuyển giá để chống lại các<br /> - Thực hiện chuyển giá thông qua việc điều tiết tác động bất lợi của các chính sách kinh tế ở nước<br /> giá mua bán hàng hóa xuất nhập khẩu giữa các đang đầu tư, mặt khác hoạt động chuyển giá làm<br /> công ty trong MNC; giảm các khoản lãi dẫn đến giảm áp lực đòi tăng<br /> - Chuyển giá thông qua hình thức tài trợ bằng lương của lực lượng lao động.<br /> nghiệp vụ vay từ công ty mẹ; Căn cứ để xem xét hành vi chuyển giá<br /> - Chuyển giá thông qua các trung tâm tái tạo hóa đơn; Giá giao kết được coi là cơ sở để xem xét hành<br /> -… vi chuyển giá. Chỉ có thể đánh giá một giao dịch có<br /> chuyển giá hay không khi so sánh giá giao kết với<br /> Có nhiều yếu tố thúc đẩy các MNC chuyển giá<br /> giá thị trường. Nếu giá giao kết không tương ứng<br /> - Sự khác biệt về thuế với giá thị trường thì có nhiều khả năng để kết luận<br /> Với mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận của mình, rằng giao dịch này có biểu hiện chuyển giá.<br /> các MNC luôn tìm kiếm một lợi thế từ thuế suất Ở Việt Nam hiện nay, hiện tượng chuyển giá<br /> thuế TNDN của các quốc gia có mức thuế suất phổ biến trong doanh nghiệp là làm tăng giá trị<br /> khác nhau bằng các hành vi chuyển giá. Các thủ<br /> máy móc thiết bị, bí quyết công nghệ và nguyên<br /> thuật thường sử dụng là nâng giá mua đầu vào các<br /> vật liệu đầu vào của doanh nghiệp FDI, đồng thời<br /> nguyên vật liệu, hàng hóa và định giá bán ra hay<br /> làm giảm giá trị sản phẩm đầu ra khiến cho doanh<br /> giá xuất khẩu thấp tại các công ty con đóng tại các<br /> nghiệp FDI bị thua lỗ giả tạo. Không ít trường hợp<br /> quốc gia có thuế suất thuế TNDN cao. Nhờ vậy, các<br /> các doanh nghiệp liên doanh có vốn FDI liên tục<br /> MNC đã chuyển một phần lợi nhuận từ quốc gia<br /> thua lỗ (do chuyển giá) đã khiến cho phần vốn góp<br /> có thuế suất thuế TNDN cao sang quốc gia có thuế<br /> của phía Việt Nam trong liên doanh bị giảm tỷ lệ,<br /> suất thuế TNDN thấp, như thế các MNC đã thực<br /> buộc phía Việt Nam nhượng lại phần vốn góp do<br /> hiện được mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận của mình.<br /> không chịu nổi thua lỗ, biến doanh nghiệp liên<br /> Nói tóm lại, sự khác biệt về thuế suất thuế TNDN<br /> doanh thành doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài.<br /> là động cơ lớn thúc đẩy chuyển giá.<br /> Bên cạnh đó, các thủ thuật chuyển giá khác còn<br /> - Sự thay đổi của tỷ giá hối đoái<br /> có kê khai tăng chi phí bản quyền, quảng cáo, kê<br /> Nhằm bảo toàn vốn ban đầu theo nguyên tệ, khống nhóm vật tư đặc biệt, tăng chi phí sản xuất,<br /> MNC rút vốn đầu tư ở quốc gia mà họ kỳ vọng vào “vận dụng linh hoạt” các chi phí tài chính từ Tập<br /> việc đồng tiền nước đó sẽ yếu đi trong tương lai. đoàn mẹ ở nước ngoài.<br /> Như vậy, lúc này, ngoài lợi nhuận thu được, MNC<br /> Như vậy, khi công ty con A bán hàng cho công<br /> còn thu được một khoản lợi nhuận chênh lệch do<br /> ty con B trong cùng một MNC thuộc hai quốc gia<br /> sự biến động có lợi về tỷ giá.<br /> khác nhau, muốn xác định giá chuyển nhượng<br /> - Hoạt động liên doanh liên kết hàng hoá để tối thiểu hoá số thuế phải nộp sẽ dựa<br /> Nhằm tăng cường tỷ lệ vốn góp trong hoạt động trên nguyên tắc cơ bản sau đây.<br /> <br /> NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 111 - tháng 1/2017 35<br /> NGHIEÂN CÖÙU TRAO ÑOÅI<br /> <br /> trình bày một cách chi tiết đầy đủ<br /> tất cả các hoạt động chuyển giá với<br /> vô số những mánh lới khác nhau,<br /> mà chỉ dẫn ra một số ít những<br /> thông tin có tính điển hình như là<br /> những điểm nhấn chính của bức<br /> tranh chuyển giá của các DN FDI<br /> sau đây.<br /> <br /> Thống kê những năm qua cho<br /> thấy, cả nước có khoảng 50% DN<br /> FDI kê khai lỗ, trong đó nhiều DN<br /> thua lỗ liên tục trong nhiều năm<br /> - Nếu thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp liên tiếp. TP. Hồ Chí Minh có tới<br /> của công ty con A lớn hơn thuế suất của công ty B gần 60% trong số trên 3.500 DN FDI thường xuyên<br /> thì giá chuyển nhượng càng thấp càng tốt. kê khai lỗ trong nhiều năm; Tương tự tại tỉnh Lâm<br /> - Nếu thuế suất thu nhập doanh nghiệp của Đồng với 104/111 DN FDI báo cáo lỗ liên tục; tỉnh<br /> công ty con A nhỏ hơn thuế suất của công ty con B Bình Dương, một trong những tỉnh thu hút được<br /> thì giá chuyển nhượng càng cao càng tốt. nhiều dự án FDI, cũng có đến 50% DN FDI báo cáo<br /> lỗ từ năm 2006 – 2011.<br /> 3. Thực trạng chuyển giá của các doanh nghiệp<br /> FDI tại Việt Nam Các báo cáo của cơ quan thuế cho thấy, các DN<br /> FDI khai kinh doanh thua lỗ thường tập trung<br /> Tính đến cuối năm 2016, cả nước có khoảng<br /> trong lĩnh vực gia công may mặc, da giày; sản xuất,<br /> trên 15.000 dự án FDI còn hiệu lực với tổng vốn<br /> kinh doanh chè xuất khẩu; công nghiệp chế biến…<br /> đăng ký hơn 230 tỷ USD, vốn thực hiện hơn 120 tỷ<br /> USD. Cũng theo con số thống kê, trong số các dự Đặc biệt, ở TP. Hồ Chí Minh, có đến 90% DN<br /> án FDI đang hoạt động là chi nhánh, công ty con FDI hoạt động trong lĩnh vực may mặc có kết quả<br /> của hơn 1.600 MNC lớn nhỏ trên thế giới. Trong kinh doanh thua lỗ trong khi hầu hết các DN trong<br /> đó, đại bộ phận các MNC khổng lồ đều đã có chi nước cùng ngành nghề đều có lãi. Mặc dù thua lỗ<br /> nhánh và công ty con ở Việt Nam. triền miên song các DN FDI này vẫn đầu tư mở<br /> rộng sản xuất, kinh doanh.<br /> Có thể nói, khu vực kinh tế FDI là một bộ phận<br /> hết sức quan trọng của nền kinh tế Việt Nam. Ở đó Trường hợp điển hình có những biểu hiện “đáng<br /> có hơn 4 triệu lao động làm việc trực tiếp và hàng ngờ” về chuyển giá, phải nói đến Công ty Coca Cola<br /> chục triệu lao động gián tiếp khác. Hàng năm, kinh Việt Nam. Trong gần 25 năm đầu tư, kinh doanh tại<br /> tế FDI đã đóng góp khoảng ¼ GDP của nền kinh Việt Nam, Coca Cola liên tục báo lỗ, lỗ lũy kế tính<br /> tế, gần 60% trong tổng kim ngạch xuất khẩu và gần đến 30/9/2011 của công ty này đã lên tới 3.768 tỷ<br /> 20% trong tổng thu NSNN. đồng, vượt cả số vốn đầu tư ban đầu là 2.950 tỷ đồng.<br /> <br /> Tuy nhiên, bên cạnh những đóng góp tích cực Do lỗ liên tục như vậy nên Coca Cola Việt Nam<br /> cho nền kinh tế, khu vực FDI cũng đã và đang bộc chưa hề đóng đồng thuế TNDN nào cho Chính<br /> lộ những vấn đề gây ảnh hưởng tiêu cực nổi bật là phủ Việt Nam, trong khi doanh thu liên tục tăng từ<br /> chuyển giá, trốn thuế, tạo nên tình trạng lỗ giả, lãi 20 -30%/năm. Tuy lỗ lớn như vậy nhưng DN này<br /> thật, gây thất thu ngân sách, tạo ra sự cạnh tranh đã có kế hoạch tiếp tục đầu tư thêm 300 triệu USD<br /> tại Việt Nam.<br /> không lành mạnh với các doanh nghiệp giữ lại<br /> trong nước, tác động không tốt đến môi trường đầu Một công ty khác nằm trong diện nghi vấn<br /> tư… Trong phạm vi bài viết này không cho phép chuyển giá với giá trị lớn lên đến hơn 1.200 tỷ đồng<br /> <br /> 36 Số 111 - tháng 1/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br /> là Công ty PepsiCo Việt Nam. Từ khi thành lập hành thanh tra chuyển giá tại Công ty TNHH một<br /> năm 1991, gần 20 năm đầu PepsiCo lỗ liên tục, cho thành viên Keangnam Vina. Đây là DN 100% vốn<br /> đến một số năm gần đây mới có lãi nhưng tỷ lệ lợi của Hàn Quốc (thành lập năm 2007) nhưng liên<br /> nhuận trên doanh thu rất thấp, chỉ trên 2%. Mặc dù tục báo lỗ với tổng số lỗ lũy kế đến hết năm 2011<br /> vậy, PepsiCo Việt Nam vẫn liên tục mở rộng đầu là 277 tỷ đồng.<br /> tư, xây dựng các nhà máy mới ở Đồng Nai (45 triệu<br /> Có nhiều nghi vấn chuyển giá trong các giao<br /> USD), Bắc Ninh (73 triệu USD).<br /> dịch liên kết đang được cơ quan thuế làm rõ, như<br /> Trước vấn nạn chuyển giá ngày càng gia tăng, Keangnam Vina trả lãi suất tiền vay tới 12%/năm (lãi<br /> năm 2012 Tổng cục Thuế xây dựng chương trình suất của ngân hàng Việt Nam từ 5 - 7%/năm) cho<br /> thanh tra kiểm soát giá chuyển nhượng trong giai khoản vay 400 triệu USD từ ngân hàng Kookmin<br /> đoạn 2012-2015, đồng thời, quyết định thành lập bank (Hàn Quốc), thành viên trong cùng tập đoàn;<br /> Tổ quản lý giá chuyển nhượng. Chỉ tính trong 3 trả phí dàn xếp vốn tới 30 triệu USD cho nhà thầu<br /> năm kể từ khi Tổng cục Thuế thành lập Tổ quản chính, Cty Keangnam Enterprises.Ltd, cùng với<br /> lý giá chuyển nhượng đã phát hiện nhiều vụ việc nhiều khoản chi phí khác lên tới vài triệu USD…<br /> chuyển giá, với giá trị điều chỉnh rất lớn. Tại các<br /> Trong năm 2013, ngành Thuế tiếp tục đẩy<br /> Cục thuế địa phương đều đã quyết liệt thực hiện<br /> mạnh, tập trung nhân lực vào công tác trọng tâm<br /> thanh tra, kiểm tra nhằm ngăn ngừa tình trạng<br /> chống chuyển giá đối với các DN FDI có giao dịch<br /> chuyển giá của các DN.<br /> liên kết, liên tục khai lỗ nhưng vẫn đầu tư mở rộng<br /> Tại Cục thuế TP. Hồ Chí Minh, ngay trong năm sản xuất, kinh doanh. Theo đó, kết quả thanh tra,<br /> 2012, cơ quan này đã thanh tra DN kê khai lỗ và DN kiểm tra tại 2.110 DN đã truy thu, truy hoàn, phạt<br /> giao dịch liên kết có dấu hiệu chuyển giá. Kết quả, hơn 988 tỷ đồng, giảm khấu trừ 136,95 tỷ đồng.<br /> đã giảm lỗ hơn 2.688,5 tỷ đồng; giảm khấu trừ 86,8 Đặc biệt thanh tra thuế đã buộc DN phải giảm lỗ<br /> tỷ đồng; truy thu, truy hoàn và phạt 2.611 tỷ đồng. lên tới hơn 4.192 tỷ đồng. Theo đánh giá của thanh<br /> Riêng thanh tra 16 DN dệt may có dấu hiệu tra, số tiền truy thu chủ yếu tập trung ở khu vực<br /> chuyển giá, Cục thuế Thành phố đã giảm lỗ 367,8 tỷ DN FDI (chiếm 40% tổng số thu), tỷ lệ số thu bình<br /> đồng và truy thu 11,3 tỷ đồng. Chiêu thức chuyển quân trên 1 DN là 1,73 tỷ đồng.<br /> giá của DN dệt may là khai tăng chi phí nguyên liệu Tuy nhiên, con số trên chỉ phản ánh một phần<br /> đầu vào, giá gia công sản phẩm thấp dẫn tới thua của bức tranh về thực trạng trốn thuế của DN FDI.<br /> lỗ triền miên. Cũng trong năm 2012, tại Đồng Nai, Báo cáo của 63 cục thuế, hơn 100 chi cục thuế trên cả<br /> cơ quan thuế thanh tra giá chuyển nhượng tại một nước thực sự khiến không ít người phải giật mình.<br /> DN FDI sản xuất sợi (vốn đầu tư 7 triệu USD) khai Cụ thể, kết quả thanh tra tại 870 DN FDI có tới 720<br /> lỗ hơn 2.100 tỷ đồng. Kết quả, đã buộc DN giảm DN vi phạm. Đáng lưu ý là tại một số đơn vị, tỷ lệ vi<br /> hết số lỗ khai báo và xác định thu nhập chịu thuế phạm lên đến 100% như Cục thuế Bắc Giang thanh<br /> hơn 1.100 tỷ đồng. tra 16 DN thì cả 16 đều vi phạm. Tỷ lệ này diễn ra<br /> Kết quả thanh tra đã giúp ngân sách không bị tương tự tại Hòa Bình (16/16), Gia Lai (15/15)…<br /> thất thu hơn 340 tỷ đồng và có cơ sở để đấu tranh Tại một số tỉnh, thành khác dù không đến 100%<br /> với các DN chuyển giá khác. Trong đó, tập trung nhưng tỷ lệ này cũng rất lớn như Hà Nội thanh tra<br /> thanh tra DN FDI ở 5 lĩnh vực là bất động sản, xây 332 DN thì phát hiện có 326 đơn vị vi phạm, số<br /> dựng (Hà Nội), dệt may (TP. Hồ Chí Minh), sản tiền giảm lỗ hơn 1.500 tỉ đồng, truy thu, phạt, truy<br /> xuất sợi vải (Đồng Nai), sản xuất lắp ráp ô tô (Vĩnh hoàn gần 498 tỷ đồng. TP. Hồ Chí Minh thanh tra<br /> Phúc), sản xuất cơ khí (Bình Dương). Hàng loạt 193 DN FDI, có tới 164 DN vi phạm, giảm lỗ hơn<br /> DN liên tục báo lỗ nhưng vẫn đầu tư mở rộng sẽ bị 870 tỷ đồng và truy thu, phạt gần 173 tỷ đồng. Còn<br /> đưa vào tầm ngắm thanh tra. tại 1.240 DN bị kiểm tra, có tới 942 DN vi phạm.<br /> Tháng 9/2012, Cục Thuế TP. Hà Nội đã tiến Cục thuế Bắc Giang kiểm tra 106 DN có 106 DN vi<br /> <br /> NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 111 - tháng 1/2017 37<br /> NGHIEÂN CÖÙU TRAO ÑOÅI<br /> <br /> phạm, tỷ lệ này cũng xảy ra tại Đồng Nai 39/39, Gia thiện hệ thống thông tin, dữ liệu về người, DN nộp<br /> Lai 30/30, Hải Phòng 45/45, Thái Nguyên 46/46, thuế để từ đó theo dõi sát sao những thay đổi về<br /> Quảng Ngãi 80/80… doanh thu, lợi nhuận của các DN.<br /> Năm 2014, ngành Thuế đã tiến hành thanh Thứ hai, Cần phải có một bộ máy chống chuyển<br /> tra, kiểm tra chống chuyển giá tại 2.866 DN khai giá hoàn chỉnh và đủ mạnh. Mới đây, Tổng cục<br /> báo kinh doanh thua lỗ, DN nghi ngờ có dấu hiệu Thuế chính thức thành lập Phòng Thanh tra giá<br /> chuyển giá và DN có hoạt động giao dịch liên kết, chuyển nhượng. Đồng thời, lực lượng thanh tra giá<br /> tăng 80% so với năm 2013. Kết quả là, cơ quan thuế chuyển nhượng được thành lập tại 4 Cục thuế địa<br /> đã giảm lỗ hơn 5.830 tỷ đồng, truy thu, truy hoàn phương có nhiều rủi ro liên quan đến giá chuyển<br /> và phạt gần 1.701 tỷ đồng, so với năm 2013 tăng nhượng như: Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Bình<br /> tương ứng gần 82% và 112%. Trong đó, qua thanh Dương và Đồng Nai. Đây là lực lượng chuyên trách<br /> tra, kiểm tra đối với 30 DN FDI có giao dịch liên làm việc chống chuyển giá tại cơ quan Thuế Trung<br /> kết, rủi ro cao về chuyển giá, cơ quan thuế đã giảm ương đến địa phương, cũng như tiến hành thu thập<br /> lỗ trên 1.600 tỷ đồng, sau khi miễn giảm thuế do xử lý thông tin từ các DN có quan hệ liên kết từ cơ<br /> ưu đãi đầu tư, đã truy thu thuế thu nhập DN và xử quan thuế và bên thứ ba.<br /> phạt vi phạm trên 600 tỷ đồng.<br /> Vấn đề đặt ra hiện nay là các cơ quan thuế cần<br /> Tính riêng trong 9 tháng đầu năm 2015, ngành khẩn trương xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu đáp<br /> Thuế đã kiểm tra và phát hiện 1.600 DN có dấu ứng được yêu cầu khai thác, phân tích rủi ro và làm<br /> hiệu chuyển giá. Ngay cả trường hợp Công ty căn cứ để xác định giá thị trường đối với giao dịch<br /> Metro Cash & Carry Việt Nam, sau khi công bố liên kết. Bởi theo các Cục thuế địa phương, việc<br /> kết quả thanh tra bước đầu, đã điều chỉnh giảm lỗ, nhận dạng chuyển giá không khó, nhưng quá trình<br /> giảm khấu trừ và truy thu thuế với tổng số tiền 507 xử lý gặp rất nhiều khó khăn vì chưa có dữ liệu,<br /> tỷ đồng. Hiện nay, cơ quan thuế đang tiến hành rà nên cán bộ thuế vẫn phải làm thủ công, nhặt từng<br /> soát, kiểm tra để làm rõ nghi vấn dấu hiệu chuyển khoản mục để so sánh, đối chiếu.<br /> giá ở Công ty này.<br /> Hơn nữa, không nên coi chống chuyển giá hầu<br /> 4. Giải pháp chống chuyển giá như chỉ là trách nhiệm tập trung vào Tổng cục<br /> Chuyển giá được coi là hoạt động “cổ điển” của Thuế, mà nên coi đây là công việc bức bách, quan<br /> các MNC, nhưng không hề giảm xuống trong đương trọng của nhiều ngành, lĩnh vực khác nữa, như Cơ<br /> đại. Chống chuyển giá là công việc làm đau đầu nhiều quan Quản lý đầu tư trực tiếp nước ngoài (Bộ Kế<br /> Chính phủ và các chuyên gia trên thế giới. Theo hoạch và Đầu tư), Tổng cục Hải quan, Cơ quản<br /> chúng tôi, cần phải triển khai áp dụng đồng bộ nhiều Quản lý thị trường (Bộ Công thương), Cảnh sát<br /> giải pháp và phải được tiến hành một cách quyết liệt, kinh tế (Bộ Công an)… Do vậy, nên có một tổ chức<br /> kiên trì, thường xuyên. Tại Việt Nam, để hạn chế tình chống chuyển giá quốc gia trực thuộc cơ quan nào<br /> trạng này cần tập trung thực hiện một cách quyết liệt đó của Chính phủ cao hơn Tổng cục Thuế, chí ít<br /> và có hiệu quả vào một số giải pháp sau đây. trước mắt cũng là nên trực thuộc Bộ Tài chính, thì<br /> mới đủ hiệu lực, hiệu quả để giải quyết các vấn đề.<br /> Thứ nhất, Khẩn trương hoàn thiện hơn nữa<br /> khuôn khổ pháp lý chống chuyển giá. Theo chúng Thứ ba, Áp dụng bắt buộc phương pháp định<br /> tôi, trước mắt, Việt Nam cần tập trung khẩn trương giá thỏa thuận trước đối với MNC khi thực hiện<br /> hoàn thiện hành lang pháp lý về chống chuyển giá đầu tư vào Việt Nam (Advance pricing agreement<br /> và tiến tới ban hành Luật Chống chuyển giá; thu - APA). Biện pháp này đang được áp dụng rộng<br /> hẹp các ưu đãi về thuế, cụ thể là hạn chế tối đa các rãi tại châu Âu và nhiều nước trong khu vực như:<br /> chính sách xã hội trong ưu đãi thuế; chuyển giao Trung Quốc, Indonesia, Thái Lan, Malaysia... Tại<br /> quyền điều tra cho cơ quan thuế từ cấp Tổng cục và Việt Nam, theo quy định tại Luật sửa đổi, bổ sung<br /> lâu dài đến cơ quan thuế cấp tỉnh, thành phố; hoàn một số điều của Luật Quản lý Thuế, từ 1/7/2013 cơ<br /> <br /> 38 Số 111 - tháng 1/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br /> quan thuế được phép<br /> áp APA.<br /> <br /> Theo cơ chế này,<br /> các MNC phải chủ<br /> động đề xuất biện<br /> pháp tính giá hoặc<br /> mức giá mua, bán<br /> hàng hóa, dịch vụ giữa<br /> các thành viên trong<br /> Tập đoàn, trước khi kê<br /> khai và nộp thuế. Cơ<br /> quan thuế sẽ phối hợp<br /> với cơ quan thuế nước<br /> ngoài đã ký kết hiệp<br /> Chúng tôi cho rằng, đã đến lúc Việt Nam không<br /> định tránh đánh thuế hai lần với Việt Nam tổ chức<br /> còn thu hút FDI bằng mọi giá, do vậy nên cân nhắc,<br /> giám sát, kiểm soát để chống gian lận thuế.<br /> chỉ cho phép ưu đãi thuế đối với một số ngành<br /> Về lý thuyết, APA có thể giúp giảm bớt tình nghề, lĩnh vực, vùng miền và trong những trường<br /> trạng khai gian giá và điệp khúc “lỗ giả lãi thật” hợp có lợi nhất so với các hình thức ưu đãi khác.<br /> mà dư luận đã nhắc tới ở nhiều DN. Tuy nhiên,<br /> Thứ năm, Chú trọng, tăng cường công tác<br /> do APA áp dụng trên nguyên tắc tự nguyện nên<br /> thanh kiểm tra thuế của cơ quan Thuế nhà nước<br /> cơ quan thuế không thể ép DN phải thực hiện. Cơ<br /> đối với các DN FDI. Cơ quan thuế các cấp cần<br /> quan thuế cần có cơ chế khuyến khích các DN có<br /> coi tăng cường thanh kiểm tra thuế có liên quan<br /> giao dịch liên kết áp dụng APA để tránh thanh tra<br /> đến giá chuyển giao là một trong những nhiệm vụ<br /> về chuyển giá. Hiện nay, Việt Nam cũng đã ban<br /> trọng tâm của ngành Thuế. Đặc biệt chú trọng việc<br /> hành hướng dẫn về APA và đã có một số DN xin<br /> thanh tra, kiểm tra giá chuyển giao đối với các DN<br /> áp dụng.<br /> có nhiều thành viên, các ngành nghề có dấu hiệu<br /> Tuy nhiên, APA cũng là một quá trình phức rủi ro lớn về thuế do hành vi chuyển giá của DN<br /> tạp và mất nhiều thời gian nên chỉ phù hợp với<br /> liên kết, các DN đã và đang thực hiện tái cơ cấu có<br /> các DN có quy mô lớn và có mô hình kinh doanh<br /> khả năng lợi dụng chuyển giá để tránh thuế. Đối<br /> ổn định. Mặt khác, Bộ Tài chính, Tổng cục Thuế<br /> với các trường hợp chuyển giá, phải có chế tài xử<br /> cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế pháp lý trong quản<br /> phạt theo hướng tăng mức phạt và hình thức phạt<br /> lý chuyển giá.<br /> so với quy định hiện tại để đảm bảo tính nghiêm<br /> Thứ tư, Minh bạch, rõ ràng về ưu đãi thuế minh của pháp luật.<br /> đối với DN FDI. Chính phủ và các cơ quan chức<br /> Thứ sáu, Có chế tài xử phạt nặng đối với hành<br /> năng cũng cần rà soát, điều chỉnh theo hướng vừa<br /> vi chuyển giá. Nhiều quốc gia có chế tài xử phạt rất<br /> thu hẹp khoảng cách về các ưu đãi thuế giữa các<br /> nặng đối với hành vi chuyển giá như:<br /> ngành, lĩnh vực và vùng miền, địa phương, vừa<br /> minh bạch, rõ ràng. Như đã nêu ở trên, một trong Australia, số tiền phạt bằng 50% số thuế tránh<br /> những nguyên nhân dẫn đến hành vi chuyển giá được nếu công ty trả thuế sử dụng giá chuyển<br /> là có sự chênh lệch thuế thu nhập DN giữa các nhượng với mục đích nhằm giảm thiểu số thuế<br /> quốc gia, chênh lệch thuế suất thuế thu nhập DN phải nộp. Phạt 25% số thuế tránh được nếu công<br /> trong một quốc gia do áp dụng thuế suất ưu đãi và ty trả thuế sử dụng giá chuyển nhượng nhằm các<br /> các ưu đãi khác như miễn, giảm thuế. mục đích khác;<br /> <br /> NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 111 - tháng 1/2017 39<br /> NGHIEÂN CÖÙU TRAO ÑOÅI<br /> <br /> Trung Quốc, công ty trả thuế không khai báo về đồng bộ, thông suốt trong kiểm soát chuyển giá của<br /> giá thị trường đúng hạn thì cơ quan thuế sẽ ấn định các cơ quan chức năng. Thời gian tới, ngành Thuế,<br /> khoản tiền phạt lên đến 2.000 nhân dân tệ (tương cơ quan cấp phép đầu tư, hải quan, công an, ngân<br /> đương trên 6 triệu đồng) và có thể lên đến 10.000 hàng... cần tăng cường xây dựng cơ sở dữ liệu và<br /> nhân dân tệ (trên 30 triệu đồng) trong trường hợp kết nối thông tin để có được một hệ thống thông<br /> nghiêm trọng; tin đảm bảo cho quá trình quản lý thuế nói chung<br /> và hoạt động phân tích rủi ro, thanh tra, xử lý vi<br /> Ấn Độ, cơ quan thuế địa phương có thể ấn định<br /> phạm về giá chuyển giao giữa các thành viên liên<br /> mức phạt lên đến 300% so với mức chênh lệch về số<br /> kết nói riêng.<br /> thuế phải nộp (giữa số thuế do công ty trả thuế khai<br /> báo và số thuế do cơ quan thuế tính lại). Các công Thứ tám, Tăng cường đào tạo, phát triển nguồn<br /> ty trả thuế được yêu cầu tính trước thu nhập chịu nhân lực cho ngành thuế, hải quan và một số các<br /> thuế trong một năm và có nghĩa vụ phải nộp thuế ngành khác có liên quan đối với công tác chống<br /> trước. Trường hợp không hoàn thành nghĩa vụ này chuyển giá. Cần phải có đội ngũ cán bộ tinh thông<br /> thì khoản chậm nộp phải chịu lãi suất 18%/năm; nghiệp vụ, dày dạn kinh nghiệm, giỏi ngoại ngữ,<br /> am hiểu luật và thông lệ quốc tế thì mới có thể<br /> Hàn Quốc, số tiền phạt sẽ được ấn định từ 10%<br /> theo dõi, kiểm soát đúng, kịp thời việc chuyển giá.<br /> đến 30% đối với số chênh lệch thuế thu nhập doanh<br /> Muốn như vậy, phải tập trung đào tạo đội ngũ cán<br /> nghiệp. Ngoài ra, công ty còn phải chịu lãi suất đối<br /> bộ một cách toàn diện, trong đó chú trọng đào tạo<br /> với khoản nộp bổ sung (được coi như chậm nộp)<br /> về kỹ năng xác định giá thị trường, kiến thức về<br /> là 18,25%/năm. Nếu công ty trả thuế không trình<br /> luật và kinh doanh quốc tế, tin học, ngoại ngữ...<br /> ra được các tài liệu chứng minh theo yêu cầu thì có<br /> thể bị phạt đến 30 triệu won (tương đương gần 600 Tóm lại, công tác chống chuyển giá đối với các<br /> triệu đồng theo thời giá); DN FDI là rất cam go, trong ngắn hạn có thể tác<br /> động ít nhiều đến khả năng thu hút đầu tư nước<br /> New Zealand, nếu công ty trả thuế không đưa<br /> vào Việt Nam, song về dài hạn, đây là công việc<br /> ra các tài liệu chứng minh thì cơ quan thuế sẽ ấn<br /> cần thiết. Có như vậy thì việc thu hút FDI vào Việt<br /> định một khoản phạt lên đến ít nhất là 20% so với<br /> Nam mới có thể phát triển theo hướng tích cực,<br /> số thuế phải nộp;<br /> lành mạnh và bền vững, để FDI thực sự là nguồn<br /> Philippines, công ty trả thuế sẽ bị phạt với số tiền lực quí giá như vốn có của nó, giúp cho Việt Nam<br /> tương đương 25% - 50% so với số thuế chênh lệch. trở thành đất nước giàu mạnh, dân chủ, công bằng<br /> Ngoài ra, số thuế chênh lệch này bị coi như là một và văn minh.<br /> khoản chậm nộp và phải chịu lãi suất 20%/năm.<br /> <br /> Theo chúng tôi, Việt Nam cần học tập kinh<br /> nghiệm các nước, ban hành ngay các mức xử phạt<br /> nặng đối với các hành vi chuyển giá trốn thuế của TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> DN FDI và cần qui định thành những điều khoản 1. Quản trị tài chính công ty đa quốc gia, Giáo<br /> trình của Học viện Tài chính, Nxb Tài<br /> cụ thể trong Luật Chống chuyển giá đang được xây<br /> chính, 2010;<br /> dựng và sẽ ban hành trong thời gian tới.<br /> 2. TS. Nguyễn Thị Thu Hoài, NCS Dương Văn<br /> Thứ bảy, Xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu và An, Chuyển giá trong các doanh nghiệp<br /> liên thông dữ liệu, thông tin về DN FDI. Chúng tôi FDI: Thực trạng và giải pháp, Tạp chí Tài<br /> được biết, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang thực hiện chính, kỳ 2, tháng 12/2015;<br /> vấn đề này. Đây là một đòi hỏi rất cấp thiết để các 3. Một số tình hình được tổng hợp từ báo cáo<br /> cơ quan chức năng của Việt Nam có sự phối hợp tổng hợp của Tổng cục Thuế.<br /> <br /> <br /> 40 Số 111 - tháng 1/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2