nhanh lực lượng sản xuất và tạo ra sự thay đổi sâu sắc cơ cấu sản xuất, phân phối,
tiêu dùng thúc đẩy quá trình quốc tê hoá, xa hội hoá nền kinh tế, cũng như quá trình
tham gia của mỗi quốc gia vào phân công lao động và hợp tác quốc tế. Đây chính là
đặc điểm cơ bản của nền kinh tế thế giới hiện nay các định chế và tổ chức kinh tế -
thương mại khu vực và quốc tế đa được hình thành để phục vụ cho quá trình hội nhập
kinh tế quốc tế, tạo lập hành lang pháp luật chung và để các nước cùng tham gia vào
quá trình giải quyết các vấn đề lớn của kinh tế thế giới mà không một quốc gia nào có
thể thực hiện một cách đơn lẻ. Đặc điểm cơ bản của hội nhập kinh tế quốc tế trên thế
giới hiện nay thể hiện qua một số xu hướng chính như sau:
- Xu hướng tăng cường hợp tác đa phương.
- Xu hướng tự do hoá và khu vực hoá
- Thương mại dịch vụ đóng vai trò quan trọng trong thương mại thế giới.
- Sự tăng cường chính sách bảo hộ với các rào cản thương mại hiện đại (trích bài viết
của Thứ trưởng Bộ Thương mại Lương Văn Tự đăng trên tạp chí Thương mại số ra
tháng 3/2004).
2.4. Khái niệm về nền kinh tế độc lập tự chủ
Một nền kinh tế độc lập tự chủ trong bối cảnh toàn cầu hoá có thể được hiểu là nền
kinh tế có khả năng thích ứng cao với những biến động của tình hình quốc tế và trong
bất cứ tình huống nào nó cũng có thể cho phép duy trì các hành động bình thường của
xa hội và phục vụ đắc lực cho các mục tiêu phát triển kinh tế xa hội của đất nước. Đó
là nền kinh tế phải có cơ cấu kinh tế hợp lý, hiệu quả và đảm bảo độ an toàn cần thiết,
có tốc độ phát triển bền vững và năng lực cạnh tranh cao, cơ cấu xuất nhập khẩu cơ
bản cân đối, cơ cấu mặt hàng đa dạng, phong phú với tỷ lệ các mặt hàng công nghệ
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com
và có giá trị gia tăng lớn chiếm ưu thế, cơ cấu thị trường quốc tế; đối tác cũng đa
dạng và tránh chỉ tập trung quá nhiều vào một vài mục tiêu; đảm bảo nền tài chính
lành mạnh, đặc biệt giữ cân bằng cần thiết trong cán cân thanh toán và có nguồn dự
trữ quốc gia mạnh.
(Nguồn: báo đầu tư chứng khoán).
Như vậy nền kinh tế độc lập tự chủ là nền kinh tế không bị lệ thuộc, phụ thuộc vào
các nước khác, người khác hoặc một tổ chức kinh tế nào đó về đường lối, chính sách
phát triển, không bị bất cứ ai dùng những điều kiện kinh tế, tài chính, thương mại,
viện trợ để áp đặt khống chế, làm tổn hại chủ quyền quốc gia và lợi ích cơ bản của
dân tộc.
Nền kinh tế độc lập tự chủ là nền kinh tế trước những biến động của thị trường, trước
sự khủng hoảng của nền kinh tế tài chính bên ngoài, nó vẫn có khả năng cơ bản duy
trì sự ổn định và phát triển trước sự bao vây, cô lập và chống phá của các thế lực thù
địch, nên vẫn có khả năng đứng vững không bị sụp đổ, không bị rối loạn.
(Tài liệu nghiên cứu văn kiện đại hội IX của Đảng, NXB CTQG, Hà Nội 2001, tr
109).
Trong thời đại ngày nay, độc lập tự chủ về kinh tế không còn được hiểu đó là một nền
kinh tế khép kín, tự cung tự cấp, mà được đặt trong mối quan hệ biện chứng với mở
cửa, hội nhập, chủ dộng tham gia sự giao lưu, hợp tác và cạnh tranh quốc tế trên cơ
sở phát huy tối đa nội lực và lợi thế so sánh của quốc gia. Điều này có nghĩa là độc
lập tự chủ về kinh tế cũng đồng thời hội nhập được vào nền kinh tế quốc tế.
2.5. Mối quan hệ giữa xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ với hội nhập kinh tế quốc
tế
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com
Nếu như chỉ có hội nhập kinh tế quốc tế mà không có xây dựng nền kinh tế độc lập tự
chủ thì quốc gia đó có phát triển bền vững được không? Câu trả lời ở đây là không.
Qua những bài học kinh nghiệm sâu sắc mà một số nước châu á rút ra sau khi bị rơi
vào cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ nặng nề năm 1997-1998, là sự phụ thuộc của
nền kinh tế về vốn, công nghệ, thị trường nước ngoài và sự đầu cơ trục lợi của những
nhà kinh doanh tiền tệ qua thị trường chứng khoán và các luồng vốn ngắn hạn. Các
nền kinh tế này vượt qua được giai đoạn khó khăn, nhanh chóng phục hồi một phần
rất quan trọng, theo đánh giá của các nhà phân tích kinh tế nước ngoài là do nền kinh
tế Mỹ mấy năm qua có sự tăng trưởng khá. Tuy nhiên, hiện nay khi nền kinh tế Mỹ
đang ngập trong trong khó khăn, nhất là sau sự kiện 11-9-2001 vừa qua người ta lại
dự đoán rằng nền kinh tế một số nước châu á khó bề vươn dậy vì đa dựa quá nhiều
vào xuất khẩu, không tranh thủ thời cơ tiến hành những cải cách trong nước nhằm
đảm bảo sự ổn định trong nền kinh tế của mình. Rồi nữa, nợ nần và những hậu quả
nghiêm trọng bất ổn chính trị, lật đổ, đảo chính, chiến tranh giữa các phe phăi, đặc
biệt nạn đói luôn đe doạ mạng sống hàng triệu người... là minh chứng cho thấy chỉ
biết sống dựa vào bên ngoài, phụ thuộc hẳn vào bên ngoài thì sẽ chẳng bao giờ phát
triển được nền kinh tế đất nước.
Theo tổng kết của UNĐP (tổ chức hỗ trợ phát triển của liên hiệp quốc) cho rằng “từ
khi diễn ra quá trình toàn cầu hoá đến nay trên thế giới có 10 nước giàu lên, nhưng có
180 nước nghèo đi, trong đó có 60 nước GDP bình quân đầu người thấp hợ trước khi
tham gia toàn cầu hoá. Tổng kết những nước vay nợ để phát triển cho thấy chưa đến
10% số nước có khả năng trả được bợ, số còn lại trở thành con nợ lưu cữu”.
(Tài liệu nghiên cứu văn kiện đại hội IX của Đảng, nxb: CTQG Hà Nội 2001 tr25).
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com
Qua những số liệu tổng kết ở trên chúng ta thấy rằng nếu một quốc gia không tự mình
xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ mà chỉ phụ thuộc vào các phe phái mạnh hơn
hoặc phụ thuộc vào một nước lớn hơn sẽ dẫn đến hậu quả nghiêm trọng làm cho nền
kinh tế của quốc gia đó luôn chịu sự ảnh hưởng đối với từng biến động của nền kinh
tế quốc gia khác và sẽ không tự mình đứng dậy được khi có sự biến kinh tế xảy ra.
Như vậy nền kinh tế của quốc gia đó sẽ luôn lạc hậu và chậm tiến. Đó chính là lý do
vì sao trong quá trình hội nhập kinh tế phải gắn liền với xây dựng nền kinh tế độc lập
tự chủ.
Như vậy xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ và hội nhập kinh tế quốc tế có mối quan
hệ biện chứng với nhau, hỗ trợ và tác động lẫn nhau cùng đi đến mục đích cuối cùng
là tạo ra sự phát triển nền kinh tế của quốc gia đó. Đồng thời giữa xây dựng nền kinh
tế độc lập tự chủ và hội nhập kinh tế quốc tế còn là mối quan hệ bên trong và bên
ngoài. Mối quan hệ bên trong là xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ và mối quan hệ
bên ngoài là hội nhập kinh tế quốc tế. Và cả hai mối quan hệ này đều tác động trực
tiếp đến sự phát triển đất nước trong đó xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ là yếu tố
quyết định đến vận mệnh của đất nước còn hội nhập kinh tế quốc tế là nhân tố thúc
đẩy, tạo điều kiện cho nền kinh tế phát triển mạnh mẽ. Bởi chỉ có xây dựng được một
nền kinh tế độc lập tự chủ chúng ta mới có đầy đủ tư cách và thực lực để chủ động
hội nhập đúng hướng và hiệu quả kinh tế quốc tế và ngược lại, chỉ có chủ động hội
nhập kinh tế quốc tế chúng ta mới nhanh chóng bổ xung sức mạnh nội lực còn khiếm
khuyết, thiếu hụt, rút ngắn con đường phát triển nhằm không ngừng tự hoàn thiện
mình để giữ vững hơn nữa độc lập tự chủ. Hơn nữa, muốn chủ động hội nhập kinh tế
quốc tế một cách đúng đắn và mạnh mẽ không thể không bắt đầu từ nền tảng sức
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com
mạnh tổng thể của một nền kinh tế độc lập tự chủ. Nếu vấn đề thứ nhất là tiền đề là
điều kiện đảm bảo cho vấn đề thứ hai thì đến lượt nó, vấn đề thứ hai lại là hệ quả, là
động lực, là môi trường phát triển mới của vấn đề thứ nhất. Đó là một quá trình biện
chứng.
Vấn đề dặt ra ở đây là phải xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ như thế nào trong quá
trình hội nhập kinh tế quốc tế.
ở đây xây dựng “độc lập, tự chủ” không có nghĩa là tự biệt lập hoặc cô lập mình mà
phải chủ động hội nhập quốc tế và khu vực “mở cửa” không có nghĩa là “ngó cửa”,
“hội nhập” không phải là “hoà tan”. Phải nắm bắt được khả năng nội lực của quốc gia
để linh hoạt trong hợp tác đối ngoại kinh tế.
Như đa nói ở trên xu hướng hội nhập kinh tế quốc tế đa trở thànhmột xu thế lớn của
kinh tế thế giớivà quan hệ kinh tế quốc tế từ vài thập niên trở lại đây .Xu hướng này
lôi cuốn nhiều nước tham gia, vừa có mặt tích cực vừa có mặt tiêu cực, vừa thúc đẩy
hợp tác, vừa tăng sức ép cạnh tranh. Do vậy, để hội nhập mà không hoà tan rất cần sự
tỉnh táo nhìn nhận trong thực tế tự do hoá thương mại một số nước giàu lên trong khi
một số nước khác nghèo hẳn đi. Ngay trong từng nước sự tự do thương mại cũng có
lợi cho tầng lớp này, nhưng lại có hại cho tầng lớp khác. Cụ thể như Mỹ và Liên
minh châu Âu (EU), tuy tự do hoá thương mại nhưng vẫn duy trì chính sách bảo hộ
hàng nông sản - thế mạnh chủ lực của các nước kém phát triển nói chung và Việt
Nam nói riêng . Hoặc như vụ kiện cá ba sa của Việt Nam vừa qua, về thực chất chính
là để bảo vệ những ngành kinh tế không còn đủ sức cạnh tranh. Điều này liệu có công
bằng : trên thực tế chính phủ các nước, dưới áp lực của cử tri bỏ phiếu cho mình
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - http://www.simpopdf.com
