Về nguồn lực văn hóa trong quản lý công sở - Hoàng Xuân Tuyền

76 X· héi häc sè 2 (82), 2003<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> VÒ nguån lùc v¨n hãa<br /> trong ho¹t ®éng qu¶n lý c«ng së<br /> <br /> Hoµng Xu©n TuyÒn<br /> <br /> §Ó ®¸p øng sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ - x· héi, cïng víi c«ng cuéc ®æi míi c¬<br /> cÊu kinh tÕ vµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, §¶ng ta chñ tr−¬ng c¶i c¸ch tæ chøc vµ ho¹t<br /> ®éng cña Nhµ n−íc, ph¸t huy d©n chñ, t¨ng c−êng ph¸p chÕ. B¸o c¸o cña Ban ChÊp<br /> hµnh Trung −¬ng §¶ng kho¸ VIII t¹i §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cña<br /> §¶ng vÒ ChiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 2001 - 2010 ®· ®Æt môc tiªu “§Èy<br /> m¹nh c¶i c¸ch hµnh chÝnh, x©y dùng bé m¸y nhµ n−íc trong s¹ch, v÷ng m¹nh”1.<br /> C¶i c¸ch hµnh chÝnh, x©y dùng bé m¸y nhµ n−íc trong s¹ch, v÷ng m¹nh,<br /> suy cho cïng lµ nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ n−íc. Bé m¸y<br /> nhµ n−íc ta, còng nh− bé m¸y nhµ n−íc cña c¸c quèc gia trªn thÕ giíi, ®−îc thiÕt<br /> lËp trªn c¬ së hÖ thèng c¸c c«ng së cña c¸c ngµnh, c¸c cÊp tõ Trung −¬ng ®Õn c¬<br /> së. N©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ n−íc lµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t<br /> ®éng cña hÖ thèng c«ng së. N©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý mçi c«ng së lµ gãp phÇn<br /> vµo viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ n−íc. Muèn n©ng cao hiÖu<br /> qu¶ qu¶n lý c«ng së, kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn nguån lùc v¨n hãa cña c«ng së.<br /> 1. Víi t− c¸ch lµ mét lo¹i h×nh tæ chøc, mçi c«ng së tån t¹i nh− mét thùc thÓ<br /> cïng thêi gian vµ trong kh«ng gian. Nh÷ng ng−êi lµm viÖc trong c«ng së hîp thµnh mét<br /> tËp thÓ gåm: c¸c nhµ qu¶n lý vµ ®éi ngò nh©n viªn thõa hµnh. Hä lµ chñ thÓ cña mét<br /> kiÓu v¨n hãa (nÕu kh«ng muèn gäi lµ nÒn v¨n hãa) thuéc vÒ c«ng së - v¨n hãa c«ng së.<br /> Cã thÓ hiÓu: V¨n hãa c«ng së lµ kiÓu v¨n hãa ®−îc h×nh thµnh, tån t¹i vµ ph¸t triÓn<br /> trong lßng c«ng së, t¹o nªn nÐt ®Æc thï cña c«ng së, t¸c ®éng ®Õn sù vËn hµnh cña c«ng<br /> së, cã thÓ nhËn biÕt th«ng qua nh÷ng hµnh vi cña nh÷ng ng−êi lµm viÖc trong c«ng së.<br /> V¨n hãa c«ng së lµ kÕt qu¶ hîp nhÊt trong mét khu«n mÉu chung nh÷ng nguyªn t¾c<br /> ®Þnh h−íng hµnh ®éng ®−îc nh÷ng ng−êi lµm viÖc trong c«ng së tu©n thñ, nh÷ng<br /> chuÈn mùc thuéc vÒ c«ng së ®−îc hä coi träng, nh÷ng gi¸ trÞ ®−îc hä chÊp nhËn, nh÷ng<br /> quy t¾c ®Ó tån t¹i hoµ hîp trong c«ng së ®−îc hä ¸p dông mét c¸ch tù gi¸c.<br /> 2. V¨n hãa cña mét c«ng së cô thÓ ®em l¹i cho c«ng së ®ã b¶n s¾c riªng, ph©n<br /> biÖt víi c¸c c«ng së kh¸c. §ång thêi, v¨n hãa c«ng së víi kh¶ n¨ng t¸c ®éng cña<br /> m×nh lu«n ¶nh h−ëng ®Õn ho¹t ®éng cña c«ng së. V¨n hãa c«ng së nãi chung - th«ng<br /> qua yÕu tè con ng−êi - lu«n cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng ®Õn c¸c mÆt ho¹t ®éng cña c«ng së.<br /> Nh÷ng kh¶ n¨ng t¸c ®éng râ rÖt nhÊt cña v¨n hãa c«ng së lµ: kh¶ n¨ng tæ chøc, kh¶<br /> <br /> <br /> 1<br /> §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX. Nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia.<br /> Hµ Néi-2001. Tr. 215.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Hoµng Xu©n TuyÒn 77<br /> <br /> n¨ng qu¶n lý, kh¶ n¨ng gi¸o dôc nh÷ng ng−êi lµm viÖc trong c«ng së. Víi sù tån t¹i<br /> cña v¨n hãa c«ng së, ho¹t ®éng qu¶n lý c«ng së diÔn ra trong mét hoµn c¶nh ®Æc<br /> biÖt. YÕu tè v¨n hãa lµ ®iÒu cÇn ph¶i c©n nh¾c nÕu ng−êi ta thùc sù quan t©m ®Õn<br /> viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng qu¶n lý c«ng së.<br /> - Kh¶ n¨ng tæ chøc cña v¨n hãa mét c«ng së ®−îc thÓ hiÖn ë chç kiÓu v¨n hãa<br /> ®ã l«i cuèn, tËp hîp c¸c thµnh viªn cña c«ng së, ®em ®Õn cho c«ng së mét nguån lùc<br /> v¨n hãa, t¹o nªn søc m¹nh cho sù ph¸t triÓn. Së dÜ v¨n hãa c«ng së cã thÓ l«i cuèn,<br /> tËp hîp ®−îc c¸c thµnh viªn lµ nhê “søc hót” cña hÖ thèng gi¸ trÞ v¨n hãa mµ nh÷ng<br /> thµnh viªn trong c«ng së cïng t«n träng, ®Ò cao vµ chÊp nhËn, tu©n thñ. Kh¶ n¨ng<br /> tæ chøc cña v¨n hãa c«ng së cßn cã thÓ lµm xuÊt hiÖn c¸c nhãm v¨n hãa trong lßng<br /> c«ng së. C¸c nhãm v¨n hãa nµy cã thÓ t¹o ®iÒu kiÖn cho ho¹t ®éng qu¶n lý c«ng së<br /> nh−ng còng cã thÓ c¶n trë ho¹t ®éng nµy.<br /> - HÖ thèng gi¸ trÞ v¨n hãa cña v¨n hãa c«ng së t¹o thµnh c¸c quy ph¹m v¨n<br /> hãa cã t¸c dông ®iÒu chØnh hµnh vi cña c¸c c¸ nh©n thµnh viªn. §iÒu nµy còng<br /> t−¬ng tù nh− viÖc c¸c quy ph¹m ®¹o ®øc chi phèi, ®iÒu chØnh hµnh vi con ng−êi<br /> trong ®êi sèng x· héi nãi chung. Mét kiÓu v¨n hãa c«ng së ®ñ m¹nh, ngoµi kh¶ n¨ng<br /> liªn kÕt c¸c thµnh viªn cña c«ng së, cßn cã thÓ x¸c ®Þnh mét trËt tù thø bËc “kh«ng<br /> chÝnh thøc” gi÷a c¸c thµnh viªn trong c«ng së. ViÖc chÊp nhËn mét trËt tù thø bËc<br /> “kh«ng chÝnh thøc” ®ång nghÜa víi viÖc chÊp nhËn mét sù ®iÒu hµnh “kh«ng chÝnh<br /> thøc”, bëi lÏ c¸i gäi lµ “trËt tù thø bËc” vèn chØ ra ®êi trong m«i tr−êng cã sù qu¶n<br /> lý, lµ tiÒn ®Ò cho sù qu¶n lý. Nh÷ng ®iÒu nµy ®em l¹i kh¶ n¨ng qu¶n lý cho v¨n hãa<br /> c«ng së. Nãi c¸ch kh¸c: khi v¨n hãa c«ng së cã kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh hµnh vi cña c¸c<br /> thµnh viªn, khi v¨n hãa c«ng së cã thÓ x¸c lËp mèi quan hÖ thø bËc dï “kh«ng chÝnh<br /> thøc” gi÷a c¸c thµnh viªn, nã ch¼ng nh÷ng cã kh¶ n¨ng mµ thùc tÕ ®· thÓ hiÖn ®−îc<br /> kh¶ n¨ng qu¶n lý cña m×nh.<br /> - Còng nh− kh¶ n¨ng gi¸o dôc cña v¨n hãa nãi chung, kh¶ n¨ng gi¸o dôc cña<br /> v¨n hãa c«ng së cho phÐp nã trao truyÒn c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa cho nh÷ng thµnh viªn<br /> míi, nh÷ng thÕ hÖ thµnh viªn míi cña c«ng së. V¨n hãa c«ng së mét mÆt mang tÝnh<br /> lÞch sö, hun ®óc thµnh truyÒn thèng; mÆt kh¸c nã mang tÝnh thÝch øng, lu«n ®−îc ®æi<br /> míi. C¸c gi¸ trÞ v¨n hãa cña v¨n hãa c«ng së lu«n ®−îc bæ sung, bëi vËy ¶nh h−ëng<br /> cña v¨n hãa c«ng së ®èi víi c¸c thµnh viªn cña nã lµ kh¶ biÕn. Trong thùc tÕ, kh¶<br /> n¨ng gi¸o dôc cña v¨n hãa còng cã thÓ ®−îc khai th¸c víi t− c¸ch mét “biÖn ph¸p”<br /> qu¶n lý cña c¸c nhµ qu¶n lý. Ngoµi c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý nh−: biÖn ph¸p hµnh chÝnh,<br /> biÖn ph¸p kinh tÕ cßn cã biÖn ph¸p gi¸o dôc. Gi¸o dôc - d−íi gãc ®é v¨n hãa - chØ cã thÓ<br /> thùc sù lµ mét biÖn ph¸p qu¶n lý nÕu nã nh»m tíi môc ®Ých v¨n hãa, ®−îc tiÕn hµnh<br /> th«ng qua con ®−êng v¨n hãa víi mét c¸ch thøc v¨n hãa. ChÝnh nhê cã kh¶ n¨ng gi¸o<br /> dôc, c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa c«ng së ®−îc trao truyÒn qua c¸c thÕ hÖ thµnh viªn, hun ®óc<br /> nªn truyÒn thèng v¨n hãa c«ng së. TruyÒn thèng v¨n hãa c«ng së, ®Õn l−ît m×nh, l¹i<br /> ph¸t huy nh÷ng kh¶ n¨ng tæ chøc vµ qu¶n lý, t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng qu¶n lý c«ng së.<br /> Nh÷ng kh¶ n¨ng t¸c ®éng nªu trªn cña v¨n hãa c«ng së cã thÓ dïng ®Ó tr¶ lêi<br /> c©u hái: v¨n hãa c«ng së t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng qu¶n lý c«ng së b»ng c¸i g×?<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 78 VÒ nguån lùc v¨n hãa trong ho¹t ®éng qu¶n lý c«ng së<br /> <br /> 3. §èi t−îng t¸c ®éng cña v¨n hãa c«ng së ®èi víi ho¹t ®éng qu¶n lý c«ng së<br /> cã thÓ dïng ®Ó tr¶ lêi c©u hái: v¨n hãa c«ng së “t¸c ®éng ®Õn c¸i g×” trong ho¹t ®éng<br /> qu¶n lý c«ng së?<br /> Thõa nhËn ho¹t ®éng qu¶n lý ®−îc tiÕn hµnh th«ng qua c¸c quyÕt ®Þnh<br /> qu¶n lý, xoay quanh trôc “quyÕt ®Þnh qu¶n lý” víi mét “quy tr×nh qu¶n lý” gåm c¸c<br /> b−íc c¬ b¶n nh−: ra quyÕt ®Þnh, tæ chøc thùc hiÖn quyÕt ®Þnh, kiÓm tra viÖc thùc<br /> hiÖn quyÕt ®Þnh, ®iÒu chØnh quyÕt ®Þnh ®ang ®−îc thùc hiÖn b»ng mét quyÕt ®Þnh<br /> míi; cã thÓ thÊy ®−îc kh¶ n¨ng t¸c ®éng cña v¨n hãa nãi chung vµ v¨n hãa c«ng së<br /> nãi riªng lªn tÊt c¶ c¸c b−íc cña quy tr×nh ®ã.<br /> - Kh¶ n¨ng t¸c ®éng cña v¨n hãa c«ng së ®èi víi qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh<br /> qu¶n lý (®Æc biÖt trong tr−êng hîp quyÕt ®Þnh nµy lµ quyÕt ®Þnh tËp thÓ): ®iÒu nµy<br /> x¶y ra trong tr−êng hîp v¨n hãa c«ng së bao chøa trong nã c¸c nhãm v¨n hãa víi<br /> nh÷ng hÖ thèng gi¸ trÞ v¨n hãa kh¸c nhau. Sù kh¸c biÖt cña c¸c hÖ thèng gi¸ trÞ v¨n<br /> hãa dÉn ®Õn sù kh«ng thèng nhÊt trong nh×n nhËn vµ ®¸nh gi¸ vÊn ®Ò. T×nh tr¹ng<br /> ®ã tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn viÖc c¸c nhãm v¨n hãa lùa chän c¸c gi¶i ph¸p kh«ng gièng<br /> nhau ®Ó gi¶i quyÕt cïng mét vÊn ®Ò.<br /> - Kh¶ n¨ng t¸c ®éng cña v¨n hãa c«ng së ®èi víi qu¸ tr×nh thùc hiÖn quyÕt<br /> ®Þnh qu¶n lý: mét quyÕt ®Þnh qu¶n lý ®−îc ban hµnh cã thÓ Èn chøa nh÷ng yÕu tè<br /> v¨n hãa phï hîp hoÆc kh«ng phï hîp víi mét hoÆc nhiÒu hÖ thèng gi¸ trÞ v¨n hãa<br /> cña c¸ nh©n (hoÆc nhãm v¨n hãa) nh÷ng ng−êi ph¶i thùc hiÖn nã. Sù phï hîp hay<br /> kh«ng phï hîp lµ lý do khiÕn ng−êi ta tiÕp nhËn vµ thùc hiÖn quyÕt ®Þnh mét c¸ch<br /> tù nguyÖn, tù gi¸c hay lµ miÔn c−ìng. TÊt nhiªn th¸i ®é tiÕp nhËn vµ thùc hiÖn mét<br /> quyÕt ®Þnh qu¶n lý ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn kÕt qu¶ thùc hiÖn quyÕt ®Þnh qu¶n lý<br /> ®ã. Phï hîp - tù gi¸c, kh«ng phï hîp - miÔn c−ìng: ®ã lµ “c¬ chÕ qu¶n lý” cña v¨n<br /> hãa, lµ quy luËt t¸c ®éng cña v¨n hãa.<br /> - Kh¶ n¨ng t¸c ®éng cña v¨n hãa c«ng së ®èi víi qu¸ tr×nh kiÓm tra viÖc thùc<br /> hiÖn quyÕt ®Þnh qu¶n lý: kiÓm tra viÖc thùc hiÖn c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý lµ mét b−íc<br /> trong quy tr×nh qu¶n lý nãi chung vµ qu¶n lý c«ng së nãi riªng. KÕt qu¶ kiÓm tra viÖc<br /> thùc hiÖn mét quyÕt ®Þnh qu¶n lý lµ c¬ së thùc tiÔn ®Ó ®iÒu chØnh viÖc thùc hiÖn quyÕt<br /> ®Þnh ®ã vµ ra c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý tiÕp theo. §é chÝnh x¸c cña nh÷ng th«ng tin thu<br /> ®−îc trong qu¸ tr×nh kiÓm tra phô thuéc tr−íc hÕt vµo c¸ch thøc tiÕn hµnh kiÓm tra<br /> vµ møc ®é trung thùc cña c¸c ®èi t−îng cung cÊp th«ng tin. Trong mét c«ng së, ®èi<br /> t−îng cung cÊp th«ng tin cho ho¹t ®éng kiÓm tra lµ nh÷ng con ng−êi thuéc nÒn v¨n<br /> hãa c«ng së ®ã. Trong mét m«i tr−êng v¨n hãa c«ng së, n¬i mµ c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa ®−îc<br /> ®Ò cao, cô thÓ lµ “c¸i kh¸ch quan, ®óng ®¾n, trung thùc...” ®−îc ®Ò cao th× ®é tin cËy<br /> cña nh÷ng th«ng tin cung cÊp bëi nh÷ng ng−êi lµm viÖc trong ®ã ®−îc ®¶m b¶o. C¸ch<br /> thøc tiÕn hµnh kiÓm tra - mét ®iÒu kiÖn cña hiÖu qu¶ kiÓm tra - cÇn ®−îc lùa chän ®Ó<br /> phï hîp víi nh÷ng ®èi t−îng cung cÊp th«ng tin vèn thuéc nh÷ng kiÓu v¨n hãa cã<br /> nh÷ng nÐt ®Æc thï. VÝ dô: nghe, ®äc b¸o c¸o lµ mét c¸ch thøc thu thËp th«ng tin, kiÓm<br /> tra viÖc thùc hiÖn quyÕt ®Þnh qu¶n lý. NÕu sö dông c¸ch thøc nµy ®Ó thu thËp th«ng<br /> tin, tiÕn hµnh kiÓm tra trong mét m«i tr−êng v¨n hãa c«ng së n¬i mµ “c¸i kh¸ch quan,<br /> ®óng ®¾n, trung thùc...” kh«ng ®−îc ®Ò cao th× ®−¬ng nhiªn nh÷ng th«ng tin ®−îc<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Hoµng Xu©n TuyÒn 79<br /> <br /> cung cÊp qua con ®−êng b¸o c¸o lµ kh«ng ®ñ ®é chÝnh x¸c.<br /> - Kh¶ n¨ng t¸c ®éng cña v¨n hãa c«ng së ®èi víi qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh quyÕt<br /> ®Þnh qu¶n lý: ®iÒu chØnh quyÕt ®Þnh qu¶n lý hay ®iÒu chØnh viÖc thùc hiÖn quyÕt<br /> ®Þnh qu¶n lý thùc chÊt lµ viÖc ra mét quyÕt ®Þnh qu¶n lý míi hoÆc mét quyÕt ®Þnh<br /> qu¶n lý “kÐp” phôc vô cho quyÕt ®Þnh qu¶n lý ®· ®−îc ban hµnh. V¨n hãa c«ng së<br /> t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh nµy theo c¸ch thøc mµ nã cã thÓ t¸c ®éng ®èi víi<br /> qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh ®· ®−îc tr×nh bµy ë phÇn trªn.<br /> Nh− vËy, ¶nh h−ëng cña v¨n hãa c«ng së ®èi víi ho¹t ®éng qu¶n lý c«ng së<br /> ®−îc thÓ hiÖn c¬ b¶n ë nh÷ng t¸c ®éng trùc tiÕp cña nã ®Õn “quy tr×nh qu¶n lý” ®−îc<br /> tiÕn hµnh trong qu¸ tr×nh tæ chøc vµ ®iÒu hµnh c«ng viÖc trong c«ng së.<br /> T¸c ®éng cña v¨n hãa c«ng së ®èi víi ho¹t ®éng qu¶n lý c«ng së lµ trùc tiÕp,<br /> th−êng xuyªn. YÕu tè v¨n hãa, gi÷ vai trß lµ mét nguån lùc ®èi víi ho¹t ®éng cña<br /> c«ng së. Cã thÓ nãi: con ®−êng v¨n hãa lµ mét trong nh÷ng con ®−êng dÉn ho¹t ®éng<br /> qu¶n lý nãi chung vµ ho¹t ®éng qu¶n lý c«ng së nãi riªng ®Õn ®Ých hiÖu qu¶.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trªn gi¸ s¸ch cña nhµ X· héi häc<br /> <br /> T¹p chÝ X· héi häc ®· nhËn ®−îc s¸ch cña c¸c nhµ xuÊt b¶n, c¸c t¸c gi¶ sau ®©y göi tÆng.<br /> C¸m ¬n c¸c nhµ xuÊt b¶n, c¸c t¸c gi¶ vµ tr©n träng giíi thiÖu cïng b¹n ®äc.<br /> T¹p chÝ x· héi häc<br /> <br /> <br /> • §æi míi ®Ó ph¸t triÓn. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia. 2002, 239 tr.<br /> • H−íng dÉn triÓn khai quy chÕ d©n chñ ë c¬ së. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia.<br /> 2001, 174 tr.<br /> • NguyÔn ®øc b×nh: Mét sè vÊn ®Ò vÒ c«ng t¸c lý luËn t− t−ëng vµ v¨n<br /> hãa. Nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia. 2001, 691 tr.<br /> • TrÇn ngäc thªm: T×m vÒ b¶n s¾c v¨n ho¸ ViÖt Nam. Nxb Thµnh phè Hå<br /> ChÝ Minh. 2001, 690 tr.<br /> • Hµ QuÕ L©m: Xãa ®ãi gi¶m nghÌo ë vïng d©n téc thiÓu sè n−íc ta hiÖn<br /> nay: Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia 2002, 215 tr<br /> • Mét sè chÝnh s¸ch quèc gia vÒ viÖc lµm vµ xãa ®ãi gi¶m nghÌo. Nxb Lao<br /> ®éng. 2002, 301 tr.<br /> • ®Æng h÷u (chñ biªn): Ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc: Rót ng¾n qu¸ tr×nh<br /> c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. Nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia. 2001, 387 tr.<br /> <br /> • Bïi thÕ c−êng (chñ biªn): Phóc lîi x· héi ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng<br /> Nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia. 2001, 387 tr.<br /> (Xem tiÕp trang 87)<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />