Vấn đề hôn nhân – gia đình trong quan niệm và nghi lễ Phật giáo Huế

TAP CHI KHOA HOC, Đai hoc Huê, Sô 47, 2008<br /> ̣ ́ ̣ ̣ ̣ ́ ́<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> VẤN ĐỀ HÔN NHÂN – GIA ĐÌNH  <br /> TRONG QUAN NIỆM VÀ NGHI LỄ PHẬT GIÁO HUẾ<br /> Lê Thọ Quốc<br /> Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế<br /> TÓM TẮT<br /> Vấn đề  hôn nhân và gia đình tưởng chừng như  là một vấn đề  bình thường trong sự  <br /> phát triển tự nhiên của xã hội loài người. Nhưng khi đặt nó trong quan niệm và nghi lễ  Phật  <br /> giáo thì nó đã chuyển sang một hình thức khác liên quan đến tôn giáo và tâm linh trước sự  <br /> biến chuyển tâm lý, giá trị  chuẩn mực đạo đức, lối sống, phong tục tập quán của con người  <br /> trong xã hội Á Đông, vốn mang nhiều ý thức hệ Nho giáo trong quan niệm về hôn nhân – gia  <br /> đình. <br /> Từ  những ghi nhận qua kinh điển, chúng ta sẽ  thấy được Phật giáo nhìn nhận hôn  <br /> nhân – gia đình như thế nào? Và những quan niệm đó, Phật giáo Huế đã thể hiện như thế nào  <br /> trong cách thức tổ  chức lễ  nghi, nhằm chuyển hóa những ý nghĩa mà nó đem lại cho người  <br /> Phật tử trước thực trạng xã hội hiện đại với nhiều sự đổ vỡ gia đình do ly hôn, bạo hành gia  <br /> đình, tệ nạn xã hội,…<br /> Phật giáo luôn luôn đặt gia đình làm nền tảng cho sự phát triển của xã hội, dựa trên  <br /> các giá trị  chuẩn mực đạo đức của con người, thiết chế  văn hóa gia đình truyền thống, bổn  <br /> phận và quan hệ  vợ  chồng chung thủy,… mà còn đó là một quy phạm pháp luật đủ  mức răn  <br /> đe, giáo dục nhằm hạn chế  ly hôn, bạo lực gia đình,… mà xã hội đang ngày càng phải đối  <br /> mặt. Đồng thời thông qua lễ  thức Phật giáo để  thể  hiện sự  gắn kết giữa đời và đạo, theo  <br /> đúng thuần phong mỹ tục và luật hôn nhân gia đình của người Việt Nam.<br /> <br /> <br /> 1. Dẫn nhập<br /> Không chỉ một số tôn giáo lớn của thế giới như Thiên Chúa giáo, Hồi giáo, Ấn <br /> Độ giáo… mà còn một vài tôn giáo khác xuất hiện muộn hơn ở nước ta như Cao Đài, <br /> Hòa Hảo… đều có nghi thức làm lễ kết hôn cho tín đồ. Xuất phát từ những quan niệm <br /> khá riêng biệt, mỗi tôn giáo có những cách thức hành lễ riêng phù hợp với tôn giáo của <br /> mình. Và tuỳ  thuộc vào phong tục tập quán, chuẩn mực đạo đức, pháp luật,… của  <br /> từng vùng, mỗi một tôn giáo đều có những điều chỉnh thích  ứng nhằm hướng tín đồ <br /> theo định chế, tôn chỉ của mình.<br /> Thực ra, trong nghi lễ Phật giáo hoàn toàn không đề cập đến nghi thức hay thủ tục <br /> để điều hành một buổi hôn lễ tại chùa. Có chăng chỉ đơn thuần sự hiện diện của các vị <br /> Tăng cùng những lời chúc phúc và thuyết giảng về  ý nghĩa của hôn nhân, bổn phận vợ <br /> chồng cho đôi trẻ. “Các sư Phật giáo không hành lễ trong đám cưới, vì sự cưới hỏi là một  <br /> lẽ không phù hợp với nếp sống độc thân của các bậc xuất gia. Nhưng nếu muốn cho nó có  <br /> đôi chút danh tánh tôn giáo, người ta thường mời các bạn thanh niên nam nữ Phật tử đến  <br /> tụng những bài kệ chúc lành. Các bậc xuất gia không bao giờ tham dự lễ cưới. Tuy nhiên,  <br /> trước hoặc sau đôi ba ngày, gia chủ thường tổ chức lễ trai tăng cúng dường đến các bậc  <br /> phẩm hạnh và trong dịp  ấy một vị  sư đứng ra giảng một thời pháp, nhắc lại những lời  <br /> huấn từ của đức Phật và khuyên đôi tân hôn hãy chung sống thuận hòa hầu lo xây đắp hạnh  <br /> phúc gia đình ” (Walpola Rahula, 1965). Vì khi thực hiện nghi lễ này, theo quan niệm của  <br /> Phật giáo sẽ khơi dậy dục vọng thế gian, làm lay động tâm niệm “diệt dục” trong chúng <br /> tăng trên bước đường tu học.<br /> Tuy vậy, trên tinh thần nhập thế, “ tùy duyên” hoá độ, Phật giáo Huế  thuận <br /> theo nhu cầu của tín đồ, đồng thời hướng tín đồ  của mình đến với niềm tin tôn <br /> giáo, các chùa Huế  đã vận dụng những lời dạy của Đức Phật làm phươ ng tiện để <br /> tổ  chức nghi thức cầu an “H ằng thu ận” cho nh ững đám cướ i của tín đồ , nhân đó  <br /> khuyến hoá theo tinh thần Phật giáo.<br /> 2. Từ những ghi nhận qua kinh điển…<br /> Phật giáo với tinh thần nhập thế, bình đẳng, từ bi là phương tiện để hòa nhập <br /> với xã hội. Khi còn tại thế, Thích Ca Mâu Ni vẫn xem hôn nhân ­ gia đình là một cách <br /> thể hiện đúng nghĩa của con người về hiếu đạo, nghĩa vụ của họ trong xã hội và nghĩa  <br /> vụ đó được cụ thể bằng những hành động, việc làm. Mỗi người khi trưởng thành, lập <br /> gia đình có nhiều mối quan hệ ràng buộc về nhân sinh, luân lý, đạo đức đối với chính <br /> mình và tha nhân. Làm tròn bổn phận của người chồng và người vợ  cũng được Phật <br /> nói khá nhiều trong các kinh điển, bài thuyết giảng cho chúng đệ tử.<br /> Trong những kinh điển và các bài thuyết giảng về hôn nhân gia đình, chủ  yếu <br /> tập trung vào các vấn đề như: Bổn phận của vợ, chồng, cha, con; quan hệ xã hội; vấn  <br /> đề hiếu đạo, luân lý.<br /> Có thể  thấy rằng, tình yêu và hôn nhân là việc rất thường tình của mỗi con  <br /> người sống trong xã hội và nó hạnh phúc, tốt đẹp hay dang dở là tùy thuộc vào người <br /> sở  hữu, tạo dựng nó. Trong kinh Đại Bảo Tích, đức Phật đã nhận định: “Nếu một  <br /> người đàn ông có thể  tìm được một người vợ, người phụ nữ  thích hợp và hiểu biết;  <br /> người phụ  nữ  có thể  tìm được người đàn ông thích hợp và hiểu biết, cả  hai thực sự  <br /> may mắn” (Tuệ Nguyên, 2006: 62). Việc kết hợp giữa hai người nam và nữ trong hôn  <br /> nhân là do nhân duyên của họ tạo nên, dựa trên sự hiểu biết, phù hợp với nhau, đồng  <br /> thời loại trừ những chia rẽ, mất hạnh phúc dẫn đến những khổ  đau trong cuộc sống  <br /> gia đình. Và ai đạt được chính là người có hạnh phúc thật sự trong cuộc sống thế gian.<br /> Khi đức Phật còn tại thế, ngài luôn ca ngợi những cặp vợ  chồng hạnh phúc,  <br /> dạy họ  làm sao để  có được cuộc sống hạnh phúc trong hôn nhân, vì xã hội bấy giờ <br /> đang có sự  phân hóa đẳng cấp rất mạnh mẽ   ở   Ấn Độ. Do đó, sự  tương hợp văn hóa  <br /> giữa vợ  và chồng là một trong những thành tố  đem lại hạnh phúc lứa đôi, bỏ  qua sự <br /> ngăn cách của đẳng cấp, thoát khỏi các luật lệ cùng những nghi thức khắt khe, thành  <br /> kiến của con người trong xã hội. Đồng thời, đức Phật cũng nói về  việc không chung  <br /> thủy giữa nam và nữ trong hôn nhân do nhiều nguyên nhân đưa đến tác hại vô cùng lớn <br /> cho gia đình và xã hội. Qua sự hiểu biết về tâm lý, thực trạng của đời sống hôn nhân,  <br /> Phật đã có những lời khuyên rất sát với thực tế, nhằm gắn bó hạnh phúc trong hôn <br /> nhân, ngăn chặn sự đổ vỡ gia đình và những hệ lụy của nó: <br /> “Cô dâu mới về  nhà chồng có thể  gặp những khó khăn, vì thế  nàng dâu phải  <br /> tuân thủ  những nguyên tắc sống trong gia đình nhà chồng, phải kính trọng bố  mẹ  <br /> chồng, phục vụ bố mẹ chồng một cách chu đáo như là bố mẹ ruột của mình, phải tôn  <br /> trọng và kính mến những người thân và bạn hữu bên nhà chồng. Như  vậy là cô dâu  <br /> mới đã tạo nên một bầu không khí an vui và hòa hợp trong gia đình chồng. Đồng thời  <br /> cần phải tìm hiểu những bản tánh của chồng, biết rõ những hành động, tính khí của  <br /> chồng và cộng sự với chồng ở mọi lúc mọi nơi trong nhà mới của chồng. Phải lịch sự,  <br /> tử  tế  và biết những thu nhập của chồng, quản lý và chi tiêu một cách hợp lý ” (Tuệ <br /> Nguyên, 2006: 68).<br /> Trong kinh Thiện Sinh (Singalovada Suttanta) 1 đã thể hiện những mẫu mực căn <br /> bản, những khía cạnh thiết yếu của cuộc sống đôi lứa trong mối quan hệ  vợ  chồng,  <br /> gia đình và xã hội, đồng thời nhấn mạnh đến các mối quan hệ này vì đời sống gia đình <br /> được thuận hòa, hạnh phúc chính là nền tảng phát triển xã hội. Sự  gắn kết lứa đôi  <br /> bằng niềm tin, nghĩa vụ trong hôn nhân, gia đình thông qua các mối quan hệ được gia  <br /> cố bằng tinh thần tâm linh tôn giáo, tương hợp với văn hóa xã hội đang có để làm nền  <br /> tảng cho hạnh phúc gia đình. Nếu mỗi người đều nhận thức, làm tròn nghĩa vụ, họ có  <br /> được hạnh phúc, an lạc cho chính bản thân và gia đình, đồng thời thể  hiện tính bình  <br /> đẳng giữa con người với nhau một cách tương hỗ.<br /> “Lễ  bái phương Tây, chồng đối với vợ, sống trong lễ  độ, giao phó việc nhà,  <br /> tùy sức sắm sửa áo quần nữ trang, đi về đúng giờ, đừng để  chờ  đợi. Một lòng chung  <br /> thủy, không để  nghi ngờ, gia đình kém vui. Vợ  đối với chồng, hòa nhã kính nhường,  <br /> dậy trước ngủ sau, công dung ngôn hạnh, nề nếp khuê môn, làm bếp cho khéo, vá may  <br /> đủ  dùng, giữ  gìn tài sản, không xa xỉ  xài, giáo dục con cái, mái nhà êm  ấm” (Hương <br /> Sen Ni Viện, 2005).<br /> Phật giáo lấy “ngũ giới” làm chuẩn mực cho tín đồ, hướng đến giải thoát bằng <br /> “bát chánh đạo” và “tứ diệu đế”. Cho nên, để có được bền vững trong hôn nhân – gia <br /> <br /> <br /> 1<br />   Kinh Thiện Sinh (hay còn gọi là kinh Thiện Sanh Tử, kinh Thi Ca La Việt Lục Phương Lễ) trong  <br /> Trường Bộ Kinh (Digha ­ Nikaya) nói về lời dạy của Phật cho chàng thanh niên Singalovada khi đảnh lễ <br /> sáu phương. Đây là bộ kinh đã trải qua quá trình phiên dịch từ  Phạn ngữ sang Hán ngữ, sau đó từ Hán  <br /> ngữ sang Việt ngữ, được phổ biến rộng trong tầng lớp tu sĩ, bởi đó là tất cả những gì mà mỗi người tu  <br /> sĩ hay người phật tử phải học tập, khi đề cập đến hôn nhân – gia đình. <br /> đình thì sự  hiện diện của năm giới2 và đi kèm với nó là năm bổn phận người chồng <br /> đối với người vợ và ngược lại đối với người vợ cũng vậy3 là những cái cần thiết mà <br /> mỗi người phải có. Từ  đó, sự  nảy mầm của hạnh phúc lứa đôi được vươn lên cao <br /> hơn, bền vững và tốt đẹp hơn trong xã hội.<br /> Mặt khác, hôn nhân được xem là sự  tác hợp một cách bình đẳng nhất trong xã <br /> hội giữa nam và nữ bằng mối quan hệ hòa nhã, rộng lượng, hiểu biết và hiến dâng cùng <br /> với sự tự hy sinh mà chính họ phải là người thực hiện đầu tiên. Ngay từ ban đầu, Phật  <br /> giáo luôn luôn khuyến khích sự  bình đẳng, xem bình đẳng xã hội là cách thức để  phát  <br /> triển giáo lý giải thoát đến cho mọi người. Cho nên, muốn đạt được như  vậy thì đức  <br /> Phật cũng xem gia đình là nơi khởi đầu của sự bình đẳng và dần hoàn thiện mối quan  <br /> hệ gia đình theo đúng chuẩn mực luân lý, đạo đức xã hội quy định4.<br /> Từ  những quan niệm, lời khuyên của đức Phật về  hôn nhân ­ gia đình được <br /> kinh điển ghi lại, trở thành phương tiện để  Phật giáo ứng xử trong xã hội, trên tất cả <br /> các mặt đạo đức, luân lý, chuẩn mực sống của con người. Đồng thời nó còn trở thành <br /> nền tảng tâm linh gắn kết hạnh phúc lứa đôi thông qua lễ nghi tôn giáo.<br /> 3. … đến thực hành nghi lễ “Hằng Thuận” trong Phật giáo Huế<br /> Trong hệ  thống nghi lễ  Phật giáo Huế, nghi lễ  “Hằng Thuận” là một trong  <br /> những phương tiện được dùng để chuyển tải giáo lý đức Phật đến với tín đồ. Tên gọi  <br /> của nghi lễ này hàm chứa một ý nghĩa nhân sinh của Phật giáo đối với con người. Do  <br /> 2<br />  Vì năm giới (không sát sanh, không trộm cướp, không tà dâm, không nói dối, không uống rượu) là  <br /> sự ràng buộc, giới hạn con người theo một quy cũ nhất định không chỉ phù hợp tương thích với xã  <br /> hội mà còn ngăn chặn sự nguy hại đến hạnh phúc trong gia đình. <br /> Theo kinh Thiện Sanh chỉ riêng giới tà dâm mà một trong hai người vợ hoặc chồng không giữ  được sẽ <br /> đưa đến: 1. Khó giữ  vẹn thân mình; 2. Gây xáo trộn buồn rầu cho gia đình con cái; 3. Công việc <br /> sanh nhai có thể  thất bại, sự sản tiêu hao; 4. Thân thuộc khinh chê, trong gia  đình thường có hiềm <br /> nghi, chống trái; 5. Kẻ thù được cơ hội thuận tiện; 6. Các sự khổ ngày càng thêm thắt chặt, chồng  <br /> chất.<br /> Trong kinh  Ưu Bà Tắc (hay còn được dịch kinh Người Áo Trắng) cũng thắt chặt trên năm nguyên tắc  <br /> đạo đức được đúc rút từ Ngũ giới mà thành, và trong năm nguyên tắc đạo đức đó, nguyên tắc thứ ba  <br /> đã nhấn mạnh việc từ bỏ quan hệ tình cảm phi pháp và bất chánh, tôn trọng vào bảo vệ hạnh phúc  <br /> của người khác.<br /> Kinh Giáo Thọ Thi Ca La Việt (Trường Bộ kinh) đức Phật có dạy: “ Nếu một người đàn ông có vợ mà  <br /> đi đến với một người phục nữ khác ngoài hôn thú thì điều này có thể  là nguyên nhân về  sự  sa sút  <br /> của anh ta và chắc chắn anh ta sẽ đối mặt với các vấn đề khác cùng với những phiền toái đưa lại ” <br /> (Tuệ Nguyên, 2006: 64).<br /> 3<br />  Năm bổn phận của chồng đối với vợ:  1. Thương yêu; 2. Chung thủy; 3. Săn sóc đời sống vật chất;  <br /> 4. Trao cho vợ quyền quản lý trong gia đình; 5. Kính trọng gia đình vợ. Năm bổn phận của người <br /> vợ: 1. Kính trọng chồng; 2. Chung thủy với chồng; 3. Quản lý gia đình tốt; 4. Siêng năng làm việc;  <br /> 5. Đối đãi thân thiện với gia đình chồng. <br /> 4<br />  Mặc dù rằng, mỗi xã hội, dân tộc có sự  quy định chuẩn mực riêng trong vấn đề  hôn nhân – gia đình,  <br /> nhưng tất cả  đều hướng đến sự  hoàn mỹ, tốt đẹp trong nhân cách, đạo đức, lối sống phù hợp với  <br /> phong tục tập quán trong từng cộng đồng người đó sinh sống.<br /> vậy, nghi lễ “Hằng Thuận” còn được gọi là lễ “cầu an Thành hôn”. “Hằng” là từ biểu  <br /> thị  tính liên tục của một hoạt động tâm lý tình cảm (phần nhiều) diễn ra trong suốt <br /> thời gian dài và có sự bền vững. “Thuận” là theo đúng chiều chuyển động, vận động <br /> tự nhiên của sự vật hay bằng lòng, đồng tình với những gì mình chấp nhận được. Nên,  <br /> Hằng Thuận là sự thuận theo, bằng lòng với sự quyết định của mình đối với hôn nhân,  <br /> xây dựng gia đình trong xã hội một cách vững chắc, phù hợp với quy luật sinh tồn của  <br /> con người.<br /> Việc bảo lưu truyền thống và vận dụng cho phù hợp với xã hội đương thời,  <br /> nghi lễ  “Hằng Thuận” trong Phật giáo Huế  đã có sự  biến đổi khá nhiều nhưng vẫn  <br /> dựa trên nền tảng có sẵn của nghi thức cầu an.<br /> Quy trình của một nghi lễ  Hằng thuận gồm: (1). Niệm hương; (2). Đảnh lễ <br /> Tam bảo; (3).Tán Dương chi; (4). Tụng chú Đại bi; (5). Sái tịnh; (6). Đọc sớ cầu an (có  <br /> thể có hoặc không); (7). Tụng chú Tiêu tai cát tường; (8). Huấn thị (nói về lời dạy của  <br /> Phật trong hôn nhân ­ gia đình và quy y Tam bảo 5); (9). Phục nguyện; (10). Hồi hướng  <br /> (kết thúc buổi lễ).<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 5<br />  Trên tinh thần hiếu thảo, tôn kính cha mẹ và các bực trưởng thượng, thương yêu anh em, vị chủ lễ <br /> còn căn dặn rất rạch ròi bổn phận con dâu đối với cha mẹ  chồng và con rễ  đối với cha mẹ  vợ.  <br /> “Phải có lòng hiếu kính cha mẹ, tùy thuận lời hiếu kính cha mẹ dạy bảo, không được cãi lại. Phải  <br /> ngủ sau dậy trước, lo cơm nước cho chu đáo. Phải làm các công việc nặng nhọc trong nhà cho cha  <br /> mẹ. Phải luôn luôn nhớ đến công ơn cha mẹ sanh thành dưỡng dục chồng mình, mà bổn phận làm  <br /> con dâu có trách nhiệm nối dòng dõi cho gia nghiệp chồng. Khi cha mẹ chồng có đau ốm, làm dâu  <br /> con phải chăm  nom thuốc thang, thay đổi thức ăn uống, cầu cho cha mẹ chóng lành khỏi, để trong  <br /> nhà được yên vui. Đó là bổn phận làm con dâu đối với cha mẹ  chồng ”. Ngược lại người chồng <br /> phải kính trọng cha mẹ vợ như cha mẹ mình, không nên có lời bất bình hoặc bất kính, nhớ công ơn  <br /> sanh thành dưỡng dục vợ mình của cha mẹ vợ, khi cha mẹ vợ cần việc gì nhờ hãy vui vẽ sẵn lòng,  <br /> không sợ khó nhọc (Thích Hoàn Thông, 1973: 183 – 184). Lời huấn thị của vị chủ lễ mang tính cách  <br /> giáo dục, nhắc nhở, nói lại lời Phật dạy cũng như cách sống trong xã hội theo tinh thần Phật giáo.<br />  Tuy nhiên cho đến nay, Phật giáo Huế vẫn áp dụng và có sự thay đổi với hình <br /> thức đọc sớ qua một bài văn soạn riêng6 thay thế  cho sớ cầu an, mang ý nghĩa cụ thể <br /> hơn đối với nghi lễ Thành hôn được tổ chức ở trong nhà chùa.<br /> Nội dung văn sớ  mang những lời thệ  nguyện của đôi trẻ, cầu mong được sự <br /> che chở  của Phật và chư  vị  Bồ  Tát, trên bước đường xây dựng gia đình, cuộc sống <br /> hạnh phúc. Bắt đầu văn sớ bằng “Âm dương phối hợp vốn nên duyên định sẵn từ lâu,  <br /> loan phụng hòa minh là hạnh phúc xây đắp hiện tại…” đã cho thấy sự tuần hoàn kết <br /> hợp nhân duyên để có hạnh phúc với lòng chung thủy, giữ trọn lời nguyền khi nương <br /> tựa vào Tam bảo. Để rồi sau đó sẽ là “tiếng cầm sắt trăm năm hòa điệu”, “nghĩa tào  <br /> khang một niệm vuông tròn”, “đạo lục hòa7 gìn giữ sớm hôm” “bốn điều hoằng thệ8… <br /> hai chữ  quy y  (quy y: Phật, Pháp, Tăng)  chúng con nguyện tựa nương nhất định,…” <br /> Chính việc phát tâm và lời hứa tự bản thân đôi trẻ phát nguyện trước Tam bảo và họ <br /> hàng hai bên và lời cầu chúc “gia đình an khánh”, “đôi trẻ giao hòa để nhân phong vật  <br /> thịnh, cảnh môn phong muôn vẻ  khang trang, bề  gia thất vạn phần hưng khánh” của <br /> chư tăng là liều thuốc tinh thần cho đôi trẻ trên bước đường tạo dựng hạnh phúc bền <br /> lâu trong thế giới hiện tại.<br /> <br /> <br /> 6<br />  Văn sớ  lễ  cầu an “Hằng Thuận” (được ghi lại từ  buổi lễ  “Hằng Thuận” tại Chùa Thiên Minh ­  <br /> Huế): “Phục dĩ, âm dương phối hợp vốn nhơn duyên định sẵn từ lâu, loan phụng hòa minh là hạnh  <br /> phúc xây đắp hiện tại. Quy y Tam bảo nguyện gọt trừ túc trái, hương từ bi nên gây lấy thiện duyên.  <br /> Chữ minh tâm giữ một lời nguyền, câu hải thệ trọn niềm chung thủy. Bái sớ vị, Việt Nam quốc,…  <br /> tỉnh,… huyện,… thôn, gia đình vu…[tên chùa đến làm lễ] phụng Phật tu hương phúng kinh giá thú  <br /> thành hôn, kỳ  an nginh tường tập phước sự. Kim đệ  tử:….[tên cha mẹ  chú rễ, cô dâu] hiệp đồng  <br /> nhị  gia đình thân quyến đệ  tử  chúng đẳng. Nhất tâm cầu nguyện giá thú thành hôn đệ  tử: …[tên  <br /> chú rễ, cô dâu và năm sinh, tuổi]. Nguyện cầu chư Phật từ bi gia hộ nhị đệ tử: tiếng cầm sắt trăm  <br /> năm hòa điệu tụng chữ  minh tâm, nghĩa tào khang một niệm vuông tròn ngâm câu kiến tánh, đạo  <br /> lục hòa gìn giữ sớm hôm, ơn Tam bảo khắc ghi thân mạng. Bốn điều hoằng thệ chúng con xin thực  <br /> hiện tròn đầy, hai chữ quy y chúng con nguyện tựa nương nhất định. Trượng năng nhơn soi xét tâm  <br /> tư, cầu Thiện thệ ân ban giới hạnh. Kim tắc cần cù sớ văn hòa nam bái bạch: [đọc các danh hiệu  <br /> Phật, Bồ  tát như  sớ  cầu an]. Diên phụng, tam thừa thượng thánh, tứ  phủ  vạn linh, hộ  pháp long  <br /> thiên, chư  vị  thiện thần đồng thùy chiếu giám, cộng giáng cát tường. Phục nguyện: Nhân buổi  <br /> thành hôn hảo hiệp, nguyện cầu cho gia đình an khánh, gặp thời đôi trẻ giao hòa thành nguyện để  <br /> nhân phong vật thịnh, cảnh môn phong muôn vẻ  khang trang, bề  gia thất vạn   phần hưng khánh.  <br /> Ngưỡng lại Phật ân chứng minh cẩn sớ. Phật lịch…tuế  thứ….niên….nguyệt…nhật, đệ  tử  chúng  <br /> đẳng hòa nam thượng sớ”. <br /> 7<br />  Lục hòa là sáu cách sống tốt đẹp, đem lại nhiều lợi ích và luôn luôn cần có trong đời sống tu tập  <br /> của người tu sĩ hay rộng ra trong đời sống vợ  chồng, gia đình và sống tập thể  nên thực hành theo <br /> sáu phép này: Thân hòa đồng trụ; Khẩu hòa vô tranh; Kiến hòa đồng giải; Ý hòa đồng duyệt; Giới <br /> hòa đồng tu; Lợi hòa đồng quân.<br /> 8<br />  Còn gọi là Tứ hoằng thệ nguyện: 1). Chúng sanh vô biên thể nguyện độ; 2). Phiền não vô tận thệ <br /> nguyện đoạn; 3). Pháp môn vô lượng thệ  nguyện học; 4). Phật đạo vô thượng thệ  nguyện thành;  <br /> mà mỗi người tu sĩ hay tín đồ đều phát tâm thệ nguyện khi quy y.<br />  Bên cạnh sớ văn, trong lời huấn thị của vị chủ lễ cũng có sự  đổi khác để  phù <br /> hợp với cuộc sống hiện đại đang diễn ra. Ngoài bổn phận vợ chồng, vị chủ lễ còn nói <br /> đến bổn phận làm con cái trong gia đình, các mối quan hệ  xã hội được đề  cập trong <br /> kinh Thiện Sinh và tính chất, ý nghĩa của cặp nhẫn cưới mang giá trị xuyên suốt trong <br /> đời sống gia đình9. Vì thế, sự bền lâu của hôn nhân được ví như tính quý của vàng “tốt <br /> đẹp, trong sáng” và “nhẫn nhục” tương  ứng với hành vi, ngôn ngữ, nhận định của đôi  <br /> trẻ  trong sáng, xinh đẹp hướng đến hạnh phúc “bách niên giai lão”. Cùng với đó, các <br /> hình thức tán, tụng bằng những hơi điệu trong sáng, vui tươi trong buổi lễ  như cô đúc <br /> nền tảng tâm linh cho đôi trẻ hướng về một tương lai mới trong đời sống hôn nhân ­ gia  <br /> đình theo tinh thần khuyến thiện, đạo đức của Phật giáo. <br /> Nghi lễ “Hằng Thuận”, hay nhiều nghi lễ khác ở các chùa Huế cũng không có  <br /> sự thống nhất, bởi vì, khi thực hành nghi lễ sẽ tùy vào từng hoàn cảnh cụ thể để  phù <br /> hợp với yêu cầu của người hành lễ. Hơn nữa tính chất “tùy duyên”, linh động hầu như <br /> thấy rõ trong mọi nghi lễ, đặc biệt là bài bản sử dụng khi diễn xướng phụ thuộc vào  <br /> vị chủ lễ, nên nghi thức “Hằng Thuận” có sự khác biệt là điều tất nhiên. Mặc dù  có  <br /> sự khác biệt nhưng ý nghĩa và tính chất buổi lễ không bị giảm đi phần nào, nó luôn có  <br /> sự  tích hợp các yếu tố  văn hóa vùng miền vào trong từng lễ  nghi một cách tự  nhiên  <br /> như chính bản thân Phật giáo đã hòa nhập và hội tụ10.<br /> Đặc trưng của nghi lễ “Hằng Thuận” trong Phật giáo Huế là vừa chú trọng vào <br /> nghi lễ qua các hình thức xướng tụng, cầu nguyện trong không gian linh thiêng ­Phật  <br /> điện; vừa chuyển hóa những lời dạy của Phật về hôn nhân ­ gia đình, bổn phận của  <br /> người con, cháu trong các mối quan hệ cho đôi trẻ. Xen vào đó là việc khuyến hóa tu  <br /> tâm dưỡng tánh, bỏ ác làm lành theo hạnh nguyện từ bi, cách sống lục hòa đúng chánh  <br /> pháp… cho đời sống lứa đôi, để có được an lạc trong thế giới này. Việc chú trọng vào  <br /> lễ  nghi luôn luôn được đề  cao, trở  thành nơi dựa tâm linh hữu hiệu nhất của đôi trẻ <br /> trước khó khăn, thử thách của đời sống hôn nhân.<br /> <br /> <br /> <br /> 9<br />  Phật giáo luôn đề cao sự nhẫn nhục để hành pháp thì chiếc nhẫn trong ngày cưới cũng được xem <br /> đó là một minh chứng nhẫn nhục trong cuộc sống hôn nhân – gia đình của người phật tử. Hình <br /> chiếc nhẫn là tròn tượng trưng cho sự  hạnh phúc, hiếu nghĩa tròn đầy, không khiếm khuyết; tính  <br /> chất vàng là quý nên cần phải nâng niu hạnh phúc mà chúng ta tạo ra. Nhẫn là sự kham nhẫn, nhẫn  <br /> nhục với nhau của đôi trẻ trong lời nói, ý nghĩ và hành động. Do đó, nhẫn nhục là một biện pháp để <br /> gắn chặt tình yêu lứa đôi, mở  rộng trái tim chúng ta trong đời sống hằng ngày, để  bao nhiêu quan  <br /> điểm dị biệt giữa vợ ­ chồng – gia đình – xã hội trở lại đồng quy về  một điểm tròn trịa, tràn đầy, <br /> quý giá như chiếc nhẫn, đi đến thành đạt, thịnh vượng trong cuộc sống xây dựng hạnh phúc lứa đôi <br /> bền chặt.<br /> 10<br />  Có thể  thấy nghi lễ Hằng Thuận trong Phật giáo mỗi một vùng có một nghi thức diễn xướng, tổ  <br /> chức khác nhau. Nhưng cái chung là ý nghĩa và tính chất buổi lễ luôn được diễn giải đầy đủ và chi  <br /> tiết đến người hành lễ trong không gian tâm linh làm cơ sở để sự phát nguyện và thành tâm của đôi <br /> trẻ trở thành nền tảng, hành trang vào cuộc sống mới. <br />  Từ không chủ trương làm lễ thành hôn ở trong chùa cho tín đồ đến hoàn thiện <br /> một nghi lễ “Hằng Thuận” cầu nguyện cho đôi trẻ  có một cuộc sống hôn nhân đúng  <br /> mực, là một sự  chuyển đổi, thích  ứng rất linh hoạt của Phật giáo nói chung và Phật <br /> giáo Huế nói riêng. Cho nên, nghi lễ này đã có những ảnh hưởng nhất định đến xã hội,  <br /> mà nhất là tín đồ Phật giáo càng được thấy rõ hơn.<br /> 4. Vai trò, ý nghĩa của nghi lễ “Hằng Thuận”<br /> Từ  quan niệm về hôn nhân ­ gia đình được đức Phật thuyết giảng đã trải qua <br /> hàng ngàn năm, đến nay, áp dụng vào xã hội hiện đại, cho thấy được giá trị trường tồn  <br /> của nó. Đó là giá trị  giáo dục về: đạo đức, luân lý, cũng như  sự  bình đẳng giữa con <br /> người với con người, và tất cả  mọi loài “ hữu tình” trong các pháp giới với tình yêu  <br /> thương, vị tha vô lượng. Đặc biệt trong hôn nhân ­ gia đình, một vấn đề  trở  nên quan  <br /> trọng hơn bao giờ hết trước sự thay đổi mạnh mẽ trong xã hội hiện đại 11. Bởi vì, khi <br /> thực hành đúng chuẩn mực theo khuyến hoá của Phật giáo sẽ đem lại sự chung thủy, <br /> thuận hòa trong đời sống hôn nhân.<br /> Thực trạng hôn nhân ­ gia đình hiện nay  ở  nước ta có nhiều sự  chuyển biến,  <br /> thay đổi mạnh mẽ theo chiều hướng tích cực lẫn tiêu cực. Việc tiếp nhận thông tin đa  <br /> chiều, điều kiện vật chất khá đầy đủ, nhận thức trong hôn nhân ­ gia đình được nâng <br /> cao, xã hội đang dần xóa bỏ tư tưởng trọng nam khinh nữ, xem trọng vai trò của người  <br /> phụ nữ trong gia đình và xã hội. Nhưng bên cạnh đó, cũng có khá nhiều hiện tượng ly  <br /> hôn, bạo lực gia đình, tệ nạn xã hội luôn xẩy ra làm cho các thiết chế văn hóa gia đình  <br /> truyền thống bị  đảo lộn, đạo đức lối sống đang dần bị  xem thường… Điều đó cho  <br /> thấy, chỉ  riêng về  việc hôn nhân ­ gia đình, theo Tòa án tối cao, từ  01/01/2000 đến  <br /> 31/12/2006 các Tòa án địa phương trong cả  nước đã thụ  lý và sơ  thẩm 352.047 vụ,  <br /> việc, trong đó 186.954 vụ  ly hôn do bạo lực gia đình (chiếm 53,1%). Riêng năm 2005 <br /> có 39.730 vụ ly hôn (chiếm 60,3%) (Phan Thị Thanh Hà, 2007: 2). Tuy chỉ là bề nổi mà  <br /> các con số  biểu hiện, nhưng thực chất để  giải quyết vấn đề  này vẫn còn là những <br /> thách thức trong xã hội nước ta hiện nay.<br /> Đối với Huế, là nơi còn lưu giữ  nhiều giá trị  văn hóa truyền thống, thiết chế <br /> văn hóa gia đình, nề  nếp gia phong, do vậy các tệ  nạn xã hội không đến nỗi gay gắt  <br /> như  một số  thành phố  khác. Nhưng đứng trước những tác động khách quan lẫn chủ <br /> quan của xã hội, việc ly hôn, đổ  vỡ  hạnh phúc gia đình vẫn thường xuyên xảy ra 12. <br /> “Theo số liệu thống kê của Tòa án Nhân dân 9 huyện, thành phố  Huế, từ năm 2001 ­  <br /> 11<br />  Sự phát triển cực kỳ mạnh mẽ và nhanh chóng của công nghệ thông tin hiện đại cộng với trào lưu  <br /> canh tân mở cửa của đất nước là những nhân tố khách quan tác động đến văn hóa gia đình, làm cho <br /> nó bị  phân hóa mạnh mẽ  trong nếp nghĩ truyền thống của con người. Những thay đổi   trong lối <br /> sống, sinh hoạt, quan niệm về  hôn nhân ­ gia đình trở  nên không quan trọng của một bộ tầng lớp  <br /> trẻ sẽ là ẩn nguy tiềm tàng trong nhận thức không đầy đủ  về  tình yêu, hôn nhân, về  mối quan hệ <br /> luân lý, đạo đức xã hội, thì dưới tác động của xã hội sẽ  đưa   đến sự  nguy hại cho bản thân, gia <br /> đình. Vì gia đình là tế  bào của xã hội nên cá nhân tốt thì gia đình tốt và lúc đó xã hội mới đủ  sức <br /> phát triển bền vững từ nền móng này.<br /> 2006, toàn tỉnh đã thụ lý 3,253 vụ án về hôn nhân và gia đình, trong đó có 1.258 vụ ly  <br /> hôn do nguyên nhân bạo lực gia đình và ngoại tình, chiếm tỷ  lệ  38,6%. Trong những  <br /> năm gần đây, con số này có chiều hướng gia tăng, năm 2005: 38.8%, năm 2006: 39%.  <br /> Một số huyện, thành phố có tỷ lệ trung bình qua 6 năm khá cao: A Lưới: 86,4% (57/66  <br /> trường hợp), Quảng Điền: 84,6% (99/117 trường hợp), Phú Vang: 76,1% (252/331  <br /> trường   hợp),   Phong   Điền:   68,3%   (86/126   trường   hợp),   Thành   phố   Huế:   31,7%  <br /> (587/1852 trường hợp)” (Phan Thị Thanh Hà, 2007: 2­3).<br /> Từ thực tế này cần phải báo động về sự bền vững của quan hệ hôn nhân, thiết  <br /> chế  gia đình, lối sống, đạo đức và chuẩn mực xã hội đối với từng cá nhân. Vấn đề <br /> giáo dục trong gia đình, nhà trường, xã hội cần sâu sát hơn cho lứa tuổi vị thành niên, <br /> thành niên, vì chính lớp người này sẽ  làm nên một xã hội toàn mỹ, giảm thiểu tình  <br /> trạng xuống cấp đạo đức, văn hóa và tệ nạn xã hội tràn lan.<br /> Có thể  thấy, xã hội vốn thay đổi không ngừng với những thành tựu vượt bậc, <br /> khả năng tiếp thu, học hỏi và nhận thức của con người vì thế  cũng được nâng cao và <br /> dần hoàn thiện. Tuy nhiên, trong từng thực tế cụ thể, đối với vấn đề hôn nhân đang có  <br /> sự biến đổi theo nhiều chiều hướng với nhiều hình thức biểu hiện khác nhau, tiêu cực  <br /> lẫn tích cực. Nhận thức về  hôn nhân một cách bền vững theo đúng chuẩn mực đạo <br /> đức, luân lý xã hội, cũng như trách nhiệm của mỗi cá nhân trong gia đình, dòng họ  là <br /> rất cần thiết trong xã hội hiện nay. Do đó, sự hội nhập của Phật giáo vào đời sống, lễ <br /> nghi, sinh hoạt, bằng các quan niệm về  hôn nhân ­ gia đình đã tác động một cách  <br /> trực/gián tiếp đến mọi người.<br /> Phật giáo gắn đời sống hôn nhân ­ gia đình vào những giá trị  văn hóa truyền <br /> thống có tác dụng ngăn chặn bạo lực gia đình có thể dẫn đến ly hôn. Đối với các Phật  <br /> tử, nghi lễ “Hằng Thuận” là một sự gắn kết hôn nhân dựa trên nền tảng tín ngưỡng, <br /> tâm linh tương hợp. Ở các ngôi chùa Huế, việc thực hành nghi lễ “Hằng Thuận”, đó là <br /> việc đáp ứng nhu cầu của các tín đồ. Đồng thời, đây là một cơ hội để khuyến hóa giáo <br /> lý của nhà Phật vào đời sống thường nhật với mỗi một cách nhận thức, tiêu hoá, vận <br /> dụng của chính mỗi người13.<br /> <br /> 12<br />  Tỉnh Thừa Thiên Huế và thành phố từ 2001 đến nay có tình trạng xin ly hôn khá cao, trong đó 40%  <br /> do mâu thuẩn gia đình, ngược đãi, chiếm tỷ lệ cao trong các nguyên nhân dẫn đến ly hôn: <br /> <br /> NămSố lượng vụ ly hônTỉnh (1)Thành phố <br /> (2)2001(?)33520026133522003574308200454527420055772782006(?)3046 tháng <br /> 2007(?)189(Nguồn: (1) Nguyễn Thị Yến Anh, 2007: 60 và (2) Đào Mai Hường, 2007: 50 ­ 51.)<br /> “Trong 6 tháng đầu năm 2007, trên địa bàn thành phố Huế, vi phạm pháp luật ở lứa tuổi vị thành niên:  <br /> 193 vụ, việc/307 đối tượng. Số trẻ em phạm pháp lần đầu tiên chiếm 60,6%, từ 2­3 lần: 27%, từ 4 lần  <br /> trở lên: 12,4%” (Công An thành phố Huế, 2007: 55 ­ 56).<br /> 13<br />  Qua phỏng vấn một số người trong cuộc, họ cũng không ngần ngại cho biết:<br /> “Gia đình tôi theo đạo Phật và thỉnh thoảng tôi vẫn đi chùa. Ngày cưới, tôi được gia đình đưa đến chùa  <br /> làm lễ, ở đây tôi đã cầu nguyện Phật và các vị Bồ tát phù hộ cho hai vợ chồng được hạnh phúc, thuận  <br />  5. Thay lời kết<br /> Hôn nhân ­ gia đình phải được xem là nền tảng cho sự phát triển xã hội, vấn  <br /> đề  này chẳng những dựa trên một chuẩn mực đạo đức, thiết chế  văn hóa gia đình <br /> truyền thống, bổn phận và quan hệ vợ chồng với tình yêu chung thủy, vị tha, mà còn là  <br /> một quy phạm pháp luật đủ  mức răn đe, giáo dục nhằm hạn chế  ly hôn, bạo lực gia <br /> đình… mà xã hội đang ngày càng phải đối mặt.<br /> Phật giáo với những phương tiện của mình đã đi vào xã hội, đến với tín đồ <br /> Phật tử, tất cả  đều hướng vào mục đích sống tốt hơn cho con người, hướng con  <br /> người sống đúng pháp luật, làm tròn bổn phận cá nhân từ trong gia đình cho đến ngoài  <br /> xã hội.<br /> Chính vì vậy, Phật giáo Huế  thông qua nghi lễ  “Hằng Thuận” đã có những <br /> hiệu  ứng nhất định đến nhận thức, quan niệm của người hành lễ. Những lời dạy và <br /> cách sống của Phật giáo qua lễ  thức này gắn với đời sống xã hội, phù hợp thuần <br /> phong mỹ  tục của người Việt Nam, cũng như  tính nhất quán để  có được hạnh phúc  <br /> trong hôn nhân mà Luật Hôn nhân gia đình quy định “Vợ  chồng chung thủy, thương  <br /> yêu, quan tâm, chăm sóc, giúp đỡ  lẫn nhau, cùng nhau xây dựng gia đình no  ấm, bình  <br /> đẳng tiến bộ, hạnh phúc và bền vững”14.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Công An thành phố Huế, Bạo lực gia đình và trẻ em phạm pháp, trong Bạo lực <br /> gia đình và sức khỏe sinh sản, [Kỷ yếu hội thảo], Hội Liên hiệp phụ nữ Thừa <br /> <br /> <br /> hòa trong gia đình và thỏa mãn những  ước vọng hạnh phúc của mình. Qua đó, tôi cũng đã làm được  <br /> ước nguyện của ba mẹ  tôi và thỏa mãn họ  hàng, chú bác hai bên”... “… và được gởi gắm niềm tin,  <br /> nghe thầy dạy về cách sống, bổn phận trong gia đình đó là hành trang hai vợ chồng tôi luôn mang theo  <br /> trong cuộc sống” (Trích phỏng vấn: lời tâm sự  của anh Trần Văn Tuấn ­ một chú rễ, trong ngày cưới <br /> (30/08/2007) tại chùa Thiên Minh – Tp. Huế).<br /> Trong khi đó, ông bố  của chú rễ  (ông: Trần văn Quý) rất tự  hào vì mình đã làm được một việc quan  <br /> trọng là đem đến cho con những giá trị  tinh thần trong cuộc sống: “ Tui đưa hai cháu đến chùa làm lễ  <br /> cầu an trong ngày cưới để cho hai cháu nương tựa nơi Phật, nơi quý thầy, để  nghe về  những lời giáo  <br /> huấn trong cách sống gia đình, vợ chồng mà hai con tui phải ghi nhớ để sống cho tốt trong gia đình. Và  <br /> đây cũng là dịp để  họ hàng cùng cầu nguyện cho hai cháu được hạnh phúc, giàu sang phú quý và cho  <br /> hai cháu thấy được niềm tin, dấu mốc quan trọng thắt chặt tình cảm vợ  chồng ” (Tư  liệu phỏng vấn, <br /> ngày 30/08/2007, tại chùa Thiên Minh – Tp.Huế).  <br /> Ông cậu của chú rễ (ông: Châu Đức Cường) cũng có những nhận xét sâu sắc, khi ông trực tiếp tham dự <br /> một nghi lễ “Hằng Thuận”: “Rất là hay và cũng rất có ý nghĩa, đây cũng là dịp cho hai cháu nghe được  <br /> giá trị  của đời sống gia đình, vợ chồng. Bây chừ  xã hội có nhiều thay đổi, cuộc sống gia đình cũng bị  <br /> tác động rất nhiều, tuy nhiên tui tin tưởng hai cháu sẽ đối diện, vượt qua được khó khăn thử  thách và  <br /> chắc chắn rằng những lời thầy dạy vừa có tình, có lý nên hai cháu sẽ hiểu và làm đúng bổn phận của  <br /> hai đứa trong gia đình” (Tư liệu phỏng vấn, ngày 30/08/2007, tại chùa Thiên Minh – Tp. Huế).<br /> 14<br />  Điều 18, Luật Hôn nhân gia đình năm 2000.<br />  Thiên Huế ­ Ủy ban Dân số ­ Giáo dục trẻ em ­ Tổ chức NAV, Huế, (8/2007),  <br /> 55 ­ 59.<br /> 2. Đặng Nghiêm Vạn, Lý luận về  tôn giáo và tình hình tôn giáo  ở  Việt Nam, H. <br /> NXB. Chính trị Quốc gia, 2003.<br /> 3. Đào Mai Hường, Bạo lực gia đình với vấn đề ly hôn ở thành phố Huế ­ Thực  <br /> trạng và giải pháp, Hội Liên hiệp phụ nữ Thừa Thiên Huế,  Ủy ban Dân số  ­  <br /> Giáo dục trẻ em, Tổ chức NAV “Bạo lực gia đình và sức khỏe sinh sản” [Kỷ <br /> yếu hội thảo], Huế (8/2007), 50 ­ 51.<br /> 4. HT Walpala Rahula [Phạm Kim Khánh dịch ],  Luân lý Phật giáo và xã hội, <br /> trong  Giáo lý Đức Phật, nguồn web:zencomp.com/greatwisdow/uni/index.htm.<br /> 5. HT Sri K. Dhammananda [Thiện Minh dịch],   Hôn nhân hạnh phúc  ­  A happy  <br /> married life, nguồn: zencomp.com/greatwisdow/uni/index.htm.<br /> 6. Minh Chi.  Các vấn đề  Phật học, Viện nghiên cứu Phật học Việt Nam [ấn  <br /> hành], 1995.<br /> 7. Nguyễn Đăng Duy, Văn hoá tâm linh, H.: Nxb. Văn hoá Thông tin, 2001.<br /> 8. Nguyễn Thị Yến Anh, Về tình trạng ly hôn và nguy cơ trẻ em lang thang trên  <br /> địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế, trong “Bạo lực gia đình và sức khỏe sinh sản” <br /> [Kỷ yếu hội thảo], Hội Liên hiệp phụ  nữ Thừa Thiên Huế  ­ Ủy ban Dân số ­ <br /> Giáo dục trẻ em ­ Tổ chức NAV, Huế (8/2007), 55 ­ 59.<br /> 9. Phan Thị Thanh Hà, Bạo lực gia đình và sức khỏe sinh sản , trong Bạo lực gia <br /> đình và sức khỏe sinh sản  [Kỷ  yếu hội thảo], Hội Liên hiệp phụ  nữ  Thừa  <br /> Thiên Huế ­ Ủy ban Dân số ­ Giáo dục trẻ em ­ Tổ chức NAV, Huế (8/2007),  <br /> 01­ 05. <br /> 10. Thích Giải Hiền, Xây dựng hôn nhân theo con đường Phật giáo, nguồn Web: <br /> http//:www.phattuvietnam.net/index, 2007.<br /> 11. Thích Hoàn Thông (biên soạn),  Nghi lễ, Trường hạ  chùa Phật Tâm, [tài liệu <br /> lưu hành nội bộ], 1973. <br /> 12. Thích Minh Châu (dịch), Tăng Chi bộ kinh [tập III], Trường Cao Cấp Phật Học  <br /> Việt Nam (cơ sở II), Thành phố Hồ Chí Minh (1988), 107 ­ 108.<br /> 13. Thích Minh Châu (dịch),  Kinh Giáo Thọ  Thi Ca La Việt  (Trường Bộ  kinh), <br /> trong Đại Tạng kinh Việt Nam, Kinh số 31, tập 2, (1991), 529 ­ 547.<br /> 14. Thích Minh Châu, Đạo đức Phật giáo và hạnh phúc con người, H.: Nxb. Tôn <br /> giáo, 2002.<br /> 15. Tuệ Nguyên, Quan điểm của đạo Phật về hôn nhân, trong Chùa Kim Tiên, Nội  <br /> san: Kính mừng Vu Lan, [tài liệu lưu hành nội bộ], 2006.<br /> <br /> THE CONJUGAL LIFE UNDER FROM THE VIEW <br /> OF HUE BUDDHISM AND ITS RITUAL<br /> Le Tho Quoc<br />  College of Sciences, Hue University<br /> <br /> SUMMARY<br /> Marriage and family seem to be a normal thing in the development of human society. But  <br /> from   the   point   of   view   of   Buddhism,   it   turns   out   to   be   something   relating   to   religion   and  <br /> premontion. There  has been a big change in psychology, moral norm, lifestyle, customs and habits  <br /> in Eastern Asian societies which are influenced by confucianism ideology about marriage and  <br /> family.<br /> Hue Buddhism helps the Buddhists take care of their own family’s happiness, protects  <br /> them from marriage farlure, family  violence and social evils…<br /> Buddhism   always   regards   family   as   the   foundation   of   the   social   development.   Family  <br /> happiness must lean on human moral norm, cultural institution in traditional families, duties and  <br /> the loyalty between husband and wife.<br /> Buddhism rituals are also a law norm which is strong enough for education in order to  <br /> reduce the divorce rate, family violence…<br /> Moreover,   those   rituals   are   the   connectionS   between   the   non   _   Buddhism   side   and  <br /> buddhism. Vietnam accordance with the fine customs and the Law on marriage  and family of the  <br /> Vietnamese.<br />