Vui, buồn muôn nẻo nhân sinh - Hộ tịch: Phần 2

Chia sẻ: Lê Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:130

Thêm vào BST

Báo xấu

41
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu Hộ tịch - Vui, buồn muôn nẻo nhân sinh ghi lại những cảm nhận, suy nghĩ cá nhân của Thạc sỹ Luật Phạm Trọng Cường, một cán bộ đang công tác tại Vụ Hành chính Tư pháp - Bộ Tư pháp. Theo từng trang Tài liệu, qua góc nhìn rất nhân văn của tác giả, người đọc có thể nhận diện những mảng sáng và tối sống động, xen kẻ trên bức tranh về hộ tịch. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung Tài liệu qua phần 2 sau đây.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Vui, buồn muôn nẻo nhân sinh - Hộ tịch: Phần 2

Hộ tịch ■ Vui, buồn M uôn néo nhân sinh Vãi suy nghĩ về một tội danh mdỉ Đãng kỹ kết hôn trãỉ phãp luãt Trén cơ sở đành giá khách quan những biến độ và tình hình vi phạm pháp luật hôn nhàn và gia đinh nói chung cũng n h ư phàp luật về hộ tỊCh nói riéng, nhằm kịp thời ngàn ngừa và trừng tn đúng mức càc hành vi vi phạm pháp luật xảy ra trong lĩnh vực này, Bộ luật hinh sự n à m 1999 ban hành đà "hình s ự hóa" hành vi ơãng kỷ kết hôn trái pháp luật thànhmộĩ lội danh mới quy dinh tại Điểu 149 ■Tội “Đãng ký kết hỏn trái pháp luậỉ". Thực t iễ n th i h à n h L u ậ t h ô n n h â n v à gia đ ìn h cho đến thời điểm n à y cho ph ép k h ẳ n g đ ị n h việc bổ s u n g tội p h ạ m 130
Fh;in th ứ nlifit Ghi ciiép. phóng sự ]ìàv là r ấ t cần th iẽl bơi lẽ hi(Mi n a y tìn h t r ạ n g k ế t hôn khi ch ư a đ ạ t độ tuối lu ậ t địn h (tao hỏn), hoặc h iện tượng kết l\ôn giữa n h ữ n g ngưòi cùn g dòng m á u về tr ự c hệ. họ h à n g tro n g p h ạ m VI 3 đời n h ằ m mục đích x u ấ t cảnh... đ a n g là v â n để xă hội nóng bỏng và bức xúc, xảy r a k h á p h ổ biên ỏ một sô’ địa phương. T ron g sò đó. k h ô n g ít trư ò n g hỢp việc íết hòn trá i pháp lu ậ t được thực h iệ n tró t lọt do có sự làm ngơ, d u n g túng, t h ậ m ch í tiếp t a y cúa n h ũ n g ngưòi có trá c h n h iệm tro n g việc đ à n g ký kêt hôn cho các đương sự, Bởi \’ậy, có t h ế nói, quy đ ịnh tạ i Điểu 149 đã p h ả n á n h đ ú n g sự p h á t tr iể n cùa xà hội tr o n g giai đo ạn hiện n a y và nó h ứ a liẹn góp p h ầ n tích cực vào hiệu quả phòng, c hô ng các h à n h vi p h ạ m tội nói trên, Vế m ặ t kỹ thuật, trong thiết k ế của Điểu lu ậ t t h ể hiện rát rõ ràng các dàu hiệu câu thành tội vhạm . Trong đó, đáng lưu ỷ nhất là một sò điểm sau: Về chú thế. phải là người có trá c h nh iệm , th ẩ m quyển d à n g ký k ết hòn - ò đây cầ n p h â n b iệt với chủ t h ế cú a tội tổ chức táo hỏn là ngưòi đ ứ n g r a tô chức việc k é t h ô n cho n h ữ n g ngưòi chưa d ế n tuối k ết hôn (thường là t h â n n h â n của người chưa đến tuổi k ế t hôn), Theo p h á p l u ậ t hộ tịch h iện h à n h , người có tr á c h nhiộm . t h ấ m quyển đ ă n g ký kêt hôn k h ô n g chỉ là cán bộ h ộ tịch - tư p h á p và l ã n h đạo Uỷ b a n n h â n dân cấp xã m à còn bao gồm cả cán bộ, chuyên viên là m còng tác hộ tịch thuộc Sớ Tư p h á p và l à n h đạo Uỷ 131
H ộ tịch ■ Vui, biiồn Mviỏn néo n h ân sinh b a n n h á n d â n c ấ p t in h (trong trư ờ n g hợp việc k ết h ỏ n có y ế u tô' nước n g o à i t i ế n h à n h tại V iệt Nam); viên chức p h ụ t r á c h côn g tá c h ộ tịch t ạ i cơ q u a n đ ạ i d iện N goại giao, cơ q u a n L ã n h s ự c ủ a V iệt Nam' tạ i nước ngoài (nếu việc k ê t lô n được t iê n h à n h tạ i cơ q u a n đ ại diện N goại giao, cơ q u a n L ả n h s ự q u á n c ủ a V iệt K a m tạ i nước ngoài). Về m ặ t c h ủ q u a n , tội p h ạ m được th ự c h i ệ n vỏi lồi cô' ý. t h e o đó. c h ủ t h ể p h ạ m tội ý th ứ c được và biết rõ việc xác lậ p q u a n h ệ h ô n n h â n cho h a i b ê n n a m n ử t r o n g tr ư ờ n g hỢp đó là k h ô n g t h o ả m ã n các điều k iệ n k ế t h ô n th e o q u y đ ị n h c ú a L u ậ t h ô n n h â n và gia đ ình (về độ tuối. ý ch í tự n g u y ệ n , t ì n h t r ạ n g sức khoẻ, t ì n h t r ạ n g hôn n h â n , q u a ii h ệ t r u y ề n th ô n g ,..) n h ư n g v ẫ n có’ t ì n h th ự c h iệ n việc đ ả n g cý k ế t hôn. Vê m ậ t k h á c h quan, trước k h i bị x ử lý vể h ì n h sự. người p h ạ m tội đ ã bị xử lý kỷ l u ậ t vể ch ín h h à n h vi n à v ( tín h c h ấ t t á i p h ạ m củ a h à n h vi). V ề h ìn h p h ạ t, do t í n h c h ấ t n g u y h iể m cho xă hội c ủ a tội p h ạ m n à y h ạ n c h é hơn so với các tội p h ạ m k h á c n ê n m ứ c h ì n h p h ạ t d ự liệu t r o n g c ấ u t h à n h tội p h ạ m chỉ m a n g tín h c h ấ t r à n đe, giáo dục, bao gồm k h á n â n g áp d ụ n g h ì n h p h ạ t c á n h cáo, cái tạ o k h ô n g giam giử d ế n h a i n ă m hoặc p h ạ t t ù t ừ b a t h á n g đ ế n h a i năm . Q u a các d ấ u h i ệ u cấ u t h à n h tội p h ạ m nói trê n , có th ổ 132
P h ẫ i i t l ìi í n l ìã t ( i h i c l i õ p . p h ó n g sví thiVy mục đích giáo dục', raiì dí‘ n h ằ m n g ã n n g ừ a tội p h ạ m dã được đ ặ t lên h à n g clau khi "hình s ự hóa" h à n h vi vi p h ạ m p h á p l u ậ t ỉiày. Điếi! này th ẻ h iệ n nội d u n g r ấ t tiế n bộ và n h â n đạo rro n g chíiih s á c h h ì n h s ụ c ủ a N h à nước ta. ỉ)ế t h ấ y rõ đặc điếm này. c h ú n g t a có t h ế so s á n h Đ iề u 149 - Hộ l u ậ t h ì n h sự n à m 1999 với m ộ t q u y đ ị n h t ư ơ n g ứ n g t r o n g h ì n h l u ậ t á p d ụ n g tạ i nước t a thời th u ộ c P h á p (giai (toạn cuôi t h ế ký XIX. d ầ u th é ký XX). T h eo tà i liệ u "Hộ lịch chi n a m " - giáo t r ì n h đào tạ o cử n h â n L u ậ t k h o a c ủ a T n i ò n g L u ậ t S à i Gòn. x u ã t b á n n ă m 19Õ8 t h ì h ì n h l u ậ t thời kỳ n à y có r ấ t n h i ề u q u y đ ịn h vế tội p h ạ m t r o n g l ĩn h vực hộ tịch. T ro n g dó. h à n h VI đ à n g ký k ết h ô n t r á i p h á p luật (lược dự liệu nhu' sau: Xgiíòi hò lại (chức d a n h d à n h chu còng chức là m n h iệ m vụ lập. q u á n lý c h ử n g t h ư hộ tịch dưới c h ế độ cũ bao gồm hội viỏn c ủ a Hội đ ồ n g h à n h c h ín h cấp lãng, xã và T r ư ở n g q u ậ n t ạ i mỗi q u ậ n ỏ đô t h à n h ) n ế u biẽt I‘ò nià v ầ n xác lập một q u a n hệ h ò n n h â n t r á i p h á p ì u ậ t {vi dụ: các bén n a m nữ k h ô n g đu tu ổ i k ế t h ô n; k é t h ô n khôiig cỏ s ự ch ấp thxiận cún c h a m ẹ h a i b ò n n a m . nủ...) th ì •■'ẽ bị xứ lý vẽ m ặ t h ì n h sự, Tuy n hiên, m ặc d ù h à n h vi n à y I hi bị coi là một k h i n h tội và có t h è bị t r u y tỏ vế t i ể u h ìn h VÓI m ức h ì n h p h ạ t b a o gồni p h ụ t tiến tù 16 d ế n 5 0 0 q u a i ỉ \’à Ị)hạt t ù từ 3 t h á n g dến 1 n ă m . n h ư n g c h ú n g t a dễ d à n g Iihậii t h ấ y c h í n h s á c h xứ lý ri đâ>’ có p h ấ n n g h i ê m k h ấ c hòn. Đặc. biệt, n ế u liên k ế t d ấ u h iệ u c ủ a m ặ t k h á c h q u a n 133
H ộ tịch - Vui, buồn M uôn nẻo nhân sinh . vối m ức h ìn h p h ạ t t r o n g q u y đ ịn h n à y có t h ể k h ẩ n g đ ịn h m ụ c đ ích t r ừ n g trị tội p h ạ m đ ã được các n h à là m l u ậ t thời k ỳ n à y đ ặ t lên h à n g đ ầ u - k h á c h ẳ n với m ụ c đích củ a h ì n h p h ạ t m à N h à nước t a quv đ ịn h tạ i Điều 149 ■ Bộ l u ậ t h ìnỉi s ư mới. 134
P hẩn th ứ hai T Ể U LUẬN VÁ C H lT ílN KHẢO
Plìần llní hai Tiêu luận vìì Llniyên khác) Hộ tịch vâ gia phả: Có hay khõng mếi liên hê lỉch sử? Từ nhu cầu kiểm soát việc người ơẳn thực hiện nghĩa vụ di linh và nộp thuế cho công khố. các vương triều phong kiẽn Việỉ Nam đã dăt ra chẽ ớộ quản lý đinh. Từ ỷ thức tôn trọng nén tảng gia đinh và nhu cáu ghi lại lịch s ừ gia tộc. người ơán Việt thuở xưa đẳ ổặt ra viẻc lập gia phả. Cùng nằm (rong dóng chảy của lỊch sử. ché ơộ quàn lý dinh cùa Nhà nước và việc lập phả cùa càc dónq họ đà chứa đựng írong nó những yếu tổ củ a hoạt d ộ n g quản lỷ hộ tỊch s a u này... x p à y nay việc q u á n lý dán cư của nxíớc ta được thực 137
H ộ tịch • Vui, buồn Muôn n éo n h â n sinh h iện bỏi h ai h o ạ t động c h ù yếu. đó là q u á n lý hộ k h ấ u và q u á n lý hộ tịch. H a i h o ạ t dộng n à y có sự t á c h b ạ c h v à p h á n biệt rõ rà n g , tro n g đó q u ả n lý hộ tịch được h iếu là việc quản lý các đặc điểm n h â n t h â n củ a m ộ t người p h á t s in h t ừ các sự k iệ n sinh , tử. k ế t hôn... t ừ k h i s in h r a đ ế n k h i chết. N g h iê n cửu vê' lịch sử h ì n h t h à n h và p h á t t r i ể n c h ế độ q u ả n lý hộ tịch ỏ V iệt N am , m ộ t v ấ n đề k h o a học đ a n g cần đưỢc giải m ã đó là c h ế độ q u ả n lý h ộ tịch (theo n g h ĩa nói trê n ) h ì n h t h à n h ỏ nưổc t a t ừ k h i n à o ? K h ả o c ứ u q u a các bộ sử liệu n h ư Đ ạ i V iệt s ủ ký t o à n th ư . Lịch tr i ề u hiến chương loại chí, K h â m đ ịnh Đ ại N a m hội đ iể n sự lệ có th ế t h ấ v từ “hộ tịch” đ ã x u ấ t h iệ n t ừ r ấ t sâm, b ê n c ạ n h nó còn các t ừ cổ có liên q u a n và c ù n g n ằ m t r o n g p h ạ m t r ù q u ả n lý d â n cư n h ư “hộ k h ẩ u ”, “trư ớ n g tịc h ”, “d â n bạ", " d â n tịch", “tiể u điển”, “đ ại đ iể n ”, "phụ tịch ”, “c h ín h h ộ ”, “k h á c h hộ”... T uy n hiên , điếu đ á n g nói ớ đây là tr o n g các s ử liệu có sự h à m h ỗ n t r o n g việc sử d ụ n g các k h á i n i ệ m “h ộ tịc h ”, “hộ k h ẩ u ”. Lý do cú a h iệ n tượng n à v có t h ể được giải thích b à n g ch ín h ph ư ơ ng thức q u ả n lý d â n cư c ủ a các tr i ề u đại p h o n g k iến Việt Nam, B ắ t đ ầ u t ừ t r i ề u Lý (1009-1225) tr ở đi, việc q u ả n lý d â n cư được các n h à nước q u â n c h ú t r u n g ươ ng t ậ p qu yển h ế t sức q u a n t â m bởi h ai mục đích t h i ế t yêu , đó là c ủ n g cô’ sửc m ạ n h q u â n s ự và t h u th u ê . “T h u ế c h in h c u n g lấy ở d án, th i sô hộ k h ẩ u tăng h a y g iả m , nguồn cua cái d o đó m à 138
Phần th ư hai Tiên luận va chuyên kháo thừ a h a y thiếu, cho nén Hỏ (ĩiììh p h á i tra xét cho rõ ràng""'. T u y n h iê n , việc q u á n ]ý clân C L Í c ù a n h à nưóc t r u n g ương tro n g thòi kỳ p h o n g k iế n chi th i ia n tu ý là h o ạ t động q u á n ý đinh. H o ạ t động q u á n lý đ m h k h ô n g th ự c h iệ n t r ê n to à n bộ d â n cư m à chi hướng tới đối tư ợ n g n a m giới t r o n g độ tuổi th ự c h iệ n các n g h ĩa v ụ đối VỚI n h à nước, tức là n h ủ n g d â n đ i n h t ừ tu ố i h o à n g n a m (18 tuổi) đến trưốc tuổi lên lão (60 tuổi), Mặc d ù vê' s a u n à y (từ đòi H ồng Đức tr đ đi) p h ạ m vi q u à n lý đ i n h đ ã mỏ rông và bao gồm m ột sô' nội d u n g cúa q u ả n lý h ộ tịch n h ư n g xét t ừ m ục đích của h o ạ t động q u ả n lý có t h ê k h ắ n g d ịn h tro n g thòi k ỳ p h o n g k iế n ỏ nưóc t a k h ô n g tồn tạ i h o ạ t động q u à n lý hộ tịch với t í n h c h á t là m ột h o ạ t đ ộ n g h à n h chính. Tác giá X g u y ễ n P h a n T h iế t đã lý giải về v ấ n đ ề n à y b ằ n g h a i lý cỉo: T h ứ n h ấ t, tố chức h à n h ch ín h củ a nưỏc t a tro n g các t r i ể u đ ại p h o n g kiến á n h hướng và mô phỏng chê độ h à n h c h í n h c ủ a N h à nước p h o n g kiến T r u n g Quốc, “vì l u ậ t T àu k h ô n g có tố chức hộ tịch nên nước Việt N a m t a c ù n g b ắ t chưốc n h ư vậv"; T h ử h a i. tr o n g th ò i kỳ p h o n g k iến sự đ iều h à n h gia đ ì n h ở V iệt N a n i theo chê độ gia trư ơng , do dó. sự tổ chúc ■' Phan Huy Chú, "Lịch triều hiển chương loại chĩ', Quyển II, Quỗc dụng chí, NXB Khoa học xã hội, 1992, 139
H ộ tịch - Vui, buồn M uôn néo n h ân sinh hộ tịch là k h ô n g cần th iế t. Đế ghi lại lịch sủ các dòng h ọ và các môi liên hệ t h â n th íc h tro n g gin tộc, người Việt chuớ xưa sử d ụ n g việc gia p h á " ’, Đ áy cũng là q u a n diêm c u a tác giá V ũ V àn M ẩ u khi k h á o cứu về sự điều h à n h gia đ ì n h tr o n g cô luật'-'. Ngoài h a i lý do nói t r ê n còn có t h ể v iện d ẫ n một lý do n ữ a đế giái th ích v ề việc các n h à nước p h o n g k iến k h ô n g tổ chức việc hộ tịch, đó là việc tó’ chức là n g xã theo c h ế độ tự q u á n rộng r ã i dưới thời p h o n g kiến đã h ạ n c h ế r ấ t n h i ề u q u y ể n h à n h cú a n h à nước t r u n g ương. Theo tác giả Vũ Quò’c Thông, dưới thòi phong k iế n mối dâv liên lạc g iữ a n h à v u a và là n g xã gói gọn tro n g việc l à n g xã p h á i đ ó n g t h u ê h à n g n ă m cho cô ng khô và c u n g câ'p sô lính c ầ n t h i ế t cho q u â n đội củ a t r i ế u dinh. Việc điều h à n h h o ạ t động c ủ a là n g xã chủ yêu th e o lệ làng, triề u đ ìn h k h ô n g t h ể caii th iệ p vào sự tô chức công việc củ a l à n g xã. Bởi vậy, m ặc d ù N h à nước phong k iế n k h ô n g quy c h ế việc q u ả n lý hộ tịch n h ư n g tro n g hư ơ n g ước c ủ a các là n g x ă luô n có n h ữ n g đ iểu k h o ã n liên q u a n đ ế n việc sinh. tử. giá t h ú - n h ữ n g n ộ i d u n íĩ cơ b á n củ a hộ tịch. Việc là n g xã công n h ậ n m ột t h à n h ■ Nguyễn Phan Thièt, "Hộ tỊCh chỉ nam", Tủ sách phổ thống, in lân thứ nhất, Sồi Gòn, 1958. Vũ Vãn Mầu, “Cổluặt Việt Nam vá tư pháp sừdiẻn giảng", Tủ sách ĐH Sài Gòn, Sái Gòn. 1975. 140
Phân llni lì.li T icu luận \-i khảo vif'*n mới rn dời cluọc' th ự r Liiim lẽ vọng g iá p . Trai gái k ét làm vợ chồnií plìai tuãii tliu li; nộp cheo th ì hôn n h â n m ớ i đưỢc l à n g x n r õ i i g I i h ã n . l \ r [ hỢỊj đ i ể u n à y VỚI v i ệc l ậ p J)h á củ a các gia tộc cỏ th ê klT;u;i; (lịnh các v ấ n đề hộ tịch củ a người d á n dưdi chẽ dộ Ịỉlions' kiến đã được thực hiện b ằ n g con đ ư ò n g phi n h à nùỏc. (^uan đ iể m củ a X guvễn I’h a n T h i ế t và V ũ V ã n M au dã ỊIỌI inơ già t h u y ế t t h ú vỊ về v ai trò củ a gia p h n và mối l)cn l’.ệ Ị?iừa việc l ặ p p h ả tro n g ihòi kỳ p h o n g k ìèn với hoại (.ỉộng qim n lý hộ tịch s a u này. N h u cầu lãj) p h á ơ Việt X am l)át n g u ồ n t ừ ch ín h sự tôn trọ n g nền t á n y gia đìn h và đạo lý tru y ề n thống, m à s â u xa là sự tôn th ồ c h ữ "hiếu''. Tronỉ: một rô n g t r ì n h n g h iê n cứu công p h u vế sự p h á t triểìi oủa lập p h á ỏ V iệt N am . n h à l)hà học D ã L a n X g u y ẽn Đức Dụ ('ho r ầ n g việc làm gia p h á li nước t a cù ng khỏi nguồn từ tricu Lý'-'. Đòi Lý T h á i Tổ. •lãm T h u ậ n T h i ê n t h ử 17 (1026) nhà v u a có lệ n h biên soạn \ ’gọc điệp • cucVii p h á đầu tiên cua h o àng tộc''^'. Đ iếu n à y r n t t h ú vị vì đây CÙII^ là thời điểm m à vương Bui Xuân Dinh, " lé ìdng, phep nười". NXB Plidp lỹ, Hà Nội, 1985. • Dá Lan Nguyẻn Đức Dụ. Gia phả khào hiặn và thực hành. NXB Vản h o á ,1992. • Phan Huy Chú. LịCh tnểu hiển chương loại ci'i. Vãn lịch chí, NXB Khoa học xâ hỏi. 1992. MI
H ộ tịch • Vui, bưồn Muôn n éo n hàn sinh t r iề u p h o n g k iến thực sự q u a n tâ m đến việc c ủ n g cô chê độ q u á n lý đinh. G ia p h ả được h iểu là q u y ể n sổ do trư ơ n g tộc giữ. ghi chép các môl liên h ệ g iủ a các t h â n th u ộ c tro n g m ộ t n h ì và s ự n g h iệp củ a họ, được gìn giữ liên tụ c t ừ đòi n à y qu£ dời khác. Nội d u n g gia p h ả ghi chép tư òn g t ậ n t ấ t cả c á c Igỏi t h ứ tro n g m ộ t d ò n g họ, quyển lợi về v ậ t c h ấ t và t i n h th ầ n củ a mỗi người con ch á u và từ n g chi, p h á i tro n g gia tộc. Mỗi cá n h â n được ghi tro n g gia p h ả với đầy đ ủ các t h ô n g ti.i về n g à y sinh , n g à v ch ết, việc h ô n th ú , con cái, n h ữ n g c h t c vị và sự n g h iệ p c ủ a h ọ đối với quốc gia, t r o n g là n g x ã v à t?ong gia tộc. Đ iểu đ á n g lưu ý là gia p h ả k h ô n g chỉ ghi c h é p lỊ c h sử cú a n h ữ n g người có d a n h p h ậ n m à n g a y cả n h ữ n g n^ười đã bị “t ừ ”, tức là bị loại r a khỏi gia tộc vẫn được gh-i m ột cách k h á c h q u a n tro n g phả. Ví dụ; m ộ t đo ạn p h ả k ý trong Dương tộc t h ê p h ả được ghi n h ư sau: "Nước có sử, họ có phả, sử đê xét người tru n g ihần nghĩa sỹ, tậc đ ả n g gian nhân, p h ả đê xét người h ỉê ì tử, hiền tôn. chinh p h u liệt phụ, kẻ ác tử ngoa ngôn, d á m ohu nghiệt p / ỉỊ í”*'*. K hái lược v ể việc lập p h á n h ư t r ê n cho t h ấ y nội cung Dã Lan Nguyễn Đức Dụ, 'Gia phả khảo luận và thực hành", NXB Vảr h'Oả, 1992, 142
Phần th ứ hai Tiỏu luận và chuyên kháo c ủ a các gia p h á p h à n á n h một cách t r u n g thực, t ặ p t r u n g mõi liên h ệ cú a con ngưòi tro n g gia đìn h và xã hội cũ ng n h ư các đặc diêm n h ả n t h â n c ủ a mỗi cá n h â n . S ự ng hiêm n g ặ t, cấn trọng và mực thước tr o n g th ế thức ghi chép gia p h á đ ã đ à m b íio c h o s ụ c h i n h x á c c ú a các d ữ l i ệ u đ ư ợ c g h i vào p h á. Đ ây là n h ủ n g điếm tương đồng vể kỳ t h u ậ t giữa việc lặp p h á Iigãv xưa và việc đ ă n g ký hộ tịch s a u này. Mỗi cuõ’n gia p h á cúa m ột dòng họ k h ô n g chỉ ch ứ a đ ự n g tro n g n ó giá trị lịch sú, v ă n chương, t r u y ề n thống, phong tục, t ậ p q u á n m à n ó còn có giá trị p h á p lý là c á n cử để t r u y n g u y ê n n g u ồ n gõc củ a một con ngưòi hoặc c h ứ n g m in h tộc h ệ để xá c đ ịn h ngưòi được h ư ỏ n g t h ừ a kê c ủ a ngưòi c h ế t k h ô n g đ ể lại chúc thư. Theo V ù V ã n M ẫ u th i đến t ậ n thòi kỳ P h á p th uộc, tro n g việc x ét xứ d â n sự các v ụ k iệ n về t h ừ a k ế và h ư ơ n g hoá, đẻ chứng m in h mõi liên hệ gia đ ìn h với ngưòi đ à chốt, đương sự có th ể k h ô n g p h ả i x u ấ t t r ì n h to à n bộ gia p h ả m à chỉ cần x u ấ t t r ì n h m ột tờ tô ng chi (là biểu đồ r ú t gọn củ a gia phá. có tác d ụ n g chỉ rõ các t h â n thuộc tro n g d ò n g họ). Tờ tông chi n à y p h ả i do 3 ngưòi có tuổi tro n g họ l ậ p r a và được hư ơ n g chức tro n g là n g th ị thực'". S ự công n h ặ n n à y đã cho t h â y việc lập gia p h á - t ừ một h o ạ t động lìhằm đ á p ứ n g n h u c ầ u c h in h d á n g ciia ngưòi Vũ Vãn Mẫu, "Cổ luật Việt Nam và tư pháp sừ diễn giảng", Tù sách ĐH Sài Gòn, Sài Gòn, 1975. 143
H ộ tịch • Vui, buồn Mviôn néo n h ân sinh d â n đà ch ứ a đ ự n g tro n g nó sự t h a y th ê v a i tr ò của q u á n lý hộ tịch, C h ín h sự c h u y ên hoá chức n ă n g n à y đã cho t h ấ y có th ế k h ắ n g d ịn h già th iê t vè' raô’i liên hệ g iữ a việc lập p h á n g à y xưa v à việc q u á n lý hộ tịch s a u n à y tro n g việc q u á n ý d â n cư v à tô chức đòi sông xã hội. Để đ á n h giá tín h hỢp lý tro n g p h ư ơ n g thức q u á n lý hộ tịch h iệ n h à n h củ a m ột quôc gia k h ô n g t h ể k h ô n g n h ì n vào lịch sứ p h á t t r iế n c h ế độ q u ả n lý hộ tịch c ủ a qưô’c gia đó. Đối với nước ta. dế h o à n t h i ệ n c h ế độ q u ả n lý hộ tịch p h ù hợp với t r u y ề n thông, t ậ p q u á n q u ả n lý d â n cư củ a d â n tộc th ì việc n g h iê n cứu. k h a i t h á c các giá trị cú a việc lập gia p h ả ngàv x ư a là m ột việc là m có ý n g h ĩa r ấ t th iế t thực. 144
Plian th ứ hiìi T iêu liiạn và chuyên khảo Luột hõn nhãn vâ gia đình nâm 2000 May “ão pháp lý” cho cãc ứng xử đạo đức X ăm 2000. n ă m b á n lể c h u y ê n giao giừa h a i th ê kỳ, đ ú n g vào lúc các n h à n g h iên cửu x à hội học gia đìn h đ a n g q u á đỗi lo á u gióng lén tiế n g ch u ô n g c á n h t ín h về lối sóng h ô n n h â n thực d ụng, vê' sự công p h á n g h iệ t ngă củ a các yếu tô’ tiéu cực m ặ t t r á i củ a n ề n k in h t ế “mớ cửa” đ a n g là m đầv lên n h ừ n g biểu h iệ n su y thoái, lóng leo củ a các mối q u a n hệ gia đình, khi m à sự gia t à n g n h ữ n g bi kịch gia đình lìgày c â n g c hồ ng c h ấ t th è m g á n h n ặ n g cho h o ạ t động xét x ử cù a hệ t h ô n g Toà á n các cấp thì việc Quốc hội kh oá X t h ô n g q u a đạo l u ậ t hôn n h â n và gia đ ìn h mói tạ i k ỳ họp t h ử báy dã trớ t h à n h một sự kiện có ý n g h ĩa q u a n trọ n g t r o n g đời sông x à hội. Ngưòi ta tin tướng và hy vọng đạo l u ậ t có n h iể u sự t h a y đổi vê' chất, n à v sẽ là còng cụ h ữ u hiệu 145
H ộ tịch - Vui, buồn M uôn n éo nhân sinh để xây dựng, c ủ n g cô’ v à p h á t t r iể n ch ê độ hôn n h â n v à gia đìn h V iệt N a m th e o n g u ồ n m ạc h t r u y ề n thống, đạo lý tõ't đẹp của d â n tộc. M ột tr o n g n h ữ n g đặc điểm q u a n tr ọ n g tạo n é n g iá trị xã hội rộng lớn c ủ a L u ậ t h ô n n h â n và gia. đìn h n ă m 2000 đó là q u á t r ì n h x â y d ự n g L u ậ t luôn b á m s á t và t h ể h i ệ n r ấ t h iệu quả tư tư ỏ n g chỉ đạo: đ ư a sự điểu c h ỉn h củ a p h á p l u ậ t tiếp cậ n ở biên độ g ầ n n h ấ t với các t r u y ề n th ố n g t ố t đ ẹ p cù a d â n tộc, “l u ậ t h o á ” các q u y tắ c ứ n g x ử đ ạ o đức vỏn l à cội n g u ồ n là m n é n b ả n sắc n h â n v à n củ a đ ấ t nưóc, d á n tộc, con người Việt N am . Đ iề u n à y được k h ẳ n g đ ịn h m ột c á c h cô đ ọ n g , súc t íc h t r o n g Lòi nói đầu: Đ ể đ ề cao vai trò của gịa đ in h trong đời sống xã hội, g i ử g i n và p h á t h u y truyền thống ưà n h ữ n g p h o n g tục, tập quá n tốt đẹp của d â n tộc Việt Nam ...". T h ê m vào đó, có t h ể dễ đ à n g tìm t h ấ y k h ô n g chỉ m ộ t vài m à r ấ t n h i ề u điều l u ậ t th ự c c h ấ t là sự c h ế tác b ằ n g ngôn n g ừ p h á p lý các quy tắ c ứ n g x ủ đạo đức. H iểu theo m ột cách khác, tro n g L u ậ t h ô n n h â n và gia đ ì n h có n h iề u quy p h ạ m , tro n g đó k h ô n g còn r a n h giối giữa p h á p l u ậ t v à đạo đức m à các n h à lý l u ậ n r ạ c h ròi th ư ờ n g đ ư a r a àậ so s á n h , p h â n biệt. Nói m ộ t cách h ì n h á n h , kh i xây d ự n g L u ậ t h ô n n h â n và gia
P hần th ư hai Tiếu luận và chuyên khảo m an g lại s á n p h ẩ m là n h ử n g chiếc áo t h ậ t vừa, t h ậ t k h ít (lo đó, c ũ n g t h ậ t du yên dáng... Trở lại với các quy p h ạ m p h á p l u ậ t hôn n h â n và gia cỉình tro n g cổ l u ậ t của chê độ p h o n g kiến Việt N am , có th ể thâV tro n g Quô’c t h ể u H ìn h l u ậ t (lu ật H ồng Đức) và H oàng Việt l u ậ t lệ (lu ậ t Gia Long), các quy đ ịn h hôn n h â n và gia dinh th ự c c h ấ t lậ sự " lu ậ t h o á ” g ầ n n h ư n g u y ê n m ẫ u các quy tắc đạo đức tro n g đòi sông hôn n h â n và gia đ ìn h của c;hê độ p h o n g k iế n với các biếu hiện: h ô n n h â n cưỡng ép, trọ n g n a m k h i n h nữ, c h ế độ đa thê, gia trưởng, coi rẻ quyển lỢi của con cái. N h ằ m xoá bỏ các t à n tích củ a c h ế độ hôn n h â n phong kiên, k h i b ắ t đ ầ u xây d ự n g n ể n m óng cú a chê độ h ô n n h â n h iện đại, tiế n bộ củ a N h à nước Cộng hoà xà hội.ch ủ n g h ĩa Việt N am , n h i ệ m vụ cú a L u ậ t h ô n n h â n và gia đ ìn h n ă m I9õ9 • đạo l u ậ t h ô n n h â n và gia đ ìn h đ ầ u tiê n củ a nước ta - à sứ d ụ n g các q u y p h ạ m p h á p ì u ậ t để làm t h a y đổi thói qu en c ủ a chê độ h ô n n h â n p h o n g k iến đã ă n sâu, cô’ k ế t tro n g đòi sông x ã hội và ý th ứ c củ a n h â n dân. Đ ế n khi xây d ự n g L u ậ t h ô n n h ố n và gia đ ìn h n ă m 1986 v ấ n đ ể củ ng cô và p h á t h u y đạo lý t r u y ề n t h ô n g tô t đẹp củ a d â n tộc đã được c h ú Ý n h ư n g sự th ể h iệ n về m ặ t quy p h ạ m còn r ấ t e (lè (chi được ghi n h ậ n tro n g Lòi nói đ ầ u n h ư m ột sự đ ặ t vấn đề). Chỉ đ ế n k h i xây d ự n g L u ậ t h ô n n h à n và gia đ ìn h n ă m 2000, v ấ n đề l ự a chọn và “l u ậ t h o á ” các quy tấc đạo đức 147
H ộ tịch - Vui, buồn Muôn néo nhân sinh t r u y ề n t h ô n g tô t đẹp củ a d â n tộc mới trở t h à n h một định h ư ớ n g lớn, m ột n g u y ê n tấc chỉ đạo có vị t r í q u a n t r ọ n g h à n g đ ầ u t r o n g q u á t r ì n h xáv d ự n g luật. Việc để r a đ ịn h hư ớ ng đó x u ấ t p h á t từ cơ sở thực tiễ n và lý l u ặ n s a u đày: Vê m ặ t thực tiễn, q u a tổ ng k ê t gần 15 n ã m t h i h à n h L u ậ t h ô n n h â n và gia đ ình n ă m 1986, c ũ n g n h ư q u a kết q u ả n g h i ê n cứu, đ iểu t r a xà hội học cho t h â y các q u a n hệ h ô n n h â n và gia đ ìn h củ a nưỏc t a đ a n g bị tác động sôu sắc bỏi n h ữ n g yếu tô” tiêu cực vôn là thuộc t í n h củ a m ặ t trá i cơ c h ế t h ị trường, b iểu h iệ n rò r à n g ở sự xuống cấ p về đạo đức, lốì sống h ô n n h â n th ự c d ụ n g v à sự suy thoái, lỏn g ỉẻo củ a các môi q u a n h ệ gia đìn h với các biểu h iện cụ thể: sự p h â n hoá gia đ ìn h tro n g q u a n hệ giữa vợ chồng, g iủ a cha mẹ và con cái, giữa ông b à và các cháu; t ì n h t r ạ n g không cấp dưỡng con cái, k h ô n g cấp dưỡng ch a m ẹ già y ế u r ấ t phò b iế n (40% sô tr ẻ e m tro n g các vụ ly h ô n ồ Q u ả n g N a m - Đà N ẵ n g bị bỏ mặc, th iế u sự c h ã m sóc, giáo dục củ a cha mẹ s a u k h i l y h ô n ) ; n ạ n b ạ o h à n h , n g ư ợ c đ ă i vỢ c o n g â y r a h ậ u q u ả n g h iê m trọ n g t ă n g ò mức báo động; p h á t s in h n h iều h i ệ n tư ợ n g p h ạ m tội d ã m a n n h ư giết vỢ. giết con đẻ hoặc con riê n g c ủ a vd hoặc chồng, đ á n h c h ê t cha, m ẹ (tính đ é n n ă m 1996, Toà á n các cấp đà x ét xử 2.449 bị cáo ớ độ tuối t ừ 18 đ ế n 30 có h à n h vi p h ạ m tội d ạ n g này). Ve m ậ t lý lu ậ n , tro n g sự p h á t tr iể n c ú a xã hội h ô m n ay , q u a n n iệ m về mốì q u a n h ệ giữa p h á p l u ậ t và đạo đức đà có 148
Phần th ứ hai Tiêu luộn và chuyên kháo bước tiên r ấ t xa so VỚI ntìữnịí tư tư ỏ ng trước đáv, xâm n h ậ p vào mọi lĩnh vực xă hội. C h ư a bao giò mô’i q u a n tâ m vể sự dièu c h m h p h á p l u ậ t dỏ’i VỚI ctạo đức n g h ề nghiệp, đạo đức s in h học, đạo đức m áy t ín h ... lại trớ n ê n búc xúc n h ư hiện n ay. Sự p h á t t r i ế n củ a cóng tác n g h iê n cứu lý l u ậ n nói c h u n g cù ng n h ư k h o a học p h á p lý nói riê n g đà m a n g lại n h ậ n thức xác đ á n g vể mối q u a n h ệ giữa p h á p ì u ậ t với các vếu tố phi q u a n p h uơ n g n h ư đạo đức, phong tục. tậ p q u á n , tòn giáo... tro n g cơ c h ế điểu ch in h xã hội. B ên cạ n h đó. xu bư ớ n g "vể n g u ồ n ”, trỏ lại VỎI n h ữ n g giá trị bển vững của t r u y ề n th ốn g d â n tộc đ ã mờ đưòng cho xu hướng mới tro n g h o ạ t động đ iểu ch in h p h á p luật, đòi hỏi các n h à lập p h á p p h ả i k h a i thác, c h u y ên tái n h ữ n g giá trị to lốn của đạo đức vào đời sống p h á p lu.ật. Đế "luật hoá" các ứ n g xử đạo đức tro n g lĩnh vực hôn n h â n và gia đình, m ộ t khó k h ă n vể k ỷ t h u ậ t lập p h á p đòi hói các n h à là m l u ậ t phải giài q u y ế t h ế t sức kh éo léo đó là, do n h ù n g th u ộ c tín h dặc t h ù k h ác b i ệ t cơ b à n củ a p h á p lu ậ t và dạo đửc n ê n việc th ế hiện b ằ n g n g ô n n g ũ p h á p lý các q u y tắ c đạo dức dể bị m ấ t t in h q u y p h ạ m , dễ tr ỏ t h à n h các q u y địn h c h u n g chung, m a n g t ín h h ìn h ihửc. N h ậ n đ ịn h n h ư v ậ ỵ đ ế t h á y r ằ n g VỜI L u á t h ò n n h â n v à g i a d i n h n á m 2000, các n h à lập p h á p dà r ấ l t h à n h còng tro n g việc giai q u y ế t môi qvian hệ nói trôn. T ron g su ô t 8 chương, 110 diều r ủ a L u ậ t hôn n h â n và 149