Văn hóa phản biện trên báo chí Việt Nam thời kỳ hội nhập và phát triển

Chia sẻ: Tien Dat Dat | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

197
lượt xem 57
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong xu thế toán cầu hóa đang diễn ra một cách mạnh mẽ trên toàn thế giới như hiện nay, hoạt động thông tin nói chung và báo chí truyền thông nối riêng ngày càng đóng vai trò quan trọng trong đồi sống xã hội. Không chỉ thực hiện nhiệm vụ tuyên truyền quan điểm đường lối chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của nhà nước phản ánh tâm tư nguyện vọng của quần chúng nhân dân... Mời các bạn cùng tham khảo nội dung tài liệu để nắm bắt nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Văn hóa phản biện trên báo chí Việt Nam thời kỳ hội nhập và phát triển

VĂN HÓA PH N BI N TRÊN BÁO CHÍ VI T NAM TH I KỲ H I NH P VÀ PHÁT TRI N PGS.TS. Dương Xuân Sơn∗ Trong xu th toàn c u hóa ang di n ra m t cách m nh m trên toàn th gi i như hi n nay, ho t ng thông tin nói chung và báo chí truy n thông nói riêng ngày càng óng vai trò quan i s ng xã h i. Không ch th c hi n nhi m v tuyên truy n quan i m, ư ng l i, tr ng trong ch trương c a ng, chính sách pháp lu t c a nhà nư c; ph n ánh tâm tư, nguy n v ng c a qu n chúng nhân dân; kiên quy t u tranh ch ng tiêu c c, tham nh ng... báo chí truy n thông p c a dân t c, lưu gi b n s c văn hóa Vi t, còn góp ph n giáo d c truy n th ng t t ng th i ti p thu nh ng tinh hoa văn hóa c a th gi i. M t khác, khi xã h i ngày càng phát tri n, nhu c u tranh bi n trên báo chí càng tr nên ph n bi n, văn hóa ph n bi n (văn hóa tranh lu n) c a báo chí ngày càng c n thi t. T óv n ư c nhi u ngư i quan tâm. c b i t, t ih iXc a ng, v n nâng cao tính ph n bi n c a báo chí thì văn hóa ph n bi n trên báo chí truy n thông càng tr nên quan tr ng hơn. Th c t hi n nay, thu t ng văn hóa ph n bi n trên báo chí v n chưa ư c ưa ra m t . Thông thư ng, trong các nghiên c u cách chính xác và y u t p trung g n ph n bi n khoa h c, trong ó có ph n bi n xã h i c a báo chí v các v n dân ch , t do ngôn lu n, giám sát u tranh ch ng tham nhũng, tiêu c c, di n bi n hòa bình... và qu n lý xã h i nh t là trong cu c Nghiên c u và hi u rõ b n ch t c a văn hóa ph n bi n trên báo chí trong th i kì h i nh p và phát tri n giúp chúng ta có m t cái nhìn th u áo v ph n bi n, vai trò và giá tr c a ph n bi n trên báo chí truy n thông. B i vì, m i s v t, hi n tư ng c n ư c xem xét dư i góc bi n ch ng. Vai trò c a văn hóa ph n bi n trên báo chí chính là vi c phát hi n và ph n ánh các mâu thu n y, ưa ra ánh sáng, tìm cách tháo g xã h i ngày càng phát tri n t t hơn. ∗ Trư ng i h c KHXH &NV, HQGHN
1. Quan ni m v văn hóa ph n bi n trên báo chí t cách ti p c n văn hóa và văn hóa ph n bi n trong k nguyên toàn c u hóa 1.1. M t s khái ni m 1.1.1. Khái ni m văn hóa Văn hóa là t ng th các giá tr tình c m và tri th c, v t ch t và tinh th n, là h th ng giá tr g n li n v i con ngư i, v i dân t c, v i l ch s , nh ng giá tr v t ch t có th n m b t ư c như n ài, mi u m o, c nh quan... nh ng giá tr phi v t ch t như n p s ng, l i ng x , giao ti p, c... Văn hóa là s hành vi o úc k t qua cu c s ng c a nhi u th h trong m t xã h i nh t nh. Nó v a là n n t ng xã h i m i, v a là ng l c gi i quy t các v n xã h i . Ch t ch H Chí Minh – Ngư i có nh ng c ng hi n vĩ i cho xây d ng n n văn hóa Vi t nh: “Vì l sinh t n cũng như m c ích c a cu c s ng, loài ngư i m i sáng t o và Nam nh n c, pháp lu t, khoa h c, tôn giáo, văn h c, ngh thu t, phát minh ra ngôn ng , ch vi t, o nh ng công c sinh ho t hàng ngày v m t ăn, và các phương th c s d ng. Toàn b nh ng u là văn hóa.” sáng tác và phát minh ó nh nghĩa c a UNESSCO: “Văn hóa hôm nay có th coi là t ng th nh ng nét riêng Theo bi t v tinh th n và v t ch t, trí tu và xúc c m quy t nh tính cách c a m t xã h i hay m t nhóm ngư i trong xã h i... Văn hóa em l i cho con ngư i kh năng suy xét vào b n thân. Chính văn hóa làm cho chúng ta tr thành nh ng sinh v t c bi t nhân b n, có lý tính, có óc phê phán và o lý. Chính nh văn hóa mà con ngư i t th hi n, t ý th c ư c b n thân, d n thân m t cách t bi t mình là m t phương án chưa hoàn thành t ra xem xét nh ng thành t u c a b n thân, tìm tòi không bi t m t nh ng ý nghĩa m i m và sáng t o nên nh ng công trình vư t tr i lên b n thân.” V i nh ng quan ni m trên, có th nh n th y, văn hóa là t ng th nói chung nh ng giá tr v t ch t và tinh th n do con ngư i sáng t o ra. M i n n văn hóa khác nhau u có nh ng giá tr c trưng riêng trong quá trình phát tri n riêng và nh ng c a mình. 1.1.2. Khái ni m ph n bi n
Theo T i n Ti ng Vi t c a Vi n ngôn ng h c do Nhà xu t b n à N ng và Trung tâm i n h c phát hành năm 2000 thì ph n bi n là m t ng t v i n i hàm: “ ánh giá ch t lư ng T m t công trình khoa h c khi công trình ư c ưa ra b o v l y h c v tr ư c h i ng ch m i n Hán – Vi t c a tác gi Thi u Chi u: ph n bi n là tranh lu n ngư c l i, tranh thi.” Theo T lu n theo cái nhìn ngư c l i. Như v y, theo nghĩa Hán – Vi t thì ph n bi n là tranh lu n v i nh ng ý ki n có trư c b ng l p lu n theo chi u hư ng ngư c l i. Trong cu n “Tìm hi u m t s thu t ng trong Văn ki n ng”, ph n bi n ư c hi u ih i i bi u toàn qu c l n th XI c a án trong các lĩnh v c là “nh n xét, ánh giá, bình lu n, th m nh công trình khoa h c, d án, khác nhau. Nh ng khái ni m trên ph n ánh khá rõ nét ý nghĩa xã h i c a khái ni m ph n bi n. Th c hành t ph n bi n và ph n bi n, chính là ho t ng c a nh n th c lý lu n, c a nh n th c khoa h c. M c ích c a s ph n bi n mà con ngư i ti n hành là nh m i n m t k t qu m i c v ó cũng là nh m ph c v l i ích c a con ngư i, l i ích n h n th c l n h o t ng th c ti n. K t qu c a xã h i. Như v y, ph n bi n là m t ho t ng t t y u c a con ngư i, c a xã h i loài ngư i. V i ý nghĩa ó, ph n bi n là m t khái ni m tri t h c – chính tr . T ó, có th hi u, ph n bi n là: “Ph n bi n là m t ho t ng khoa h c, ng th i còn là phương pháp khoa h c c n thi t con ngư i s d ng nh m th hi n vai trò làm ch c a mình i ó ư c bi u hi n qua n i dung v n ưc v i b n thân, t nhiên và xã h i. Trình làm ch nêu, phương pháp tranh lu n v n và cách th c t ch c tranh lu n i n quy t ngh v nh n th c v n ó trong th c ti n”. 1.2. Quan ni m v văn hóa ph n bi n trên báo chí trong k nguyên toàn c u hóa Theo quan ni m chung, văn hóa ư c nhìn nh n b ng hai cách: hi u bi t c a con ngư i v i tư ng Bi u th trình ư c con ngư i ti p nh n, bi n thành nhu c u và l i s ng c a Tr thành m t giá tr cá nhân ph bi n d nh n th y c a s phát tri n văn hóa. Có th coi ây là nh ng c p
hi u bi t, văn hóa ư c bi u hi n b i h c v n, h c th c, kinh nghi p s ng th c trình ti n mà cá nhân thâu thái và tích lũy ư c qua h c t p và ho t ng th c ti n. Tuy nhiên, văn hóa ng nh t v i h c v n. Ngư i có ki n th c, có kinh nghi m (v m t lĩnh v c nào ó) chưa không h n ã tr thành ngư i có văn hóa. Do ó, h c v n trình cao m i có th là m t trong nh ng cơ s hình thành văn hóa, nh t là văn hóa ph n bi n trên báo chí truy n thông. Không có tri th c, không có m t trình n h n th c n h t nh khó có th t t i ý th c v chính tr , kinh t , văn hóa – xã h i, an ninh qu c phòng, trong nh n xét, ánh giá các v n qu c t ... Nh ng bi u hi n phiêu lưu, câu khách, gi t gân, ch y theo th hi u t m nh ng v n thư ng, ánh bóng thương hi u, nói sai s th t... u có chung m t ngu n g c: thi u hi u bi t, thi u s d n d t c a lý trí sáng su t, t nh táo, t c là thi u lý lu n khoa h c, kinh nghi m ho t ng ã cho th y nhi t tình không d a trên cơ s c a s hi u bi t d n t i c c oan, báo chí. Th c t duy ý chí. N u xem xét văn hóa như là thư c o v trình hi u bi t thì văn hóa ph n bi n trên báo chí trư c h t ph i ư c nh n d ng như là trình hi u bi t v khoa h c và ho t ng th c ti n. T c là s n m v ng các tri th c t o thành cơ s giúp con ngư i nh n th c úng b n ch t c a l i t nư c, dân t c, bi t phân bi t s khác nhau v ng cơ, thái ích và hành vi trong m t t nư c, m t th gi i trong th i kỳ bi n i và h i nh p phát tri n. S phân bi t này ương nhiên không ch d a trên trình hi u bi t do h c v n, h c th c em l i mà còn d a trên m t m c nh t nh b i kinh nghi m s ng và kinh nghi m ho t ng th c ti n. Khi xem xét văn hóa như m t t p h p các giá tr ư c con ngư i ti p nh n, l a ch n, bi n hóa c a tri th c thành tư nó thành nhu c u, l i s ng cá nhân, chúng ta nói t i s chuy n ` tư ng, tình c m, ni m tin và ng. Bư c chuy n bi n này có s ng l c c a hành vi, c a hành thâm nh p sâu s c gi a tri th c lý lu n và ho t ng th c ti n, c bi t là kinh nghi m s ng tr c ti p c a cá nhân. Nh ng tri th c và kinh nghi p gi a các th h có vai trò to l n góp ph n làm phong phú và sâu s c thêm các giá tr văn hóa cá nhân và c ng ng. ó có th th y, văn hóa ph n bi n là văn hóa b o v các giá tr . Tranh lu n nhưng ph i T có hi u bi t, có ki n th c, kinh nghi m th c ti n.
2. Văn hóa ph n bi n trên báo chí trong th i kỳ h i nh p và phát tri n Văn hóa ph n bi n trên báo chí trong th i kỳ h i nh p và phát tri n ư c xác nh b i cách th c và bi u hi n c a tính văn hóa trong giao ti p, ng x , gi i quy t các m i quan h gi a cá ng, gi a dân t c và th gi i. Hình th c tr c ti p c a văn nhân và t ch c, gi a cá nhân và c ng hóa ph n bi n bi u hi n trên phương di n này là văn hóa i tho i, văn hóa tranh lu n, văn hóa nói và văn hóa vi t. Văn hóa ph n bi n c a báo chí ây chính là tư duy ph n bi n và năng l c ph n bi n c a ngư i làm báo. Văn hóa ph n bi n òi h i ngư i làm báo ph i có nh n th c khoa h c v các v n t nư c, dân t c, thông qua s tác x ã h i, c bi t là ph i h t s c nh y c m v i l i ích c a ng c a các chính sách, ph i có năng l c t ch c các tranh lu n khoa h c, có năng l c ph n ánh nh ng tranh lu n khoa h c ó b ng nh ng tác ph m báo chí có giá tr . Ngư i làm báo ph i bi t phát hi n ư c nh ng ý ki n xã h i mang tính ph n bi n. nh hư ng t nư c thư ng phát sinh nhi u Khi x y ra m t v n n l i ích c a dân t c, ý ki n xã h i. Dư lu n xã h i là m t trong s các d ng ý ki n xã h i ó, bi u hi n nh lư ng c a , tâm tr ng xã h i. Văn hóa ph n bi n qui vn , là t ng h p ý ki n b c l thái nh nh n th c ó, c nguyên nhân và tương lai c a v n , là chi u sâu suy nghĩ c a xã h i, khoa h c v v n làm ch c a nhân dân. N u xem dư lu n xã h i là “hàn th bi u” là th hi n ki n th c và trình c a xã h i, thì trách nhi m tìm ra nguyên nhân c a tình tr ng ó chính là vai trò c a ph n bi n xã nh b i văn hóa i tho i và văn hóa ph n bi n trên báo chí, ph n ánh úng phong h i, b quy cách và b n s c văn hóa c a dân t c Vi t Nam, ng th i cũng t o i u ki n thu n l i ti p nh n nh ng tinh hoa văn hóa nhân lo i t o s hòa nh p nhưng không hòa tan văn hóa trong th i kỳ h i nh p, giao lưu văn hóa th gi i. , năng l c và phong cách c a ngư i tham gia vào các cu c Thông qua thái i tho i, hi u bi t và k năng th c tranh lu n trên báo chí truy n thông có th nh n xét, ánh giá m c hành văn hóa i tho i và văn hóa tranh lu n c a ngư i ó. t t i tính văn hóa trong i tho i, tranh lu n, ng x m i nhà báo r t c n t i nh ng hi u bi t v dân ch và rèn luy n v văn hóa dân ch .
Văn hóa ph n bi n trên báo chí có nh ng c i m sau: Th m nhu n th gi i quan khoa h c duy v t bi n ch ng. Trong th i kỳ i m i, h i n h p v à phát tri n như hi n nay còn th m nhu n và v n d ng sáng t o tư tư ng H Chí Minh mà n n t ng là ch nghĩa Mác – Lê-nin. d a trên l p trư ng chính tr c a giai c p công nhân hi n Th hi n tính cách m ng tri t i, ph n u theo m c tiêu XHCN, ti n t i m t xã h i th c s nhân o, dân ch , công b ng, vì s nghi p gi i phóng cá nhân và gi i phóng xã h i. Ngày nay, nhà báo cách m ng là ngư i th hi n tính ch ng, tích c c tham gia vào công i m i vì dân giàu, nư c m nh, xã h i công b ng, dân ch , văn minh. cu c m b o tính khách quan, trung th c trong vi c xem xét, ánh giá các s ki n, hi n tư ng, các di n bi n chính tr , các xu hư ng phát tri n. Có tư duy phê phán, ph n bi n khoa h c, sáng t o, có quan i m th c ti n, quan i m phát tri n, quan i m l ch s . S th ng nh t tính nguyên t c và tinh th n c i m , năng ng, sáng t o; bi t thâu thái nh ng thành t u văn hóa, nh ng di s n tinh th n c a th i i, c a truy n th ng ; k t h p v i th c ti n và kinh nghi m làm phong phú tri th c và v n s ng th c ti n, không ng ng h c t p và rèn luy n theo phong cách c a nhà báo, nhà truy n thông th i hi n i. Văn hóa ph n bi n trên báo chí truy n thông ph i m b o: Nói th ng, nói th t, nhìn th ng vào s th t, nói úng s th t. D a trên n n t ng l y dân làm g c, d a trên hi n pháp, pháp lu t v quy n t do ngôn lu n, t do báo chí. Ch ng cung c p thông tin cho công chúng; tham gia tích c c vào vi c hoàn thi n ch trương, chính sách c a ng - Nhà nư c, các c p, các ngành trong xã h i; ph n ánh, phân tích k p th i tình hình qu c t di n ra trong nư c và th gi i; xu t sáng ki n, ưa ra các ng qu n lý hi n qu hơn; tham gia ki m tra, giám sát vi c ki n ngh , gi i pháp cho ho t
th c hi n ư ng l i, chính sách c a ng và Nhà nư c trong th c ti n c a các c p, các ngành và toàn th nhân dân. văn hóa ph n bi n trên báo chí trong k nguyên toàn c u hóa c n th c hi n các bi n pháp và hình th c sau: Th nh t, tăng cư ng giáo d c nh n th c khoa h c v ch nghĩa Mác – Lê-nin, tư tư ng H Chí Minh cho các nhà báo, nhà truy n thông. y m nh h c t p, nâng cao trình hi u bi t v nghi p v chuyên môn, pháp lu t, o c, l i s ng... cho h ; khuy n khích tìm tòi, tranh lu n nh hư ng úng. trên m t Th hai, các phương ti n truy n thông i chúng bao g m báo in, phát thanh, truy n hình, o công chúng trong nư c báo m ng i n t c n ph i y m nh thông tin, tuyên truy n t i ông t nư c th i kỳ h i nh p và phát và qu c t v nh ng thành t u và tri n v ng c a s im i tri n. c bi t, chú tr ng t ng k t th c ti n i m i và t o ra s nh t trí xã h i r ng rãi iv i ch trương, chính sách c a ng và Nhà nư c. Th ba, báo chí truy n thông c n th m nhu n ý th c dân t c, góp ph n c l c vào vi c gi gìn và phát huy b n s c văn hóa dân t c cũng như ti p thu tinh hoa văn hóa nhân lo i. Th tư, tăng cư ng các hình th c giao ti p, văn hóa ph n bi n theo tinh th n dân ch hóa, i tho i, trau d i k năng và phương pháp văn hóa tranh lu n_văn hóa ph n bi n trên m r ng báo chí truy n thông. Th năm, m r ng các ho t i và giao lưu qu c t c a nhà báo dư i nhi u hình ng trao th c: g i nhà báo i công tác nư c ngoài nh m ưa tin v nh ng s ki n l n, c các oàn nhà báo nh kỳ, thông i tham quan, nghiên c u, h c h i kinh nghi m ngh nghi p, trao i các s n ph m tin tư li u... Cu i cùng, c n t p h p l c lư ng các chuyên gia, các nhà báo gi i, các nhà khoa h c, các ng chính tr xã h i trên các lĩnh v c nghĩ (vi t) và nói (truy n thông tr c ti p) v nhà ho t chính tr xã h i, trong ó có văn hóa ph n bi n. các v n c bi t coi tr ng nghiên c u và khai thác di s n H Chí Minh v văn hóa ph n bi n trong ho t ng báo chí c a Ngư i như: ngh thu t
tuyên truy n nói và vi t, ngh thu t ng x , ngh thu t tranh lu n mà nhà báo H Chí Minh ã nêu như m t t m gương m u m c trong ho t ng báo chí, ho t ng chính tr c a Bác. *** t nư c và th gi có nhi u bi n ng ph c t p, th i cơ và thách th c an Trong b i c nh t nư c ta l i ch u nh hư ng và bi n xen, ng ph c t p c a v n toàn c u hóa; nh ng thách th c kh c nghi t c a môi trư ng; m t trái c a kinh t th trư ng... Dù hoàn c nh nào, ng ta v n nh hư ng XHCN và văn hóa, coi ây là n n t ng tinh th n, kiên trì c bi t quan tâm nv n t nư c, báo chí là ng l c c a phát tri n xã h i. Cùng v i nh ng thành tích áng t hào c a truy n thông th i gian qua ã có nh ng óng góp h t s c quan tr ng trong quá trình h i nh p và phát tri n. Báo chí truy n thông ã góp ph n giáo d c truy n th ng t l c, t cư ng; m r ng t nư c, con ngư i Vi t Nam v i b n bè qu c t ; th c thông tin i ngo i, góp ph n gi i thi u hi n ư ng l i t ch , a d ng, a phương hóa các m i quan h qu c t , góp ph n nâng cao uy tín và v th c a Vi t Nam. Như ã bi t, báo chí v a là s n ph m c a m t n n văn hóa, v a là di n àn c a n n văn hóa, b i l văn hóa là m t lĩnh v c quan tr ng trong i s ng tinh th n c a m i dân t c. Do v y, văn hóa giao ti p, văn hóa ph n bi n là i tư ng quan tâm, nghiên c u, thông tin và can thi p ng báo chí. M i quan h gi a văn hóa và báo chí là m i quan h c ng sinh tr c ti p n ho t trong ó văn hóa quy t y cho s phát tri n c a báo chí, còn báo chí là phương ti n nh và thúc phát ngôn và truy n bá văn hóa, góp ph n vào công cu c ch n hưng văn hóa dân t c. Vì th , hơn lúc nào h t, văn hóa ph n bi n trên báo chí gi ây là th c s quan tr ng và c n thi t. iu này òi h i nhà báo ngoài năng l c và ph m ch t c còn ph i có tri th c văn hóa; ch o ng tìm tòi, nâng cao văn hóa ph n bi n gi i mã nh ng s ki n, hi n tư ng trong i s ng xã h i.
Tài li u tham kh o 1. Nguy n Quang A, Báo chí và ph n bi n, báo Ti n phong ngày 22/6/2010. t Vi t: Tư v n, ph n bi n và giám 2. Báo t o s c b t?, báo t nh xã h i: Làm th nào Vi t ngày 14/6/2011. 3. Nguy n M nh Bình, Vai trò c a báo chí trong ph n bi n, giám sát trong th c thi quy n l c Nhà nư c Vi t Nam hi n nay, t p chí Lý lu n chính tr và truy n thông, s tháng 7/2009. 4. B thông tin và truy n thông (2010), M t s văn b n ch ng, Nhà nư c o và qu n lý c a ng báo chí, Nhà xu t b n thông tin và truy n thông – Hà N i. v ho t 5. Nguy n Văn Dũng, Nâng cao năng l c giám sát xã h i c a báo chí, t p chí Lý lu n chính tr và truy n thông, s xuân inh H i năm 2007. ng C ng s n Vi t Nam (2006), Văn ki n 6. ng C ng S n toàn qu c l n th X, NXB ih i Chính tr qu c gia – Hà N i. ng C ng s n Vi t Nam (2011), Văn ki n 7. i bi u toàn qu c l n th XI, NXB ihi Chính tr qu c gia – Hà N i. 8. Văn Hoài, Không nên có vùng c m trong ph n bi n, báo Nông thôn ngày nay, s ra ngày 21/6/2011. 9. Mai Th Thúy Hư ng (2009), Lu n văn Th c sĩ (Dương Xuân Sơn hư ng d n), Báo chí v i vn ki m soát quy n l c và ph n bi n xã h i. 10. Thăng Long, Ch t v n có ph i là ph n bi n không?, Báo Ngư i i bi u nhân dân, ngày 26/8/2010. 11. oàn Phan Ng c (2002), B n s c văn hóa Vi t Nam, Nxb Văn h c, Hà N i. 12. Dương Xuân Sơn (2011), tái b n l n th 3, Các th lo i báo chí chính lu n ngh thu t, NXB i h c Qu c gia – HN. 13. Dương Xuân Sơn, inh Văn Hư ng, Tr n Quang, Cơ s lý lu n báo chí truy n thông (2011), tái b n l n th 4; NXB i h c Qu c gia – HN.
14. Dương Xuân Sơn (2011), Ch trì tài, Báo chí Vi t Nam th i kỳ i m i: Ti p c n dư i góc báo chí h c và khoa h c chính tr , Nghi m thu tháng 9/2011. 15. H Bá Thâm, Nguy n Tôn Th Tư ng Vân (2009), Ph n bi n xã h i và phát huy dân ch pháp quy n, NXB Chính tr Qu c gia, Hà N i. văn hóa và phát tri n, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 16. GS.VS Hoàng Trinh (1996), V n 17. Tr n Ng c Thêm (2001), Tìm v b n s c văn hóa Vi t Nam, Nxb Thành ph H Chí Minh. 18. Trang web: www. tuoitre.vn