Xã hội hóa trẻ em ở nông thôn miền núi thông qua lao động trong gia đình: Nghiên cứu trường hợp ở xã Cát Thịnh, huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái - Đặng Bích Thủy

64<br /> X· héi häc sè 1 (93), 2006<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> X· héi hãa trÎ em ë n«ng th«n miÒn nói<br /> th«ng qua lao ®éng trong gia ®×nh<br /> (Nghiªn cøu tr−êng hîp ë x· C¸t ThÞnh, huyÖn V¨n ChÊn, tØnh Yªn B¸i)<br /> <br /> §Æng BÝch Thñy<br /> <br /> <br /> I. §Æt vÊn ®Ò:<br /> Nh÷ng n¨m gÇn ®©y vÊn ®Ò lao ®éng trÎ em rÊt ®−îc quan t©m nghiªn cøu do<br /> c¸c h×nh thøc vµ tÝnh chÊt cña lao ®éng trÎ em ®· cã nhiÒu biÕn ®æi d−íi t¸c ®éng cña<br /> nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. XuÊt ph¸t tõ b¶n chÊt phøc t¹p, ®a d¹ng cña hiÖn t−îng nµy<br /> vµ c¸c hÖ lôy x· héi cña nã, c¸c nghiªn cøu hiÖn cã vÒ lao ®éng trÎ em th−êng tËp<br /> trung vµo c¸c chñ ®Ò nh− sù møc ®é vµ c¸c h×nh thøc l¹m dông lao ®éng trÎ em, hiÖn<br /> t−îng trÎ bá häc ®Ó lao ®éng kiÕm tiÒn, trÎ em lang thang kiÕm sèng ë c¸c thµnh phè,<br /> m¹i d©m lµ trÎ em, v.v…<br /> ë n«ng th«n, ngoµi c¸c c«ng viÖc néi trî trong gia ®×nh, trÎ em cßn lµm nhiÒu<br /> c«ng viÖc cã tÝnh chÊt s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp, lµm nghÒ thñ c«ng, hoÆc lµm thuª<br /> cho c¸c doanh nghiÖp nhá. Lao ®éng trÎ em trong gia ®×nh n«ng th«n hiÖn nay kh«ng<br /> chØ lµ sù lµm quen, häc hái c¸c kü n¨ng lao ®éng mµ cßn trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ®ãng<br /> gãp kinh tÕ cho gia ®×nh. Mét nghiªn cøu cña Tæ chøc cøu trî nhi ®ång Anh (Save<br /> Children U.K.) vÒ lao ®éng trÎ em ë n«ng th«n ViÖt Nam ®· −íc tÝnh trong mét gia<br /> ®×nh cã 5 ng−êi (2 ng−êi lín vµ 3 trÎ em d−íi 15 tuæi) th× 3 ®øa trÎ ®ãng gãp kho¶ng<br /> 30- 40% tæng ®Çu t− vÒ lao ®éng cña gia ®×nh ®ã (Save the Children, 1997, tr.29).<br /> Dùa trªn d÷ liÖu kh¶o s¸t t¹i x· C¸t ThÞnh (huyÖn V¨n ChÊn, tØnh Yªn B¸i),<br /> trong khu«n khæ Dù ¸n nghiªn cøu vÒ Gia ®×nh n«ng th«n ViÖt Nam (do ViÖn X· héi<br /> häc chñ tr×), bµi viÕt nµy sÏ tËp trung ph©n tÝch vÊn ®Ò vÒ lao ®éng trÎ em trong gia<br /> ®×nh n«ng th«n nh− lµ mét phÇn cña qu¸ tr×nh x· héi hãa trÎ em, cïng víi nh÷ng<br /> chiÒu c¹nh kinh tÕ vµ t©m thÕ/th¸i ®é cña c¸c em trong qu¸ tr×nh nµy. ViÖc ph©n tÝch<br /> giíi còng sÏ ®−îc lång ghÐp trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch nh÷ng chiÒu c¹nh trªn.<br /> II. VÊn ®Ò lao ®éng cña trÎ em trong gia ®×nh t¹i ®iÓm nghiªn cøu<br /> 2.1. Mét sè nÐt kh¸i qu¸t vÒ ®Þa bµn nghiªn cøu:<br /> C¸t ThÞnh lµ mét x· nghÌo cña huyÖn miÒn nói V¨n ChÊn, tØnh Yªn B¸i.<br /> Nguån thu nhËp chÝnh cña nh©n d©n trong x· lµ tõ n«ng nghiÖp víi c¸c lo¹i c©y<br /> trång chñ yÕu lµ lóa, mµu, mét sè lo¹i c©y ¨n qu¶, c©y chÌ, quÕ kÕt hîp víi ch¨n nu«i<br /> gia sóc, gia cÇm. Trång trät, ch¨n nu«i chñ yÕu ®Òu dùa trªn kinh nghiÖm truyÒn<br /> thèng nªn n¨ng suÊt thÊp. MÆc dï so víi tr−íc ®æi míi ®êi sèng kinh tÕ cña ng−êi<br /> d©n ®· ®−îc c¶i thiÖn mét phÇn, hÇu nh− kh«ng cßn hé ®ãi l−¬ng thùc, nh−ng møc ®é<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  §Æng BÝch Thñy 65<br /> <br /> ph¸t triÓn cßn rÊt chËm. Ng−êi d©n cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n vµ lóng tóng trong ph¸t<br /> triÓn kinh tÕ hé do thiÕu c¸c nguån lùc cÇn thiÕt vµ h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é häc vÊn. Tuy<br /> nhiªn, ®êi sèng kinh tÕ cña mét bé phËn c¸c hé gia ®×nh còng ®· cã nh÷ng sù thay<br /> ®æi theo chiÒu h−íng kh¸ gi¶ lªn, ®· cã sù tÝch lòy hoÆc lµm giµu. Nh÷ng hé nµy chñ<br /> yÕu lµ ng−êi Kinh sèng ë thÞ tø (trong khi ng−êi d©n téc thiÓu sè cña x· chiÕm 55,4%<br /> d©n sè). Nh÷ng hé cã møc sèng kh¸ nµy cã nghÒ phô lµ nu«i ba ba, mét nghÒ mang<br /> l¹i thu nhËp cao, hoÆc kinh doanh dÞch vô, bu«n b¸n nhá.<br /> 2.2. Lao ®éng trÎ em ë C¸t ThÞnh nh×n tõ gãc ®é x· héi hãa<br /> Lao ®éng trÎ em trong gia ®×nh cã thÓ ®−îc nh×n nhËn nh− lµ mét phÇn cña<br /> qu¸ tr×nh x· héi hãa cña trÎ em, gióp c¸c em ph¸t triÓn nh©n c¸ch. Th«ng qua lao<br /> ®éng trÎ em ®−îc häc hái vµ thùc hµnh c¸c kiÕn thøc vµ kü n¨ng lao ®éng, ®ång thêi<br /> gióp lµm t¨ng tÝnh tr¸ch nhiÖm vµ g¾n bã t×nh c¶m cña c¸c em ®èi víi gia ®×nh. D−íi<br /> gãc ®é nµy cã thÓ ph©n tÝch lao ®éng trÎ em qua c¸c chØ b¸o nh−: ®é tuæi tham gia lao<br /> ®éng cña trÎ, lo¹i c«ng viÖc ®ang lµm, c−êng ®é vµ thêi gian lao ®éng cña c¸c em,…<br /> trªn c¬ së ®ã chØ ra nh÷ng yÕu tè cã lîi cho viÖc häc hái vµ thùc hµnh nh÷ng kü n¨ng<br /> lao ®éng, vµ nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng kh«ng tèt ®Õn søc kháe, viÖc häc hµnh vµ vui<br /> ch¬i gi¶i trÝ cña c¸c em.<br /> a. §é tuæi b¾t ®Çu tham gia c¸c c«ng viÖc néi trî vµ s¶n xuÊt:<br /> C¸c c«ng viÖc néi trî:<br /> ë n«ng th«n, ngay tõ khi cßn rÊt nhá, trÎ em ®· b¾t ®Çu tËp lµm nh÷ng c«ng<br /> viÖc néi trî trong gia ®×nh. Tïy vµo hoµn c¶nh kinh tÕ vµ sù ph©n c«ng lao ®éng cña<br /> mçi gia ®×nh mµ c¸c em b¾t ®Çu tham gia c¸c c«ng viÖc néi trî gia ®×nh hoÆc c¸c c«ng<br /> viÖc liªn quan ®Õn ch¨n nu«i, c¸c c«ng viÖc ®ång ¸ng ë c¸c ®é tuæi kh¸c nhau vµ ë<br /> møc ®é tham gia kh¸c nhau.<br /> KÕt qu¶ kh¶o s¸t 300 hé gia ®×nh ë C¸t ThÞnh cho thÊy, ®èi víi c¸c c«ng viÖc<br /> néi trî trong gia ®×nh nh− dän dÑp nhµ cöa, ®i chî, nÊu c¬m, röa b¸t, giÆt quÇn ¸o,<br /> c¸c em b¾t ®Çu tham gia nhiÒu nhÊt lµ ë nhãm 6-10 tuæi: 74% ®èi víi c¸c em g¸i vµ<br /> 84,1% ®èi víi c¸c em trai (xem biÓu 1). KÕ ®Õn lµ nhãm 11-14 tuæi vµ gi¶m h¼n ë<br /> nhãm tõ 15-17 tuæi. §¸ng l−u ý ë ®©y lµ cã 2,2% trÎ em trai vµ 5% trÎ em g¸i b¾t ®Çu<br /> lµm néi trî ë nhãm tuæi tõ 3-5 tuæi. Tû lÖ tuy nhá nh−ng cho thÊy, nÕu qu¶ thËt lµ<br /> trÎ em b¾t ®Çu lµm c«ng viÖc néi trî ë ®é tuæi nµy lµ qu¸ sím so víi th«ng th−êng.<br /> TrÎ em g¸i lµm c¸c c«ng viÖc néi trî sím h¬n c¸c em trai - mét hÖ qu¶ cña<br /> nh÷ng ®Þnh kiÕn giíi trong ph©n c«ng lao ®éng truyÒn thèng trong gia ®×nh n«ng<br /> th«n: trÎ em g¸i ®−îc g¸n cho tr¸ch nhiÖm lµm c¸c c«ng viÖc néi trî, do vËy, ngay tõ<br /> khi cßn rÊt nhá c¸c em ®· ®−îc gia ®×nh khuyÕn khÝch vµ giao lµm c¸c c«ng viÖc nµy<br /> sím h¬n c¸c em trai. Tuy nhiªn, xu h−íng nµy ®· cã sù thay ®æi so víi tr−íc ®©y,<br /> theo ®ã, c¶ con trai vµ con g¸i ®Òu ph¶i cã tr¸ch nhiÖm lµm c¸c c«ng viÖc néi trî. MÆt<br /> kh¸c, c¸c gia ®×nh trÎ ë n«ng th«n ngµy nay ®Î Ýt con h¬n, nªn trong tr−êng hîp<br /> kh«ng cã con g¸i th× con trai còng ph¶i lµm c¸c c«ng viÖc néi trî ®Ó cha mÑ cã thêi<br /> gian lµm kinh tÕ t¹o thu nhËp cho gia ®×nh.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 66 X· héi hãa trÎ em ë n«ng th«n miÒn nói th«ng qua lao ®éng trong gia ®×nh<br /> <br /> BiÓu 1: §é tuæi trÎ em b¾t ®Çu lµm c¸c c«ng viÖc néi trî<br /> <br /> <br /> 100<br /> 84.1<br /> 80 74<br /> <br /> 60<br /> Nam<br /> 40 N÷<br /> <br /> 20 15.7<br /> 8.2 8.1 8.1 5<br /> 2.2 5 2.7<br /> 0<br /> 3-5 tuæi 6-10 tuæi 11-14 tuæi 15-17 tuæi Trªn 17 tuæi<br /> <br /> <br /> <br /> (Nguån: Sè liÖu kh¶o s¸t t¹i C¸t ThÞnh, B¶ng ph©n bè tÇn suÊt cña c¸c biÕn sè, tr. 114-115)<br /> <br /> KÕt qu¶ th¶o luËn nhãm trÎ em cho thÊy, ®é tuæi b¾t ®Çu tham gia lµm c¸c<br /> c«ng viÖc néi trî th−êng lµ tõ khi c¸c em häc líp 1, líp 2. Nh−ng c¸c em b¾t ®Çu lµm<br /> tõ nh÷ng c«ng viÖc nhÑ nhµng, dÇn dÇn sau nµy c¸c em lµm nh÷ng viÖc ®ßi hái kü<br /> n¨ng nhiÒu h¬n. ý kiÕn cña c¸c em vÒ løa tuæi phï hîp ®Ó lµm c¸c c«ng viÖc néi trî<br /> th× th−êng lµ vµo cÊp 2 (11 tuæi trë lªn).<br /> C¸c c«ng viÖc s¶n xuÊt:<br /> So víi c¸c c«ng viÖc néi trî, ®é tuæi c¸c em b¾t ®Çu lµm c¸c c«ng viÖc s¶n xuÊt<br /> th−êng muén h¬n. NÕu nh− c¸c em b¾t ®Çu lµm c¸c c«ng viÖc néi trî ë nhãm tuæi 6-<br /> 10, th× ®èi víi c«ng viÖc s¶n xuÊt, c¸c em th−¬ng lµm quen tõ nhãm tuæi 11-14 vµ 15-<br /> 17. (Xem biÓu 2).<br /> BiÓu 2: §é tuæi trÎ em b¾t ®Çu lµm c¸c c«ng viÖc s¶n xuÊt<br /> <br /> <br /> 100<br /> 90<br /> 80<br /> 70<br /> 60<br /> 50 Nam<br /> 41.9<br /> 40 34.1 36.5 N÷<br /> 31.1<br /> 30 25.9<br /> 21.2<br /> 20<br /> 10 2.8<br /> 6.5<br /> 0<br /> 6-10 tuæi 11-14 tuæi 15-17 tuæi Trªn 17 tuæi<br /> <br /> <br /> <br /> (Nguån: Sè liÖu kh¶o s¸t t¹i C¸t ThÞnh, B¶ng ph©n bè tÇn suÊt cña c¸c biÕn sè, tr. 115 -116)<br /> <br /> BiÓu 2 cho thÊy ®é tuæi trÎ em b¾t ®Çu tham gia lao ®éng s¶n xuÊt cao h¬n<br /> so víi ®é tuæi b¾t ®Çu lµm c¸c c«ng viÖc néi trî. §iÒu nµy còng phï hîp víi møc ®é<br /> t¨ng dÇn cña ®é khã cña c«ng viÖc. Tuy nhiªn, tû lÖ 22,2% ®èi víi trÎ em trai, 31,1%<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  §Æng BÝch Thñy 67<br /> <br /> ®èi víi trÎ em g¸i b¾t ®Çu tham gia lao ®éng s¶n xuÊt trong ®é tuæi 6-10 kh«ng<br /> ph¶i lµ mét tû lÖ nhá. NÕu so víi kÕt qu¶ §iÒu tra møc sèng d©n c− 1997-1998 ta<br /> thÊy cã sù kh¸c biÖt ®¸ng kÓ: tû lÖ trÎ em n«ng th«n (tÝnh chung c¶ trÎ trai vµ g¸i)<br /> tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ ë nhãm tuæi nµy chØ lµ 8,4%. Vµ nÕu nh− so s¸nh víi trÎ<br /> em thµnh phè th× sù kh¸c biÖt l¹i cßn t¨ng h¬n n÷a: tû lÖ ë nhãm tuæi nµy ë thµnh<br /> phè lµ 1,3% (Bé Lao ®éng - Th−¬ng binh vµ X· héi: B¸o c¸o hiÖn tr¹ng lao ®éng trÎ<br /> em ë ViÖt Nam, 2001). Tuy nhiªn, sù so s¸nh còng cã thÓ chØ lµ t−¬ng ®èi, bëi v× ®Ó<br /> cã c¸i nh×n toµn diÖn h¬n còng cÇn sù hç trî/kÕt hîp cña c¸c chØ b¸o kh¸c nh− lo¹i<br /> h×nh c«ng viÖc vµ møc ®é tham gia c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña c¸c em. Ph©n tÝch<br /> d−íi gãc ®é giíi ta thÊy, còng nh− c«ng viÖc néi trî, trÎ em g¸i vÉn cã xu h−íng b¾t<br /> ®Çu lµm c¸c c«ng viÖc s¶n xuÊt sím h¬n trÎ em trai.<br /> Nh− vËy lµ, trong c¸c gia ®×nh ë C¸t ThÞnh, qu¸ tr×nh x· héi hãa vÒ c¸c kü<br /> n¨ng lao ®éng cña trÎ em ë c¸c gia ®×nh n«ng th«n diÔn ra ë løa tuæi t−¬ng ®èi sím.<br /> Vµ nh×n chung, trÎ em g¸i tham gia lao ®éng sím h¬n nh−ng møc chªnh lÖch kh«ng<br /> qu¸ lín so víi c¸c em trai.<br /> b. Lo¹i h×nh c«ng viÖc vµ møc ®é tham gia cña trÎ em trong gia ®×nh:<br /> §èi víi c«ng viÖc néi trî, trÎ em ë C¸t ThÞnh tham gia ë møc ®é kh«ng nhiÒu<br /> (Xem biÓu 3). Ng−êi lµm chÝnh trong gia ®×nh vÉn lµ ng−êi mÑ. Tuy nhiªn, ng−êi lµm<br /> nhiÒu thø hai chÝnh lµ trÎ em g¸i. Tû lÖ trÎ em trai lµm c¸c c«ng viÖc nµy thÊp h¬n<br /> h¼n so víi trÎ em g¸i.<br /> <br /> BiÓu 3: C«ng viÖc néi trî- Møc ®é lµm nhiÒu so víi c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh (%)<br /> <br /> <br /> 80<br /> 70<br /> 60<br /> Con trai<br /> 50<br /> Con g¸i<br /> 40<br /> Vî<br /> 30<br /> Chång<br /> 20<br /> 10<br /> 0<br /> Mua NÊu Röa b¸t Dän nhµ GiÆt giò<br /> thøc ¨n c¬m<br /> <br /> <br /> (Nguån: Sè liÖu kh¶o s¸t t¹i C¸t ThÞnh, B¶ng ph©n bè tÇn suÊt cña c¸c biÕn sè, tr. 103-113)<br /> <br /> Nh− vËy, qu¸ tr×nh x· héi hãa trÎ em vÒ lao ®éng ë C¸t ThÞnh, mét c¸ch tù<br /> nhiªn, vÉn chÞu ¶nh h−ëng cña c¸c gi¸ trÞ giíi vµ ®Þnh kiÕn giíi truyÒn thèng. Hay nãi<br /> c¸ch kh¸c, qu¸ tr×nh x· héi hãa vÒ giíi theo gi¸ trÞ truyÒn thèng ®· ®−îc "lång ghÐp"<br /> vµo qu¸ tr×nh x· héi hãa lao ®éng. C¸c em g¸i ®· ®−îc khuyÕn khÝch hoÆc giao lµm c¸c<br /> c«ng viÖc nµy sím h¬n c¸c em trai vµ lµm nhiÒu h¬n. B¶n th©n c¸c em g¸i còng thÊy<br /> ®iÒu nµy lµ kh«ng hîp lý nh−ng vÉn ph¶i lµm, hoÆc c¸c em hiÓu rÊt ®¬n gi¶n "Ch¸u<br /> nghÜ m×nh lµ con g¸i nªn ®ã lµ nh÷ng c«ng viÖc m×nh ph¶i lµm. Ch¸u ch¼ng cã ®ßi hái<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 68 X· héi hãa trÎ em ë n«ng th«n miÒn nói th«ng qua lao ®éng trong gia ®×nh<br /> <br /> g× c¶" (N÷ häc sinh líp 6). Cßn c¸c em trai th× thÊy hîp lý theo c¸ch hiÓu vµ quan s¸t<br /> cuéc sèng cña c¸c em: "theo ch¸u, ban ®Çu, khi cßn nhá th× con g¸i gióp ®ì bè mÑ, cßn<br /> sau nµy khi vÒ giµ th× con trai l¹i phông d−ìng bè mÑ… Nh− ë mÑ ch¸u ch¼ng h¹n, ®i<br /> lÊy chång th× Ýt ®−îc vÒ nhµ ch¨m sãc «ng bµ ngo¹i" (Nam häc sinh líp 8).<br /> §èi víi c«ng viÖc s¶n suÊt, trÎ em ë C¸t ThÞnh còng ®· ®−îc thu hót lµm<br /> cïng víi c¸c thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh mÆc dï møc ®é tham gia cña c¸c em<br /> ch−a nhiÒu. Ng−îc l¹i víi c«ng viÖc néi trî, c¸c em trai ®· tham gia nhiÒu h¬n c¸c em<br /> g¸i trong c«ng viÖc s¶n xuÊt (Xem biÓu 4), ®Æc biÖt lµ trong kh©u lµm ®Êt, bãn ph©n,<br /> phun thuèc trõ s©u, vµ thu ho¹ch. §iÒu nµy còng t−¬ng øng víi tû lÖ lµm nhiÒu h¬n<br /> cña ng−êi chång vµ Ýt h¬n cña ng−êi vî trong c¸c c«ng viÖc nµy. Cã thÓ nhËn thÊy ë<br /> ®©y m« h×nh ph©n c«ng lao ®éng theo giíi (mét c¸ch truyÒn thèng) trong c¸c gia ®×nh<br /> vÉn ®ang ®−îc truyÒn l¹i cho líp trÎ. VÉn theo c¸ch lµ nam giíi th× vÉn lµm nh÷ng<br /> viÖc ®ßi hái søc kháe c¬ b¾p nhiÒu h¬n trong c¸c c«ng viÖc s¶n xuÊt, phô n÷ tuy cã<br /> tham gia nh−ng chØ ë møc ®é khiªm tèn, vµ ®ã lµ c¸ch ph©n c«ng mµ ng−êi d©n thÊy<br /> hîp lý vµ chÊp nhËn ®−îc.<br /> Tuy nhiªn, cã mét sè kh©u s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, trÎ em trai lµm nhiÒu h¬n<br /> trÎ em g¸i, nh−ng ng−êi chång l¹i lµm Ýt h¬n ng−êi vî, vÝ dô nh− kh©u gieo trång,<br /> bãn ph©n, lµm cá. §iÒu nµy cã thÓ gi¶i thÝch lµ, ®· cã mét sè ®iÓm kh¸c biÖt trong<br /> ph©n c«ng lao ®éng theo giíi gi÷a hai thÕ hÖ. Cã thÓ lµ ®· cã nh÷ng quan niÖm kh¸c<br /> tr−íc vÒ nh÷ng c«ng viÖc chØ dµnh cho n÷ giíi hoÆc nam giíi, hoÆc cã thÓ lµ, khi<br /> nguån lùc vÒ søc lao ®éng trong gia ®×nh bÞ h¹n chÕ, th× tÝnh chÊt ph©n c«ng lao ®éng<br /> kh«ng bÞ cøng nh¾c theo nh÷ng quan niÖm cò, mµ linh ho¹t h¬n, víi hiÖu qu¶ kinh<br /> tÕ cña c«ng viÖc ®−îc coi träng h¬n.<br /> <br /> BiÓu 4: S¶n xuÊt N«ng nghiÖp- Møc ®é lµm nhiÒu so víi c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh (%)<br /> <br /> <br /> 60<br /> <br /> 50<br /> 40<br /> <br /> 30<br /> <br /> 20<br /> <br /> 10<br /> <br /> 0<br /> Lµm G ieo Bãn Lµm Phun T hu B¸n<br /> ®Êt tr ång ph©n cá thuèc ho¹c h s ¶n<br /> s ©u phÈm<br /> <br /> C on trai C on g¸i Vî C hång<br /> <br /> <br /> (Nguån: Sè liÖu kh¶o s¸t t¹i C¸t ThÞnh, B¶ng ph©n bè tÇn suÊt cña c¸c biÕn sè, tr. 116-125)<br /> <br /> Kh«ng nh− nhiÒu ®Þa ph−¬ng nghÌo kh¸c, C¸t ThÞnh hÇu nh− kh«ng cã trÎ em<br /> ®i lµm thuª ë ®Þa bµn kh¸c. Lao ®éng di c− chØ x¶y ra ®èi víi nh÷ng thanh niªn vµ<br /> nh÷ng ng−êi lín tuæi h¬n. MÆt kh¸c, do ë C¸t ThÞnh kh«ng ph¸t triÓn c¸c c¬ së s¶n<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  §Æng BÝch Thñy 69<br /> <br /> xuÊt kinh doanh - dÞch vô võa vµ nhá, nªn ë ®©y kh«ng cã hiÖn t−îng trÎ em ®i lµm<br /> thuª. Khi ®−îc hái vÒ trÎ em lao ®éng lµm thuª, 1 ng−êi d©n ®· sèng rÊt nhiÒu n¨m ë<br /> C¸t ThÞnh nãi: "C¸c ch¸u nhá ë ®©y chØ lµm c¸c viÖc nhµ vµ gióp cha mÑ n−¬ng rÉy.<br /> Cïng l¾m lµ ®i kiÕm cñi hay phô gióp cha anh khai th¸c gç, kh«ng cã hiÖn t−îng ®i<br /> lµm thuª cho ng−êi kh¸c ®©u chÞ ¹… Cßn c¸i viÖc ®i lµm ¤-sin trªn thµnh phè t«i<br /> kh«ng rµnh l¾m, nh−ng t«i ch¼ng thÊy ai c¶. ë ®©y chØ cã lµ lao ®éng ®æi c«ng gi÷a c¸c<br /> nhµ víi nhau th«i, lµm thuª th× kh«ng cã ®©u" (Nam, 72 tuæi).<br /> c. Mét sè ¶nh h−ëng cña qu¸ tr×nh x· héi hãa lao ®éng tíi trÎ em ë<br /> C¸t ThÞnh:<br /> Khi trÎ em tham gia lao ®éng, trÎ em sÏ häc hái ®−îc nh÷ng kü n¨ng lao ®éng<br /> vµ nh÷ng chuÈn mùc, gi¸ trÞ theo nÒn v¨n hãa ®Þa ph−¬ng, ®ång thêi gióp c¸c em<br /> h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh÷ng hµnh vi øng xö t−¬ng øng víi vai trß mµ c¸c em<br /> ®ang thùc hiÖn nh− tÝnh tr¸ch nhiÖm ®èi víi gia ®×nh, sù hiÕu th¶o ®èi víi cha mÑ,<br /> vµ nh÷ng kü n¨ng giao tiÕp, øng xö víi bªn ngoµi: khi ta lµm nh− thÕ th× khi nµo ta<br /> ra cuéc sèng th× ta cã kh¶ n¨ng tù lËp tèt h¬n ¹"; "C«ng viÖc hµng ngµy gióp c¸c ch¸u<br /> ph¸t triÓn ¹. Ph¸t triÓn ®Çu tiªn lµ vÒ giao tiÕp ¹. Ch¸u häc giao tiÕp khi b¸n hµng<br /> cho bè mÑ ch¸u ¹. L¾m lóc bè mÑ ch¸u ®i v¾ng th× ch¸u ë nhµ tr«ng hµng ¹" (Nhãm<br /> häc sinh líp 8).<br /> Tuy nhiªn, viÖc tham gia lao ®éng còng ¶nh h−ëng ®Õn viÖc häc hµnh vµ vui<br /> ch¬i cña c¸c em. KÕt qu¶ th¶o luËn nhãm vÒ ph©n bæ thêi gian trong ngµy cho thÊy<br /> trung b×nh c¸c em lµm viÖc nhµ vµ ®ång ¸ng tõ 3- 5 tiÕng 1 ngµy.<br /> Khi ®−îc hái liÖu thêi gian tham gia lao ®éng cã ¶nh h−ëng ®Õn viÖc häc hµnh<br /> kh«ng, hÇu hÕt c¸c em ®Òu cho lµ cã. MÆt kh¸c, c¸c em còng cho lµ "nh÷ng b¹n ë<br /> th«n b¶n th× viÖc häc hµnh cßn bÞ ¶nh h−ëng nhiÒu h¬n so víi c¸c b¹n ë thÞ tø" (Th¶o<br /> luËn nhãm häc sinh líp 8).<br /> ¶nh h−ëng tiªu cùc cña thêi gian lao ®éng tíi viÖc häc hµnh, ®Æc biÖt lµ ®èi<br /> víi nh÷ng trÎ em hoµn c¶nh gia ®×nh cßn khã kh¨n, gia ®×nh d©n téc thiÓu sè, cßn<br /> m¹nh h¬n: "... c¸c ch¸u ng−êi Dao, ng−êi H'M«ng th× hai d©n téc nµy ®iÒu kiÖn ®Çu<br /> t− cho c¸c ch¸u nã kh«ng cã. Bëi v× hµng ngµy c¸c ch¸u ®i häc cßn lo nh÷ng chuyÖn<br /> tr©u bß, råi lµ chuyÖn n−¬ng rÉy, rÊt nhiÒu c«ng viÖc nã dån lªn c¸c ch¸u cho nªn lµ<br /> c¸c ch¸u rÊt h¹n chÕ trong viÖc häc" (Gi¸o viªn, Trung häc phæ th«ng).<br /> Mét hÖ qu¶ tiªu cùc kh¸c cã thÓ lµ t×nh tr¹ng bá häc cña mét bé phËn häc sinh.<br /> LÏ dÜ nhiªn, nguyªn nh©n bá häc kh«ng chØ do ph¶i lao ®éng gióp ®ì gia ®×nh, mµ cßn<br /> cã c¸c nguyªn nh©n kh¸c n÷a. Song, thêi gian vµ c−êng ®é lao ®éng mµ mét bé phËn<br /> trÎ em C¸t ThÞnh ®· lµ mét phÇn c¸c nguyªn nh©n bá häc cña c¸c em: "ë n«ng th«n<br /> nµy th× nh×n chung nã kh«ng rçi ®−îc tý nµo ®©u, ph¶i tham gia lµm ruéng, ph¶i ch¨n<br /> tr©u, ph¶i tr«ng em, coi nhµ, råi th× lµ tÊt c¶ c¸c c«ng viÖc ®Òu ph¶i lµm hÕt. Nã còng sÏ<br /> rÊt khã kh¨n cho c¸c ch¸u ®Õn tr−êng" (Gi¸o viªn, Trung häc phæ th«ng).<br /> ViÖc dµnh nhiÒu thêi gian cho lao ®éng còng ¶nh h−ëng ®Õn thêi gian vµ lo¹i<br /> h×nh vui ch¬i gi¶i trÝ (vèn ®· rÊt nghÌo nµn so víi trÎ em thµnh phè) cña c¸c em. C¸c<br /> em th−êng ch¬i mét m×nh ë nhµ, thØnh tho¶ng ch¬i víi trÎ em hµng xãm vµo ngµy<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 70 X· héi hãa trÎ em ë n«ng th«n miÒn nói th«ng qua lao ®éng trong gia ®×nh<br /> <br /> nghØ. Lý do mµ c¸c em ®−a ra th−êng lµ "cã nhiÒu viÖc nªn kh«ng cã thêi gian ch¬i",<br /> "c¸c b¹n kh¸c còng kh«ng cã thêi gian nªn ph¶i ch¬i mét m×nh ë nhµ" (Nhãm n÷ häc<br /> sinh líp 6). Ngoµi ra, cßn cã nh÷ng lý do xuÊt ph¸t tõ thãi quen sinh ho¹t cña gia<br /> ®×nh, ®iÒu kiÖn vËt chÊt (tivi, ®µi b¸o), hoÆc tõ b¶n th©n c¸c trß ch¬i ch−a thu hót,<br /> hÊp dÉn c¸c em, v.v...<br /> Tãm l¹i, nÕu nh×n nhËn tõ gãc ®é x· héi hãa, lao ®éng trÎ em trong c¸c gia<br /> ®×nh ë C¸t ThÞnh cã mét sè ®Æc ®iÓm sau:<br /> - TrÎ em C¸t ThÞnh ®−îc x· héi hãa vÒ lao ®éng ë løa tuæi t−¬ng ®èi sím (®Æc<br /> biÖt, khi so s¸nh víi trÎ em thµnh phè). C¸c lo¹i h×nh lao ®éng mµ c¸c em ®−îc x· héi<br /> hãa rÊt phong phó, tõ tÊt c¶ c¸c c«ng viÖc néi trî ®Õn c¸c c«ng viÖc s¶n xuÊt.<br /> - Sù kh¸c biÖt giíi trong x· héi hãa lao ®éng ®èi víi c¸c em cã x¶y ra nh−ng ë<br /> møc ®é kh«ng qu¸ chªnh lÖch. §iÒu nµy cã thÓ xuÊt ph¸t tõ sù thay ®æi vÒ c¬ cÊu d©n<br /> sè ë C¸t ThÞnh nªn trÎ em trai vµ trÎ em g¸i ®Òu ®−îc thu hót vµo nh÷ng c«ng viÖc<br /> néi trî, s¶n xuÊt. YÕu tè kh¸c biÖt giíi trong ph©n c«ng lao ®éng trong gia ®×nh chØ<br /> chñ yÕu x¶y ra mét c¸ch râ nÐt víi ng−êi lín tuæi chø kh«ng ph¶i lµ ®èi víi trÎ em.<br /> Tuy nhiªn, trÎ em g¸i d−êng nh− vÉn thiÖt thßi h¬n so víi trÎ em trai nÕu xÐt ®Õn<br /> yÕu tè thêi gian dµnh cho c¸c c«ng viÖc néi trî. TrÎ em g¸i lµ ng−êi lµm chÝnh c¸c<br /> c«ng viÖc nµy sau ng−êi mÑ, vµ c«ng viÖc nµy mÊt nhiÒu thêi gian. Do vËy, quü thêi<br /> gian cña trÎ em g¸i dµnh cho häc tËp vµ vui ch¬i Ýt h¬n trÎ em trai. §iÒu nµy cã thÓ lµ<br /> mét yÕu tè tiÒm Èn t¹o nªn sù bÊt b×nh ®¼ng giíi trong t−¬ng lai.<br /> - Qu¸ tr×nh x· héi hãa lao ®éng ®èi víi trÎ em C¸t ThÞnh, mét mÆt cã nh÷ng<br /> t¸c ®éng tÝch cùc gióp c¸c em häc hái kü n¨ng lao ®éng vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch. MÆt<br /> kh¸c, còng cã nh÷ng ¶nh h−ëng kh«ng tèt cho viÖc häc hµnh, vui ch¬i cña c¸c em, do<br /> ph¶i hoµn thµnh c¸c c«ng viÖc cña gia ®×nh. C¸c em g¸i cã xu h−íng chÞu nhiÒu ¶nh<br /> h−ëng kh«ng tèt h¬n c¸c em trai do tÝnh chÊt ph©n c«ng lao ®éng trong gia ®×nh vÉn<br /> cßn bÞ chi phèi cña c¸c gi¸ trÞ giíi truyÒn thèng.<br /> 2.3. Lao ®éng trÎ em trong gia ®×nh ë C¸t ThÞnh, nh×n tõ chiÒu c¹nh<br /> kinh tÕ<br /> Lao ®éng trÎ em ë C¸t ThÞnh bao hµm kh«ng chØ qu¸ tr×nh x· héi hãa trÎ em,<br /> mµ c¶ sù ®ãng gãp kinh tÕ (trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp) vµ tr¸ch nhiÖm ®èi víi gia ®×nh.<br /> Do C¸t ThÞnh lµ mét x· nghÌo, møc sèng cßn rÊt thÊp, møc ®é ®Çu t− cho s¶n xuÊt<br /> rÊt h¹n chÕ, c¸c hé gia ®×nh ph¶i tËn dông tèi ®a c¸c nguån nh©n lùc trong gia ®×nh<br /> ®Ó t¨ng c¸c nguån thu nhËp, vµ khi ®ã, trÎ em trë thµnh mét nguån quan träng bæ<br /> sung cho lao ®éng cña ng−êi lín: "… Nãi thËt lµ tr−êng häc n¨m nay lµ häc 2 ca nh−<br /> thÕ nµy th× ph¶i chÞu th«i, chø cßn mét khèi líp, b¸o c¸o víi b¸c cã mét líp häc s¸ng,<br /> mét líp häc chiÒu th× lËp tøc ng−êi ta ®Õn xin rÊt nhiÒu, xin häc s¸ng ®Ó ®Õn chiÒu c¸c<br /> ch¸u tham gia vµo viÖc nh− ch¨n tr©u, tr«ng nhµ råi bÕ em, rÊt nhiÒu nh÷ng c«ng<br /> viÖc" (Gi¸o viªn, Trung häc phæ th«ng V¨n ChÊn).<br /> C¸c c«ng viÖc mang l¹i nguån thu trùc tiÕp cña trÎ em kh«ng nhiÒu (nh− lµm<br /> chæi chÝt, ®i kiÕm cñi ®Ó b¸n. H×nh thøc chñ yÕu lµ ®ãng gãp c«ng søc lao ®éng trong<br /> ho¹t ®éng n«ng - l©m nghiÖp nh− ch¨n tr©u, lµm cá n−¬ng, lµm ®Êt, bãn ph©n, thu<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  §Æng BÝch Thñy 71<br /> <br /> ho¹ch, h¸i chÌ, trång rõng, b¶o vÖ rõng, v.v... Tuy kh«ng thÓ quy chÝnh x¸c ra thµnh<br /> bao nhiªu tiÒn, bao nhiªu kil«gam thãc… song mét ®iÒu râ rµng lµ, lao ®éng nµy cña<br /> c¸c em ®· ®ãng gãp mét phÇn vµo nguån thu nhËp cña gia ®×nh.<br /> C¸c c«ng viÖc néi trî còng gi¸n tiÕp gãp phÇn vµo thu nhËp gia ®×nh. Khi c¸c<br /> em lµm nh÷ng c«ng viÖc nµy, th× ng−êi lín cã nhiÒu thêi gian h¬n ®Ó s¶n suÊt, t¹o<br /> nguån thu nhËp cho ®×nh tõ ch¨n nu«i gia sóc, gia cÇm.<br /> Ngoµi ra, mét sè trÎ em ë C¸t ThÞnh (chñ yÕu lµ ë c¸c gia ®×nh sèng ë thÞ tø, däc<br /> ®−êng quèc lé) còng ®· tham gia c¸c ho¹t ®éng kinh doanh dÞch vô, tuy møc ®é ch−a<br /> nhiÒu. H×nh thøc tham gia chñ yÕu cña c¸c em lµ gióp bè mÑ b¸n hµng (b¸n hµng gi¶i<br /> kh¸t, b¸n giß ch¶, vµ mét sè lo¹i h×nh kinh doanh kh¸c). Ho¹t ®éng nµy gióp c¸c em<br /> lµm quen víi c¸c quan hÖ mua b¸n (thÞ tr−êng) vµ phÇn nµo sÏ t¹o cho c¸c em tÝnh ®éc<br /> lËp trong giao tiÕp víi kh¸ch hµng, tÝnh to¸n gi¸ c¶ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ (lêi l·i).<br /> Nh− vËy lµ, tõ c¶ 2 chiÒu c¹nh kinh tÕ vµ t©m lý x· héi, lao ®éng trÎ em ë C¸t<br /> ThÞnh võa lµ sù ®ãng gãp trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp cña c¸c em vµo viÖc t¹o thu nhËp<br /> cho gia ®×nh, võa lµ sù chuÈn bÞ cho c¸c em tõng b−íc tham gia vµo ®êi sèng x· héi<br /> trong ®iÒu kiÖn cña ®Þa ph−¬ng hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai.<br /> 2.4. Th¸i ®é cña trÎ em vÒ c«ng viÖc ®ang thùc hiÖn<br /> TrÎ em th−êng kh«ng cã nhiÒu sù lùa chän vÒ c«ng viÖc mµ c¸c em ®ang lµm.<br /> §a phÇn lµ c¸c em lµm nh÷ng c«ng viÖc néi trî vµ s¶n xuÊt theo sù ph©n c«ng cña<br /> ng−êi lín. Tuy nhiªn, ®éng c¬ lµm viÖc cña c¸c em l¹i cã thÓ rÊt phong phó: vÝ dô nh−<br /> ®Ó v©ng lêi víi cha mÑ, thÓ hiÖn sù yªu th−¬ng, muèn gióp ®ì/ chia sÎ c«ng viÖc víi<br /> cha mÑ vµ c¸c thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh, hoÆc ®¬n gi¶n lµ bè mÑ ph©n c«ng th×<br /> lµm, hoÆc thÊy ng−êi kh¸c lµm th× còng b¾t ch−íc lµm theo... Khi thùc hiÖn nh÷ng<br /> c«ng viÖc hµng ngµy, trÎ em sÏ thÝch hoÆc kh«ng thÝch mét sè c«ng viÖc. Ph©n tÝch<br /> th¸i ®é cña c¸c em khi lµm c¸c c«ng viÖc sÏ gióp t×m hiÓu nh÷ng quan t©m, nguyÖn<br /> väng cña c¸c em vÒ ®iÒu nµy. KÕt qu¶ th¶o luËn nhãm häc sinh cung cÊp cho chóng<br /> ta mét sè th«ng tin sau:<br /> - C¸c em kh«ng thÝch nh÷ng c«ng viÖc khã lµm (nh− nÊu mãn ¨n míi); nh÷ng<br /> c«ng viÖc g©y cho c¸c em t©m lý c¨ng th¼ng, sî sÖt (nh− ph¶i tiÕp kh¸ch hµng khã<br /> tÝnh- sî bÞ qu¸t; ®«ng kh¸ch qu¸ nªn bÞ cuèng; nÊu c¬m kh«ng ngon th× sî bÞ m¾ng);<br /> nh÷ng c«ng viÖc thùc hiÖn trong ®iÒu kiÖn khã kh¨n hoÆc nÆng nhäc (h¸i chÌ khi trêi<br /> n¾ng, nÊu c¬m khi trêi l¹nh, cuèc ®Êt, ®i lÊy cñi,...); lµm nh÷ng c«ng viÖc trong lóc<br /> ph¶i häc bµi, hoÆc ¶nh h−ëng ®Õn vui ch¬i, gi¶i trÝ (võa häc võa nÊu c¬m, ®ang lµm<br /> th× cã chu¬ng tr×nh tivi hay, ®ang nÊu c¬m th× b¹n rñ ®i ch¬i…).<br /> - T©m tr¹ng chung cña c¸c em lµ kh«ng cã mÊy høng thó khi lµm c¸c c«ng<br /> viÖc hµng ngµy, mµ chñ yÕu chØ lµm víi tÝnh chÊt thùc hiÖn hoÆc lµm trßn nh÷ng<br /> c«ng viÖc theo sù ph©n c«ng cña ng−êi lín ®Ó tá sù v©ng lêi, tÝnh tr¸ch nhiÖm víi gia<br /> ®×nh, hoÆc lµm theo ph¶n x¹ tù nhiªn (chØ cã mét th«ng tin duy nhÊt vÒ c«ng viÖc mµ<br /> c¸c em thÝch lµm).<br /> - Nh×n nhËn d−íi gãc ®é giíi, kh«ng cã nh÷ng sù kh¸c biÖt ®¸ng kÓ gi÷a c¸c<br /> em trai vµ em g¸i vÒ nh÷ng c«ng viÖc thÝch vµ kh«ng thÝch.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 72 X· héi hãa trÎ em ë n«ng th«n miÒn nói th«ng qua lao ®éng trong gia ®×nh<br /> <br /> III. Mét sè kÕt luËn, nhËn xÐt<br /> Lao ®éng trÎ em trong c¸c gia ®×nh n«ng th«n miÒn nói C¸t ThÞnh võa mang<br /> tÝnh chÊt cña x· héi hãa trÎ em vÒ lao ®éng, võa mang tÝnh chÊt kinh tÕ, nh− mét<br /> nguån bæ sung cho lao ®éng cña ng−êi lín trong gia ®×nh. VÒ c¬ b¶n, lao ®éng trÎ em<br /> ë C¸t ThÞnh kh«ng cã nh÷ng biÓu hiÖn cña sù l¹m dông søc lao ®éng trÎ em. C¸c em<br /> kh«ng ph¶i lµm viÖc víi c−êng ®é c¨ng th¼ng, trong ®iÒu kiÖn m«i tr−êng ®éc h¹i.<br /> Tuy nhiªn, thêi gian lµm viÖc kÐo dµi trong ngµy ®· Ýt nhiÒu ¶nh h−ëng ®Õn viÖc häc<br /> tËp vµ vui ch¬i gi¶i trÝ cña c¸c em. MÆt kh¸c, khi tham gia lao ®éng, cã nh÷ng c«ng<br /> viÖc mµ c¸c em thÝch hoÆc kh«ng thÝch víi nh÷ng lý do vµ ®éng c¬ kh¸c nhau.<br /> Tõ gãc ®é giíi, do nh÷ng t¸c ®éng cña mét sè yÕu tè, sù ph©n c«ng lao ®éng<br /> theo giíi trong nhãm trÎ em ®· cã nh÷ng sù kh¸c biÖt so víi thÕ hÖ cha mÑ c¸c em.<br /> TrÎ em trai vµ trÎ em g¸i ®Òu ®−îc thu hót vµo viÖc thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc néi trî vµ<br /> s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, sù ph©n c«ng lao ®éng nµy vÉn chÞu ¶nh h−ëng cña m« h×nh<br /> ph©n c«ng lao ®éng truyÒn thèng. Theo ®ã, trÎ em g¸i ë vµo vÞ trÝ bÊt lîi h¬n so víi<br /> trÎ em trai nh− thêi gian häc hµnh vµ vui ch¬i bÞ h¹n chÕ h¬n trÎ em trai, vµ th−êng<br /> cã t©m lý cho r»ng c¸c em vÊt v¶ h¬n vµ ph¶i lµm viÖc nhiÒu h¬n c¸c em trai.<br /> MÆc dï hiÖn nay ë C¸t ThÞnh ch−a cã nh÷ng biÓu hiÖn râ rµng vÒ t¸c ®éng<br /> cña kinh tÕ thÞ tr−êng, nh−ng nh− mét tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn, trong t−¬ng lai, khi<br /> C¸t ThÞnh tham gia nhiÒu h¬n vµo c¸c quan hÖ thÞ tr−êng, vÊn ®Ò lao ®éng trÎ em<br /> ch¾c ch¾n sÏ cã nhiÒu biÕn ®æi. Mét thÞ tr−êng søc lao ®éng sÏ h×nh thµnh t¹i ®Þa<br /> ph−¬ng, trong ®ã sÏ cã mét bé phËn c− d©n lµ ng−êi b¸n søc lao ®éng, vÝ dô nh− ®i<br /> lµm thuª t¹i c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh cña ®Þa ph−¬ng. Kh«ng lo¹i trõ mét sè trÎ<br /> em thuéc c¸c gia ®×nh khã kh¨n sÏ r¬i vµo nhãm nµy. Bªn c¹nh ®ã, rÊt cã thÓ, mét bé<br /> phËn trÎ em thuéc nhãm gia ®×nh cã møc sèng kh¸ h¬n, sÏ kh«ng tham gia lao ®éng<br /> vµ dµnh nhiÒu thêi gian h¬n cho viÖc häc hµnh. Còng cã thÓ tõ nhãm gia ®×nh kh¸<br /> gi¶ nµy, mét bé phËn trÎ em sÏ ®−îc thu hót nhiÒu h¬n vµo c¸c c«ng viÖc kinh doanh<br /> - s¶n xuÊt cña gia ®×nh ®Ó tÝch lòy lµm giµu, tøc lµ tham gia nhiÒu h¬n vµo thÞ<br /> tr−êng lao ®éng, nh−ng theo mét c¸ch kh¸c so víi c¸c em thuéc nhãm nghÌo.<br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> 1. Bé Lao ®éng - Th−¬ng binh vµ X· héi: B¸o c¸o hiÖn tr¹ng lao ®éng trÎ em ë ViÖt Nam. 2001.<br /> 2. Bé Lao ®éng - Th−¬ng binh vµ X· héi, ViÖn Khoa häc lao ®éng vµ c¸c vÊn ®Ò x· héi:<br /> Nghiªn cøu vÒ lao ®éng trÎ em ë ViÖt Nam 1992-1998.<br /> 3. Dù ¸n Nghiªn cøu vÒ Gia ®×nh N«ng th«n ViÖt Nam: Sè liÖu kh¶o s¸t t¹i C¸t ThÞnh-<br /> B¶ng ph©n bè tÇn suÊt c¸c biÕn sè. 2005.<br /> 4. Quü Cøu trî nhi ®ång Anh: Tõ viÖc nhµ ®Õn khai th¸c vµng - Lao ®éng trÎ em ë n«ng th«n<br /> ViÖt Nam. 1997.<br /> 5. TrÎ em, v¨n hãa, gi¸o dôc. Kû yÕu héi th¶o ViÖt - Ph¸p vÒ t©m lý häc. 2000.<br /> 6. ñy ban D©n sè, Gia ®×nh vµ trÎ em: Thùc tr¹ng vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi gia ®×nh<br /> ViÖt Nam hiÖn nay. 2004.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />