Văn hoá chính trị và lịch sử dưới góc nhìn văn hoá chính trị

V¨n hãa chÝnh trÞ vµ lÞch sö<br /> d−íi gãc nh×n v¨n hãa chÝnh trÞ<br /> <br /> Ph¹m Hång Tung. V¨n ho¸ chÝnh trÞ vµ lÞch<br /> sö d−íi gãc nh×n v¨n ho¸ chÝnh trÞ. H.: ChÝnh trÞ<br /> quèc gia, 2008, 412tr.<br /> <br /> <br /> ViÖt Khanh<br /> giíi thiÖu<br /> <br /> <br /> Nh− t¸c gi¶ cña c«ng tr×nh cho biÕt trong luËn, ®−îc chia lµm hai nhãm chÝnh nh−<br /> Lêi më ®Çu cña cuèn s¸ch th× cuèn s¸ch sau:<br /> nµy chØ lµ “kh¸m ph¸ b−íc ®Çu vÒ v¨n<br /> hãa chÝnh trÞ vµ lµ mét thö nghiÖm vËn Nhãm thø nhÊt gåm 5 chuyªn luËn,<br /> dông c¸ch tiÕp cËn v¨n hãa chÝnh trÞ vµo trong ®ã chuyªn luËn ®Çu tiªn tËp trung<br /> nghiªn cøu mét sè vÊn ®Ò lÞch sö”. C¸ch giíi thiÖu nh÷ng lý thuyÕt vµ c¸ch tiÕp<br /> ®Æt vÊn ®Ò nh− vËy cña t¸c gi¶ lµ thËn cËn cã ¶nh h−ëng lín nhÊt cña giíi<br /> träng vµ ®óng mùc, bëi lÏ nh÷ng c«ng nghiªn cøu v¨n hãa chÝnh trÞ ph−¬ng T©y<br /> tr×nh nghiªn cøu vÒ v¨n hãa chÝnh trÞ ë ®èi víi v¨n hãa chÝnh trÞ vµ c¸c ®èi t−îng<br /> n−íc ta ch−a xuÊt hiÖn nhiÒu. Tr−íc ®ã nghiªn cøu kh¸c cã liªn quan, nh− hÖ<br /> ®óng 10 n¨m, Nhµ xuÊt b¶n V¨n hãa ®· thèng chÝnh trÞ, m«i tr−êng chÝnh trÞ, qu¸<br /> c«ng bè c«ng tr×nh cña NguyÔn Hång tr×nh chÝnh trÞ vµ quyÒn lùc chÝnh trÞ<br /> v.v… Tr−íc hÕt, vÒ ph¹m trï “v¨n hãa<br /> Phong “V¨n hãa chÝnh trÞ ViÖt Nam:<br /> truyÒn thèng vµ hiÖn t¹i”, vµ tõ ®ã ®Õn chÝnh trÞ”, t¸c gi¶ ®· hÖ thèng hãa, so<br /> nay ch−a cã nhiÒu nghiªn cøu c¬ b¶n vÒ s¸nh vµ giíi thiÖu c¸ch ®Þnh nghÜa vµ tiÕp<br /> vÊn ®Ò nµy ®−îc Ên hµnh. §Æc biÖt, ch−a cËn chñ yÕu cña mét sè tr−êng ph¸i khoa<br /> cã c«ng tr×nh nµo giíi thiÖu nh÷ng lý häc chÝnh trÞ ë Mü vµ §øc. Theo ®ã, tuy<br /> thuyÕt vµ c¸ch tiÕp cËn cña khoa häc xuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý thuyÕt häc thuËt<br /> kh¸c nhau, nh−ng giíi khoa häc chÝnh trÞ<br /> chÝnh trÞ hiÖn ®¹i trªn thÕ giíi vÒ v¨n<br /> ph−¬ng T©y ®Òu nhÊt qu¸n coi v¨n hãa<br /> hãa chÝnh trÞ vµ sù vËn dông nh÷ng c¸ch<br /> tiÕp cËn ®ã vµo viÖc nghiªn cøu trong c¸c chÝnh trÞ lµ “chiÒu c¹nh chñ quan cña<br /> khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n. nh÷ng c¬ së x· héi cña c¸c hÖ thèng chÝnh<br /> trÞ”, bëi lÏ hÇu nh− tÊt c¶ c¸c tr−êng ph¸i<br /> nghiªn cøu v¨n hãa chÝnh trÞ ë ph−¬ng<br /> Cuèn s¸ch cña t¸c gi¶ Ph¹m Hång T©y ®Òu dùa trªn nh÷ng luËn ®iÓm ®−îc<br /> Tung lµ mét tËp hîp gåm 14 chuyªn hai t¸c gi¶ ng−êi Mü lµ Gabriel A.<br /> V¨n ho¸ chÝnh trÞ vµ lÞch sö... 25<br /> <br /> Almond vµ Sidney Verba nªu ra lÇn ®Çu Nam. Trong khu«n khæ mét chuyªn luËn,<br /> tiªn vµo n¨m 1963 trong c«ng tr×nh “The Ph¹m Hång Tung tham gia vµo cuéc th¶o<br /> Civic Culture” (V¨n hãa c«ng d©n). V× luËn ®ã theo c¸ch riªng cña m×nh: ®Æt<br /> vËy, trong chuyªn luËn nµy, t¸c gi¶ Ph¹m nh÷ng vÊn ®Ò mang tÇm lý thuyÕt cña<br /> Hång Tung ®· cã chñ ý râ rµng khi giíi khoa häc chÝnh trÞ ph−¬ng T©y vµo trong<br /> thiÖu kh¸ chi tiÕt nh÷ng luËn ®iÓm vµ khung c¶nh nÒn chÝnh trÞ vµ v¨n hãa<br /> c¸ch tiÕp cËn cña hai t¸c gi¶ trªn, ®Æc biÖt chÝnh trÞ ph−¬ng §«ng vµ ViÖt Nam ®Ó<br /> lµ c¸ch thøc c¸c «ng luËn chøng ®Ó nªu ra ph©n tÝch,<br /> s¬ ®å vµ hÖ quy chiÕu ®Ó ph©n lo¹i, m« lËp luËn vµ<br /> h×nh hãa vµ so s¸nh nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ®−a ra kiÕn<br /> ba lo¹i h×nh v¨n hãa chÝnh trÞ tiªu biÓu, gi¶i riªng<br /> trªn c¬ së ®ã ®−a ra nh÷ng nhËn xÐt tæng cña m×nh.<br /> qu¸t cã tÝnh chØ dÉn vÒ ph−¬ng ph¸p Nhê ®ã mµ<br /> nghiªn cøu v¨n hãa chÝnh trÞ. t¸c gi¶ võa<br /> tr×nh bµy<br /> TiÕp ®ã, chuyªn luËn còng giíi thiÖu tæng qu¸t,<br /> mét c¸ch tiÕp cËn míi ®èi víi v¨n hãa nh−ng rÊt cô<br /> chÝnh trÞ ë ph−¬ng T©y. §ã lµ c¸ch tiÕp thÓ vµ s©u<br /> cËn do Aaron Wildavsky ®Ò xuÊt tõ n¨m s¾c ®−îc mèi<br /> 1987. NÕu Gabriel A. Almond vµ Sidney t−¬ng t¸c<br /> Verba ®Æt träng t©m nghiªn cøu cña biÖn chøng<br /> m×nh vµo c¸c ®Þnh h−íng chÝnh trÞ gi÷a c¸c yÕu tè nãi trªn.<br /> (political orientation) cña ng−êi d©n ®èi<br /> víi c¸c “kh¸ch thÓ chÝnh trÞ” (political Trong chuyªn luËn thø ba, t¸c gi¶<br /> objectives), th× A. Wildavsky l¹i coi b¶n cuèn s¸ch giíi thiÖu mét c¸ch kh¸i qu¸t<br /> chÊt cña chÝnh trÞ chÝnh lµ sù lùa chän nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n cña s¸u t¸c gi¶<br /> chÝnh trÞ (political preference). §©y chÝnh ph−¬ng T©y næi tiÕng vÒ x· héi, nÒn chÝnh<br /> lµ c¨n cø ®Ó A. Wildavsky ®Ò xuÊt m« trÞ vµ v¨n hãa chÝnh trÞ ph−¬ng §«ng, lµ:<br /> h×nh ph©n lo¹i vµ c¸ch tiÕp cËn míi ®èi Karl Marx, Max Weber, Karl August<br /> víi v¨n hãa chÝnh trÞ cña c¸c nhãm x· héi Wittfogel, Harry J. Benda, Benedict<br /> vµ c¸c d©n téc. Anderson vµ Clark Neher. Trong sè<br /> nh÷ng t¸c gi¶ nµy, cã nh÷ng t¸c gi¶ ®·<br /> NÕu trong chuyªn luËn thø nhÊt t¸c trë nªn rÊt quen thuéc ë ViÖt Nam nh− K.<br /> gi¶ chñ yÕu tËp trung vµo viÖc giíi thiÖu Marx hay Max Weber, nh−ng c¸c t¸c gi¶<br /> nh÷ng c¸ch ®Þnh nghÜa, lý thuyÕt vµ c¸ch kh¸c d−êng nh− cßn kh¸ xa l¹. Song, theo<br /> tiÕp cËn cña giíi nghiªn cøu ph−¬ng T©y t¸c gi¶, trong c«ng tr×nh nµy «ng kh«ng<br /> ®èi víi ph¹m trï “v¨n hãa chÝnh trÞ” theo thÓ vµ còng kh«ng ®Æt ra môc ®Ých giíi<br /> kiÓu “thuËt nhi bÊt t¸c”, th× chuyªn luËn thiÖu toµn bé nh÷ng luËn ®iÓm cña c¸c<br /> thø hai lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu ®éc lËp cña t¸c gi¶ trªn vÒ c¸c vÊn ®Ò kh¸c nhau, mµ<br /> chÝnh t¸c gi¶ vÒ mèi quan hÖ gi÷a m«i ng−îc l¹i, chØ tËp trung giíi thiÖu vµ ph©n<br /> tr−êng chÝnh trÞ, hÖ thèng chÝnh trÞ, qu¸ tÝch nh÷ng luËn ®iÓm cã liªn quan ®Õn<br /> tr×nh chÝnh trÞ vµ v¨n hãa chÝnh trÞ. §©y nÒn chÝnh trÞ vµ v¨n hãa chÝnh trÞ ¸ §«ng<br /> lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®· ®−îc bµn luËn kh¸ s«i vµ ViÖt Nam mµ th«i. §©y lµ mét chuyªn<br /> næi ë n−íc ngoµi, nh−ng d−êng nh− vÉn luËn cã gi¸ trÞ tham kh¶o rÊt tèt cho giíi<br /> cßn kh¸ xa l¹ víi giíi nghiªn cøu ViÖt nghiªn cøu KHXH ViÖt Nam.<br /> 26 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2009<br /> <br /> Hai chuyªn luËn thø n¨m vµ thø s¸u chñ quan cña ho¹t ®éng sèng cña con<br /> tËp trung th¶o luËn vÒ mét chñ ®Ò chuyªn ng−êi quy ®Þnh, v× vËy, kh¸m ph¸ c¸c sù<br /> biÖt: kh¸i niÖm vÒ lèi sèng, thanh niªn vµ kiÖn vµ qu¸ tr×nh lÞch sö tõ gãc ®é v¨n<br /> lèi sèng thanh niªn. VÊn ®Ò thø nhÊt ®−îc hãa chÝnh trÞ cã thÓ mang l¹i nh÷ng nhËn<br /> t¸c gi¶ tËp trung lµm râ chÝnh lµ tÝnh thøc míi vÒ c¸c hiÖn t−îng vµ qu¸ tr×nh<br /> t−¬ng ®ång, chång lÊp vµ kh¸c biÖt gi÷a ®ã. ë ®©y, t¸c gi¶ míi chØ chän mét sè sù<br /> hai kh¸i niÖm “v¨n hãa” vµ “lèi sèng”. kiÖn vµ qu¸ tr×nh lÞch sö cña lÞch sö ViÖt<br /> Kh«ng Ýt nhµ nghiªn cøu tõng ®¸nh ®ång Nam cËn ®¹i cho nghiªn cøu thö nghiÖm<br /> hai kh¸i niÖm nµy. Sau khi tham b¸c kh¸ cña m×nh.<br /> réng r·i c¸c ý kiÕn kh¸c nhau cña giíi<br /> nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc, Ph¹m Nhãm sù kiÖn vµ qu¸ tr×nh lÞch sö<br /> Hång Tung cho r»ng lèi sèng chØ lµ thø nhÊt liªn quan ®Õn ý thøc d©n téc,<br /> “nh÷ng chiÒu c¹nh chñ quan cña v¨n hãa, ph−¬ng thøc h×nh dung vÒ céng ®ång d©n<br /> lµ qu¸ tr×nh hiÖn thùc hãa c¸c gi¸ trÞ v¨n téc vµ t©m thøc d©n téc cña ng−êi ViÖt<br /> hãa th«ng qua ho¹t ®éng sèng cña con Nam. §©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®−îc ®Ò cËp<br /> ng−êi” (tr.146). tíi trong c¸c chuyªn luËn sè 7, 8 vµ 9. §Ò<br /> cËp tíi c¸ch ®Þnh nghÜa vÒ ph¹m trï “nhµ<br /> VËn dông quan ®iÓm nµy vµo nghiªn n−íc – d©n téc” t¸c gi¶ Ph¹m Hång Tung<br /> cøu lèi sèng cña mét ®èi t−îng cô thÓ lµ chØ ra yÕu tè cèt lâi nhÊt cña mét nhµ<br /> thanh niªn ViÖt Nam, sau khi chØ ra n−íc – d©n téc chÝnh lµ c¸ch thøc c¸c<br /> nh÷ng ®Æc ®iÓm x· héi, v¨n hãa, t©m lý thµnh viªn cña céng ®ång Êy chia sÎ mét<br /> häc, sö häc v.v… cña thanh niªn víi tÝnh h×nh dung chung vÒ céng ®ång nhµ n−íc –<br /> c¸ch lµ mét nhãm x· héi ®Æc thï, t¸c gi¶ d©n téc, trªn c¬ së ®ã h×nh thµnh nªn ý<br /> ®· chØ ra nh÷ng bÊt cËp cÇn l−u ý cña thøc d©n téc – yÕu tè t¹o nªn sù cè kÕt<br /> nh÷ng nghiªn cøu vÒ thanh niªn dùa trªn cña céng ®ång quèc gia d©n téc. §©y lµ<br /> lý thuyÕt “tiÓu v¨n hãa” (subculture kÕt qu¶ cña viÖc t¸c gi¶ vËn dông lý<br /> theory) vèn ®ang rÊt thÞnh hµnh ë ph−¬ng thuyÕt vÒ “céng ®ång t−ëng t−îng”<br /> T©y hiÖn nay. C¸ch tiÕp cËn mµ Ph¹m (imagined community) do Benedict<br /> Hång Tung ®Ò xuÊt cho viÖc nghiªn cøu Anderson ®Ò xuÊt. §i xa h¬n, dùa trªn<br /> vÒ thanh niªn lµ c¸ch tiÕp cËn ®a chiÒu nh÷ng cø liÖu lÞch sö x¸c ®¸ng, Ph¹m<br /> (multi-dimensional approach) vµ liªn Hång Tung ®· chØ ra, cã Ýt nhÊt hai<br /> ngµnh (interdisciplinary approach). Tuy ph−¬ng thøc h×nh dung kh¸c nhau vÒ<br /> nhiªn, nh− t¸c gi¶ thõa nhËn, v× nhiÒu lý céng ®ång quèc gia – d©n téc, ®ã lµ<br /> do ®©y lµ nh÷ng c¸ch tiÕp cËn kh«ng dÔ ph−¬ng thøc h×nh dung lo¹i trõ (exclusive<br /> vËn dông trong thùc tiÔn. imagination) vµ c¸ch h×nh dung kh«ng<br /> lo¹i trõ (inclusive imagination) ®· tõng<br /> Nhãm thø hai gåm 9 chuyªn luËn vÒ tån t¹i trong lÞch sö qu¸ tr×nh d©n téc<br /> mét sè vÊn ®Ò cña lÞch sö ViÖt Nam cËn ViÖt Nam.<br /> ®¹i ®−îc tiÕp cËn chñ yÕu tõ khÝa c¹nh<br /> v¨n hãa chÝnh trÞ. Trªn c¬ së cho r»ng lÞch VÊn ®Ò thø hai ®−îc t¸c gi¶ cuèn s¸ch<br /> sö x· héi lµ do con ng−êi s¸ng t¹o nªn ®Æt ra ®Ó th¶o luËn lµ lÞch sö qu¸ tr×nh<br /> trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh h×nh thµnh d©n téc ViÖt Nam. §©y lµ vÊn<br /> vµ theo nh÷ng c¸ch thøc nhÊt ®Þnh – mµ ®Ò ®· vµ vÉn cßn ®ang ®−îc bµn th¶o s«i<br /> c¸ch thøc nµy l¹i do nÒn t¶ng v¨n hãa – næi trªn v¨n ®µn khoa häc ë trong vµ<br /> tæng hßa cña c¸c ®iÒu kiÖn kh¸ch quan vµ ngoµi n−íc. Trªn c¬ së tæng quan nh÷ng<br /> V¨n ho¸ chÝnh trÞ vµ lÞch sö... 27<br /> <br /> c¸ch tiÕp cËn chñ yÕu cña c¸c nhµ khoa chuyªn luËn kh¸c l¹i kh¶o cøu nh÷ng<br /> häc ViÖt Nam vµ n−íc ngoµi ®èi víi vÊn khÝa c¹nh míi cña c¸c vÊn ®Ò cô thÓ nh−:<br /> ®Ò lÞch sö qu¸ tr×nh d©n téc ViÖt Nam, t¸c triÕt lý gi¸o dôc cña Tr−êng §«ng Kinh<br /> gi¶ chØ ra nh÷ng bÊt cËp vµ phiÕn diÖn NghÜa thôc, hÖ luËn quèc tÕ cña cuéc vËn<br /> cña c¸c c¸ch tiÕp cËn ®ã, nhÊt lµ viÖc qu¸ ®éng cøu n−íc do Phan Béi Ch©u l·nh<br /> nhÊn m¹nh vµo vai trß cña mét sè yÕu tè ®¹o v.v… Mét sè vÊn ®Ò ®−îc t¸c gi¶ ®Ò<br /> bªn trong hay bªn ngoµi nµo ®ã, nh− n¹n cËp ®Õn kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò míi, nh−ng<br /> ngo¹i x©m, tæ chøc nÒn n«ng nghiÖp trång l¹i ®−îc soi räi, ph©n tÝch d−íi gãc nh×n<br /> lóa n−íc vµ c«ng cuéc trÞ thñy, Nho gi¸o míi, nh− vÊn ®Ò b¶n chÊt ph¸t xÝt cña tËp<br /> hay vai trß cña lµng x· v.v…, trong khi ®oµn thèng trÞ thùc d©n Ph¸p ë ViÖt Nam<br /> kh«ng chó träng ®Çy ®ñ ®Õn qu¸ tr×nh trong thêi kú ChiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø<br /> h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña ý thøc d©n II, vÊn ®Ò b¶n thÓ chÝnh trÞ cña phong<br /> téc. KÕt qu¶ cña nh÷ng c¸ch tiÕp cËn nãi trµo gi¶i phãng d©n téc ViÖt Nam hay vÊn<br /> trªn lµ sù tr×nh bµy phiÕn diÖn, mét chiÒu ®Ò cñng cè khèi ®¹i ®oµn kÕt d©n téc<br /> vÒ lÞch sö d©n téc ViÖt Nam trong c¸c bé trong cuéc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m<br /> “quèc sö” tr−íc ®©y vµ c¸c s¸ch gi¸o khoa 1945 v.v....<br /> lÞch sö hiÖn nay: chØ chó träng tr×nh bµy Trong sè nh÷ng chuyªn luËn thuéc<br /> lÞch sö “chÝnh thèng” cña “dßng chñ l−u” nhãm thø hai nµy, nh÷ng vÊn ®Ò mµ t¸c<br /> trong hµnh tr×nh lÞch sö cña céng ®ång gi¶ nªu ra trong chuyªn luËn sè 6 “§«ng<br /> d©n téc ViÖt Nam, ®ång thêi bá ngá lÞch ¸ tr−íc nh÷ng biÕn chuyÓn cña thÕ giíi<br /> sö cña nh÷ng céng ®ång ng−êi gia nhËp vµ nguy c¬ x©m thùc cña chñ nghÜa thùc<br /> muén h¬n vµo qu¸ tr×nh d©n téc ViÖt d©n ph−¬ng T©y” lµ nh÷ng vÊn ®Ò rÊt<br /> Nam. Trªn c¬ së ®ã, t¸c gi¶ ®Ò xuÊt mét ®¸ng ®−îc quan t©m, vµ quan träng h¬n,<br /> c¸ch hiÓu míi vÒ lÞch sö d©n téc ViÖt ®èi víi mçi vÊn ®Ò t¸c gi¶ ®Òu nªu ra<br /> Nam: ®ã ph¶i lµ lÞch sö cña tÊt c¶ nh÷ng nh÷ng kiÕn gi¶i míi, s¾c s¶o. Tr−íc hÕt lµ<br /> céng ®ång ng−êi ®· tõng sinh sèng trªn vÊn ®Ò b¶n chÊt cña chñ nghÜa thùc d©n<br /> bê câi ViÖt Nam hiÖn nay vµ sù t−¬ng t¸c hiÖn ®¹i. LÇn ®Çu tiªn ë ViÖt Nam, t¸c gi¶<br /> gi÷a nh÷ng céng ®ång ng−êi ®ã ®Ó h×nh ®· ®Æt vÊn ®Ò xem xÐt vÒ b¶n chÊt cña<br /> thµnh nªn mét quèc gia – d©n téc ViÖt chñ nghÜa thùc d©n trong bèi c¶nh cña<br /> Nam. toµn bé lÞch sö cña qu¸ tr×nh tiÕp xóc vµ<br /> Nhãm sù kiÖn vµ qu¸ tr×nh lÞch sö ®ông ®é gi÷a v¨n minh ph−¬ng §«ng vµ<br /> thø hai lµ mét sè vÊn ®Ò liªn quan tíi v¨n minh ph−¬ng T©y. TiÕp ®ã, t¸c gi¶ ®·<br /> cuéc vËn ®éng gi¶i phãng d©n téc vµ duy chØ ra, r»ng chñ nghÜa thùc d©n thêi cËn<br /> t©n ®Êt n−íc trong thêi kú 1900-1945, bao ®¹i chÝnh lµ mét s¶n phÈm lÞch sö cña<br /> gåm c¸c chuyªn luËn sè 6, 10, 11, 12, 13 chñ nghÜa t− b¶n T©y ¢u, víi c¶ nh÷ng<br /> vµ 14, trong ®ã, mçi chuyªn luËn ®i s©u mÆt tÝch cùc vµ tiªu cùc cña nã ®−îc béc lé<br /> t×m hiÓu vÒ mét vÊn ®Ò ®−îc tiÕp cËn theo ra trong qu¸ tr×nh bµnh tr−íng, x©m thùc<br /> h−íng liªn ngµnh lÞch sö vµ v¨n hãa thÕ giíi cña nã. LÞch sö x©m thùc cña chñ<br /> chÝnh trÞ. Cã chuyªn luËn lµ mét nghiªn nghÜa thùc d©n ph−¬ng T©y ë §«ng vµ<br /> cøu c«ng phu, tæng qu¸t vÒ lÞch sö t−¬ng §«ng Nam ¸ còng ®−îc t¸c gi¶ tr×nh bµy<br /> t¸c gi÷a hai nÒn v¨n minh ph−¬ng §«ng kh¸i qu¸t vµ theo mét c¸ch tiÕp cËn míi.<br /> vµ ph−¬ng T©y trong c¸c h×nh thøc cô thÓ Theo t¸c gi¶ th× trong hai giai ®o¹n bµnh<br /> cña qu¸ tr×nh thùc d©n hãa vµ phi thùc tr−íng cña nã, chñ nghÜa thùc d©n<br /> d©n hãa thêi cËn ®¹i, trong khi mét sè ph−¬ng T©y ®· béc lé hai h×nh thøc vµ hai<br /> 28 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2009<br /> <br /> b¶n chÊt kh¸c nhau. Giai ®o¹n nh÷ng Darwinism”) ®èi víi t− t−ëng cña Phan<br /> n¨m 1511-1799 ®−îc t¸c gi¶ gäi lµ “thêi Béi Ch©u vµ c¸c nhµ Nho cÊp tiÕn cïng<br /> kú chñ nghÜa thùc d©n th−¬ng m¹i”, trong thÕ hÖ víi cô (tr.311-314). §©y lµ quan<br /> khi giai ®o¹n tiÕp theo, tõ n¨m 1800 ®Õn ®iÓm mµ TrÇn V¨n Giµu, David G. Marr<br /> ®Çu thÕ kû XX ®−îc gäi lµ “thêi kú sung vµ Masaya Shiraishi ®· nªu ra nh−ng cßn<br /> m·n cña chñ nghÜa thùc d©n” hay “chñ ch−a nhËn ®−îc sù t¸n ®ång m¹nh mÏ<br /> nghÜa thùc d©n ®Õ quèc”. T¸c gi¶ còng cña giíi nghiªn cøu ë ViÖt Nam. Trong<br /> kh¶o s¸t nh÷ng ph−¬ng thøc øng phã cña nghiªn cøu cña m×nh, t¸c gi¶ ®· luËn gi¶i<br /> c¸c d©n téc §«ng ¸ ®èi víi nguy c¬ x©m ®iÒu nµy víi nh÷ng cø liÖu lÞch sö ch¾c<br /> thùc cña chñ nghÜa thùc d©n ph−¬ng T©y. ch¾n. Nhê ®ã mµ nh÷ng kiÕn gi¶i míi cña<br /> Ba m« h×nh øng phã chñ yÕu ®−îc t¸c gi¶ t¸c gi¶ vÒ hÖ luËn quèc tÕ trong chiÕn l−îc<br /> chØ ra lµ: chÊp nhËn, kh¸ng chiÕn vµ c¶i cøu n−íc cña Phan Béi Ch©u mang tÝnh<br /> c¸ch, trong ®ã chØ cã con ®−êng c¶i c¸ch lµ thuyÕt phôc cao.<br /> con ®−êng ®óng ®¾n nhÊt, cã thÓ gióp cho<br /> c¸c d©n téc ¸ §«ng b¶o vÖ ®−îc chñ VÊn ®Ò nµy tiÕp tôc ®−îc t¸c gi¶ lµm<br /> quyÒn d©n téc vµ tiÕn theo con ®−êng tù s¸ng tá trong c¸c chuyªn luËn sè 10 vµ 12<br /> c−êng, hiÖn ®¹i hãa. §©y chÝnh lµ nh÷ng khi th¶o luËn vÒ triÕt lý gi¸o dôc cña<br /> luËn cø quan träng ®Ó t¸c gi¶ tham gia tr−êng §«ng Kinh NghÜa thôc vµ sù h×nh<br /> vµo cuéc bµn th¶o vÒ ý nghÜa cña c¸c cuéc thµnh vµ ph¸t triÓn cña mét b¶n thÓ v¨n<br /> vËn ®éng c¶i c¸ch næ ra ë §«ng ¸ thêi cËn hãa chÝnh trÞ míi trong phong trµo yªu<br /> ®¹i víi nh÷ng kiÕn gi¶i míi. n−íc, gi¶i phãng d©n téc ë ViÖt Nam thêi<br /> cËn ®¹i. Nh÷ng nghiªn cøu cña Ph¹m<br /> Chuyªn luËn sè 11, ®i s©u t×m hiÓu vÒ Hång Tung ®−îc c«ng bè trong tËp<br /> “hÖ luËn quèc tÕ” vµ vÊn ®Ò “väng ngo¹i” chuyªn luËn nµy râ rµng ®· më ®−êng cho<br /> trong chiÕn l−îc cøu n−íc cña Phan Béi viÖc nghiªn cøu vÒ c¸ch tiÕp cËn v¨n hãa<br /> Ch©u, còng lµ mét nghiªn cøu ®¸ng chó chÝnh trÞ ®èi víi vÊn ®Ò d©n téc ë ViÖt<br /> ý. Theo t¸c gi¶, Phan Béi Ch©u tr−íc hÕt Nam thêi kú cËn ®¹i.<br /> lµ mét nhµ Nho yªu n−íc, ®ång thêi lµ<br /> mét l·nh tô cña phong trµo Duy T©n. Tuy Chuyªn luËn sè 13 ®Ò cËp ®Õn mét<br /> Phan Béi Ch©u chñ tr−¬ng cøu n−íc theo vÊn ®Ò kh¸ ®Æc biÖt cña lÞch sö cËn ®¹i<br /> con ®−êng b¹o ®éng, nh−ng «ng tr−íc hÕt ViÖt Nam: b¶n chÊt chÝnh trÞ ph¸t xÝt cña<br /> lµ mét nhµ Duy T©n lín, lu«n cæ vò cho tËp ®oµn thèng trÞ thùc d©n Ph¸p ë §«ng<br /> cuéc vËn ®éng canh t©n ®Êt n−íc theo m« D−¬ng do Jean Decoux cÇm ®Çu trong<br /> h×nh hiÖn ®¹i hãa kiÓu ph−¬ng T©y. Yªu thêi kú ChiÕn tranh ThÕ giíi thø II. Tõ<br /> n−íc vµ duy t©n chÝnh lµ ®éng c¬ gèc, lµ sau n¨m 1945, trªn thÕ giíi ®· xuÊt hiÖn<br /> b¶n chÊt t− t−ëng yªu n−íc cña Phan Béi ngµy cµng nhiÒu nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn<br /> Ch©u. XuÊt ph¸t tõ ®ã mµ «ng chñ tr−¬ng cøu s©u s¾c vÒ chñ nghÜa ph¸t xÝt – kÎ ®·<br /> cÇu ngo¹i viÖn ®Ó ®¸nh ®æ ¸ch thèng trÞ g©y ra cuéc ChiÕn tranh ThÕ giíi thø II<br /> thùc d©n cña ng−êi Ph¸p. Vµ chÝnh v× khñng khiÕp. Tõ nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau,<br /> vËy, khi cÇu ngo¹i viÖn thÊt b¹i th× Phan nh÷ng nghiªn cøu nµy ®· lµm s¸ng tá<br /> Béi Ch©u ®· nhanh chãng chuyÓn sang b¶n chÊt, ®Æc ®iÓm vµ nh÷ng h×nh thøc<br /> con ®−êng “cÇu häc” vµ x−íng ra phong cña chñ nghÜa ph¸t xÝt, gãp phÇn lµm râ<br /> trµo §«ng Du næi tiÕng. T¸c gi¶ cuèn s¸ch h¬n nhiÒu vÊn ®Ò cña lÞch sö thÕ giíi cËn<br /> cßn ®i s©u ph©n tÝch vµ chØ ra ¶nh h−ëng ®¹i vµ cung cÊp nh÷ng tri thøc cã gi¸ trÞ<br /> cña “chñ nghÜa §¸c-uyn x· héi” (“Social phôc vô cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa<br /> V¨n ho¸ chÝnh trÞ vµ lÞch sö... 29<br /> <br /> ph¸t xÝt míi, ng¨n ngõa th¶m häa chiÕn Minh chèng ph¸t xÝt. V× vËy, kh«ng<br /> tranh. nh÷ng viÖc quay l¹i t¸i chiÕm §«ng<br /> D−¬ng cña ng−êi Ph¸p sau ChiÕn tranh<br /> Tuy nhiªn, ë ViÖt Nam, trong mÊy<br /> ThÕ giíi thø II kh«ng cã c¬ së ph¸p lý<br /> chôc n¨m qua d−êng nh− kh«ng xuÊt<br /> quèc tÕ, mµ lÏ ra, tËp ®oµn thùc d©n Ph¸p<br /> hiÖn nghiªn cøu míi nµo vÒ chñ nghÜa<br /> ph¶i bÞ trõng trÞ nh− nh÷ng kÎ téi ph¹m<br /> ph¸t xÝt. Giíi sö häc vµ khoa häc chÝnh trÞ<br /> chiÕn tranh.<br /> n−íc ta d−êng nh− ®· yªn t©m víi nh÷ng<br /> nhËn ®Þnh vÒ chñ nghÜa ph¸t xÝt do<br /> Dimitrov nªu ra tõ th¸ng 7/1935. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña t¸c gi¶ còng<br /> T−¬ng tù nh− vËy, viÖc t×m hiÓu vÒ gi¸n tiÕp minh chøng cho tÝnh chÊt d©n<br /> b¶n chÊt chÝnh trÞ cña tËp ®oµn thèng trÞ téc, d©n chñ s©u s¾c cña cuéc vËn ®éng<br /> thùc d©n Ph¸p ë ViÖt Nam tõ 1940 ®Õn yªu n−íc, gi¶i phãng d©n téc cña nh©n<br /> 1945 d−êng nh− còng bÞ bá ngá. C¸c d©n ViÖt Nam d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng<br /> nghiªn cøu nÕu cã ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nµy Céng s¶n §«ng D−¬ng vµ MÆt trËn ViÖt<br /> ®Òu mÆc nhiªn coi ®ã lµ kÎ thï cña phong Minh. Suèt h¬n 4 n¨m, nh©n d©n ViÖt<br /> trµo yªu n−íc vµ c¸ch m¹ng. C¸ch nh×n Nam ®· “gan gãc” ®øng vÒ phe §ång<br /> nhËn vÊn ®Ò nh− vËy lµ míi chØ bã hÑp Minh chèng ph¸t xÝt, ®Êu tranh ®Ó tù gi¶i<br /> trong khung c¶nh lÞch sö cña ViÖt Nam phãng vµ gãp phÇn vµo nç lùc chung cña<br /> mµ ch−a xem xÐt vÊn ®Ò trong khung nh©n lo¹i nh»m diÖt trõ chñ nghÜa ph¸t<br /> c¶nh thÕ giíi cña thêi kú ChiÕn tranh ThÕ xÝt. ViÖc c¸c lùc l−îng §ång Minh, cô thÓ<br /> giíi thø II. lµ qu©n Anh vµ qu©n Trung Hoa Quèc<br /> d©n §¶ng khi tiÕn vµo gi¶i gi¸p qu©n<br /> NhËn ra “kho¶ng trèng” ®ã, víi c¸ch NhËt ë ViÖt Nam sau khi ChiÕn tranh<br /> tiÕp cËn v¨n hãa chÝnh trÞ, trªn c¬ së tiÕp ThÕ giíi thø II kÕt thóc l¹i kh«ng thõa<br /> thu kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ chñ nghÜa ph¸t nhËn ngay tÝnh chÊt hîp ph¸p cña chÝnh<br /> xÝt cña c¸c häc gi¶ n−íc ngoµi, nhÊt lµ giíi phñ ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa, kh«ng<br /> khoa häc §øc, t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch vµ c«ng nhËn nÒn ®éc lËp cña d©n téc ta, râ<br /> luËn chøng ®Çy ®ñ vÒ b¶n chÊt ph¸t xÝt rµng lµ tr¸i víi thùc tiÔn lÞch sö vµ ph¸p<br /> cña tËp ®oµn thèng trÞ Decoux. §ång thêi, lý quèc tÕ lóc ®ã.<br /> dùa trªn nh÷ng sö liÖu x¸c thùc, t¸c gi¶<br /> ®· chØ ra qu¸ tr×nh tËp ®oµn thèng trÞ<br /> MÆc dï nh÷ng vÊn ®Ò t¸c gi¶ nªu ra<br /> thùc d©n Ph¸p ë §«ng D−¬ng tù ph¸t xÝt<br /> trong 14 chuyªn luËn ®−îc tËp hîp trong<br /> hãa nh− thÕ nµo.<br /> cuèn s¸ch kh«ng ph¶i ®Òu lµ nh÷ng vÊn<br /> ViÖc chØ ra b¶n chÊt vµ ®Æc ®iÓm ph¸t ®Ò míi, vµ nh÷ng ph©n tÝch còng nh−<br /> xÝt cña tËp ®oµn thèng trÞ thùc d©n Ph¸p nh÷ng kiÕn gi¶i mµ t¸c gi¶ ®Ò xuÊt còng<br /> ë ViÖt Nam trong thêi kú ChiÕn tranh kh«ng ph¶i lµ nh÷ng vÊn ®Ò dÔ ®¹t ®−îc<br /> ThÕ giíi thø II cã ý nghÜa quan träng xÐt sù nhÊt trÝ cao trong giíi nghiªn cøu,<br /> c¶ trªn ph−¬ng diÖn häc thuËt vµ chÝnh nh−ng nh×n chung cã thÓ nãi tÊt c¶ nh÷ng<br /> trÞ. Víi kÕt qu¶ nghiªn cøu mµ t¸c gi¶ vÊn ®Ò ®−îc nªu ra ®ã ®Òu ®¸ng ®−îc suy<br /> ®−a ra, râ rµng lµ tËp ®oµn thèng trÞ thùc nghÜ vµ tranh luËn. Nh÷ng t×m tßi vµ<br /> d©n Ph¸p ë §«ng D−¬ng tõ 9/1940 ®Õn kh¸m ph¸ häc thuËt cña t¸c gi¶ lµ rÊt<br /> 3/1945 ®· ®øng vÒ phe Trôc ph¸t xÝt, vµ ®¸ng ghi nhËn, nhÊt lµ vÒ c¸c khÝa c¹nh<br /> do vËy trë thµnh kÎ thï cña phe §ång lý thuyÕt khoa häc vµ c¸ch tiÕp cËn.<br />