Việc làm và đời sống của người lao động theo thời vụ từ nông thôn ra Hà Nội: Nghiên cứu trường hợp tại Hà Nội, xã Xuân Thượng, huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định - Nguyễn Thị Bích Nga

42 X· héi häc sè 2 (82), 2003<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ViÖc lµm vµ ®êi sèng cña ng−êi lao ®éng<br /> theo thêi vô tõ n«ng th«n ra Hµ Néi<br /> (Nghiªn cøu tr−êng hîp t¹i Hµ Néi<br /> vµ x· Xu©n Th−îng, huyÖn Xu©n Tr−êng, tØnh Nam §Þnh)<br /> <br /> NguyÔn ThÞ BÝch Nga<br /> <br /> <br /> Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y qóa tr×nh ®« thÞ hãa diÔn ra víi tèc ®é nhanh<br /> chãng, vÊn ®Ò ng−êi lao ®éng tõ khu vùc n«ng th«n ra c¸c ®« thÞ vµ c¸c trung t©m<br /> c«ng nghiÖp, c¸c thµnh phè lín t×m viÖc lµm ngµy cµng t¨ng. Trong ph¹m vi c¶<br /> n−íc tÝnh tõ 1990 - 1997 con sè nµy lªn tíi 1,2 triÖu ®Õn 1,5 triÖu ng−êi. Riªng ®èi<br /> víi thñ ®« Hµ Néi - trung t©m kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n hãa cña c¶ n−íc, th× hµng<br /> n¨m ph¶i tiÕp nhËn hµng ngµn l−ît lao ®éng tõ khu vùc n«ng th«n ®Õn ®Ó t×m<br /> c«ng ¨n viÖc lµm. Cã nhiÒu nguyªn nh©n thóc ®Èy nhiÒu nam, n÷ n«ng th«n rêi<br /> quª lªn Hµ Néi lao ®éng theo h×nh thøc kh«ng tho¸t ly hoµn toµn c«ng viÖc ë n«ng<br /> th«n. Bµi viÕt nµy xin ®Ò cËp ®Õn mét sè néi dung liªn quan ®Õn vÊn ®Ò viÖc lµm<br /> vµ ®êi sèng cña nam, n÷ n«ng th«n lao ®éng theo thêi vô t¹i Hµ Néi, ®−îc rót ra<br /> tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Þnh tÝnh víi quy m« nhá t¹i Hµ Néi vµ x· Xu©n Th−îng,<br /> huyÖn Xu©n Tr−êng, tØnh Nam §Þnh, ®−îc tiÕn hµnh n¨m 2000 - 2001. Nghiªn<br /> cøu ®−îc tiÕp cËn theo ph−¬ng ph¸p m« t¶ thùc tr¹ng, vËn dông quan ®iÓm giíi<br /> vµ ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, xem xÐt mèi t−¬ng quan gi÷a nam vµ n÷<br /> trong mèi quan t©m vµ bèi c¶nh chung cña vÊn ®Ò di chuyÓn lao ®éng n«ng th«n -<br /> thµnh thÞ nh»m t×m hiÓu s©u c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Ó cã nh÷ng can thiÖp phï hîp<br /> cho tõng giíi.<br /> 1. NghÒ cña lao ®éng nam, n÷ t¹i Hµ Néi t−¬ng tù nhau, ®¬n gi¶n, phæ<br /> th«ng vµ sö dông lao ®éng c¬ b¾p lµ chÝnh.<br /> Lao ®éng nam vµ n÷ lµm viÖc t¹i 3 nhãm nghÒ chÝnh lµ: b¸n hµng rong, thu<br /> gom phÕ liÖu vµ lao ®éng tù do. Trong ®ã nhãm lao ®éng tù do cã nhiÒu lo¹i c«ng viÖc<br /> kh¸c nhau víi tÝnh chÊt, møc ®é kh¸c nhau vµ Ýt nhiÒu cã quan hÖ chñ thî. XuÊt<br /> ph¸t tõ thùc tÕ tr×nh ®é häc vÊn cña nh÷ng lao ®éng nµy chñ yÕu lµ cÊp 2 vµ tÝnh<br /> chÊt di chuyÓn theo phong trµo c¶ lµng, x· cïng ®i nªn c¶ 3 nhãm nghÒ mµ ng−êi lao<br /> ®éng lùa chän ®Òu kh«ng ®ßi hái chuyªn m«n kü thuËt, kh«ng cÇn nhiÒu vèn vµ c¸c<br /> trang thiÕt bÞ phôc vô lao ®éng phøc t¹p, chØ cÇn cã søc kháe, chÞu khã tÝch lòy kinh<br /> nghiÖm lµ cã thÓ lµm tèt vµ cã thu nhËp. C¶ 3 nhãm nghÒ trªn ®Òu gióp ng−êi lao<br /> ®éng tù ®Þnh ®o¹t viÖc sö dông thêi gian trong ngµy, trong tuÇn vµ trong th¸ng ®Ó cã<br /> thÓ ®i vÒ quª bÊt cø lóc nµo.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn ThÞ BÝch Nga 43<br /> <br /> Cïng mét nhãm nghÒ nh−ng gi÷a nam vµ n÷ kh«ng hoµn toµn gièng nhau vÒ<br /> c¸ch thøc thùc hiÖn. Nam giíi do søc kháe tèt h¬n th−êng chän nh÷ng c«ng viÖc nÆng<br /> nhäc, ph¶i ®i xa, cßn phô n÷ th× chän viÖc nhÑ nhµng h¬n: nh− trong nhãm b¸n hµng<br /> rong, phô n÷ chØ b¸n nh÷ng mÆt hµng nhùa, quÇn ¸o, ®å dïng gia ®×nh hoÆc hoa qu¶<br /> cßn nam giíi b¸n nh÷ng mÆt hµng ph¶i mang v¸c nÆng h¬n vµ ph¶i sö dông ®Õn c¸c<br /> ph−¬ng tiÖn trî gióp nh− xe ®¹p, loa ®µi ®Ó b¸n b¸o, b¸n d−a, b¸n ®å sø, v.v…; trong<br /> nhãm thu gom phÕ liÖu nÕu nam giíi th−êng chän Ýt mÆt hµng phÕ liÖu cã gi¸ trÞ ®Ó<br /> mua vµ hä sö dông b»ng xe ®¹p ®Õn c¸c ngâ phè th× phô n÷ l¹i chän ®«i quang g¸nh<br /> mua tÊt c¶ c¸c mÆt hµng cã thÓ vµ hä cã thÓ ®i bé tõ ngµy nµy sang ngµy kh¸c; trong<br /> nhãm lao ®éng tù do, phô n÷ chØ lµm duy nhÊt lo¹i c«ng viÖc g¸nh hµng thuª víi thu<br /> nhËp trung b×nh 20.000 ®ång/ngµy trong khi nam giíi l¹i lµm nh÷ng c«ng viÖc kh¸c<br /> nÆng h¬n víi thu nhËp trung b×nh 30.000 ®ång - 40.000 ®ång/ngµy. Trong nhãm lao<br /> ®éng nµy tuy cã Ýt nhiÒu mèi quan hÖ chñ thî nh−ng kh«ng ai cã hîp ®ång lao ®éng,<br /> hä ®Òu chÊp nhËn møc ®é rñi ro rÊt cao khi thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc, nghÜa lµ ng−êi<br /> lao ®éng chØ nh×n ®−îc c¸i lîi tr−íc m¾t mµ kh«ng thÊy ®−îc c¸i lîi l©u dµi liªn quan<br /> ®Õn c¶ tÝnh m¹ng b¶n th©n vµ gia ®×nh.<br /> Nãi chung, mçi ng−êi tù quyÕt ®Þnh ph−¬ng thøc vµ c¸c trang thiÕt bÞ phô<br /> gióp ®Ó hoµn thµnh c«ng viÖc cã thu nhËp trong ngµy, nh−ng cã mét ®iÓm chung cho<br /> c¶ hai giíi lµ hä ®Òu lµm nh÷ng c«ng viÖc theo nh÷ng ng−êi ®i tr−íc ®· lµm, nghÜa lµ<br /> nghÒ nghiÖp mµ hä lùa chän phï hîp víi ph−¬ng thøc di chuyÓn theo phong trµo tõ<br /> quª h−¬ng. HÇu hÕt trong sè hä ®· x¸c ®Þnh c«ng viÖc sÏ lµm tr−íc khi lªn Hµ Néi,<br /> chØ cã mét sè Ýt ng−êi sau khi lªn Hµ Néi míi t×m viÖc do ®−îc ng−êi kh¸c chØ dÉn<br /> hoÆc chuyÓn l¹i khi hä kh«ng tiÕp tôc lµm n÷a. §iÒu nµy chøng tá ng−êi lao ®éng<br /> kh«ng mÊy khã kh¨n khi héi nhËp vµo thÞ tr−êng lao ®éng cña Hµ Néi. Lao ®éng n÷ Ýt<br /> ph¶i chê viÖc h¬n lao ®éng nam do hä ®· ch¾c ch¾n c«ng viÖc tr−íc khi quyÕt ®Þnh ®i.<br /> Xu h−íng chuyÓn ®æi nghÒ Ýt x¶y ra trong c¸c nhãm b¸n hang rong vµ thu<br /> gom phÕ liÖu. Nam giíi nhãm lao ®éng tù do cã mong muèn thay ®æi nghÒ nhiÒu h¬n<br /> phô n÷ cïng nhãm nghÒ v× søc kháe cña hä tèt h¬n n÷ vµ mong muèn béc lé tÝnh<br /> n¨ng ®éng, x«ng x¸o, muèn thö nghiÖm nh÷ng c«ng viÖc míi còng cao h¬n n÷, nh−ng<br /> nh÷ng nghÒ mµ hä mong muèn thay ®æi còng th−êng lµ nh÷ng nghÒ cã tÝnh chÊt ®¬n<br /> gi¶n. Phô n÷ trong nhãm nµy kh«ng muèn thay ®æi nghÒ, hä b»ng lßng víi c«ng viÖc<br /> hiÖn t¹i cho dï cã vÊt v¶ nh−ng phï hîp víi tr×nh ®é, n¨ng lùc cña hä. Nh−ng thùc<br /> chÊt trong t©m t− cña mét sè phô n÷ còng cã mong muèn ®æi nghÒ nh−ng hä kh«ng<br /> d¸m quyÕt ®Þnh v× kh«ng tù tin khi lµm nghÒ kh¸c vµ ®iÒu quan träng lµ sî thu nhËp<br /> bÞ gi¶m ®i “muèn thay ®æi nghÒ kh¸c nh−ng sî ®−îc Ýt tiÒn h¬n nªn kh«ng d¸m lµm”<br /> (N÷ lao ®éng tù do, 46 tuæi, quª ë Song Mai, Kim §éng, H−ng Yªn).<br /> Ng−êi lao ®éng lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn c−êng ®é cao, thêi gian lao ®éng<br /> trong ngµy trung b×nh 9 - 10 giê, c¸ biÖt cã ng−êi kh«ng tÝnh ®−îc thêi gian, hä lµm<br /> c¶ ngµy lÉn ®ªm nÕu cã c«ng viÖc. Ng−êi b¾t ®Çu c«ng viÖc sím nhÊt lµ 3 - 4 giê s¸ng,<br /> ng−êi muén nhÊt lµ 7 - 8 giê tïy thuéc vµo tõng nhãm nghÒ vµ c«ng viÖc mµ hä lµm.<br /> Dï lµm nghÒ nµo th× tÝnh chÊt “®i rong” còng thÓ hiÖn rÊt râ vµ lµ chñ yÕu. Nam giíi<br /> th−êng ®i b»ng xe ®¹p, ng−êi nhiÒu nhÊt lµ 15 km/ngµy, thÊp nhÊt lµ 6 km/ngµy.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 44 ViÖc lµm vµ ®êi sèng cña ng−êi lao ®éng theo thêi vô tõ n«ng th«n ra Hµ Néi<br /> <br /> NÕu chØ nh×n vµo nh÷ng con sè nµy th× râ rµng c−êng ®é lao ®éng cña nam cao h¬n<br /> n÷ nh−ng thùc chÊt n÷ vÊt v¶ h¬n nam rÊt nhiÒu v× hä ph¶i tiªu tèn nhiÒu n¨ng<br /> l−îng h¬n cho c«ng viÖc ®i bé cña m×nh.<br /> Cã rÊt nhiÒu lý do ®Ó ng−êi lao ®éng chän nghÒ hiÖn t¹i nh−ng lý do c¬ b¶n<br /> mµ c¶ nam, n÷ ®Òu lùa chän lµ “lµm theo c«ng viÖc mµ ng−êi ®i tr−íc ®· lµm” (ý kiÕn<br /> nam cao h¬n ý kiÕn n÷). §èi víi mçi giíi cßn cã c¸c lý do kh¸c nh− lao ®éng nam “®·<br /> lµm c«ng viÖc kh¸c nh−ng kh«ng thµnh c«ng do vÊt v¶, thu nhËp thÊp, bÊp bªnh” cßn<br /> phô n÷ th× “kh«ng d¸m lµm nghÒ kh¸c v× sî thu nhËp thÊp, mÊt nhiÒu thêi gian vµ<br /> kh«ng cã ng−êi h−íng dÉn”. Nh÷ng lý do thuéc vÒ b¶n th©n ng−êi lao ®éng nh−<br /> kh«ng cã tr×nh ®é hoÆc cã nh−ng tr×nh ®é thÊp chiÕm tØ lÖ kh«ng ®¸ng kÓ ë c¶ nam vµ<br /> n÷. Lý do kh«ng cã søc kháe ®Ó phï hîp víi nghÒ kh¸c chØ cã ë lao ®éng n÷ vµ kh«ng<br /> cã n¨ng khiÕu ®Ó lµm nghÒ kh¸c chØ cã ë lao ®éng nam. Ngoµi ra, nam giíi trong<br /> nhãm lao ®éng tù do cßn “chän nghÒ nµy v× lµ nghÒ lµm ®Õn ®©u cã tiÒn ®Õn ®Êy, lµ<br /> nghÒ ®¬n gi¶n nhÊt, kh«ng cÇu kú, kh«ng ph¶i bá nhiÒu vèn, kh«ng muèn phô thuéc<br /> nhiÒu vµo ng−êi kh¸c - cã quan hÖ chñ thî nh−ng phô thuéc ng¾n chø kh«ng dµi h¹n,<br /> lµ nghÒ nÆng nhäc nªn phô n÷ Ýt lµm vµ cÇn cã søc kháe” (Nam lao ®éng tù do, 32<br /> tuæi, quª ë Xu©n Th−îng, Xu©n Tr−êng, Nam §Þnh).<br /> §iÒu ®¸ng chó ý lµ hÇu hÕt nam, n÷ lao ®éng tr−íc khi quyÕt ®Þnh lµm lo¹i<br /> c«ng viÖc chÝnh ®ang lµm, hä ®· tõng lµm nh÷ng c«ng viÖc cña nhãm kh¸c nh− ®¹p<br /> xÝch l«, trång cÊy thuª ë ngo¹i thµnh, b¸n b¸nh mú, v.v… nh−ng kh«ng cã hiÖu qu¶.<br /> Còng cã mét sè ng−êi ®i lµm nh÷ng c«ng viÖc tr−íc ®ã cã thu nhËp kh¸ nh−ng l¹i<br /> thÊy c«ng viÖc ®ã qu¸ vÊt v¶ hoÆc bÞ rµng buéc bëi nhiÒu quy ®Þnh, bÞ cÊm, bÞ ph¹t<br /> mét vµi lÇn nªn ch¸n n¶n dÉn ®Õn xu h−íng chän lo¹i nghÒ nµo thËt ®¬n gi¶n, æn<br /> ®Þnh vµ kh«ng gß bã vÒ thêi gian miÔn lµ cã thu nhËp ®ñ chi tiªu c¸ nh©n vµ göi vÒ<br /> cho gia ®×nh lµ ®−îc: “Tr−íc khi lµm c«ng viÖc nµy, t«i ®· ®¹p xÝch l« kho¶ng 5 th¸ng<br /> nh−ng sau ®ã ph¶i bá nghÒ v× phøc t¹p, th−êng bÞ kh¸ch kh«ng tr¶ tiÒn, c«ng an cÊm<br /> vµ nÕu bÞ b¾t th× ph¹t tiÒn, mïa hÌ ph¶i ®i suèt ngµy trªn ®−êng n¾ng vµ mÖt” (Nam<br /> lao ®éng tù do, 32 tuæi, quª ë Xu©n Th−îng, Xu©n Tr−êng, Nam §Þnh); hoÆc “N¨m<br /> 1999 khi Nhµ n−íc trång c©y trªn ®ª, cã chÞ cïng nhµ trä cã ng−êi quen rñ th× c¶ nhµ<br /> trä bän em ra ®Êy lµm, mçi ngµy ng−êi ta tr¶ 14.000 ®ång. Lµm nh− vËy æn ®Þnh h¬n<br /> so víi ®i chî nh−ng c«ng viÖc chØ cã mét thêi gian lµ hÕt. Kh«ng d¸m ®i bu«n v× m×nh<br /> vông, kh«ng kh«n ngoan s¾c s¶o, cßn g¸nh thÕ nµy th× ch¶ cÇn ai chØ b¶o, nh×n mét<br /> lÇn lµ biÕt lµm, víi l¹i m×nh còng kh«ng lµm th−êng xuyªn ®−îc” (N÷ lao ®éng tù do,<br /> 45 tuæi, quª ë B·i SËy, ¢n Thi, H−ng Yªn).<br /> V× c«ng viÖc ®¬n gi¶n, phæ th«ng vµ sö dông b»ng søc lùc lµ chÝnh nªn viÖc<br /> ®µo t¹o nghÒ ®−îc thùc hiÖn theo h×nh thøc võa häc võa lµm. Tuy kh«ng bµi b¶n<br /> nh−ng hÇu hÕt lao ®éng nam, n÷ ®Òu cã thêi gian häc viÖc tõ ng−êi ®i tr−íc Ýt nhÊt lµ<br /> 2 ngµy, nhiÒu nhÊt lµ 2 th¸ng tïy thuéc vµo tõng nghÒ. Gi÷a nam vµ n÷ kh«ng kh¸c<br /> nhau nhiÒu vÒ thêi gian häc viÖc nh−ng gi÷a c¸c nghÒ th× cã kh¸c: nghÒ thu gom phÕ<br /> liÖu cã thêi gian häc viÖc l©u nhÊt v× ®a d¹ng c¸c mÆt hµng víi nhiÒu lo¹i gi¸ kh¸c<br /> nhau vµ quan träng nhÊt lµ ph¶i ph©n biÖt ®−îc hµng tèt, xÊu ®Ó biÕt h−íng ®Þnh gi¸<br /> b¶o ®¶m “cã l·i” chø kh«ng bÞ “lç vèn”.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn ThÞ BÝch Nga 45<br /> <br /> Ng−êi lao ®éng häc viÖc b»ng h×nh thøc h−íng dÉn nhau, cho lµm cïng, mua<br /> b¸n chung sau ®ã chia ®«i kho¶n thu nhËp cã ®−îc trong ngµy. PhÇn lín ng−êi lao<br /> ®éng häc tõ ng−êi th©n trong gia ®×nh hoÆc hä hµng ®· lªn Hµ Néi lao ®éng tr−íc ®ã.<br /> Nh÷ng ng−êi cã thêi gian häc viÖc Ýt chñ yÕu lµ hái b¹n bÌ c¸ch thøc råi tõ mµy mß l©u<br /> dÇn thµnh quen viÖc, nh−ng sè nµy kh«ng ®¸ng kÓ.<br /> Theo ®¸nh gi¸ cña hÇu hÕt ng−êi lao ®éng th× c«ng viÖc hiÖn t¹i so víi søc<br /> kháe lµ qu¸ vÊt v¶ vµ t−¬ng ®−¬ng vÒ møc ®é vÊt v¶ cña c«ng viÖc ë quª, nh−ng hä<br /> vÉn ph¶i cè lµm. Phô n÷ thÊy vÊt v¶ h¬n nam giíi v× “mïa hÌ nãng bøc, mïa ®«ng<br /> gi¸ l¹nh vÉn ph¶i ®i bé nhiÒu” (N÷ lao ®éng tù do, thu gom phÕ liÖu, 32 tuæi, quª ë<br /> Xu©n Hång, Xu©n Tr−êng, Nam §Þnh). Còng cã mét sè ng−êi ®−îc hái cho r»ng c«ng<br /> viÖc ë Hµ Néi nhµn h¬n ë quª v× mçi buæi tèi ®−îc nghØ ng¬i kh«ng ph¶i lµm nhiÒu<br /> c«ng viÖc lÆt vÆt kh«ng tªn trong gia ®×nh.<br /> Trong ®iÒu kiÖn cã nhiÒu ng−êi cïng lµm mét nghÒ nh−ng hÇu hÕt ng−êi lao<br /> ®éng ®Òu kh«ng cã biÖn ph¸p g× ®Ó duy tr× c«ng viÖc vµ hä còng kh«ng biÕt lµm thÕ<br /> nµo ®Ó cã thÓ duy tr× tèt ®−îc c«ng viÖc. Nh×n chung c¶ nam vµ n÷ ®Òu Ýt ®Ò cËp ®Õn<br /> vÊn ®Ò nµy, chØ riªng mét sè lao ®éng n÷ lµm nghÒ thu gom phÕ liÖu th× x¸c ®Þnh<br /> nghÒ hä lµm lµ “may rñi” tùa nh− ng−êi ®i c©u c¸, kh¸ch hµng gäi ai th× ng−êi ®ã<br /> mua, ng−êi nµo “cã duyªn” th× ®−îc nhiÒu vµ ng−îc l¹i, nªn cã ngµy cã ng−êi kh«ng<br /> kiÕm ®−îc ®ång nµo. Cßn nam giíi trong nhãm nµy th× kh«ng cã ý kiÕn g×.<br /> Trong qu¸ tr×nh lao ®éng, nam n÷ ®Òu nhËn ®−îc sù hç trî, gióp ®ì cña<br /> nh÷ng ng−êi cïng hoµn c¶nh b»ng nhiÒu h×nh thøc nh− cho vay thªm tiÒn; gióp ®ì<br /> khi èm ®au vµ chia sÎ c«ng viÖc khi ®−îc ng−êi kh¸c thuª.<br /> 2. C¶ nam vµ n÷ ®Òu kh«ng chØ lµm mét nghÒ cè ®Þnh mµ cßn lµm<br /> thªm bÊt cø c«ng viÖc g× cã thÓ t¹o ra thu nhËp<br /> Mçi ng−êi lao ®éng dï lµ nam hay n÷ ®Òu kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµm mét lo¹i<br /> c«ng viÖc chÝnh ®· lùa chän, mét trong nh÷ng môc ®Ých ®Õn Hµ Néi lao ®éng lµ t×m<br /> kÕ m−u sinh nªn ®Ó kiÕm ®−îc nhiÒu tiÒn, cïng mét lóc hä lµm nhiÒu c«ng viÖc kh¸c<br /> nhau. §èi víi hä, bÊt cø c«ng viÖc g× cã thu nhËp th× khã kh¨n, vÊt v¶ ®Õn mÊy hoÆc<br /> ®éc h¹i vµ ¶nh h−ëng nhiÒu ®Õn søc kháe hä còng s½n sµng lµm, thËm chÝ hä biÕt c¸c<br /> quy ®Þnh cÊm liªn quan ®Õn c¸c c«ng viÖc m×nh lµm nh−ng hä vÉn vi ph¹m “v× nh−<br /> thÕ míi b¸n ®−îc hµng” (Nam lao ®éng tù do, b¸n tµo phí vµ phô x©y dùng, 45 tuæi,<br /> quª ë NghÜa ThÞnh, NghÜa H−ng, Nam §Þnh). Hai nhãm nghÒ b¸n hµng rong vµ thu<br /> gom phÕ liÖu t×m viÖc lµm thªm dÔ dµng h¬n nhãm lao ®éng tù do bëi nh÷ng c«ng<br /> viÖc mµ c¸c nhãm nµy nhËn lµm thªm chÝnh lµ nh÷ng c«ng viÖc chÝnh cña nhãm lao<br /> ®éng tù do.<br /> C¸c c«ng viÖc mµ ng−êi lao ®éng lµm thªm ®Òu cã quan hÖ chñ thî nh−ng<br /> kh«ng cã hîp ®ång. PhÇn ®«ng ng−êi lao ®éng kh¼ng ®Þnh mèi quan hÖ nµy tèt hay<br /> xÊu phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè, trong ®ã ®Æc biÖt lµ sù c¶m th«ng gi÷a hai bªn<br /> vµ tÝnh chÊt cña lo¹i c«ng viÖc ®−îc thuª. NÕu c«ng viÖc mµ chÊt l−îng ®Æt lªn hµng<br /> ®Çu th× ng−êi lao ®éng ®−îc quan t©m h¬n trong vµ sau qu¸ tr×nh lµm viÖc, cã thÓ<br /> nhËn ®−îc sè tiÒn nhiÒu h¬n ®· tho¶ thuËn hoÆc ®−îc båi d−ìng b»ng vËt chÊt nh−<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 46 ViÖc lµm vµ ®êi sèng cña ng−êi lao ®éng theo thêi vô tõ n«ng th«n ra Hµ Néi<br /> <br /> hoa qu¶, thuèc l¸, v.v.... Ng−îc l¹i, còng cã nh÷ng ng−êi chñ cã th¸i ®é coi khinh<br /> ng−êi lao ®éng, Ðp gi¸ c«ng, b¾t lµm thªm c«ng viÖc hoÆc quþt tiÒn sau khi c«ng viÖc<br /> ®· ®−îc hoµn thµnh, v.v...<br /> TÝnh chÊt cña c¸c c«ng viÖc lµm thuª rÊt ®a d¹ng nh−ng nh×n chung nÆng<br /> nhäc, ®éc h¹i, vÊt v¶ h¬n so víi søc lao ®éng cña hä bá ra. Thï lao mçi lao ®éng nhËn<br /> ®−îc tõ c«ng viÖc nµy trung b×nh kho¶ng 20.000 - 25.000 ®ång/ngµy tïy thuéc tõng<br /> lo¹i c«ng viÖc vµ sù tháa thuËn gi÷a hai bªn.<br /> ViÖc s¾p xÕp thêi gian ®Ó cã thÓ cïng thùc hiÖn tèt c¸c c«ng viÖc kh¸c nhau<br /> gi÷a c¸c nhãm nghÒ kh«ng gièng nhau vµ còng kh«ng gièng nhau gi÷a nam vµ n÷<br /> trong cïng nhãm: nhãm nghÒ thu gom phÕ liÖu cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt,<br /> ng−êi lao ®éng cã thÓ tranh thñ kho¶ng thêi gian ch−a mua ®−îc hµng ®Ó lµm thªm<br /> c«ng viÖc kh¸c. Nam giíi chØ lµm thªm nh÷ng viÖc thu dän, phô gióp nh÷ng n¬i cã<br /> c«ng tr×nh x©y dùng, g¸nh hoÆc mang v¸c thuª cßn nh÷ng c«ng viÖc mµ phô n÷ lµm<br /> th−êng lµ dän dÑp nhµ cöa, giÆt quÇn ¸o, dän dÑp vÖ sinh vµ mét sè c«ng viÖc linh<br /> tinh kh¸c; nhãm b¸n hµng rong gÆp nhiÒu khã kh¨n h¬n, trong ®ã n÷ khã kh¨n<br /> nhiÒu h¬n nam v× nh÷ng mÆt hµng n÷ b¸n th−êng lµ hoa qu¶ hoÆc thùc phÈm t−¬i<br /> sèng cÇn tiªu thô hÕt trong ngµy nªn khi lµm c«ng viÖc phô th× c«ng viÖc chÝnh<br /> th−êng ph¶i chËm l¹i, thËm chÝ nÕu thÊy c«ng viÖc phô kiÕm ®−îc nhiÒu h¬n th× t¹m<br /> nghØ b¸n hµng mét vµi h«m ®Ó lµm v× kh«ng thÓ cïng lµm c¶ hai ®−îc, ng−êi lao<br /> ®éng cho r»ng nÕu "tham b¸t" th× sÏ "bá m©m" nªn nhiÒu khi nh×n thÊy viÖc kiÕm ra<br /> tiÒn mµ kh«ng thÓ bá b¸n hµng ®−îc. Nh−ng nam giíi th× dÔ dµng h¬n v× nh÷ng mÆt<br /> hµng hä b¸n gåm ®å sø, d©y l−ng, vÝ da... cã thÓ ®Ó l¹i kh«ng sî háng. Riªng nhãm<br /> lao ®éng tù do th× ng−îc l¹i, lao ®éng n÷ dÔ dµng h¬n lao ®éng nam v× n÷ th−êng<br /> g¸nh hµng thuª nªn kh«ng gß bã vÒ thêi gian cã thÓ lµm thªm nh÷ng c«ng viÖc kh¸c<br /> nh− dän dÑp nhµ cöa, c«ng tr×nh... cßn nam do ®¶m nhËn nh÷ng c«ng viÖc chÝnh cã<br /> thêi gian dµi h¬n nªn kh«ng dÔ s¾p xÕp thêi gian cho c«ng viÖc kh¸c.<br /> 3. Cïng nét nhãm nghÒ nh−ng thu nhËp cña nam cao h¬n n÷, do chi<br /> tiªu c¸ nh©n cña nam cao h¬n nªn sè tiÒn göi vÒ gia ®×nh cña nam vµ n÷<br /> t−¬ng ®−¬ng nhau<br /> Thu nhËp cña mçi nghÒ kh«ng gièng nhau vµ chñ yÕu lµ bÊp bªnh, ngµy nhiÒu,<br /> ngµy Ýt, thËm chÝ cã ngµy kh«ng cã thu nhËp. Dï ë bÊt cø nhãm nghÒ nµo th× thu nhËp<br /> cña lao ®éng nam vÉn cao h¬n n÷ v× hä cã sù hç trî cña ph−¬ng tiÖn ®i l¹i. Mçi ngµy<br /> lao ®éng, phô n÷ thu nhËp trung b×nh thÊp nhÊt 10.000 ®ång, cao nhÊt 40.000 ®ång<br /> (nh−ng sè phô n÷ cã thu nhËp 40.000 ®ång kh«ng ®¸ng kÓ), cßn nam giíi th× thu nhËp<br /> trung b×nh thÊp nhÊt lµ 7.000 ®ång (kh«ng cã nhiÒu ng−êi cã møc thu nhËp nµy), cao<br /> nhÊt lµ 50.000 ®ång. §©y lµ kho¶n thu b»ng tiÒn mÆt t−¬ng ®èi lín víi nguêi lao ®éng<br /> so víi thu nhËp ë quª. Sù chªnh lÖch vÒ thu nhËp gi÷a nam vµ n÷ râ nhÊt ë nhãm lao<br /> ®éng tù do. Trong nh÷ng gia ®×nh c¶ hai vî chång ë Hµ Néi th× tuú theo nghÒ mµ mçi<br /> nguêi cã thu nhËp kh¸c nhau. ChÞ §Þnh 32 tuæi thu gom phÕ liÖu cßn chång chÞ phô<br /> x©y dùng th× thu nhËp cña chång cao h¬n vî (thu nhËp cña vî 300.000 ®ång/th¸ng, thu<br /> nhËp cña chång lµ 400.000 ®ång/th¸ng), cßn anh Th−îng 25 tuæi c¶ hai vî chång cïng<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn ThÞ BÝch Nga 47<br /> <br /> thu gom phÕ liÖu th× tÝnh ra c¶ hai vî chång thu nhËp nh− nhau.<br /> Chi phÝ trung b×nh cho c¸c nhu cÇu c¸ nh©n (gåm tiÒn nhµ trä, tiÒn ¨n, vµ chi<br /> phÝ kh¸c) cña lao ®éng nam kho¶ng 150.000 ®ång-200.000 ®ång/th¸ng, c¸ biÖt cã<br /> nh÷ng ng−êi chi phÝ lªn tíi 350.000 ®ång/th¸ng cßn cña phô n÷ th× trung b×nh 100-<br /> 150.000 ®ång/th¸ng, ng−êi chi cao nhÊt lµ 250.000 ®ång/th¸ng. Cã thÓ nãi, chi tiªu<br /> cho c¸ nh©n cña nam cao h¬n n÷ tõ 1.3-1,4 lÇn kÓ c¶ nh÷ng tr−êng hîp c¸ biÖt v×<br /> theo anh Tr., 26 tuæi, lao ®éng tù do th× "ngoµi tiÒn trä vµ ¨n uèng nam cßn chi tiÒn<br /> thuèc l¸, xµ phßng... ®«i khi cßn uèng thªm cèc bia v× qu¸ mÖt".<br /> Sè tiÒn mµ lao ®éng nam vµ n÷ thu ®−îc trong th¸ng phô thuéc vµo sè ngµy<br /> lao ®éng thùc tÕ mµ hä ®· lµm. Tæng sè tiÒn ng−êi lao ®éng göi vÒ gia ®×nh thÊp nhÊt<br /> lµ 200.000-250.000 ®ång/th¸ng, nhiÒu kho¶ng 500.000 ®ång/th¸ng, c¸ biÖt cã mét sè<br /> göi tõ 600-700.000 ®ång/th¸ng, nh−ng kh«ng ®Òu gi÷a c¸c th¸ng.<br /> Ng−êi lao ®éng tù qu¶n lý tiÒn nÕu ch−a göi vÒ cho gia ®×nh. Mét sè nam<br /> vµ n÷ ®Ó tr¸nh rñi ro x¶y ra khi mang tiÒn theo ng−êi nªn ®· göi l¹i chñ trä ®Õn<br /> khi nµo vÒ th× lÊy. Tr−êng hîp c¶ hai vî chång cïng ë Hµ Néi th× dï ë cïng hay<br /> kh«ng ë cïng, ng−êi vî vÉn lµ ng−êi qu¶n lý tiÒn. Kh«ng mét ai göi tiÒn tÝch lòy<br /> ®−îc vµo ng©n hµng, hoÆc c¸c h×nh thøc tiÕt kiÖm kh¸c nh− quü tÝn dông vµ tiÕt<br /> kiÖm b−u ®iÖn...<br /> Nh×n chung thu nhËp t¹i Hµ Néi ®−îc ng−êi lao ®éng ®¸nh gi¸ lµ cao h¬n rÊt<br /> nhiÒu so víi lao ®éng ë quª (dao ®éng tõ 2-4 lÇn, c¸ biÖt cã ng−êi kh¼ng ®Þnh cao gÊp<br /> 7-10 lÇn "thu nhËp 1 th¸ng ë Hµ Néi b»ng c¶ vô thãc ë nhµ mÊt 6, 7 th¸ng vÊt v¶. ë<br /> quª nÕu lµm thuª c«ng nhËt còng chØ 17.000 ®ång/ngµy, lµm viÖc ë Hµ Néi tù do,<br /> m×nh tù nghÜ, tù lµm, dÔ t×m viÖc, dÔ kiÕm tiÒn mÆt"(Nam lao ®éng tù do, 34 tuæi, quª<br /> ë Xu©n Ngäc, Xu©n Tr−êng, Nam §Þnh); "thu nhËp tõ c¸c c«ng viÖc ë ®©y kh¸ h¬n ë<br /> n«ng th«n v× quª chØ cã thãc nh−ng l¹i rÊt rÎ, chi phÝ lµm ruéng lín, cÊy 6 th¸ng ®−îc<br /> mÊy t¹ thãc chØ ®ñ ¨n cßn lªn Hµ Néi, 3 th¸ng cã thu nhËp b»ng 6 th¸ng cÊy 2 sµo<br /> ruéng ë nhµ"(N÷ lao ®éng tù do, 32 tuæi, quª ë Xu©n Hång, Xu©n Tr−êng, Nam<br /> §Þnh). Bëi vËy, còng cã lóc thu nhËp ë Hµ Néi kh«ng t−¬ng xøng víi c«ng søc ng−êi<br /> lao ®éng bá ra nh−ng l¹i gÊp kho¶ng 10 lÇn ë quª nªn hä vÉn vui víi c«ng viÖc m×nh<br /> ®· lùa chän.<br /> Cã thÓ nãi, thu nhËp cña mét sè lao ®éng nam, n÷ so víi thu nhËp cña mét sè<br /> c¸n bé c«ng chøc ®ang lµm viÖc t¹i c¸c c¬ quan cña Trung −¬ng còng nh− Hµ Néi cã<br /> thÓ lµ t−¬ng ®−¬ng víi nh÷ng ng−êi mµ bËc l−¬ng vµ ng¹ch l−¬ng thÊp, thËm chÝ cã<br /> tr−êng hîp c¸ biÖt cßn cao h¬n nh÷ng ng−êi lao ®éng kh«ng ®−îc h−ëng c¸c phóc lîi<br /> x· héi. Tuy vËy do ph¶i chi tiªu t»n tiÖn nªn ®· ¶nh h−ëng ®Õn søc kháe vµ kh¶ n¨ng<br /> t¸i t¹o søc lao ®éng.<br /> 4. Kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi vÞ trÝ lµm viÖc cña ng−êi lao ®éng thÊp<br /> Trong sè ng−êi lao ®éng ®−îc hái, chØ cã mét sè nam giíi thuéc nhãm nghÒ thu<br /> gom phÕ liÖu cã kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi tõ vÞ trÝ tõ ng−êi lao ®éng sang ng−êi chñ cöa<br /> hµng. Khi thu gom phÕ liÖu ®· thµnh th¹o vµ cã ®iÒu kiÖn, ng−êi lao ®éng cã thÓ trë<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 48 ViÖc lµm vµ ®êi sèng cña ng−êi lao ®éng theo thêi vô tõ n«ng th«n ra Hµ Néi<br /> <br /> thµnh nh÷ng ng−êi chñ cöa hµng hoÆc chñ c¸c b·i thu gom phÕ liÖu. Khi nhu cÇu<br /> tiªu thô c¸c lo¹i tµi s¶n kh«ng cßn sö dông ®−îc n÷a hoÆc ®−îc thay thÕ b»ng nh÷ng<br /> tµi s¶n kh¸c cã nhiÒu tÝnh n¨ng, c«ng dông thuËn lîi h¬n ngµy cµng t¨ng th× c¬ héi<br /> cho nh÷ng ng−êi lao ®éng thuéc nhãm nghÒ nµy trë thµnh "«ng chñ", "bµ chñ" cµng<br /> lín. Tuy nhiªn, do tÝnh n¨ng ®éng vµ nh¹y bÐn x· héi cña nam cao h¬n nªn xu h−íng<br /> chuyÓn ®æi vÞ trÝ tõ ng−êi lao ®éng sang ng−êi chñ c¸c cöa hµng chØ cã ë nam kh«ng<br /> thÊy ë n÷ xu h−íng nµy.<br /> Mét lao ®éng nam 25 tuæi cho biÕt: "kÓ tõ ®Çu n¨m 2001 kh«ng ®i thu mua<br /> n÷a mµ phô gióp cho anh trai lµm ®¹i lý mua cña nh÷ng ng−êi kh¸c. Tr−íc ®©y<br /> th−êng ®i thu mua xa trung b×nh mçi ngµy kho¶ng 30 km nh−ng hiÖn nay kh«ng<br /> ph¶i ®i mµ chØ ngåi ë nhµ ®Ó mua vµ b¸n lu«n. C¸c ®¹i lý kh¸c cã nhu cÇu vÒ mÆt<br /> hµng nµo th× hä còng tù ®Õn mua. C«ng viÖc chÝnh lµ thu mua cña nh÷ng ng−êi ®i<br /> nhÆt vµ ®i rong, sau ®ã ph©n lo¹i, th¸o bá thµnh nguyªn liÖu ®Ó b¸n cho c¸c ®¹i lý<br /> lín h¬n. C«ng viÖc nµy kh«ng ph¶i ®i l¹i nh−ng nÆng nhäc h¬n...".<br /> Theo thèng kª kh«ng chÝnh thøc cña l·nh ®¹o x· Xu©n Th−îng còng ph¶n<br /> ¸nh: "ng−êi d©n cña x· ®i lao ®éng n¬i kh¸c giê cã kho¶ng 500 ®¹i lý ë Hµ Néi vµ<br /> H¶i Phßng, s¾t ®−a vµo c¸c lß t¹i Hµ Néi vµ Th¸i Nguyªn, giÊy ®−a sang lµng §a<br /> Héi (B¾c Ninh). Sè tiÒn ®Çu t− kho¶ng 20 triÖu. §¹i lý mua gom s¾t cã nhµ lµm 1<br /> n¨m thu kho¶ng 100 triÖu ®ång" (Täa ®µm víi c¸n bé l·nh ®¹o x· Xu©n Th−îng,<br /> Xu©n Tr−êng, Nam §Þnh). Víi nh÷ng ph¶n ¸nh nµy chøng tá t−¬ng lai sè ng−êi lµm<br /> chñ cöa hµng mua b¸n phÕ liÖu sÏ cßn cao h¬n.<br /> 5. Nh÷ng khã kh¨n cña nam vµ n÷ khi lao ®éng t¹i Hµ Néi.<br /> Trong khi thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc t¹i Hµ Néi, c¶ nam vµ n÷ ®Òu gÆp ph¶i<br /> nhiÒu khã kh¨n nh− Õ hµng, bÞ quþt tiÒn, tr¶ c«ng thÊp, bÞ ¨n c¾p hµng, bÞ ®e däa,<br /> nép lÖ phÝ cho nh÷ng ng−êi kh«ng ®µng hoµng, b¾t lµm thªm giê, v.v... ngoµi ra nam<br /> giíi cßn th−êng bÞ c¬ quan chøc n¨ng nh− qu¶n lý c¸c chî, c«ng an giao th«ng, c«ng<br /> an khu vùc ph¹t do lÊn chiÕm vØa hÌ, lßng ®−êng, më ®µi to, hµng cång kÒnh...<br /> Còng gièng nh− lo¹i nghÒ mµ hä chän, mçi nghÒ cã nh÷ng khã kh¨n riªng<br /> nh−ng c¸ch xö lý nh÷ng khã kh¨n cña hä l¹i hoµn toµn gièng nhau lµ lùa chän theo<br /> ph−¬ng ch©m "tù b¶o vÖ m×nh", nhón nh−êng vµ chÊp nhËn thiÖt thßi trong mét sè<br /> tr−êng hîp ®Ó yªn æn lµm ¨n "n¬i ®Êt kh¸ch quª ng−êi".<br /> 6. Søc kháe vµ tÝnh céng ®ång cña ng−êi lao ®éng<br /> Nam, n÷ khi ®Õn Hµ Néi th−êng sèng cïng nhµ trä víi nhau theo tõng nhãm,<br /> th«ng th−êng nh÷ng ng−êi cïng quª ë chung víi nhau t¹i mét nhµ trä võa ®Ó chia sÎ,<br /> gióp ®ì nhau trong cuéc sèng vµ c«ng viÖc, tr¸nh t×nh tr¹ng "x¶y nhµ ra thÊt nghiÖp"<br /> võa ®Ó qu¶n lý vµ gi¸m s¸t lÉn nhau. §iÒu nµy ®Æc biÖt cã ý nghÜa quan träng vµ<br /> thiÕt thùc ®èi víi phô n÷ bëi khi sèng víi nh÷ng ng−êi cïng quª hä cã thªm søc<br /> m¹nh ®Ó chèng l¹i nguy c¬ bÞ l«i kÐo vµo nh÷ng c«ng viÖc kh«ng chÝnh ®¸ng, ®ång<br /> thêi còng dÔ dµng nh¾n göi vµ nhËn ®−îc c¸c th«ng tin vÒ gia ®×nh ë quª.<br /> Ng−êi lao ®éng ®Òu ë æn ®Þnh mét n¬i trä ®Çu tiªn, c¸ biÖt cã mét vµi tr−êng<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn ThÞ BÝch Nga 49<br /> <br /> hîp ph¶i thay ®æi th× ®Òu kh¼ng ®Þnh t×nh tr¹ng chung cña c¸c nhµ trä lµ nh− nhau<br /> th−êng mang tÝnh chÊt b×nh d©n nªn kh«ng ®−îc tèt l¾m, 10-20 ng−êi ë cïng mét<br /> phßng kho¶ng 6-10m2 (n¬i réng r·i th× ®−îc 20m2) cã n¬i kª ph¶n, cã n¬i tr¶i chiÕu<br /> xuèng sµn, v.v..., th«ng th−êng lµ l¸n dùng thÊp vµ lîp b»ng m¸i pr«xim¨ng nªn mÆc<br /> dï cã qu¹t ®iÖn nh−ng mïa hÌ vÉn rÊt nãng bøc. N−íc sö dông cho sinh ho¹t lµ n−íc<br /> m¸y nh−ng rÊt thiÕu. TiÒn thuª nhµ ®−îc tr¶ theo tèi, trung b×nh tõ 1500-2000 ®ång<br /> tïy thuéc vµo ®iÒu kiÖn thùc tÕ t¹i tõng nhµ trä. Mét sè Ýt ng−êi lao ®éng thuª ®−îc<br /> n¬i ë kh¸ tèt víi gi¸ thuª cao h¬n.<br /> Trªn thùc tÕ do ®Æc ®iÓm t©m sinh lý cña phô n÷ kh¸c nam giíi nªn nhu cÇu<br /> vÒ n¬i ë sinh ho¹t cña hä cao h¬n nam nh−ng phô n÷ ph¶i chÊp nhËn ®iÒu kiÖn sinh<br /> ho¹t hiÖn t¹i nh− nam giíi nªn hä gÆp nhiÒu khã kh¨n h¬n, nhÊt lµ khã kh¨n vÒ<br /> thiÕu n−íc sinh ho¹t vµ thiÕu c¸c c«ng tr×nh vÖ sinh. Sau ngµy lµm viÖc ng−êi lao<br /> ®éng Ýt ®−îc h−ëng thô v¨n hãa tinh thÇn, Ýt tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng chung cña<br /> khu d©n c− n¬i ë trä nªn còng Ýt cã c¸c giao tiÕp x· héi, hä chØ muèn nghØ ng¬i ®Ó<br /> ngµy h«m sau l¹i tiÕp tôc c¸c c«ng viÖc cña m×nh.<br /> Do ng−êi lao ®éng th−êng ®i c¶ ngµy, b÷a tr−a gÆp ®©u ¨n ®Êy vµ nghØ l¹i ë<br /> bÊt cø chç nµo cã thÓ. Buæi tèi hä míi quay vÒ nhµ trä tù nÊu lÊy ®Ó tiÕt kiÖm tiÒn vµ<br /> ®Æc biÖt lµ do tÝnh to¸n ®Ó cã nhiÒu thu nhËp nªn ng−êi lao ®éng th−êng g¾ng søc<br /> lµm c«ng viÖc cho xong ®Ó nhËn tiÕp c«ng viÖc kh¸c lµ xu h−íng chÝnh cña c¶ hai giíi<br /> dÉn ®Õn søc kháe dÔ bÞ kiÖt quÖ. Khi èm ®au nhÑ th× b¶n th©n ng−êi lao ®éng tù lo vµ<br /> nghØ t¹i nhµ trä, nÕu èm nÆng th× nhê nhau gióp ®ì, tr−êng hîp nÆng qu¸ th× vÒ quª.<br /> §©y lµ c¸ch gi¶i quyÕt cña tÊt c¶ mäi ng−êi ®−îc hái, tuy kh«ng ph¶i lµ quy ®Þnh<br /> thµnh v¨n nh−ng mäi ng−êi cø nh×n nhau ®Ó thùc hiÖn, mét phÇn v× chi phÝ cho viÖc<br /> ®iÒu trÞ khi èm ®au ë quª thÊp vµ phÇn nhiÒu lµ tr¸nh phiÒn phøc cho nh÷ng ng−êi<br /> ®ång nghiÖp cña m×nh.<br /> TÝnh céng ®ång cña ng−êi lao ®éng thÓ hiÖn rÊt cao, mäi ng−êi ®Òu cã tr¸ch<br /> nhiÖm vµ t×nh c¶m víi nhau trªn mäi lÜnh vùc, b¶o vÖ, gióp ®ì vµ chia sÎ c«ng viÖc<br /> cho nhau "nÕu muèn ë tèt h¬n th× thuª nhµ ®¾t tiÒn h¬n lµ cã ngay chø kh«ng khã, ë<br /> vËy còng t¹m ®−îc, m×nh ®i suèt ngµy, cã ë nhiÒu ®©u mµ lo, ë ®ã cßn cã b¹n bÌ tin<br /> cËy vµo nhau" (N÷ lao ®éng tù do, b¸n hµng rong, 32 tuæi, quª ë Nam H¶i, Nam<br /> Trùc, Nam §Þnh).<br /> 7. Quan hÖ cña ng−êi lao ®éng víi c¸c c¬ quan chøc n¨ng cña ®Þa<br /> ph−¬ng lµ trùc tiÕp cßn ë Hµ Néi chØ th«ng qua chñ trä.<br /> Nh÷ng ng−êi ®ang lao ®éng ®Òu quan hÖ trùc tiÕp víi c¸c c¬ quan chøc n¨ng<br /> cña ®Þa ph−¬ng vÒ sù v¾ng mÆt cña m×nh. Sù x¸c nhËn cña l·nh ®¹o x· Xu©n<br /> Th−îng lµ mét minh chøng cho sù kh¼ng ®Þnh ®ã: "ng−êi lao ®éng lµm giÊy t¹m<br /> v¾ng 6 th¸ng/lÇn, ®i vÒ 1-2 th¸ng ®Òu ph¶i cã giÊy. Së dÜ hä chÊp hµnh tèt quy ®Þnh<br /> ë n¬i ®©y v× ®©y chÝnh lµ ®iÒu kiÖn ®−îc yªn æn n¬i trä t¹i Hµ Néi".<br /> T¹i Hµ Néi, kh«ng cã sù kh¸c biÖt gi÷a nam vµ n÷ trong mèi quan hÖ víi<br /> chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng n¬i t¹m tró, hä ®Òu chØ quan hÖ gi¸n tiÕp th«ng qua chñ trä.<br /> KÓ c¶ viÖc khai b¸o t¹m tró víi c«ng an còng hoµn toµn th«ng qua chñ trä, ng−êi lao<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 50 ViÖc lµm vµ ®êi sèng cña ng−êi lao ®éng theo thêi vô tõ n«ng th«n ra Hµ Néi<br /> <br /> ®éng chØ cÇn cung cÊp ®Çy ®ñ c¸c giÊy tê cÇn thiÕt theo quy ®Þnh lµ yªn t©m ë vµ lao<br /> ®éng. §a sè ng−êi lao ®éng ®Òu cã quan hÖ b×nh th−êng víi ng−êi d©n Hµ Néi v× vËy<br /> nhiÒu nam, n÷ ®· ®−îc ng−êi d©n Hµ Néi cho xem nhê v« tuyÕn. §Ó kh¼ng ®Þnh ®iÒu<br /> nµy, anh H.N., 32 tuæi lµm nghÒ lao ®éng tù do ®· nãi: "mèi quan hÖ víi ng−êi d©n<br /> Hµ Néi còng b×nh th−êng, ai th©n thiÖn th× m×nh th©n thiÖn víi hä vµ ng−îc l¹i.<br /> ChÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng th−êng hay kiÓm tra nh©n khÈu nh−ng hä kh«ng g©y khã dÔ<br /> g× cho m×nh c¶". C¸ biÖt cã mét sè ng−êi lao ®éng Ýt tiÕp xóc víi nh÷ng gia ®×nh xung<br /> quanh n¬i trä v× hä lu«n mÆc c¶m bëi sù khinh miÖt vÒ th©n phËn vµ nghÒ nghiÖp<br /> cña m×nh. §iÒu nµy x¶y ra ë n÷ nhiÒu h¬n nam.<br /> Khi ë trä t¹i ®Þa bµn khu d©n c−, ng−êi lao ®éng chÊp hµnh ®Çy ®ñ c¸c chñ<br /> tr−¬ng, c¸c quy ®Þnh cña ®Þa ph−¬ng nh− ®ãng gãp tiÒn an ninh vµ c¸c kho¶n kh¸c.<br /> 8. C¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh viÖc di chuyÓn lao ®éng cña nam n÷ n«ng th«n<br /> Nh− ®· nªu ë phÇn trªn cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau t¸c ®éng ®Õn<br /> viÖc di chuyÓn lao ®éng cña nam n÷ n«ng th«n, song tËp trung chñ yÕu vµo mét sè<br /> nguyªn nh©n c¬ b¶n sau:<br /> - Do thu nhËp ë n«ng th«n thÊp, ®êi sèng khã kh¨n, trong khi ®ã nhu cÇu<br /> n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn ngµy cµng cao trong mét bé phËn n«ng d©n.<br /> - Ruéng ®Êt ®· ®−îc chia æn ®Þnh l©u dµi ®Õn hé gia ®×nh nh−ng cã thÓ bÞ thu<br /> hÑp v× c¸c môc ®Ých ®« thÞ hãa, x©y dùng c¸c khu c«ng nghiÖp...v× vËy kh«ng ®¸p øng<br /> ®−îc víi t×nh tr¹ng gia t¨ng d©n sè vµ lao ®éng hµng n¨m. MÆt kh¸c lao ®éng chÝnh ë<br /> n«ng th«n chñ yÕu vÉn lµ lµm ruéng, c¸c nghÒ phô kh¸c hÇu nh− kh«ng cã. §©y lµ<br /> nguyªn nh©n lµm cho thêi gian n«ng nhµn ngµy cµng nhiÒu, tuy nhiªn ®ã còng chØ lµ<br /> mét trong nhiÒu yÕu tè khiÕn hä ph¶i di chuyÓn ra Hµ Néi kiÕm sèng.<br /> - Søc lao ®éng ®−îc thõa nhËn lµ hµng hãa vµ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch, ph¸p luËt<br /> t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc di chuyÓn lao ®éng, nh− c¸c quy ®Þnh trong NghÞ quyÕt sè<br /> 10/TW n¨m 1988 cña Ban BÝ th− Trung −¬ng vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c nh−<br /> LuËt §Êt ®ai, LuËt ThuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp, c¸c chÝnh s¸ch giao ®Êt æn ®Þnh<br /> vµ sö dông ®Êt l©u dµi tíi hé gia ®×nh...®· lµm cho tÝnh n¨ng ®éng x· héi cña nam n÷<br /> n«ng th«n ®−îc kh¬i d¹y vµ ph¸t huy.<br /> - §ång thêi sù thay ®æi chÝnh s¸ch qu¶n lý hµnh chÝnh ®· t¹o hµnh lang ph¸p<br /> lý cho sù di chuyÓn lao ®éng (®iÒu 55, ®iÒu 68 HiÕn ph¸p 1992. §iÒu 5 kho¶n 1 vµ<br /> ®iÒu 13 Bé LuËt Lao ®éng; NghÞ ®Þnh sè 83/1998/N§-CP ngµy 10/10/1998 vÒ ®¨ng ký<br /> hé tÞch, ®¨ng ký t¹m tró t¹m v¾ng...).<br /> Qua ph©n tÝch trªn ®©y cã thÓ nªu mét vµi nhËn xÐt nh− sau:<br /> VÒ c¬ b¶n gi÷a nam vµ n÷ cã nhiÒu nÐt t−¬ng ®ång trong qu¸ tr×nh chän nghÒ<br /> do ®iÓm xuÊt ph¸t cña hä lµ gièng nhau. TruyÒn thèng vµ thãi quen tiÕp tôc ®−îc<br /> duy tr× khi ®Õn Hµ Néi. Sù thÝch øng víi m«i tr−êng lao ®éng vµ sinh sèng míi hoµn<br /> toµn mang tÝnh t¹m thêi. Sù kh¸c biÖt gi÷a nam vµ n÷ tuy ®−îc thÓ hiÖn trªn mét sè<br /> mÆt nh−ng ®«i khi kh«ng râ rµng.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn ThÞ BÝch Nga 51<br /> <br /> ViÖc di chuyÓn lao ®éng n«ng th«n - Hµ Néi theo h×nh thøc tù do kh«ng tho¸t<br /> ly hoµn toµn c«ng viÖc ë n«ng th«n ®· gãp phÇn c¶i tiÕn ®¸ng kÓ t×nh h×nh mäi mÆt<br /> cña gia ®×nh ng−êi lao ®éng, ph©n c«ng lao ®éng theo giíi ®èi víi c«ng viÖc néi trî vµ<br /> ch¨m sãc gi¸o dôc con c¸i cã sù thay ®æi, kh«ng kÓ ng−êi ë l¹i quª lµ nam hay n÷ ®Òu<br /> g¸nh v¸c thay ng−êi ®i v¾ng. Mét sè Ýt phô n÷ lªn Hµ Néi cã xu h−íng c¶i thiÖn søc<br /> kháe tèt h¬n v× ngoµi c«ng viÖc lµm ¨n hä kh«ng ph¶i lo c¸c c«ng viÖc nhµ. T×nh c¶m<br /> gia ®×nh gi÷a vî vµ chång Ýt chÞu ¶nh h−ëng mµ chØ mang tÝnh chÊt xa c¸ch t¹m thêi.<br /> Sù thay ®æi vÒ kinh tÕ cña gia ®×nh ng−êi lao ®éng ®· gi¸n tiÕp lµm thay ®æi diÖn<br /> m¹o cña ®Þa ph−¬ng vÒ nhiÒu mÆt nh− c¸c c«ng tr×nh giao th«ng, vÖ sinh m«i tr−êng<br /> (nhµ t¾m, vÖ sinh) hiÖn ®¹i...<br /> Bªn c¹nh nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc, viÖc di chuyÓn còng cã nh÷ng t¸c ®éng tiªu<br /> cùc lµ phô n÷ rêi xa gia ®×nh ¶nh h−ëng nhiÒu h¬n nam giíi ®Õn viÖc ch¨m sãc gi¸o<br /> dôc con c¸i vµ t©m sinh lý cña trÎ... §ång thêi c¸c ho¹t ®éng cña ®Þa ph−¬ng ®Òu ph¶i<br /> chän thêi ®iÓm khi ng−êi lao ®éng trë vÒ ®Ó lµm v× vËy trong cïng mét thêi gian<br /> ng−êi d©n còng nh− c¸n bé x· ph¶i tham gia nhiÒu viÖc kh¸c nhau hoÆc cïng thùc<br /> hiÖn nhiÒu nghÜa vô kh¸c nhau cïng mét lóc.<br /> 9. Mét sè gi¶i ph¸p vµ khuyÕn nghÞ<br /> Tr−íc thùc tr¹ng cña nhiÒu nam n÷ n«ng th«n hiÖn nay chän xu h−íng di<br /> chuyÓn ra Hµ Néi vµ c¸c thµnh phè lín t×m c«ng ¨n viÖc lµm víi mong muèn ®Ó cã<br /> thªm thu nhËp, ®· g©y søc Ðp vÒ viÖc lµm t¹i c¸c thµnh phè nµy, nguy c¬ tÖ n¹n x·<br /> héi ph¸t sinh ¶nh h−ëng tíi trËt tù, an ninh... §Ó gi¶i quyÕt vµ ng¨n chÆn ®−îc vÊn<br /> ®Ò nµy, ®ßi hái c«ng søc cña toµn x· héi, cña nhiÒu ngµnh, nhiÒu cÊp mét c¸ch ®ång<br /> bé, tõng b−íc gióp nam n÷ n«ng th«n æn ®Þnh viÖc lµm vµ thu nhËp ngay trªn m¶nh<br /> ®Êt cña m×nh theo ph−¬ng tr©m “ly n«ng bÊt ly h−¬ng”.<br /> Tr−íc hÕt lµ c¸c gi¶i ph¸p mang tÝnh chiÕn l−îc. §¶ng vµ nhµ n−íc cÇn t¨ng<br /> c−êng ®Çu t− thÝch ®¸ng cho n«ng th«n, t¹o viÖc lµm, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vËt<br /> nu«i c©y trång g¾n víi thÞ tr−êng; t¨ng c−êng hÖ thèng dÞch vô xuÊt n«ng nghiÖp;<br /> kh«i phôc c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng; ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch tiªu thô n«ng s¶n;<br /> th¸o gì khã kh¨n vÒ thuÕ vÒ c¸c chÝnh s¸ch ®èi víi kinh tÕ trang tr¹i; ®Èy m¹nh xuÊt<br /> khÈu lao ®éng; ch−¬ng tr×nh 135 cho c¸c x· nghÌo; t¨ng c−êng ho¹t ®éng cña c¸c tæ<br /> chøc x· héi thùc hiÖn cho vay tÝn dông vµ huy ®éng tiÕt kiÖm néi lùc ®Ó nam n÷ tù<br /> t¹o viÖc lµm. §ång thêi cã c¸c c¬ chÕ qu¶n lý di chuyÓn lao ®éng b»ng viÖc ban hµnh<br /> chÝnh s¸ch vµ kiÓm so¸t biÕn ®éng d©n sè c¬ häc; x©y dùng ph¸p lÖnh vÒ di d©n, di<br /> chuyÓn lao ®éng, quy ®Þnh chÆt chÏ ®iÒu kiÖn nhËp c− vµo c¸c thµnh phè lín<br /> Nh»m tõng b−íc gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng mÊt trËt tù do viÖc tù do lao ®éng h×nh<br /> thµnh c¸c tô ®iÓm lao ®éng, h¹n chÕ t¨ng d©n sè c¬ häc vµo thµnh phè vµ ®iÒu tiÕt<br /> quan hÖ cung cÇu thÞ tr−êng søc lao ®éng. §ång thêi khai th¸c ph¸t huy vµ sö dông<br /> lùc l−îng lao ®éng cã hiÖu qu¶. Hµ Néi ®· ban hµnh quy ®Þnh t¹m thêi vÒ s¾p xÕp l¹i<br /> trËt tù vµ qu¶n lý ®èi t−îng lao ®éng ngo¹i tØnh ban hµnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè<br /> 3189 ngµy 26/8/1995 cña ñy ban nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi. Tuy nhiªn viÖc thùc<br /> hiÖn quy chÕ nµy trªn thùc tÕ còng ch−a ®em l¹i hiÖu qu¶ nh− mong muèn.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 52 ViÖc lµm vµ ®êi sèng cña ng−êi lao ®éng theo thêi vô tõ n«ng th«n ra Hµ Néi<br /> <br /> §Ó gióp ng−êi lao ®éng ®ång thêi còng gióp cho viÖc qu¶n lý ng−êi lao ®éng<br /> ngo¹i tØnh ®−îc tèt, h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng ¶nh h−ëng xÊu, thiÕt nghÜ QuËn, HuyÖn<br /> n¬i ng−êi lao ®éng sinh sèng t¹m thêi, cÇn tiÕp tôc t¹o ®iÒu kiÖn vÒ n¬i ¨n chèn ë ®Ó<br /> hä cã kh¶ n¨ng t¸i t¹o søc lao ®éng, t¨ng c−êng viÖc kiÓm so¸t phßng chèng c¸c tÖ<br /> n¹n x· héi cã thÓ x¶y ra. MÆt kh¸c Thµnh phè cÇn nghiªn cøu bè trÝ l¹i vµ bæ xung<br /> thªm c¸c nhµ chê viÖc cho ng−êi lao ®éng mét c¸ch hîp lý. T¨ng c−êng tuyªn truyÒn,<br /> vËn ®éng ®Ó ng−êi lao ®éng tù gi¸c chÊp hµnh quy ®Þnh khi ®Õn lao ®éng t¹i Hµ Néi.<br /> ChÝnh quyÒn x· Xu©n Th−îng còng nh− c¸c x· kh¸c cã ng−êi ®i lao ®éng cÇn<br /> cã mèi quan hÖ hîp t¸c víi ChÝnh quyÒn vµ c¸c ban ngµnh cña c¸c x·, ph−êng cña Hµ<br /> Néi trong viÖc gi¶i quyÕt hoÆc t¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi lao ®éng trong sinh ho¹t vµ<br /> lµm viÖc. MÆt kh¸c, c¸c tæ chøc chÝnh trÞ x· héi, ®Æc biÖt lµ Héi Liªn hiÖp Phô n÷ cÇn<br /> ®Èy m¹nh tuyªn truyÒn vËn ®éng phô n÷ t¹m thêi ch−a lªn Hµ Néi lao ®éng khi nu«i<br /> con nhá d−íi 2 tuæi ®Ó ®¶m b¶o cho trÎ em ph¸t triÓn tèt.<br /> <br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> <br /> 1. HiÕn ph¸p n−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam 1992.<br /> 2. Bé LuËt lao ®éng 1994.<br /> 3. NghÞ ®Þnh sè 83/1998/N§-CP ngµy 10/10/1998 vÒ ®¨ng ký hé tÞch, ®¨ng ký t¹m tró,<br /> t¹m v¾ng.<br /> 4. Hµ ThÞ Ph−¬ng TiÕn, Hµ Quang Ngäc: Lao ®éng n÷ di c− tù do n«ng th«n - thµnh thÞ.<br /> Nhµ xuÊt b¶n Phô n÷. Hµ Néi - 2000.<br /> 5. Tham luËn t¹i héi th¶o "Lao ®éng vµ viÖc lµm cña phô n÷ nhËp c− tù do” n¨m 2000 cña<br /> TS NguyÔn H÷u Dòng, Bé Lao ®éng - Th−¬ng binh vµ x· héi: Mét sè vÊn ®Ò vÒ t×nh h×nh<br /> lao ®éng n÷ di chuyÓn nhËp c− vµo c¸c thµnh phè.<br /> 6. Tham luËn t¹i héi th¶o "Lao ®éng vµ viÖc lµm cña phô n÷ nhËp c− tù do” n¨m 2000 cña<br /> t¸c gi¶ NguyÔn ThÞ Ch©u Long, Së Lao ®éng - Th−¬ng binh vµ x· héi thµnh phè Hµ Néi:<br /> VÊn ®Ò viÖc lµm cña lao ®éng nhËp c− vµo t¹i thµnh phè Hµ Néi, thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />