Vấn đề tiếng nói và chữ viết của các dân tộc thiểu số ở Việt Nam trong vấn đề nghiên cứu – Đào tạo Nhân học hiện nay

TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 14, SOÁ X3- 2011<br /> V N ð TI NG NÓI VÀ CH<br /> <br /> VI T C A CÁC DÂN T C THI U S<br /> <br /> VI T NAM<br /> <br /> TRONG V N ð NGHIÊN C U – ðÀO T O NHÂN H C HI N NAY<br /> (Nghiên c u trư ng h p tư li u thư t ch c c a ngư i Chăm)<br /> Thành Ph n<br /> Trư ng ð i h c Khoa h c Xã h i & Nhân văn, ðHQG-HCM<br /> <br /> TÓM T T: Ngư i Chăm<br /> <br /> Vi t Nam có ch vi t r t lâu ñ i. D a vào h th ng ch Ph n và<br /> <br /> R p h ñã sáng t o ra nhi u ch vi t khác nhau ñ ghi chép l i nh ng v n ñ liên quan ñ n l ch s , văn<br /> hóa, tôn giáo, phong t c, t p quán.. c a h . Chính vì v y, vào nh ng năm cu i th k XIX và ñ u th k<br /> XX, các nhà khoa h c nư c ngoài khi nghiên c u v l ch s và n n văn minh Chăm thư ng quan tâm<br /> ñ n vi c ñ c và khai thác thư t ch c Chăm. Tuy nhiên<br /> <br /> Vi t Nam hi n nay, ñ c bi t là ngành Nhân h c<br /> <br /> – Dân t c h c h u như không ai quan tâm ñ n v n ñ này. ðây là m t rào c n r t l n ñ i nh ng nhà<br /> Nhân h c – Dân t c h c Vi t Nam khi mu n nghiên c u m t cách có khoa h c và chuyên sâu v văn hóa<br /> Chăm. Vì v y trong n i dung bài này chúng tôi trình bày v th c tr ng vi c khai thác thư t ch c Chăm<br /> Vi t Nam, ñ ng th i ñưa ra nh ng gi i pháp m i cho vi c ñào t o ngôn ng Chăm nói riêng và ngôn<br /> ng c a các dân t c thi u s khác nói chung nh m ph c v t t hơn cho vi c ñào t o và nghiên c u<br /> trong ngành Nhân h c<br /> <br /> Vi t Nam hi n nay.<br /> <br /> T khóa: ñào t o, ngôn ng , dân t c, thi u s , nhân h c.<br /> Ngư i Chăm là m t dân t c có n n văn hóa<br /> <br /> Khi ñ c p ñ n văn hóa và ngu n g c hình<br /> <br /> ñ c s c, phong phú, ña d ng và có m t văn<br /> <br /> thành t c ngư i Chăm, nh ng nhà nghiên c u<br /> <br /> trong khu v c ðông<br /> <br /> thư ng quan tâm ñ n cư dân Champa c cùng<br /> <br /> Nam Á. B ng ch ng ngày nay v n còn lưu l i<br /> <br /> v i n n văn minh ch vi t c a h . Trong su t<br /> <br /> các công trình ki n trúc, ñiêu kh c, ñi u múa,<br /> <br /> th i gian t n t i c a mình, t ñ u công nguyên<br /> <br /> âm nh c và ñ c bi t là các văn t ghi chép các<br /> <br /> ñ n nay, t c ngư i Chăm ñã ñư c các thư t ch<br /> <br /> giá tr l ch s , văn hóa, văn minh c a dân t c<br /> <br /> c Trung Qu c (Tân ðư ng Thư, Thu kinh<br /> <br /> Chăm và Champa. ðây là nh ng tư li u ch a<br /> <br /> chú…) và các b s c a Vi t Nam (ð i Vi t s<br /> <br /> ñ ng nhi u n i dung phong phú và ña d ng có<br /> <br /> ký toàn thư, ð i Nam nh t th ng chí…) ghi<br /> <br /> th cung c p nhi u thông tin quí giá liên quan<br /> <br /> chép l i v i danh nghĩa như là m t trong nh ng<br /> <br /> ñ n ngu n g c l ch s và các các lĩnh v c sinh<br /> <br /> cư dân Champa c xưa. ð n gi a th k XIX,<br /> <br /> ho t văn hóa c a t c ngư i Chăm.<br /> <br /> vào năm 1852 [6], t c ngư i Chăm và n n văn<br /> <br /> 1. Tình hình nghiên c u ti ng nói, ch vi t<br /> <br /> hoá c a h b t ñ u tr thành ñ i tư ng nghiên<br /> <br /> và thư t ch Chăm<br /> <br /> c u th c s c a các nhà khoa h c. ð c bi t các<br /> <br /> minh phát tri n r c r<br /> <br /> nhà khoa h c ngư i Pháp, trư c h t là Trư ng<br /> <br /> Trang 19<br /> <br /> Science & Technology Development, Vol 14, No.X3- 2011<br /> Vi n ðông Bác C Pháp (EFEO), công b m t<br /> <br /> t c và g n như b lãng quên. H u như h t b<br /> <br /> s bài vi t v văn t và các phương ng Chăm<br /> <br /> h n trong m t th i gian khá dài, cho mãi ñ n<br /> <br /> có th ñư c xem như là công trình ñ u tiên<br /> <br /> kho ng 50 năm sau thì m i l p l i danh m c<br /> <br /> nghiên c u v t c ngư i Chăm. Sau ñó, E.<br /> <br /> nh ng văn b n vi t tay b ng ch Chăm hi n có<br /> <br /> Aymonier công b liên t c m t s công trình<br /> <br /> Pháp [18] và b t ñ u ki m tra l i tư li u<br /> <br /> nghiên c u v ti ng nói và ch vi t Chăm như<br /> <br /> Chăm (như nh ng ch d c a vua, các văn b n<br /> <br /> bài nghiên c u v “Ng<br /> <br /> pháp ti ng Chăm”<br /> <br /> hành chính, các ch ng c pháp lý cùng v i các<br /> <br /> trong Excursions et Reconnaissanes XIV – 32<br /> <br /> văn b n khác c a Hoàng gia Chăm v l ch s ,<br /> <br /> (1889), “Truy n thuy t v ngư i Chăm” trong<br /> <br /> kinh t , văn hóa, xã h i c a ngư i Chăm lúc<br /> <br /> Excursions et Reconnaissanes XIV – 33<br /> <br /> b y gi ) có trong kho lưu tr c a Thư vi n H i<br /> <br /> (1990), “Bư c ñ u tìm hi u v văn kh c Chăm”<br /> <br /> Châu Á [32].<br /> <br /> trong Journal Asiatique XVII - 1 (1891), thông<br /> <br /> Mãi ñ n năm 1969, Trung tâm L ch s và<br /> <br /> báo v nh ng phát hi n văn kh c c a M. C.<br /> <br /> Văn minh Bán ñ o ðông dương thu c b ph n<br /> <br /> Paris (1898), thông báo v m t b n văn kh c<br /> <br /> IV: L ch s h c và văn b n h c c a Trư ng<br /> <br /> Chăm ñư c P. Durand phát hi n c nh làng Kon<br /> <br /> Cao ð ng Th c Hành (ð i H c Sorbonne m i<br /> <br /> Tra (1899). Sang ñ u th k XX, vi c nghiên<br /> <br /> b t ñ u mang l i s c s ng m i cho vi c nghiên<br /> <br /> c u v l ch s văn minh và văn hoá Champa<br /> <br /> c u v Chăm. Trư c tiên, ngư i ta t ng k t l i<br /> <br /> m i ñư c các nhà nghiên c u quan tâm nhi u<br /> <br /> các công trình nghiên c u ñã ñ t ñư c và<br /> <br /> hơn, ñ c bi t là vi c sưu t m văn b n c c a<br /> <br /> nh ng tư li u hi n có h u có th s d ng cho<br /> <br /> ngư i Chăm. Năm 1901, L. Finot xu t b n<br /> <br /> vi c nghiên c u v sau.<br /> <br /> danh m c các ki n trúc Champa và nghiên c u<br /> <br /> ð n năm 1987, ñ khai thác nh ng ngu n tư<br /> <br /> v các tôn giáo c a nư c Champa c . Năm<br /> <br /> li u ñang lưu tr trong các thư vi n Pháp, B o<br /> <br /> 1906, A. Cabaton và E. Aymonier hoàn thành<br /> <br /> tàng Qu c gia Mã Lai và Trư ng Vi n ðông<br /> <br /> và cho xu t b n cu n t ñi n Pháp – Chăm,<br /> <br /> Bác C Pháp ñã thi t l p chương trình h p tác<br /> <br /> m t công trình cơ b n v ti ng nói và ch vi t<br /> <br /> d ch thu t văn b n thư t ch vi t b ng ch<br /> <br /> Chăm và công b<br /> <br /> Chăm. T<br /> <br /> văn b n kh c c a ngư i<br /> <br /> ñó ñ n nay, chương trình này ñã<br /> <br /> Chăm v Po Sah năm 1911. Trong kho ng th i<br /> <br /> khai thác và xu t b n m t s công trình d ch<br /> <br /> gian này, căn c trên các ngu n tư li u Chăm<br /> <br /> thu t do Po Dharma, G. Moussay, Abdul<br /> <br /> và Trung Qu c, G. Maspero cho ra ñ i cu n<br /> <br /> Karim, Dương T n Thi công b như: Akayet<br /> <br /> sách Vương qu c Champa (1928), Nhưng t<br /> <br /> Inra Patra (Kuala Lumpur, 1997, 189 trang),<br /> <br /> sau nh ng năm 30 c a th k XX, ngư i ta<br /> <br /> Akayet Dowa Mano (Kuala Lumpur, 1998, 253<br /> <br /> không còn t p trung nghiên c u và sưu t m<br /> <br /> trang), Akayet Nai Mai Mang Makah (Kuala<br /> <br /> như trư c n a. Có th nói, trong kho ng th i<br /> <br /> Lumpur, 2000, 162 trang), Quatre lexiques<br /> <br /> gian g n n a th k , vi c nghiên c u và sưu<br /> <br /> malais-cam anciens (EFEO, Paris, 1999, 397<br /> <br /> t m ti ng nói và ch vi t Chăm không còn ti p<br /> <br /> Trang 20<br /> <br /> TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 14, SOÁ X3- 2011<br /> trang), Peribahasa Cam Dictons & Proverbes<br /> <br /> công trình nghiên c u v ti ng nói và ch vi t<br /> <br /> Cam (Kuala Lumpur, 2002, 174 trang)<br /> <br /> Chăm như “Ng<br /> <br /> pháp ti ng Chăm” c a Bùi<br /> <br /> Bên c nh ñó, Trung tâm Nghiên c u Văn hoá<br /> <br /> Khánh Th [40], Grammaire de la langue Cam<br /> <br /> Chàm t i Phan Rang (thành ph Phan Rang –<br /> <br /> c a Gérard Mousay [21] và các chuyên kh o<br /> <br /> Tháp Chàm) cũng ho t ñ ng khá m nh m và<br /> <br /> khác [28].<br /> <br /> ñã xu t b n m t quy n t ñi n Chàm – Pháp -<br /> <br /> 2. ð c ñi m ti ng nói và ch vi t Chăm<br /> <br /> Vi t vào năm 1971. Nhưng ñ n sau nh ng năm<br /> <br /> Ngày nay, ngư i Chăm là m t trong 54 dân<br /> <br /> th ng nh t ñ t nư c (1975), Trung Tâm này<br /> <br /> t c anh em ñang sinh s ng t i Vi t Nam, có<br /> <br /> t m ngưng ho t ñ ng m t th i gian ng n<br /> <br /> dân s kho ng ch ng 145.235 ngư i1. Ti ng<br /> <br /> (kho ng 2 năm), sau ñó m i ti p t c ho t ñ ng<br /> <br /> nói c a h g n v i ti ng các dân t c Raglai,<br /> <br /> tr l i nhưng ch y u ch quan tâm ñ n các<br /> <br /> Churu, Jarai và Ê-ñê, thu c nhóm ngôn ng Mã<br /> <br /> ho t ñ ng ngh thu t văn hoá dân gian nhi u<br /> <br /> lai – ða ñ o (Malayo – Polynesian), h ngôn<br /> <br /> hơn là t p trung vào nghiên c u. Do ñó, ít chú<br /> <br /> ng<br /> <br /> tr ng ñ n vi c sưu t m, b o t n các thư t ch c<br /> <br /> bi n ñ ng c a l ch s , c ng ñ ng ngư i Chăm<br /> <br /> và tư li u văn b n b ng ti ng Chăm ñang lưu<br /> <br /> ngày nay ch còn thu h p<br /> <br /> gi trong các gia ñình c a ngư i Chăm<br /> <br /> b<br /> <br /> t nh<br /> <br /> Ninh Thu n và Bình Thu n hi n nay.<br /> T sau nh ng năm 1990, dư i s tài tr c a<br /> <br /> Nam ð o (Austranesian). Do quá trình<br /> <br /> Vi t Nam, t p trung ch<br /> <br /> vùng Nam Trung<br /> y u<br /> <br /> khu v c<br /> <br /> thu c t nh Ninh Thu n và Bình Thu n. M t s<br /> ít t p trung<br /> <br /> khu v c thu c t nh Bình ð nh,<br /> <br /> Toyota Foundation, Trư ng ð i H c Khoa H c<br /> <br /> Phú Yên và m t b ph n còn l i sinh s ng rãi<br /> <br /> Xã H i và Nhân Văn - ð i H c Qu c Gia<br /> <br /> rác<br /> <br /> Thành ph H Chí Minh (Trư ng ðHKH &<br /> <br /> Ninh, ð ng Nai, Bình Phư c và thành ph H<br /> <br /> NV TP.HCM) ñã xu t b n T<br /> <br /> Chí Minh .<br /> <br /> ñi n Chăm –<br /> <br /> các nơi thu c các t nh An Giang, Tây<br /> <br /> Vi t và Vi t Chăm. ð c bi t, trong th i gian<br /> <br /> Chính do s xáo tr n c a các giai ño n l ch<br /> <br /> g n ñây, Trư ng ðHKH & NV TP.HCM ti p<br /> <br /> s ñã làm cho ñ a bàn cư trú c a c ng ñ ng<br /> <br /> t c ti n hành nghiên c u sưu t m các tư li u<br /> <br /> ngư i Chăm phân b cách bi t nhau v ñi u<br /> <br /> b ng văn b n c a ngư i Chăm do Toyota<br /> <br /> ki n ñ a lý và môi trư ng xã h i, cho nên ñ c<br /> <br /> Foundation tài tr . Chương trình này ñã ñư c<br /> <br /> ñi m l ch s và văn hóa các nhóm c ng ñ ng<br /> <br /> th c hi n t tháng 12/1998 ñ n tháng 12/2002<br /> <br /> t c ngư i Chăm ngày nay không ñư c ñ ng<br /> <br /> và ñã công b m t s n i dung danh m c văn<br /> <br /> nh t mà mang tính ñ c thù cho t ng khu v c<br /> <br /> b n thư t ch Chăm qua quy n sách v i t a ñ<br /> <br /> ñ a phương khác nhau. ð c bi t là ngôn ng<br /> <br /> “Danh m c thư t ch Chăm<br /> <br /> nói ñang có khuynh hư ng bi n ñ i theo xu th<br /> <br /> Vi t Nam” [29].<br /> <br /> ðây là quy n sách ñ u tiên gi i thi u v m t s<br /> <br /> ñ a phương hóa. ði u này ñã d n ñ n s phân<br /> <br /> danh m c trong các tư li u văn b n b ng ti ng<br /> <br /> hóa thành ba phương ng khác nhau: phương<br /> <br /> Chăm ñã ñư c sưu t m<br /> <br /> ng c ng ñ ng ngư i Chăm Hroi (tiêu bi u cho<br /> <br /> Vi t Nam. Ngoài các<br /> <br /> công trình nghiên c u nói trên, còn có m t s<br /> 1<br /> <br /> T ng ñi u tra dân s và nhà<br /> <br /> Vi t Nam năm 2009<br /> <br /> Trang 21<br /> <br /> Science & Technology Development, Vol 14, No.X3- 2011<br /> ngư i Chăm<br /> <br /> Bình ð nh, Phú Yên); phương<br /> 2<br /> <br /> ra là ba th i kỳ chính: (1) Văn t thu c th i kỳ<br /> <br /> ng c ng ñ ng ngư i Chăm Klak (tiêu bi u<br /> <br /> c ñ i, (2) Văn t thu c th i kỳ trung ñ i, (3)<br /> <br /> cho ngư i Chăm<br /> <br /> Văn t thu c th i kỳ hi n ñ i.<br /> <br /> Ninh Thu n, Bình Thu n);<br /> <br /> phương ng c ng ñ ng ngư i Chăm Birau (tiêu<br /> bi u cho ngư i Chăm<br /> <br /> An Giang, Tây Ninh,<br /> <br /> thu c th i kỳ c ñ i là lo i ch<br /> <br /> * Văn t<br /> <br /> thư ng ñư c vi t trên các bia ñá. Trong s ñó,<br /> <br /> Tp. H Chí Minh). S khác bi t ch y u c a ba<br /> <br /> có văn t vi t trên bia ñá tìm th y<br /> <br /> phương ng này là cơ c u ng âm (như cách<br /> <br /> Khánh Vinh, thu c t nh Khánh Hòa ñư c ñánh<br /> <br /> phát âm, gi ng nói) và du nh p m t s t v ng<br /> <br /> giá là c<br /> <br /> c a các t c ngư i xung quanh.<br /> <br /> Maspéro [20] căn c vào t d ng, văn t này có<br /> <br /> Võ C nh,<br /> <br /> xưa nh t. Theo ñoán ñ nh c a G.<br /> <br /> Trong su t quá trình phát tri n l ch s t c<br /> <br /> th s m hơn th k th III sau công nguyên.<br /> <br /> ngư i c a mình, ch vi t c a t c ngư i Chăm<br /> <br /> Theo Bergaine, có th ñây là t m bia c nh t<br /> <br /> cũng ñã tr i qua bao thăng tr m c a l ch s .<br /> <br /> b ng ch Ph n ñư c tìm th y l n ñ u tiên<br /> <br /> Lúc ñ u t c ngư i Chăm vay mư n văn t<br /> <br /> n<br /> <br /> khu v c ðông Nam Á. B i vì, trong t m bia<br /> <br /> ð c (ch Sanskrit) ñ ghi chép và giao d ch<br /> <br /> này ña ph n vi t b ng văn t r t c , so sánh<br /> <br /> hàng ngày. D n d n h th ng ch<br /> <br /> ngang hàng v i t m bia n i ti ng c a<br /> <br /> vi t này<br /> <br /> ñư c sáng t o ngày càng hoàn thi n hơn nh m<br /> <br /> Rudradanan<br /> <br /> ñ ph c v nhu c u giáo d c và truy n d y ki n<br /> th c và văn hóa cho th h sau.<br /> <br /> Girnar, n ð [20, tr.45].<br /> <br /> * Văn t thu c th i kỳ trung ñ i là lo i ch<br /> ch y u vi t trên lá buông hay trên gi y. Lo i<br /> <br /> M c dù trãi qua nhi u giai ño n thăng tr m<br /> <br /> ch vi t này thư ng vi t theo ba phong cách<br /> <br /> c a l ch s , nhưng cho ñ n nay ngư i Chăm<br /> <br /> khác nhau. M i lo i ñ u có tên g i riêng như<br /> <br /> v n còn lưu gi và tìm cách b o qu n các văn<br /> <br /> akhar rik, akhar yok, akhar tuer.<br /> <br /> b n ghi chép b ng văn t<br /> <br /> có ngu n g c t<br /> <br /> Akhar rik là ch vi t theo nghi th c tôn giáo<br /> <br /> Sanskrit và Arabic như là m t di s n văn hóa<br /> <br /> ñư c các gi i tăng l và tu sĩ dùng ñ vi t bùa<br /> <br /> ñư c cha ông truy n l i t bao ñ i nay.<br /> <br /> chú và phiên m t s t trong các văn b n vi t<br /> <br /> V văn t Chăm có ngu n g c t sanskrit, t<br /> <br /> tay. Nó ñư c xem như là m t lo i ch<br /> <br /> vi t<br /> <br /> văn t c xưa nh t cho ñ n văn t hi n nay<br /> <br /> “thiêng liêng, tôn nghiêm” [1]. ðây là m t lo i<br /> <br /> ñang ñư c s d ng ph bi n<br /> <br /> ch mang nhi u d u n g ch n i gi a văn t c<br /> <br /> trong m i t ng<br /> <br /> l p c a ngư i Chăm, theo chúng tôi có th chia<br /> <br /> ñ i kh c trên ñá v i văn t hi n ñ i vi t trên<br /> gi y mà ngư i Chăm ñang s d ng như hi n<br /> <br /> 2<br /> <br /> C ng ñ ng ngư i Chăm Klak hi n nay bao g m ba nhóm<br /> c ng ñ ng ñ a phương ch u nh hư ng tín ngư ng tôn giáo<br /> khác nhau: 1) Chăm Ahiér (c ng ñ ng ngư i Chăm theo tín<br /> ngư ng dân gian, nh hư ng tôn giáo Bà la môn; thi t l p<br /> h th ng ch c s c Pasaih ñ th c hi n các nghi th c và l<br /> nghi liên quan ñ n Yang - V th n). 2) Chăm Awal (c ng<br /> ñ ng ngư i Chăm theo tín ngư ng dân gian, nh hư ng<br /> H i giáo Sufi; thi t l p h th ng ch c s c Acar ñ th c<br /> hi n các nghi th c và l nghi liên quan ñ n Awluah Thư ng ñ ); Chăm Jawa (c ng ñ ng ngư i Chăm Awal r i<br /> b tín ngư ng dân gian theo H i giáo Suni; không ch u nh<br /> hư ng b i H i giáo Sufi và Bà la môn giáo).<br /> <br /> Trang 22<br /> <br /> nay. Ngày nay, lo i ch này ít ngư i bi t ñ c,<br /> ch y u các v tăng l và các v tu sĩ l n tu i có<br /> th bi t ñ c, bi t vi t. Ví d như Gru ð<br /> <br /> 3<br /> <br /> , 82<br /> <br /> tu i (Palei Panat, thôn Bình Th ng, xã Phan<br /> 3<br /> <br /> Gru ð là v ch c s c Awal (Bà ni), gi ch c v Gru<br /> Adam (h tên trong khai sinh là Văn Lương ð , sinh năm<br /> 1929).<br /> <br /> TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 14, SOÁ X3- 2011<br /> Hòa, huy n B c Bình, t nh Bình Thu n); Imam<br /> <br /> Ngày nay, văn t<br /> <br /> này ñư c g i là akhar<br /> <br /> Ngói 4, 70 tu i (Palei Aia Mâng Mih, thôn Bình<br /> <br /> thrah. Có th nói, trong các lo i văn t v a nêu<br /> <br /> Minh, xã Phan Hòa, huy n B c Bình, t nh Bình<br /> <br /> trên, ch có akhar thrah là lo i văn t còn ñư c<br /> <br /> Thu n).<br /> <br /> s d ng m t cách ph bi n<br /> <br /> trong m i t ng<br /> <br /> Akhar yok là m t lo i ch “bí n, th n bí” [<br /> <br /> l p, m i l a tu i c a ngư i Chăm, t các gi i<br /> <br /> 1, tr.11], theo cách gi i thích c a Aymonier.<br /> <br /> tăng l , tu sĩ, ch c s c, bô lão cho ñ n các gi i<br /> <br /> Th c ra, ñây là m t d ng văn t dùng các m u<br /> <br /> nhân sĩ trí th c (bao g m các trí th c Chăm có<br /> <br /> t ph âm và các m u t nguyên âm liên k t<br /> <br /> h c v khoa h c hi n nay), sinh viên và nông<br /> <br /> v i nhau g n gi ng như c u trúc văn t Latinh.<br /> <br /> dân Chăm5. Do ñó, các tư li u văn b n hi n nay<br /> <br /> Có nghĩa là ch có ina akhar (con ch , ch cái),<br /> <br /> ñang còn lưu gi trong các gia ñình c a ngư i<br /> <br /> không có takai akhar (d u ch ). Do ñó, A.<br /> <br /> Chăm<br /> <br /> Cabaton g i akhar yok là “ch vi t che d u” [1,<br /> <br /> Ngoài ra, chúng ta có th tìm th y văn b n này<br /> m t s thư vi n<br /> <br /> tr, 94]. Ý nghĩa c a t "yok" là phía dư i, ch<br /> này ñ ng sau ch kia theo th t ñánh v n, do<br /> <br /> Vi t nam ña ph n là akhar thrah [29].<br /> <br /> Vi t Nam, Mã Lai, Pháp và<br /> <br /> M .<br /> <br /> ñó, khác nhi u v i cách ráp v n và ñánh v n<br /> <br /> V văn t Chăm có ngu n g c t Arabic, ch<br /> <br /> ni = n + i + m;<br /> <br /> y u ñư c s d ng b i c ng ñ ng ngư i Chăm<br /> <br /> rimaong = r + i + é + m + a + ng; inagirai = i<br /> <br /> Awal6 và ngư i Chăm Birau7. ð i v i c ng<br /> <br /> + n + g + i + ai + r.<br /> <br /> ñ ng ngư i Chăm Awal, văn t có ngu n g c<br /> <br /> c a akhar thrah. Ví d :<br /> <br /> Akhar tuer, A. Aymonier g i là “ch treo,<br /> vi t theo ký hi u ch ñ u”. ðây là lo i văn t<br /> <br /> t Arabic ch y u s d ng cho vi c ghi chép<br /> kinh Koran (Qur'an) và vi t th n chú ho c bùa<br /> <br /> ñ i nhưng có<br /> <br /> chú dùng trong các l nghi liên quan t y u và<br /> <br /> khuynh hư ng vi t t t ñ i v i m t s t . Vì<br /> <br /> ñu i tà ma. ð i v i c ng ñ ng ngư i Chăm<br /> <br /> v y, A. Cabaton g i akhar tuer là “ch t t theo<br /> <br /> Birau, h dùng văn t này ñ ghi nh ng l i chú<br /> <br /> l i treo” [ 1, tr. 94]. Ví d thay vì vi t “kubao”<br /> <br /> gi i v Kinh Coran và ghi chép các ñi u hư ng<br /> <br /> thì l i vi t t t thành “kuw”, ho c thay vì vi t<br /> <br /> d n ñ th c hi n các nghi l tôn giáo. Ngày<br /> <br /> pabaiy thì l i vi t pabaing.<br /> <br /> nay, ngư i Chăm Awal g i lo i ch vi t này là<br /> <br /> vi t g n gi ng như văn t<br /> <br /> c<br /> <br /> * Lo i văn t thu c th i kỳ hi n ñ i là lo i<br /> <br /> Akhar Bini, còn ngư i Chăm Birau g i là<br /> <br /> ch thông d ng ñư c ngư i Chăm s d ng ph<br /> <br /> Huruh Jawi. Nh ng quy n sách ghi chép b ng<br /> <br /> bi n ñ ghi chép các văn b n hành chính, các<br /> <br /> văn t<br /> <br /> ch ng t pháp lý, các ch d c a vua, các văn<br /> <br /> ñư c lưu gi và b o qu n r t c n th n b i các<br /> <br /> thơ, l ch s , văn hóa, tín ngư ng, tôn giáo,<br /> <br /> giáo sĩ acar thu c c ng ñ ng ngư i Chăm Bini<br /> <br /> Akhar Bini hay Huruh Jawi v n còn<br /> <br /> phong t c, t p quán v… v…<br /> 5<br /> <br /> Các gi i tăng l , tu sĩ dùng ñ ghi chép các nghi th c<br /> nghi l trong tôn giáo.<br /> Trong các sách báo xu t b n Vi t nam thư ng hay g i<br /> là ngư i Chăm Bàni.<br /> 7<br /> Trong các sách báo xu t b n Vi t nam thư ng hay g i<br /> là ngư i Chăm Islam.<br /> 6<br /> <br /> 4<br /> Imam Ngói là v ch c s c Awal (Bà ni), gi ch c v<br /> Imam Pak pluh (h tên trong khai sinh là Văn Công Th ng,<br /> sinh năm 1941).<br /> <br /> Trang 23<br /> <br />