Xác định vị trí tổn thương của chứng hậu khẩu nhãn oa tà

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 1 * 2014<br /> <br /> XÁC ĐỊNH VỊ TRÍ TỔN THƯƠNG CỦA CHỨNG HẬU KHẨU NHÃN OA TÀ<br /> Võ Thị Xuân Uyên∗, Phan Quan Chí Hiếu∗∗<br /> TÓM TẮT<br /> Tổng quan và Mục tiêu: Khẩu nhãn oa biểu hiện trên lâm sàng với miệng mắt nhắm không kín, miệng méo<br /> xệch. Khẩu nhãn oa tà thường dễ gặp nhất trong liệt VII ngoại biên của Y học hiện đại. Theo kinh điển y học cổ<br /> truyền (YHCT), nguyên nhân bệnh gồm ngoại tà bên ngoài xâm nhập vào các kinh dương ở đầu mặt hoặc do<br /> thương chấn làm khí huyết ở các lạc mạch vùng đầu mặt bị cản trở, tắc lại mà thành bệnh. Nghiên cứu này được<br /> tiến hành nhằm trả lời câu hỏi loại kinh nào ở đầu mặt bị tổn thương trong chứng trạng khẩu nhãn oa tà.<br /> Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang, đa trung tâm, từ 25/9/2012 – 30/6/2013. Khảo sát<br /> trên BN có khẩu nhãn oa tà với các biến số: liệt VII ngoại biên, TC ngoại cảm, TC tạng phủ, TC đau ở huyệt hội<br /> kinh cân, công thức huyệt tại chỗ, công thức tại chỗ + đường kinh (TC+ĐK), kỹ thuật châm cứu, kết quả điều trị.<br /> Số liệu được xử lý bằng SPSS 16.0.<br /> Kết quả: 111/ 111 khẩu nhãn oa tà là liệt VII ngoại biên, 95,5% không có TC ngoại cảm, 91% BN không có<br /> TC tạng phủ, 61,3% có biểu hiện đau ở huyệt hội của các kinh cân dương. Công thức huyệt tại chỗ phục hồi tốt<br /> gấp 4 lần châm theo công thức huyệt tại chỗ + đường kinh (P2 lần/ngày) hay có táo bón<br /> (đi tiêu phân khô cứng >2 ngày/lần).<br /> <br /> - Có: có từ một huyệt nêu ở trên trở lên trong<br /> công thức châm và không có huyệt ở nơi khác).<br /> <br /> - Túc Thiếu Dương Đởm: Cảm giác đắng<br /> miệng, buồn nôn.<br /> <br /> - Không có huyệt tại chỗ kèm với huyệt ở tay<br /> hoặc chân.<br /> <br /> - Thủ Thiếu Dương Tam Tiêu: Đau cứng cơ<br /> vùng mu bàn tay, mặt sau cẳng tay, mặt sau<br /> cánh tay, vai, cổ, lan đến góc hàm (Giáp xa),<br /> trước tai, khóe mắt ngoài.<br /> <br /> Công thức huyệt tại chỗ + huyệt theo đường<br /> kinh (TC + ĐK).<br /> <br /> - Túc Thái Dương Bàng Quang: Tiểu gắt,<br /> tiểu đau.<br /> - Thủ Thái Dương Tiểu Trường: Tiểu nhiều<br /> lần, sôi ruột, tiêu chảy (tiêu phân lỏng ≥ 2<br /> lần/ngày).<br /> Có 2 giá trị:<br /> - Có: Khi bệnh nhân có đầy đủ triệu chứng<br /> tạng phủ của ít nhất một đường kinh.<br /> - Không: Khi BN không có đủ triệu chứng<br /> tạng phủ của ít nhất một đường kinh.<br /> <br /> Triệu chứng đau ở hội của kinh Cân (9, 11, 13).<br /> - Khảo sát ngưỡng đau (tính bằng Newton)<br /> tại huyệt Quyền liêu và Đầu duy bên lành và<br /> bên bệnh. Ngưỡng đau được đánh giá với dụng<br /> cụ khám cảm giác đau PAIN TEST – FPIX AL<br /> GOMETER<br /> của<br /> công<br /> ty<br /> WARNER<br /> INSTRUMENTS – USA. So sánh ngưỡng đau ở<br /> hội huyệt bên lành và bên bệnh.<br /> Có 2 giá trị:<br /> - Có: Ngưỡng đau bên bệnh thấp nhiều<br /> hơn 0,06 Newton∗ so với bên lành ở một trong 2<br /> huyệt Quyền liêu và Đầu duy.<br /> - Không: Ngưỡng đau bên bệnh cao hơn,<br /> không thay đổi hoặc thấp ít hơn 0,06 Newton∗ so<br /> với bên lành ở một trong 2 huyệt Quyền liêu và<br /> Đầu duy.<br /> <br /> Công thức huyệt tại chỗ (TC).<br /> * Những huyệt tại chỗ là những huyệt ở ½<br /> vùng mặt bị bệnh gồm: Toản trúc, Dương bạch,<br /> <br /> 32<br /> <br /> Các huyệt theo đường kinh bao gồm:<br /> - Túc Dương Minh Vị: Phong long, Lương<br /> khâu, Lệ đoài, Nội đình, Hãm cốc, Giải khê, Túc<br /> tam lý.<br /> - Thủ Dương Minh Đại Trường: Thiên lịch,<br /> Ôn lưu, Hợp cốc, Thương dương, Nhị gian, Tam<br /> gian, Dương khê, Khúc trì.<br /> - Túc Thiếu Dương Đởm: Quang minh,<br /> Ngoại khâu, Khiếu âm, Hiệp khê, Lâm khấp,<br /> Dương phụ, Dương lăng.<br /> - Thủ Thiếu Dương Tam Tiêu: Ngoại quan,<br /> Hội tông, Quan xung, Dịch môn, Trung chữ, Chi<br /> câu, Thiên tỉnh<br /> - Túc Thái Dương Bàng Quang: Phi dương,<br /> Kim môn, Chí âm, Thông cốc, Thúc cốt, Côn lôn,<br /> Uỷ trung.<br /> - Thủ Thái Dương Tiểu Trường: Chi chính,<br /> Dưỡng lão, Thiếu trạch, Tiền cốc, Hậu khê,<br /> Dương cốc, Tiểu hải.<br /> Có 2 giá trị:<br /> - Có: Có ít nhất một huyệt tại chỗ và ít nhất<br /> một huyệt thuộc danh sách trên.<br /> - Không: Không có huyệt thuộc danh sách<br /> trên.<br /> <br /> Kỹ thuật châm:<br /> Có 2 giá trị:<br /> - Đúng: Khi đạt đúng tất cả kỹ thuật sau:<br /> Mỗi lần châm không quá 10 huyệt.<br /> Châm kèm theo cứu nóng hoặc soi đèn hồng<br /> ngoại.<br /> <br /> Chuyên Đề Y Học Cổ Truyền<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 1 * 2014<br /> Ngày châm 1 lần, thời gian lưu kim: 20 phút.<br /> - Không đúng: khi không đủ hoặc không<br /> đúng các kỹ thuật trên.<br /> <br /> Kết quả sau điều trị (5)<br /> <br /> Biến số<br /> <br /> Châm đúng kỹ thuật<br /> Kết quả tốt<br /> <br /> Có 2 giá trị:<br /> - Tốt: từ 60 điểm trở lên theo xếp loại của<br /> bảng khám vận động MacMey cải tiến (khá, tốt).<br /> - Không tốt: dưới 60 điểm theo xếp loại của<br /> bảng khám vận động MacMey cải tiến (trung<br /> bình, kém).<br /> <br /> Phương pháp thu nhập và xử lý số liệu<br /> <br /> Có<br /> 56,8%<br /> 99<br /> 89,2%<br /> 23<br /> 20,7%<br /> <br /> Phép kiểm<br /> P = 0,15<br /> 2<br /> X = 68,18<br /> P = 0,000<br /> 2<br /> X = 38,06<br /> P = 0,000<br /> <br /> Nhận xét: Quan sát trên 111BN có chứng<br /> trạng khẩu nhãn oa tà có 100% liệt 7 ngoại biên,<br /> 4,5% có triệu chứng (TC) ngoại cảm, 95,5%<br /> không có TC ngoại cảm; 9% có TC tạng phủ, 91%<br /> không có TC tạng phủ; 61,3% có TC đau ở huyệt<br /> hội kinh cân dương, 38,7% không có TC đau ở<br /> theo công thức TC + ĐK, 56,8% BN châm theo<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> Đặc điểm của bệnh nhân trong mẫu nghiên<br /> cứu.<br /> Tổng cộng có 111 trường hợp khẩu nhãn oa<br /> tà được theo dõi, gồm 44 nam, 67 nữ. Độ tuổi<br /> trung bình: 39,54 ± 1,62. Bệnh nhân trẻ nhất: 2<br /> tuổi. Lớn tuổi nhất: 73 tuổi.<br /> Tất cả 111 bệnh nhân (BN) đều có đầy đủ<br /> tiêu chuẩn của liệt 7 ngoại biên.<br /> Charles Bell (+) 111/111.<br /> Miệng méo lệch 111/111.<br /> <br /> công thức tại chỗ; 89,2 % BN châm cứu đúng kỹ<br /> thuật, 10,8% châm không đúng kỹ thuật; sau<br /> điều trị có 79,3% đạt kết quả tốt, 20,7% đạt kết<br /> quả không tốt. (P 0,05).<br /> <br /> Liên quan giữa công thức huyệt tại chỗ và hiệu<br /> quả phục hồi ở nhóm BN không có triệu<br /> chứng ngoại cảm và tạng phủ.<br /> Ở nhóm BN không có TC ngoại cảm và<br /> không có TC tạng phủ được điều trị bằng công<br /> thức tại chỗ hay công thức TC + ĐK thì hiệu quả<br /> phục hồi như nhau (Fisher’s > 0,05).<br /> Bảng 5. Liên quan giữa công thức huyệt tại chỗ và<br /> hiệu quả phục hồi ở nhóm BN không có triệu chứng<br /> ngoại cảm và tạng phủ.<br /> Xếp loại sau Công thức tại Công thức huyệt<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 87 (87,9%)<br /> 12 (12,1%)<br /> 99<br /> 100%<br /> Fisher’s =<br /> 0,356<br /> <br /> Liên quan giữa công thức huyệt tại chỗ và hiệu<br /> quả phục hồi ở nhóm BN có triệu chứng đau ở<br /> hội của kinh cân.<br /> Bảng 6. Liên quan giữa điều trị bằng công thức huyệt<br /> tại chỗ và hiệu quả phục hồi ở nhóm BN có triệu<br /> chứng đau ở hội của kinh cân.<br /> <br /> Tốt<br /> <br /> Bảng 4. Liên quan giữa công thức huyệt tại chỗ và<br /> <br /> TC + ĐK<br /> 31 (83,8%)<br /> 6 (16,2%)<br /> 37<br /> 100%<br /> <br /> Tỉ số số chênh<br /> OR<br /> <br /> P=0,009<br /> 1,35 – 11,32<br /> <br /> Liên quan giữa công thức huyệt tại chỗ và hiệu<br /> quả phục hồi ở nhóm BN không có triệu chứng<br /> tạng phủ.<br /> <br /> 34<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> chỗ (TC)<br /> 56 (90,3%)<br /> 6 (9,7%)<br /> 62<br /> 100%<br /> <br /> Xếp loại sau<br /> điều trị<br /> <br /> KTC 95%<br /> <br /> Tỉ số số chênh<br /> <br /> điều trị<br /> Tốt<br /> Không tốt<br /> <br /> Không tốt<br /> Tổng<br /> Tỉ số số chênh<br /> OR (Odds ratio)<br /> <br /> Công thức<br /> Công thức<br /> tại chỗ<br /> huyệt TC + ĐK<br /> 48<br /> 17<br /> 98%<br /> 88,5%<br /> 1<br /> 2<br /> 2%<br /> 11,5%<br /> 49<br /> 19<br /> 100%<br /> 100%<br /> <br /> Tổng<br /> 65<br /> 95,6%<br /> 3<br /> 4,4%<br /> 68<br /> 100%<br /> Fisher’s =<br /> 0,18<br /> <br /> Nhận xét: Ở nhóm BN có TC đau ở huyệt<br /> hội của kinh cân được điều trị bằng công thức<br /> tại chỗ hay công thức TC + ĐK thì hiệu quả<br /> phục hồi như nhau (Fisher’s > 0,05).<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> Sự tương đồng giữa khẩu nhãn oa tà và<br /> liệt 7 ngoại biên của mẫu nghiên cứu.<br /> Khẩu nhãn oa tà, một danh xưng trong bệnh<br /> lý y học cổ truyền thường được nghĩ đến liệt 7<br /> ngoại biên theo y học hiện đại do có biểu hiện<br /> tương đồng. Kết quả của nghiên cứu này đã<br /> củng cố nhận định trên khí tất cả 100% trường<br /> hợp đều có đủ tiêu chuẩn của liệt 7 ngoại biên.<br /> Kết quả quan sát trong nghiên cứu này cũng<br /> ghi nhận tất cả 111 trường hợp đều mất vị giác<br /> 2/3 trước lưỡi, cho thấy (a) vị trí tổn thương thần<br /> kinh mặt của 111 trường hợp liệt 7 ngoại biên<br /> trong nghiên cứu này ở đoạn trong xương đá (12),<br /> rất nhiều khả năng là liệt 7 ngoại biên nguyên<br /> phát (do không ghi nhận tiền căn chấn thương<br /> sọ não trước đó và không có sang thương ngoài<br /> da vùng Ramsay Hunt) và (b) bệnh mới xuất<br /> hiện gần đây (do dấu mất vị giác 2/3 trước lưỡi<br /> <br /> Chuyên Đề Y Học Cổ Truyền<br /> <br />