LUẬN VĂN: Một số vấn đề lý luận và giải pháp trong xây dựng nông nghiệp bền vững ở VN

LUẬN VĂN:

Một số vấn đề lý luận và giải pháp

trong xây dựng nông nghiệp bền

vững ở VN

LỜI MỞ ĐẦU

Thế kỷ XX là thế kỷ của những biến động to lớn trong quá trình phát triển của xã hội loài

người. Thế kỷ XX là thế kỷ của những phát minh vĩ đại, của những cuộc chiến tranh lớn, của

tự do, bình đẳng và của sự lớn mạnh, phát triển của nhiều nền kinh tế trên thế giới.

Trong thế kỷ XX, những thành tựu khoa học được ứng dụng rộng rãi trong quá trình sản

xuất, đem lại hiệu quả kinh tế cao, thỏa mãn nhu cầu của con người về vật chất. Trong nông

nghiệp, máy móc được đưa vào sử dụng, giải phóng sức lao động của con người. Các loại

phân hóa học được sản xuất với số lượng lớn đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh của nông

nghiệp. Các hệ thống thủy lợi, giao thông vận tải, công nghiệp chế biến thực phẩm phát triển

mạnh mẽ đã rút ngắn thời gian vận chuyển hàng nông sản đến tay người tiêu dùng. Khái

niệm “nông nghiệp công nghiệp hóa” xuất hiện.

Song “nông nghiệp công nghiệp hóa” cũng chứa đựng nhiều vấn đề cần được giải quyết,

mà quan trọng và cấp bách hơn cả là vấn đề môi trường. Việc sử dụng quá nhiều phân hóa

học, lạm dụng máy móc trong sản xuất, chủ quan trong chỉ đạo và thực hiện các kỹ thuật

canh tác đã làm cho ruộng đất ngày càng xấu đi. Việc chặt phá rừng lấy gỗ sản xuất, lấy đất

trồng cấy gây nên những hậu quả nghiêm trọng, đã không còn là vấn đề của riêng ngành nào,

của riêng quốc gia nào mà đã trở thành vấn đề chung của cả thế giới.

Vậy phải phát triển nông nghiệp như thế nào để vừa đạt năng suất cao vừa bảo vệ được

môi trường là câu hỏi khó giải quyết của các nhà chính sách.

Thế giới đã có nhiều hội nghị thượng đỉnh bàn về vấn đề môi trường, phát triển, tương lai

của nhân loại. Năm 1992, Hội nghị Thượng đỉnh Trái đất về môi trường và phát triển tại Rio

de Janeiro (Braxin), với 179 nước tham gia. Tại Hội nghị này, khái niệm về “phát triển bền

vững” đã được chấp thuận một cách rộng rãi và các quốc gia đã thỏa thuận một chương trình

nghị sự về phát triển bền vững cho thế kỷ XXI (gọi tắt là Agenda 21). Theo đó, phát triển bền

vững là khai thác tốt các tài nguyên thiên nhiên để phục vụ lợi ích của thế hệ này mà không

gây trở ngại cho các thế hệ mai sau, tất cả các ngành, các lĩnh vực của các nước tham dự đều

cố gắng thực hiện đúng tinh thần của Hội nghị này. Và nông nghiệp không phải là ngoai lệ.

Trở lại vấn đề của Việt Nam, đang trong quá trình công nghiệp hóa (CNH), hiện đại hóa

(HĐH), phát triển nông nghiệp bền vững là một vấn đề rất khó khăn. Bởi muốn xây dựng

một nền nông nghiệp hiện đại ta cần có nhiều vốn, năng suất phải cao, phải có cơ sở vật chất

kỹ thuật đầy đủ và phải có sự dư thừa lương thực thực phẩm. Song trên thực tế, nước ta còn

rất nhiều hộ nghèo, cơ sở vật chất kỹ thuật thiếu thốn, chất lượng nông sản còn thấp. Không

những thế, quá trình toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế đang là xu thế của thế giới. Việt Nam

không thể đứng ngoài xu thế đó. Ngày 7-11-2006, Việt Nam đã chính thức trở thành thành

viên của Tổ chức thương mại quốc tế WTO, mở ra nhiều cơ hội phát triển đồng thời cũng

chứa đựng rất nhiều khó khăn như sự cạnh tranh công bằng, hàng hóa nước ngoài giá rẻ, chất

lượng tốt tràn ngập thị trường…. tạo nhiều bất lợi cho sản xuất trong nước, đặc biệt là sản

xuất nông nghiệp.

Xây dựng nền nông nghiệp phát triển bền vững, phát huy những ưu điểm và hạn chế tối

đa nhược điểm là xu thế chung của thế giới. Trong hoàn cảnh của nước ta đòi hỏi Đảng và

Nhà nước cần phải có định hướng và những chính sách phù hợp với yêu cầu phát triển của

ngành nông nghiệp.

ĐỀ TÀI: “Một số vấn đề lý luận và giải pháp trong xây dựng nông nghiệp bền vững ở

VN”

PHẦN NỘI DUNG

CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ XÂY

DỰNG NỀN NÔNG NGHIỆP BỀN VỮNG

I – CƠ SỞ LÝ LUẬN

1.Bản chất của nền nông nghiệp bền vững:

1.1. Nông nghiệp công nghiệp hóa:

Với những thành tựu của cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật, từ sau chiến tranh thế giới

thứ hai, ở các nước công nghiệp phát triển đã hình thành và phát triển một nền nông nghiệp

mới hẳn so với trước: nền nông nghiệp công nghiệp hóa.

Nông nghiệp công nghiệp hóa là nền nông nghiệp của Mỹ, của nhiều nước Tây Âu và

Nhật Bản; trình độ công nghiệp hóa nông nghiệp tùy theo trình độ phát triển công nghiệp của

từng nước. Nông nghiệp được công nghiệp hóa ở trình độ cao nhất là ở Mỹ, nước có công

nghiệp phát triển vào loại hàng đầu thế giới. Mặc dù trình độ nông nghiệp công nghiệp hóa ở

các nước có sự khác nhau nhưng tất cả các nền nông nghiệp công nghiệp hóa đều có một số

đặc trưng chính sau đây:

1.1.1. Đặc trưng nổi bật của nông nghiệp công nghiệp hóa là sản xuất lớn. Sản xuất lớn

với ưu thế của nó đã đè bẹp sản xuất nhỏ của chế độ phong kiến. Sản xuất lớn được thể hiện

qua nhiều chỉ tiêu về quy mô của nông trại và tính chất của hàng hóa.

Ở Mỹ, trước những năm 50 của thế kỷ XX, quy mô nông trại trung bình là 100-150 acre.

Đến năm 1959, quy mô này đã là 220-250 acre. Số lượng nông trại giảm dần theo quy luật

các nông trại lớn sẽ thôn tính dần các nông trại bé hơn.

Bảng 1: Số nông trại của Mỹ qua các thời kỳ

Đơn vị : Triệu

Các thời 1935- 1945- 1950- 1955- 1960- 1980 1990 kỳ 1939 1949 1954 1959 1964

Số nông 6,8 5,9 5,6 4,6 3,9 >2 >1 trại

Quy mô trung bình của các nông trại ở Mỹ khoảng hơn 200 ha, nhưng diện tích của các

nông trại chuyên môn hóa dao động rất lớn: nông trại sản xuất trứng 4 ha, nông trại chăn

nuôi gia cầm 45 ha, nông trại sản xuất sữa 68 ha, nông trại ngũ cốc 350 ha, nông trại chăn

nuôi vùng Đông Bắc 560 ha và vùng Texas 4500 ha.

Pháp là một nước có nền nông nghiệp lâu đời, đất hoang hóa không nhiều, nhưng trang

trại đã được mở rộng không ngừng. Đầu năm 1970 có 1,5 triệu nông trại và có nhà nông

nghiệp hữu cơ đã tính toán rằng cứ 10 phút thì mất đi một nông trại, nên đến năm 1985 chỉ

còn 25 vạn nông trại. Dân số nông nghiệp của Pháp cũng giảm từ 3 triệu xuống 60-70 vạn.

Đan Mạch là một nước nhỏ ở Bắc Âu, sau năm 1945 chỉ có khoảng 3,1 triệu ha đất nông

nghiệp. Năm 1950 có 20 vạn nông trại lớn với 20 vạn công nhân nông nghiệp. Năm 1983, đất

nông nghiệp chỉ còn 2,8 triệu ha với ngót 10 vạn nông trại và chỉ còn 2,4 vạn công nhân nông

nghiệp. Hiện nay, số nông trại chuyên ở Đan Mạch còn ít: có 25% nông trại lợn và bò (năm

1950 trên 80%), 28% nông trại trồng ngũ cốc, củ cải đường, cây công nghiệp, khoai tây, cải

dầu, còn các nông trại khác kinh doanh hỗn hợp. Đan Mạch sản xuất đủ cho nhu cầu nông

sản trong nước và dành tới 2/3 nông sản để sản khẩu.

Quy mô nông trại chỉ là một chỉ tiêu của sản xuất lớn, chỉ tiêu quan trọng hơn là tính chất

hàng hóa của sản phẩm. Có những trường hợp quy mô của trang trại nhỏ, chiếm ít diện tích

nhưng lại là cơ sở kinh doanh rất lớn do sản phẩm có tính hàng hóa cao.

Trong nền nông nghiệp công nghiệp hóa, chủ trại sản xuất ra để bán trong nước hay xuất

khẩu, chứ không phải để tự túc.

1.1.2.Nông nghiệp công nghiệp hóa sử dụng nhiều máy móc và vật tư nông nghiệp. Vào

đầu thế kỷ XX, khi nghiên cứu về nông nghiệp tư bản chủ nghĩa ở Mỹ và một số nước châu

Âu. Lênin đã phát hiện: những số liệu về chi phí, phân bón và máy móc là biểu hiện chính

xác nhất của trình độ thâm canh trong nông nghiệp. Đến nay, tình hình nông nghiệp công

nghiệp hóa đã diễn ra đúng quy luật ấy. Viện sĩ Nazarenkô (Liên Xô) đã kiểm điểm tình hình

sử dụng phân khoáng và máy móc trong nông nghiệp đến đầu những năm 80 như sau: 1000

ha đất ở Mỹ có 33 máy kéo, Anh có 61, Pháp có 84, Italia có 105, Cộng hòa Liên bang Đức

có 194, Mỹ dành 600 triệu sức ngựa cho nông nghiệp, bình quân một công nhân nông nghiệp

ở nước này có 100 sức ngựa. Về phân khoáng tính theo NPK, ở Mỹ từ 42 kg năm 1960 cho

một hécta đã tăng lên 120 kg/ha năm 1981, Anh và Pháp đạt 300 kg/ha, Cộng hòa Liên bang

Đức 500 kg/ha, Bỉ 600 kg/ha và Hà Lan đạt hơn 800 kg/ha.

Bảng 2: Số lượng máy móc sử dụng trong nông nghiệp

của Niu Dilân(chiếc)

1979 – 1981 1991 1993

Máy kéo 91783 75000 76000

Máy liên hợp thu hoạch 4265 2950 3100

Máy vắt sữa 17147 1290 13000

Ngoài máy móc và phân khoáng là chủ yếu, hiện nay phải kể tới các loại thuốc phòng trừ

sâu bệnh, các chất kích thích sinh trưởng, các thiết bị, các nhà kính v.v.. Đối với chăn nuôi

công nghiệp hóa thì cần chuồng trại, thiết bị hiện đại, thức ăn tổng hợp, thuốc thú y. Người ta

đã so sánh chi phí về chuồng trại, thiết bị để nuôi một trại bò sữa ở Đức bằng chi phí để xây

dựng một căn hộ đầy đủ tiện nghi cho một người. Cả trồng trọt và chăn nuôi đều cần những

giống tốt đã sản xuất ở những cơ sở chuyên môn hóa. H.D Virieu (Pháp) tính toán rằng muốn

nông nghiệp công nghiệp hóa thì vốn cần cho một lao động nông nghiệp là 100.000 frăng

trong khi vốn cần cho một lao động ngành dệt, cơ khí, công nghiệp chế biến chỉ là 20.000-

30.000 frăng và trong ngành dầu khí là 50.000 frăng (tính theo giá giữa những năm 70 ở

Pháp).

1.1.3.Năng suất cây trồng và chăn nuôi gia súc cao. Các nước công nghiệp phát triển có

nền nông nghiệp hóa đều đạt năng suất cây trồng và chăn nuôi gia súc cao hơn nhiều so với

mức bình quân của thế giới.

Đáng chú ý là nhiều loài cây có nguồn gốc nhiệt đới hay á nhiệt đới lại cho năng suất cao

nhất ở các nước ôn đới có nền nông nghiệp công nghiệp hóa. Lúa nước châu Á, nguồn gốc ở

Đông Nam Á hiện chỉ có năng suất 25-30 tạ/ha, lại cho năng suất cao nhất thế giới là 80 tạ/ha

ở Australia trên diện tích 2 vạn ha hay ở Nhật Bản, Hàn Quốc, Mỹ đều đã cho năng suất 55-

60 tạ/ha trên diện tích hàng triệu hécta. Lúa mì nguồn gốc ở Trung Đông với năng suất

khoảng 20-25 tạ/ha hiện nay đã có năng suất trên duới 50 tạ/ha ở Pháp, Anh, Hà Lan và năm

1984 đã đạt 64 tạ/ha ở Pháp. Khoai tây nguồn gốc ở vùng núi Andes (Nam Mỹ) cho năng

suất cao nhất thế giới ở Mỹ và ở Hà Lan (28-30 tấn củ tươi/ha). Khoai lang nguồn gốc ở

Trung Mỹ cho năng suất cao nhất ở Nhật Bản (22 tấn củ tươi/ha). Ngô nguồn gốc ở Mexico

cho năng suất cao nhất ở Mỹ (73 tạ hạt/ha) và ở Pháp trên 60 tạ/ha. Đỗ tương nguồn gốc ở

Trung Quốc cho năng suất cao nhất ở Mỹ (20 tạ/ha). Đối với các loài cốc khác như: mạch,

đại mạch, tiểu mạch, kiều mạch… hay đối với củ cải đường, hướng dương và nhiều loại rau

quả cũng đã cho năng suất cao ở các nước có nông nghiệp công nghiệp hóa.

Bảng 3: Năng suất một số sản phẩm nông nghiệp

của Pháp (tấn/ha)

1939 1950 1960 1980 1990

Lúa mì 1,52 1,9 2,4 5,0 6,4

Ngô 1,66 1,84 2,9 5,4 7,9

Khoai tây 11,0 13,6 15,3 28,4 36,6

Sữa 1,8 2,0 2,35 4,58 5,89

Đối với chăn nuôi cũng vậy. Một hécta đồng cỏ ở Hà Lan được bón đầy đủ phân khoáng

(thường có liều lượng cao nhất ở đồng cỏ) cung cấp đủ cỏ tươi cho 2 bò sữa với thức ăn tổng

hợp ăn kèm và sản xuất được 1 vạn kg sữa/năm. Trong khi ở châu Phi hay Nam Mỹ, trên

những trảng cỏ khô cằn phải cần tới 10 ha cho một bò sữa mà sản lượng chỉ thu được 200kg

sữa/năm/con.

1.1.4.Năng suất lao động sống cao. Với việc được trang bị đầy đủ máy móc và năng

lượng, nông nghiệp công nghiệp hóa đã đạt năng suất lao động cao, hay rất cao.

Năm 1954, René Dumont đã tiến hành điều tra năng suất lao động nông nghiệp ở một số

vùng trên thế giới. Kết quả điều tra cho thấy, một ngày công ở châu Á hay châu Phi sản xuất

được từ 7-20kg hạt cốc, ở vùng Trung Âu 40-50kg hạt cốc, ở vùng Tây nước Pháp 120kg hạt

cốc và ở vành đai ngô ở Mỹ 2000-4000 kg.

Năng suất lao động sống cao nhất là ở Mỹ. Chỉ cần 10-15 phút để sản xuất 1 tạ gạo, 15-20

phút để sản xuất 1 tạ ngô, 3 giờ để sản xuất 1 tạ thịt lợn, 2 giờ để sản xuất 1 tạ thịt bò, 1,5 giờ

để sản xuất 1 tạ gà giò. Năng suất lao động cao trong nông nghiệp còn thể hiện ở tỷ lệ người

tham gia lao động nông nghiệp trong nước. Trước đây, tỷ lệ này ở Mỹ là 3%, nay rút xuống

còn 2%. Tỷ lệ lao động nông nghiệp ở Đan Mạch cũng chỉ còn 6%, ở Pháp là 5%. Số lượng

lao động nông nghiêp có xu thế giảm dần ở các nước có nông nghiệp công nghiệp hóa. Ngay

cả NICs châu Á như Hàn Quốc và Đài Loan, tỷ lệ lao động nông nghiệp cũng chỉ còn 10-

12%.

Bảng 4: Chi phí lao động cho 1 ha gieo trồng

một số cây trồng ở Mỹ

(giờ công/ha)

1910-1930 1935-1939 1963-1967

86,9 67,7, 15 Ngô

37,5 21,7 7,2 Lúa mì

187,5 172,2 113,4 Khoai tây

286 245 93,9 Bông

879,3 1025 1230 Thuốc lá

29,3 27,9 13,6 Cỏ khô

1.1.5.Nông nghiệp công nghiệp hóa tiêu tốn nhiều năng lượng. Máy móc, phân khoáng,

thuốc trừ sâu bệnh… đều được sản xuất trong các nhà máy và các nhà máy này đều cần năng

lượng để vận hành, chủ yếu là năng lượng của than đá, dầu khí (năng lượng hóa thạch).

Người ta có thể quy các “đầu vào” và “đầu ra” của nông nghiệp thành đơn vị năng lượng

để xem xét tỷ lệ giữa đầu ra với đầu vào. Đơn vị năng lượng có thể biểu hiện bằng đơn vị

nhiệt hay calo, hoặc bằng đơn vị công là jun. Xem xét như vậy sẽ thấy rõ nhược điểm của

nông nghiệp công nghiệp hóa đã sử dụng quá nhiều năng lượng, và khi sử dụng quá nhiều

năng lượng sẽ không có lãi hay lãi quá thấp. Theo Sozinov tính toán: nông nghiệp Pháp phải

tiêu thụ tới 13,8 triệu tấn nhiên liệu quy ước để sản xuất được 12,5 triệu tấn nhiên liệu quy

ước trong lương thực, thực phẩm. Và muốn sản xuất 1 calo lương thực, thực phẩm đòi hỏi

phải có 1,1 calo năng lượng hóa thạch.

Evans so sánh năng lượng sản xuất ra được với năng lượng đầu tư vào, với các kiểu canh

tác khác nhau: hái lượm cho một số sản phẩm bằng 40-50 lần năng lượng đầu tư, canh tác thủ

công bằng 16-17 lần, canh tác với gia súc bằng 10 lần, và canh tác với cơ giới chỉ bằng 0,2-

0,3 lần (năm 1975). Steiphart tính số calo cần thiết để sản xuất ra 1 calo lương thực, thực

phẩm bằng săn bắn hái lượm cần 0,1-0,2 calo, làm rẫy cần 0,03-0,06 calo; trồng lúa quảng

canh cần 0,02-0,01 calo, trồng lúa thâm canh cần 0,1-0,2 calo, trồng ngô thâm canh cần 0,5

calo, nuôi bò thả cần 3 calo, nuôi bò cho ăn hạt cần 15 calo, nuôi gà thâm canh cần 3 calo

(năm 1974).

Pimentel tính năng lượng đầu tư vào và năng lượng sản xuất ra với 3 cách trồng lúa:

-Trồng lúa hiện đại của Mỹ với năng suất thóc 58 tạ/ha, đã đầu tư vào một hécta là 64.885

jun x106 và tỷ lệ năng lượng sản xuất ra gấp 1,3 lần năng lượng đầu tư.

-Trồng lúa kiểu trung gian (Philippin) có các số liệu tương ứng là 27 tạ thóc/ha; năng lượng đầu tư vào là 6.385 jun x 106 và tỷ lệ năng lượng sản xuất ra so với đầu tư vào là 6,2

lần.

-Trồng lúa cổ truyền (Philippin), các số liệu tương ứng là 12,5 tạ/ha. Năng lượng đầu tư

vào là 173 jun x 106 và tỷ lệ năng lượng sản xuất ra so với đầu tư vào là 106,9 lần.

Như vậy, trồng lúa cổ truyền có lãi nhất, còn trồng lúa kiểu hiện đại công nghiệp hóa

không những lãng phí năng lượng nhất mà còn làm cạn kiệt dần các nguồn năng lượng hóa

thạch của trái đất.

1.1.6.Hệ thống trồng trọt không đất (hệ thống hydroponic). Từ lâu các phòng nghiên cứu

đã dùng những dung dịch các chất dinh dưỡng được pha chế với thành phần nhất định để

trồng cây nhằm nghiên cứu về nhiều mặt, nhất là về sinh lý thực vật và đã có nhiều hiểu biết

về dinh dưỡng khoáng của cây trồng. Áp dụng kinh nghiệm này vào sản xuất, các nhà khoa

học đã xây dựng được phương pháp trồng cây không đất mà chỉ dùng dung dịch dinh dưỡng.

Hiện nay, phương pháp này đã được áp dụng ở nhiều nước có nông nghiệp công nghiệp hóa

để sản xuất hoa và rau trong các nhà kính, nhất là vào khi thời tiết bên ngoài không thích hợp

(mùa đông).

Phương pháp trồng cây trong dung dịch dinh dưỡng đã phát triển ở nhiều nước Tây Âu và

Mỹ. Và từ những năm 70, hệ thống trồng cây trong dung dịch dinh dưỡng đã được nâng cao

thêm với hiểu biết sâu hơn về dinh dưỡng cây trồng với kỹ thuật vi điện tử.

Hệ thống trồng cây trong dung dịch dinh dưỡng dựa vào hai phương pháp khác nhau:

-Phương pháp thứ nhất sử dụng một số chất bám cho cây (mỗi cây từ 3-10 kg chất bám).

Chất bám có thể là những mẩu vụn của vỏ cây, rơm rạ băm nhỏ, hoặc một loại hỗn hợp đất

với những chất khác như len, khoáng chất, hay các sản phẩm như péclit…

Các chất bám được đựng trong bồn, chậu, túi ni-lông cách biệt với nền đất trong nhà kính.

Do chất bám ít, không thể thường xuyên cung cấp đủ nước và chất dinh dưỡng cho cây, nên

người ta đã dùng một loại bình, hay bể để chứa dung dịch dinh dưỡng và cho chảy nhỏ giọt

xuống từng cây một. Phương pháp này vì vậy còn được gọi là phương pháp tưới nhỏ giọt.

Phương pháp tưới nhỏ giọt cũng đã được áp dụng ở nhiều nước có nông nghiệp công nghiệp

hóa. Ở Đức có nơi đã dùng phân hữu cơ làm chất bám, vừa kinh tế hơn vừa để đạt sản lượng

cao hơn.

-Phương pháp thứ hai không sử dụng chất bám mà toàn bộ rễ cây được ngâm trong

dung dịch dinh dưỡng có nhiệt độ nhất định và thường xuyên lưu thông. Dung dịch dinh

dưỡng cho chảy trong một rãnh chứa làm bằng kim loại không gỉ hay chất dẻo. Rãnh rộng

khoảng 30cm, phía trên che kín, không cho ánh sáng lọt xuống, có độ dốc 1% cho dung dịch

dinh dưỡng chảy đều. Toàn bộ rễ cây được đặt trong rãnh và sẽ hút chất dinh dưỡng trong

dung dịch dinh dưỡng chảy qua. Dung dịch dinh dưỡng chưa được hấp thụ hết sẽ chảy vào

một bình đặt ở đầu thấp của rãnh, rồi sẽ được bổ sung thêm nước, các chất dinh dưỡng điều chỉnh độ pH như lúc ban đầu, rồi lại đưa vào đầu rãnh trên sau khi đã làm nóng lên 250 -300 C

và lại sẽ chảy qua rãnh. Phương pháp thứ hai này tiết kiệm chất dinh dưỡng nhưng đòi hỏi

những thiết bị cần thiết. Với thiết bị vi điện tử, người ta điều chỉnh chính xác nhiệt độ của

dung dịch dinh dưỡng, thành phần dinh dưỡng của dung dịch, độ pH và các điều kiên: không

khí, ánh sáng, độ ẩm, khí CO2 trong nhà kính.

Bằng cách sử dụng dung dịch dinh dưỡng theo phương pháp thứ nhất hay phương pháp

thứ hai, nhiều cơ sở ở Đức đã đạt sản lượng cà chua từ 180 tấn - 200 tấn/ha/năm và ngành

sản xuất hoa Hà Lan đã có lãi lớn với hoa xuất khẩu trên thị trường thế giới.

Ở Nhật Bản lại có kiểu trồng cây trong dung dịch dinh dưỡng kiểu Japonica. Hãng

KYOWA ở Nhật Bản đã hoàn thiện hệ thống này với những công thức cần thiết được giữ bí

mật, và được coi là một cuộc cách mạng trong kỹ thuật trồng cây trong dung dịch dinh

dưỡng. Tất cả đã được trồng trong nhà kính với nhiệt độ hầu như không thay đổi, phù hợp

với mỗi loài cây, theo hướng dẫn của máy tính điện tử với những dung dịch dinh dưỡng được

điều chỉnh cùng với thiết bị điện tử. Những kết quả của phương pháp japoniaca đã được trình

bày ở triển lãm EXPO 85 và đã làm mọi người đến xem ngạc nhiên:

-Một cây cà chua trong thời gian triển lãm đã phát triển thành một cây cao tới 5m, có tán

rộng 10m2 và cho 7 tạ quả, có quả nặng 1kg.

-Có những quả dưa chuột dài nửa mét và nặng 5kg và những quả dưa bở lớn gấp 8 lần

bình thường.

-Những cây mía ngoài đồng ít khi cao quá 2,5m nhưng trồng trong dung dịch dinh dưỡng

kiểu này đã có chiều cao tới 5-6m mà chỉ sau 6 tháng.

-Với lúa đại mạch, theo cách trồng này, lúa phát triển nhanh và cho sản lượng rất cao (tuy kích thước hạt lúa vẫn bình thường), 100m2 đã cho sản lượng bằng 1 hécta. Saoburo

Nozawa, phó chủ tịch hãng KYOWA cho rằng các hộp trồng rau theo kiểu không cần đất này

có thể đặt trong điều kiện khác nhau từ sa mạc Gôbi ở châu Á đến sa mạc Sahara ở châu Phi.

Nhưng từ triển lãm đến cuộc sống còn là một quãng đường dài. Thực tiễn cho thấy chất

lượng nông sản của nông nghiệp công nghiệp hóa thường không cao. Các sản phẩm chăn

nuôi, cách đây mấy năm, ở Anh vốn là một nước chăn nuôi bò đã thấy xuất hiện ở đàn bò

bệnh bò điên, bệnh Creuzfeld Jacob vì bò đã được nuôi theo kiểu công nghiệp hóa và phải ăn

thức ăn tổng hợp mà thành phần chế biến có các loài cừu thải loại mà cừu đã bị nhiễm bệnh

này. Bệnh bò điên đã gây tác hại nghiêm trọng đến ngành chăn nuôi bò ở Anh và Chính phủ

Anh đã phải ra lệnh giết hàng chục vạn bò bệnh. Ở Pari, một con gà do nông dân nuôi đắt

gấp đôi một con gà công nghiệp. Ngay trên thị trường Hà Nội gà ri bán với giá 50.000 đồng

một kilôgam gà sống trong khi gà công nghiệp chỉ bán được 25.000-26.000 đồng một

kilôgam gà sống. Cũng có sự chênh lệch giữa giá trứng gà ở nông thôn đem bán và trứng gà

công nghiệp (1.500 đồng/trứng so với dưới 1.000 đồng/trứng)…

1.2.Nông nghiệp hữu cơ:

Trước khuynh hướng nông nghiệp công nghiệp hóa ngày càng tăng, từ cuối những năm

60 thế kỷ XX ở các nước nông nghiệp phát triển đã xuất hiện những trường phái nông nghiệp

mới: nông nghiệp sinh học ở Tây Âu và Mỹ.

Từ những năm 60 do những kết quả không tốt của nông nghiệp công nghiệp hóa và

những nông sản chất lượng kém mà nền nông nghiệp này tạo ra, nên nhiều khuynh hướng

sinh học chống lại nông nghiệp công nghiệp hóa đã nảy sinh ở ngay chính những nước phát

triển như:

-Nông nghiệp sinh học ở Anh và Mỹ.

-Nông nghiệp sinh động học ở Đức.

-Nông nghiệp hữu cơ ở Thụy Sĩ.

-Nông nghiệp sinh học ở Pháp.

Có những biến dạng của nông nghiệp sinh học tùy theo kỹ thuật được đề nghị sử dụng,

nhưng tất cả đều thống nhất ở điểm chống nông nghiệp công nghiệp hóa.

Đến năm 80 của thế kỷ XX, tất cả các khuynh hướng nông nghiệp sinh học đều được gọi

với tên chung là nông nghiệp hữu cơ, để đối lập với nông nghiệp công nghiệp hóa (còn được

hiểu là nông nghiệp hóa học).

Các trường phái nông nghiệp mới đều phê phán những mặt tiêu cực của nông nghiệp hóa.

Các ý kiến này được trình bày rõ trong cuốn sách của Aubert (Pháp): “Công nghiệp hóa nông

nghiệp, hạnh phúc hay sự tự sát của loài người (Pari -1970). Cuốn sách bắt đầu với câu dẫn

của Mahatma Gandhi: “Không phải mọi người lầm, mà sai lầm trở thành chân lý” và tuyên

bố thẳng thừng “nông nghiệp công nghiệp hóa chỉ là một sự ngu xuẩn”. Sai lầm của nông

nghiệp công nghiệp hóa là đã coi những cây trồng và gia súc là những cái máy để sản xuất

các nông sản và đã đối xử với chúng như những cái máy, không coi trọng các quy luật sinh

học bình thường của chúng. Gà muốn ăn phải mổ các hạt thóc và đi tìm bới sâu bọ chứ

không thể đứng yên một chỗ rồi nhồi nhét thức ăn tổng hợp, mặc dù được chế biến có thể là

khoa học, nhưng chưa hẳn đã đáp ứng yêu cầu của cơ thể. Năm 1930, phải mất 4,5 tháng và

5kg hạt cốc mới nuôi được một con gà 1,5kg, nay chỉ cần 49 ngày và 2kg thức ăn tổng hợp.

Năm 1930, phải cần một công nhân để nuôi một vạn con gà thì nay một công nhân có thể

nuôi được vài chục vạn con. Nhưng những con gà đó có chất lượng thịt không giống nhau.

Còn cây trồng phải sinh sống tự nhiên trên đất, hút thức ăn từ đất với hoạt động của nhiều

loại vi sinh vật, nó sẽ khỏe mạnh và chống chịu được với sâu bệnh. Sâu bệnh cũng không

nhiều khi trồng nhiều loại cây, có chế độ luân canh hợp lý, và bảo vệ môi trường trồng trọt

với sự có mặt của thiên địch hại sâu bệnh cây trồng. Cây trồng sử dụng phân khoáng ngày

càng tăng để có năng suất ngày càng cao, nhưng sức đề kháng của cơ thể yếu, và chất lượng

nông sản giảm. Do đó, thuốc trừ sâu bệnh đã phải dùng ngày càng nhiều.

Đất là một “vật sống” có các quy luật của nó, nhưng nông nghiệp công nghiệp hóa coi

thường hoạt động sinh học của đất, đã bón quá nhiều phân hóa học dễ tiêu nhằm tăng sản

lượng cây trồng nên đã làm cho nhiều loại đất chai cứng, mất hay giảm sự sống. Việc rắc

thuốc trừ cỏ làm chết cỏ, đồng thời cũng làm chết nhiều loài vi sinh vật và động vật nhỏ có

ích trong đất trồng. Dùng cày to, nặng và máy kéo lớn (có khi tới 300-500 mã lực) làm cho

đất mất cấu tượng tốt cần cho hoạt động tốt của rễ cây và vi sinh vật trong đất. Và để đối phó

lại, lại bón phân hóa học nhiều hơn.

Như vậy là bắt đầu với phân khoáng, thuốc trừ sâu bệnh, trừ cỏ, mà khối lượng sử dụng

có xu hướng tăng ở tất cả các nước phát triển, sau đó là sự tràn ngập của hóa học vào nông

nghiệp công nghiệp hóa. Đến lúc, khi có thể thì hóa học sẽ thay thế người, thay thế máy, thay

thế cây trồng hay gia súc:

-Cày hóa học: thay việc cày đất bằng phun một chất trừ cỏ, tiện hơn và rẻ hơn.

-Trừ cỏ bằng thuốc hóa học, chỉ diệt cỏ và không động đến cây.

-Tỉa bớt quả đi, để có quả to bằng phun thuốc hóa học.

-Làm cho cây cối lùn xuống để chống đổ bằng chất hóa học CCC (Cheloro Cheline).

-Hãm sự phát triển cành cây của các cây ăn quả để có nhiều quả bằng phun thuốc hóa

học.

-Làm rung lá bông bằng chất hóa học để dễ hái bông.

-Dùng chất hóa học để cải tạo cấu tượng đất, không cần mùn mà dùng các chất nhân tạo

như polyvinyl… Có thể kéo dài thêm với các chất kích thích sinh trưởng cho cây trồng hay

gia súc lớn nhanh với các nguyên tố, các chất vitamin và axit amin tổng hợp. Đỉnh cao của

hóa học trong nông nghiệp công nghiệp hóa là trồng cây trong dung dịch dinh dưỡng để cho

cây hút thẳng dung dịch và có thức ăn cần thiết, không cần sự khoáng hóa và hoạt động vi

sinh vật học của đất.

Nhiều sản phẩm của nông nghiệp công nghiệp hóa có hại cho sức khỏe con người do hàm

lượng chất hóa học trong đó quá cao.

Nông nghiệp công nghiệp hóa là một nền nông nghiệp chỉ nhằm sản xuất chạy theo số

lượng lớn chứ không sản xuất ra sản phẩm chất lượng tốt, không phục vụ sức khỏe con

người.

Nông nghiệp sinh học xuất phát từ luận điểm: hoạt động nông nghiệp vận dụng các cơ thể

sinh vật để sản xuất ra lương thực, thực phẩm và các thứ cần dung khác. Sinh vật sinh trưởng

và phát triển theo những quy luật sinh học mà khoa học không ngừng tìm hiểu nhưng đến

nay vẫn chưa hiểu được bao nhiêu, nên khi hành động, con người phải cân nhắc, phải có thái

độ phù hợp với thiên nhiên, với sự sống.

Toàn bộ lý luận và kỹ thuật cụ thể của nông nghiệp sinh học dựa vào phương châm: coi

trọng các quy luật sống, tạo điều kiện cho các quy luật này phát huy tác dụng, không biến cây

trồng hay gia súc thành các cỗ máy, bắt sinh sống trong điều kiện nhân tạo ngày càng cao.

Ngoài các yếu tố vũ trụ (bức xạ mặt trời) và các yếu tố thời tiết (mưa, nắng, gió, các

mùa…), đối tượng chủ yếu của sản xuất nông nghiệp là đất, cây trồng và gia súc. Đối với cả

ba đối tượng này, nông nghiệp sinh học đều coi trọng tính chất sống của chúng và chủ trương

bằng mọi cách tăng cường hoạt động của chúng.

Với tài liệu đã tích lũy trong thổ nhưỡng học, nông hóa học, đất được coi là vật chất sống

đối với bất cứ nhà nông học nào. Đất có nhiều loại vi sinh vật, vi sinh vật hảo khí, kỵ khí,

phần lớn là hảo khí; có thể có từ 1 đến 10 tỷ vi sinh vật trong một gam đất (sinh khối tới

500kg/ha). Các vi sinh vật có những chức năng khác nhau: khoáng hóa chất hữu cơ, cố định

đạm, cộng sinh với cây họ đậu có nốt sần, công phá một số chất vô cơ, tạo ra một số chất

kháng sinh. Đất còn có nhiều loại nấm có những chức năng khác nhau: công phá chất hữu cơ

từ đơn giản đến phức tạp, cộng sinh với rễ một số loại cây lớn (họ thông, họ lan). Đáng chú ý

là trong bộ rễ mỗi loại cây trồng đều có hoạt động của vi sinh vật đặc hiệu với mỗi loài cây,

có ích cho cây và cho bản thân vi sinh vật. Vùng gần rễ thường có hoạt động vi sinh vật

mạnh, có khi rễ như bị bao bọc bởi một mạng vi sinh vật và ở đây có hiệu quả bộ rễ

(rhizosphère). Ngoài ra, còn có các động vật nhỏ, côn trùng hoạt động có ích về mặt lý học,

hóa học, sinh học đất, đặc biệt là giun đất.

Đất tốt có hoạt động vi sinh vật tốt và hoạt động nông nghiệp phải tăng dần được tiềm

năng sinh học của đất.

Thornton (1940) và Virtanen (Giải thưởng Nobel) cho biết sau nhiều thí nghiệm là phân

đạm cản trở việc cố định đạm của Azôtbacter hay của Rhizobiam, cộng sinh ở rễ đậu.

Menhinich (1962) cho biết thuốc trừ sâu ảnh hưởng sâu sắc đến quần xã vi sinh vật của một

đồng cỏ, diệt mất nhiều cơ thể, nhiều loài.

Cây trồng sinh sống bằng cách sử dụng ánh sáng mặt trời để quang hợp và đồng hóa C và

dùng bộ rễ để hút nước và chất khoáng trong đấtt như N, P, K, Ca, Mg và các chất vi lượng.

Cây trồng thường hút chất khoáng ở thể vô cơ và các chất hữu cơ phải được khoáng hóa với

hoạt động của các loại vi sinh vật đặc hiệu. Tuy nhiên, một số nghiên cứu mới cho biết cây

trồng có thể hút thẳng một số thành phần hữu cơ.

Virtanen và Miettinen (1953) ở Phần Lan đã chứng minh rễ cây có thể hút axit amin có

C14 đánh dấu, và một số loài hòa thải có thể hút thẳng axit amin của nốt sần rễ đậu.

Albrech ở Mỹ cũng có nhận xét tương tự. Lại có những nghiên cứu cho biết rễ cây có thể

hút các chất kháng sinh như penicilin, steptomicin, và một số anca lôit.

Pottenger ở Mỹ đã chứng minh sự tồn tại khá bền vững của một số phân tử hữu cơ trong

các vòng tuần hoàn sinh học. Nuôi mèo trong các ô khác nhau với thức ăn khác nhau cho

từng ô: sữa hộp, sữa bột, sữa sát trùng, sữa sống. Sau 2 năm đưa mèo ra và cho cây tự nhiên

mọc rồi trồng đậu. Ô nuôi mèo bằng sữa sống có đậu phát triển cao tới 2m, còn ở các ô khác

đậu thấp và hạt đậu có mùi phân mèo. Từ những kết quả trên, Albrech cho rằng một số phần

tử hữu cơ như indole do súc vật và vi sinh vật tiết ra có thể được rễ cây hút thẳng. HP.Rush

có một giả thuyết táo bạo hơn về sự tuần hoàn của chất hữu cơ từ các vi sinh vật, phân bón,

chất phế thải trồng trọt vào rễ cây trồng, chứ không nhất thiết chất hữu cơ phải được khoáng

hóa. Các tài liệu trên làm đảo lộn một số luận điểm cổ điển của nông nghiệp hóa học và càng

cho thấy rõ sự cần thiết của mùn và phân hữu cơ đối với nông nghiệp.

Cây trồng sinh trưởng lành mạnh khi không bị cưỡng ép hút các chất dinh dưỡng quá

thừa, hay không bị thiếu một số yếu tố dinh dưỡng hay thiếu nguyên tố nào đó và như vậy sẽ

có sức chống chịu với sâu bệnh. Hơn nữa, chúng có thể có khả năng tiết ra các chất xua đuổi

sâu bọ hay loại cây trồng xen bên cạnh về mặt đề kháng với sâu bệnh. Hơn nữa, chúng lại có

ích, có sự tương trợ lẫn nhau với các cách trồng xen, trồng gối của một số nền nông nghiệp

bản xứ. Vì vậy sử dụng phân bón phải chú ý tới sức đề kháng của cây trồng với sâu bệnh.

Gia súc lấy một số nông sản làm thức ăn và chỉ phát triển lành mạnh khi các nông sản này

có giá trị dinh dưỡng tốt, không còn tàn dư thuốc trừ sâu bệnh, và khi có thể chúng chỉ chọn

những thức ăn phù hợp. Ở đồng cỏ có nhiều loại cỏ, loại cốc hay có họ đậu, nên được chăn

thả tự do, bò sẽ gặm những loại cỏ mà chúng thích, không nên bắt chúng vì đói mà phải ăn

những gì chưa thật hợp với cơ thể chúng như thức ăn tổng hợp. Gia súc lại cần vận động, do

vậy, không nên nhốt chúng trong chuồng, nhất là những chuồng chỉ vừa cho chúng nằm mà

không cọ quậy được. Đối với loại gia súc không nên sử dụng thuốc y, chất kháng sinh quá

nhiều, và cả các chất kích thích sinh trưởng nữa. Theo nhận xét của không ít tác giả ở Mỹ,

Đức, Pháp thì các con vật nuôi theo kiểu công nghiệp hóa không cho những sản phẩm tốt đối

với yêu cầu thực phẩm của con người.

Kỹ thuật cụ thể của nông nghiệp sinh học đối lập với kỹ thuật của nông nghiệp công

nghiệp hóa:

-Về bón phân, chỉ dùng phân hữu cơ, phân chuồng, phân rác ủ, phân xanh (họ đậu và cả

một số cây họ khác), bùn ao, bùn sông, các phế liệu của các lò mổ súc vật, các rác thành phố

và đô thị..Phân khoáng thì chỉ dùng những loại khó tiêu (phốt phát tự nhiên, bột đá, bột các

loại tảo biển nhiều Ca, bột đôlômít… bón thẳng ra ruộng hoặc ủ với phân rác. Tuyệt đối

không dùng phân hóa học dễ tiêu có đạm, có lân, có kali, nhất là phân đạm vì dùng phân đạm

rất có hại cho hoạt động của vi sinh vật trong đất và cho cây. Đạm sẽ do hoạt động của các

loại vi sinh vật trong đất cố định N của không khí cung cấp, lân sẽ do phốt phát tự nhiên và

bột đá cung cấp, còn kali do phân hữu cơ, bột đá cung cấp.

Không dùng thuốc hóa học trừ sâu bệnh mà phát huy khả năng tự đề kháng, sức chống

chịu của cây trồng với bón phân thích hợp va luân canh chu đáo. Áp dụng phòng trừ sinh học

và làm vệ sinh đồng ruộng. Nếu cần dùng thuốc trừ sâu thì dùng loại thuốc thảo mộc. Còn

làm đất thì phải làm cho đất có cấu tượng tốt. Làm đất trên một lớp mỏng trên mặt ruộng,

khoảng 0- 15cm, không cày sâu, không lật đất, không vùi phân hữu cơ xuống sâu, bón nông,

thúc đẩy hoạt động của vi sinh vật. Luân canh hợp lý trong các trường hợp cụ thể, chú ý giữa

cây hòa thảo va cây họ đậu. Về chăn nuôi thì gia súc phải nuôi tự do, bò, bê phải có bãi chăn.

Đồng cỏ không cày sâu, không lộn đất và gieo nhiều loại cỏ hỗn hợp. Đồng cỏ thì chỉ bón

phân hữu cơ, phân loãng như nước ủ phân,nước giải dùng nhiều cũng không tốt.

Nhờ có kỹ thuật mà nông nghiệp sinh học sử dụng nên chất lượng nông sản của nông

nghiệp hữu cơ (trồng trọt hay chăn nuôi) hơn hẳn so với nông sản của nông nghiệp công

nghiệp hóa, nhất là giá trị sinh học, gía trị dinh dưỡng của sản phẩm, nên dù có bán giá cao

hơn thì vẫn được ưa chuộng. Nông nghiệp hữu cơ phát triển chậm, nhưng có xu hướng phát

triển trong những năm gần đây ở nhiều nước công nghiệp phát triển và cả ở một số nước

đang phát triển ở châu Á.

Năng suất các trại nông nghiệp hữu cơ ở nhiều nơi nói chung kém năng suất của các trại

công nghiệp hóa hay là trại hóa học, nhưng do giá bán cao hơn nên các trại hữu cơ vẫn tồn tại

ngay ở Mỹ bên cạnh vô số các trại hóa học

Năm 1984, trường đại học Washington ở Mỹ đã điều tra 174 trại nông nghiệp hữu cơ và

thấy rằng năng suất ở đây thấp hơn trại nông nghiệp công nghiệp hóa, nhưng lại ổn đinh, chi

phí cho một đơn vị sản phẩm lại giảm do không phải mua phân hóa học, thuốc trừ sâu, lại

dùng máy kéo nhỏ, nhẹ, cần ít xăng dầu hơn. Mùn trong đất các trại hữu cơ đã tăng tới 2,65%

so với 2,24% của các trại hóa học. Giá bán nông sản lại cao hơn nên trại đã có lãi.

Một trại hữu cơ ơ Cộng hòa liên bang Đức rộng tới 174,5 hă thực hiện chế độ luân canh

5khu, 5 năm đã đạt năng suất lúa mì 44tạ, khoai tây 25- 30 tấn một hécta và thức ăn gia súc

80- 100 tấn/ha. Hệ thống sản xuất hữu cơ tiêu ít tốn năng lượng hơn.

Ở Pháp có quan điểm rằng nông nghiệp hữu cơ dễ áp dụng ở các trại nhỏ, có quy mô gia

đình với diện tích khoảng dăm bảy hay một chuc hecta. Quy mô này thích hợp với yêu cầu

hợp lý hóa tổ chức sản xuất để đạt năng suất cao với giá thành hạ. Sự kết hợp nhiều trại hữu

cơ gia đình thành nhóm kinh doanh vê nhiều mặt, sản xuất ra nhiều loại sản phẩm và nối liền

các cơ sở ấy với người tiêu thụ bằng kiểu hợp tác xã tiêu thụ được coi là tổ chức lý tưởng để

thực hiện nông nghiệp hữu cơ.

Nông nghiệp hữu cơ hiện nay đã được nhiều nhà khoa học nông nghiệp trên thế giới chú

ý tới vì nông nghiệp hữu cơ có những cơ sở khoa học nhất định.

Rõ ràng là đất trồng không phải là chât tro mà là vật sống. Ngay vùng rễ cây lúa nước ở

môi trường yếm khí, theo tài liệu nghiên cứu của Viện lúa quốc tế cũng là vùng có hoạt động

vi sinh vật mạnh. Và dinh dưỡng của cây trồng trong đất có quan hệ mật thiết với hoạt động

vi sinh vật học của đất. Viện Hàn lâm khoa học Liên Xô đã khái quát hóa nhiều loại công

trình nghiên cứu và khẳng định: sự dinh dưỡng của cây trồng trong đất không chỉ thực hiện

theo những quy luật hóa học hay lý học mà còn có những quy luật sinh vật học. Tất nhiên các

quy luật này cũng thể hiện bằng những hiện tượng lý học hay hóa học. Nói đến các quy luật

sinh vật học này là nói đến quan hệ giữa vi sinh vật đất với rễ cây trồng. Trồng trọt hợp lý

phải tạo điều kiện cho mối quan hệ này phát triển tốt.

Vào những năm 80 của thế kỷ XX, Manxép ở nông trường “Những lời di huấn của

Lênin” đề ra phương pháp cày không lật đất, cày nông và chỉ cày sâu sau 4-5 năm. Cách làm

đất này thuận lợi cho hoạt động của vi sinh vật ở lớp đất trên. Sau đó nhiều nhà nông học ở

nhiều nước trên thế giới đề ra phương pháp làm đất tối thiểu, hay không làm đất cũng nhằm

mục đích trên. Ở Việt Nam, vụ đông miền Bắc trồng đậu tương đông có nơi đã không làm

đất và gieo ngay đậu tương vào lúa mùa sắp gặt hay đang gặt. Cũng như ở Trà Vinh, để tranh

thủ làm kịp vụ lúa hè thu sau vụ lúa đông xuân gặt muộn, một số vùng đã thực hiện “sạ

chay” nghĩa là không làm đất sau đốt đồng mà sạ vụ lúa sau ngay.

-Bón phân hữu cơ, phân rác ủ sẽ giúp tăng cường hoạt động vi sinh vât của đất, và nên

bón nông, rải ra trên mặt đất. Cùng thời kỳ này, Viện sĩ Koursanov (Viện Sinh lý thực vật

Liên Xô) với cacbon phóng xạ C14 đã phát hiện hiện tượng rễ cây có thể lấy CO2 của đất

tổng hợp ngay một số axit hữu cơ sẽ được vận chuyển lên lá cây, góp vào sự quang hợp của

lá. Rễ cây không phải chỉ hút nước và chất vô cơ để đưa lên trên, mà nó còn có thể có chức

năng khác. Salopki (Liên Xô) đã chứng minh với việc sử dụng vitamin B1 có C phóng xạ, là

vitamin này cùng với nhiều vitamin B khác dễ được rễ cây kiều mạch hấp thụ. Người ta cũng

đã thấy rễ cây hấp thụ cả amino axit như méthionin và cystéin do vi sinh vật trong đất tiết ra.

Vai trò của các loại phân hữu cơ, mùn càng được thấy rõ với quan điểm sinh học về dinh

dưỡng khoáng của bộ rễ.

Một thí nghiệm bón phân dài hạn cho lúa ở trại thí nghiệm đất bạc màu Bắc Giang ở Việt

Nam cho biết: trong 20 vụ liền (hết chiêm đến mùa, hết mùa lại đến chiêm) quanh năm

không nghỉ, ở vạt đất không bón gì năng suất mỗi vụ đạt trung bình 10 tạ/ha. Mà kể cả rơm

rạ, 20 vụ lúa này đã lấy ra từ đất một số NPK khá lớn mà không có sự bón đền bù nào, theo

quy luật bón trả lại của nông học cổ điển. Nhiều tài liệu về bón phân dài hạn ở châu Âu cũng

đã cho kết quả như vậy. Ở trại Rothamsted (Anh) sơ kết đến năm 1978, ruộng không bón

phân vẫn cho thu hoạch. Trong cả hai trường hợp trên, đất đã tự tái tạo độ phì nhiêu của nó

bằng hoạt động của vi sinh vật.

Việc bón phân hóa học dễ tiêu không hợp lý không những không kích thích được sự tiến

triển tự nhiên của đất mà còn làm đảo lộn quá trình sinh học của nó. Bón nhiều đạm, tỷ lệ

đạm tự do trong cây sẽ cao, giảm sức chống chịu của cây với sâu bệnh, giảm năng suất và

sản lượng. Bệnh đạo ôn hại lúa thường gây tác hại nhiều ở ruộng lúa bón nhiều đạm.

-Các giống cây trồng, kết quả của chọn lọc tự nhiên và chọn lọc nhân tạo từ lâu đời

thường có khả năng chống chịu với sâu bệnh hay hoàn cảnh bất thuận. Dễ tính, dễ trồng,

chúng dễ thích nghi với lượng phân hữu cơ vừa phải và cho những năng suất tương xứng với

năng lượng đầu tư. Các giống gia súc cũng vậy: dễ tính, dễ nuôi, mắn đẻ và không kén ăn.

Trái lại, các giống mới được lai tạo với tiêu chuẩn số lượng là chủ yếu thường đòi hỏi nhiều

phân hóa học và thuốc trừ sâu bệnh, nhiều thức ăn tổng hợp, nhiều thuốc thú y. Không có

những điều kiện này, việc trồng hay nuôi giống mới ít có hiệu quả. Các giống cũ cũng phản

ứng chậm với những công nghệ của giống mới. Giống lúa cao cây bón phân hóa học nhiều dễ

bị lốp đổ cũng như lợn ỉ sử dụng thức ăn tổng hợp không hiệu quả bằng lợn lai hay lợn ngoại.

Về chất lượng sản phẩm thì có lẽ không cần phải bàn nhiều. Rau cải sen muối nếu đã

được bón phân đạm nhiều: cây to, cao, lá to, thì dễ nhũn và khú. Các bà nội trợ có kinh

nghiệm thường chọn mua những cây cải nhỏ, chắc, bón phân hữu cơ, ít bón phân đạm, giòn

hơn và ngon hơn. Cây cam ở nông trường bón phân hóa học nhiều thường chỉ có tuổi thọ 12-

15 năm, quả chua, dễ xốp. Trái lại cam trồng ở nông thôn, trước đây mỗi nhà có một vài cây

đến dăm cây, bón nông với bùn ao đắp gốc vài ba năm một lần và được tưới bằng nước khô

dần hay phế thải lò sát sinh ngâm trong vại để ở gốc cây, thường có tuổi thọ 25-30 năm và về

sau tuy quả có bé đi nhưng ngọt đậm.

-Hiện nay trên thế giới, nông nghiệp hữu cơ vẫn tồn tại và phát triển ở nước có công

nghiệp hóa. Mỹ có trình độ công nghiệp hóa vào loại cao nhất thế giới nhưng vẫn có một số

ít nông trại hữu cơ cung cấp rau, hoa quả, bò, trứng, sữa… với giá cao cho những người ưa

thích. Ở Pháp cũng có nhiều nông trại hữu cơ sản xuất và bán những nông sản hữu cơ được

ưa chuộng ngay ở thủ đô Paris. Riêng ở Cộng hòa liên bang Đức, nông nghiệp hữu cơ chiếm

tới 1% sản lượng nông sản của cả nước. Nông nghiệp hữu cơ đang có xu thế phát triển ở

Nhật Bản. Thật ra nông nghiệp Nhật Bản trước đây đã phát triển khá nhanh và thành một nền

nông nghiệp hiện đại trên thế giới với phân hóa học và thuốc trừ sâu. Nông nghiệp Nhật Bản

đã dùng tới 500kg chất dinh dưỡng NPK cho một hécta, nghĩa là quá mức thích hợp đến 30-

50%. Nông nghiệp Nhật Bản cũng đã sử dụng tới 8,1kg chất hữu hiệu trừ sâu bệnh cho 1 ha,

trong khi Mỹ mới sử dụng 2,4kg/ha. Ở Nhật Bản, các trại hữu cơ chỉ có thu nhập bằng 60-

90% trại hóa học, trong khi các điều kiện khác tương đương, nhưng trại hữu cơ vẫn có lợi do

nông sản bán được giá cao hơn.

Năm 1995, ông Masamotu Fukuoka có trang trại hữu cơ từ năm 1960 đã xuất bản cuốn

sách “Một cuộc cách mạng rơm rạ” cho biết từ hơn ba chục năm nay một vạt đất không hề

cày lật và bón phân hóa học vẫn cho năng suất lúa mì 4 tấn/ha.

Nông sản hữu cơ được ưa chuộng ở Nhật; số người tiêu dùng nông sản hữu cơ khoảng 3-

5 triệu người (khoảng 3-5% dân số Nhật). Riêng Tokyo có 180.000-200.000 hộ được cung

cấp thường xuyên nông sản hữu cơ (rau, quả, sữa, trứng, gạo, gà) không bón hay bón rất ít

phân hóa học. Một số cửa hàng ăn và trường trung học đã chuyển sang dùng thực phẩm hữu

cơ và có xưởng rượu sakê chỉ sử dụng gạo hữu cơ nấu rượu. Nông sản hữu cơ đến tay người

tiêu dùng qua 3 cách phân phối

+ Qua hệ thống Teikec hay hợp tác xã bao gồm nông dân và người tiêu dùng. Bắt đầu

năm 1971 với 4000 hội viên Nippon Nogyeo Kenkya (Hội nông nghiệp hữu cơ Nhật Bản).

Nông dân không dùng phân hóa học, người tiêu thụ phải mua hết sản phẩm.

+ Gửi qua bưu điện đến tận nhà. Có tổ chức có doanh thu tới nhiều tỷ yên nhận sản phẩm

của 1000-3000 nông dân và cung cấp cho 10.000-30.000 hộ tiêu thụ mỗi tuần. Nhóm quan

trọng nhất là câu lạc bộ Shikatsa thành lập từ cách đây 20 năm, nay đã có 274.000 hội viên.

+ Và cửa hàng bán lẻ nông sản hữu cơ. Tokyo đã có 150 cửa hàng.

Bộ Nông nghiệp Nhật Bản trước kia thờ ơ với nông nghiệp hữu cơ nay đã kịp thời nắm

lấy phong trào và xuất bản tài liệu hướng dẫn. Bộ cũng đã giúp huyện Okagama phát triển

nông nghiệp hữu cơ với kế hoạch cấp những nhãn đỏ cho các sản phẩm hữu cơ và nhãn xanh

đối với các sản phẩm đã dùng chất kích thích sinh trưởng (cơ quan nông nghiệp và cây ăn

quả huyện phụ trách).

Hạn chế của nông nghiệp hữu cơ ở Nhật Bản là năng suất thấp. Nông dân sẽ không còn

lợi nữa khi nhiều người làm. Có giáo sư Trường đại học Tokyo đã nhấn mạnh là nếu phân

hóa học được sử dụng hợp lý, cẩn thận thì sẽ không có hại cho môi trường và tàn dư là không

đáng kể ở sản phẩm.

1.3.Nền nông nghiệp sinh thái học:

Bước vào thế kỷ XXI, lựa chọn con đường phát triển nông nghiệp bền vững, bảo đảm an

ninh lương thực, phục vụ tốt nhất nhu cầu của con người là một đòi hỏi bức thiết của mỗi

quốc gia, mỗi dân tộc. Xây dựng nền nông nghiệp bền vững là cơ sở đầu tiên, hết sức quan

trọng để phát triển nông nghiệp một cách liên tục và lâu dài. Trong sách “Nông nghiệp bền

vững - Định nghĩa và quan hệ với các chính sách nông nghiệp và thương mại - FAO -

Rome”, Young Burton cho biết là có tới 24 định nghĩa khác nhau, tùy theo quan điểm và

chuyên ngành của tác giả, và định nghĩa nào cũng có cơ sở của nó. Song định nghĩa có tính

tổng hợp và khái quát là định nghĩa của Tổ chức thế giới về sinh thái và phát triển (WOED):

“Nông nghiệp bền vững là nền nông nghiệp thỏa mãn được các nhu cầu của thế hệ hiện nay

mà không làm giảm khả năng ấy đối với các thế hệ mai sau”. Và theo đó thì nông nghiệp bền

vững chính là nền nông nghiệp sinh thái học.

Nông nghiệp sinh thái học-khuynh hướng phát triển nông nghiệp mới xuất hiện từ vài ba

thập kỷ nay, trước sự phá hoại môi trường, không những do công nghiệp mà còn do cả bản

thân nông nghiệp, trước nhiều mặt tiêu cực của nông nghiệp công nghiệp hóa và trước cuộc

khủng hoảng sinh thái đang đe dọa cả hành tinh chúng ta. Nông nghiệp sinh thái học nhằm

phát triển sản xuất trên cơ sở bảo vệ môi trường sinh thái và sử dụng hợp lý tài nguyên thiên

nhiên, cùng những thành tựu của công nghiệp và khoa học công nghệ.

Sinh thái học là khoa học về quan hệ của vật sống với hoàn cảnh của chúng. Đối tượng

nghiên cứu của sinh thái học là hê sinh thái. Hệ sinh thái là một đơn vị bao gồm các vật sống

và ngoại cảnh không sống của chúng. Hệ sinh thái có 2 thành phần chủ yếu:

Một là: Các quần thể sống (thực vật, động vật, vi sinh vật) với các mối quan hệ dinh

dưỡng và vị trí của chúng.

Hai là: Các nhân tố ngoại cảnh (khí hậu, đất đai, nước)

Nông nghiệp sinh thái học chủ trương:

1. Không tách rời trồng trọt và chăn nuôi, tổ chức các cơ sở sản xuất nông nghiệp tổng hợp,

không chuyên canh quá sâu, có chế độ luân canh với cây thức ăn vật nuôi và phân xanh,

coi trọng phân hữu cơ.

2. Thực hiện “làm đất tối thiểu” ở những nơi thích hợp.

3. Sử dụng những loại phân hóa học “sạch” trong cỏ một hệ thống phòng trừ sâu bệnh tổng

hợp (canh tác, vệ sinh đồng ruộng, sinh học…) và chỉ dùng biện pháp hóa học khi thật

cần thiết.

4. Bỏ lối đốt rừng làm rẫy, có các công trình chống xói mòn ở đất dốc, thực hiện sản xuất

nông lâm kết hợp, bố trí nhiều loại cây trên một địa bàn theo yêu cầu sinh thái của từng

loại; đối với mỗi loại, thay đổi các giống trồng sau từng thời kỳ, đảm bảo cân bằng sinh

thái.

5. Thận trọng trong công tác phát triển thủy lợi, để tránh gây hủy hoại sau ít năm sử dụng

(đất bị lầy, bị bốc mặn).

6. Có những nghiên cứu tiếp cận mới trong việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên như: phát

triển nuôi trồng thủy sản, sản xuất và sử dụng khí sinh vật từ các chất phế thải của nông

nghiệp, sản xuất protein từ lá cây.

Sinh thái học Nông nghiệp nghiên cứu môi trường tự nhiên, khí hậu và đất trong các mối

tương quan với sự sinh trưởng và phát triển của cây trồng, vật nuôi và năng suất, được xem

xét về cả 3 mặt: số lượng, chất lượng và truyền thống. Một mặt, sinh thái học nông nghiệp

tổng hợp các kết quả nghiên cứu của nông học và các môn khoa học liên quan, mặt khác

nghiên cứu các hệ sinh thái nông nghiệp một cách tổng hợp, nhằm nắm được quy luật hoạt

động của chúng và điều kiển sự hoạt động ấy để đạt năng suất cao nhất. Cần nghiên cứu sinh

thái học nông nghiệp để giải quyết một cách có cơ sở khoa học một số vấn đề tổng hợp do

yêu cầu phát triển nông nghiệp đặt ra như: phân vùng sản xuất nông nghiệp, xác định hệ

thống cây trồng, vật nuôi hợp lý, chế độ canh tác cho các vùng sinh thái học khác nhau, phát

triển nông nghiệp trong điều kiện chi phí năng lượng ngày càng đắt. Đối tượng nghiên cứu

của sinh thái học nông nghiệp là các hệ sinh thái nông nghiệp, chiếm ít nhất 1/3 diện tích lục

địa với các thành phần như đồng ruộng trồng cây lâu năm, vườn cây lâu năm và rừng nông

nghiệp, đồng cỏ chăn nuôi,ao cá, khu vực dân cư nông nghiệp.Sinh thái học nông nghiệp ứng

dụng, nhằm mục tiêu xác định cho các vùng đất đai, khí hậu khác nhau, những hệ thống cây

trồng, vật nuôi thích nghi với môi trường vật lý và sinh học có khả năng sử dụng tối ưu tài

nguyên trong môi trường, áp dụng một chế độ và kỹ thuật trồng trọt, chăn nuôi có tác dụng

bảo vệ và cải thiện môi trường, không để chất phì xuất ra ngoài hệ thống, không làm cho đất

bị thoái hóa, không để nguồn nước bị cạn kiệt. Có thể nói nông nghiệp sinh thái học là sự kết

hợp hài hòa giữa nông nghiệp công nghiệp hóa và nông nghiệp hữu cơ.

Từ xưa đến nay, mỗi dân tộc đều xây dựng sản phẩm nông nghiệp trên những điều kiện tự nhiên thích hợp và thuận lợi nhất. Khi mật độ dân số còn thấp (vài trăm người/km2 ) thì sản

xuất chưa yêu cầu phải thâm canh cao, lúc đó sản xuất và cuộc sống của con người thích hợp

với thiên nhiên, thích nghi với các hệ sinh thái. Nhưng khi mật độ dân số tăng lên và như mật

độ dân số hiện nay thì có rất nhiều vấn đề kinh tế - xã hội và môi trường đặt ra. Hiện tại, dân

số thế giới mỗi năm tăng thêm hơn 80 triệu người (cứ mỗi 3 phút lại có một bé sinh ra trên

thế giới), so với 58 triệu vào năm 1960. Hiện dân số thế giới đã lên tới trên 6 tỷ người, và dự

tính đến năm 2050 sẽ ở vào khoảng 7,7 tỷ đến 11,1 tỷ người, nhưng người ta thấy con số 9,4

tỷ là có khả năng nhiều nhất.

Với thực trạng tăng dân số như vậy, mâu thuẫn giữa con người với phương thức sản xuất

của nó và hệ sinh thái đã xảy ra. Mâu thuẫn ngày càng gay gắt hơn khi mật độ dân số tăng

lên đến mức sản xuất và đời sống bị đe dọa, năng suất và sản lượng nông sản không bền

vững, sâu bệnh, thiên tai nặng nề hơn. Muốn có đủ lương thực, thực phẩm cho con người thì

phải đầu tư thêm nhiều năng lượng cho cây trồng, vật nuôi. Sử dụng nhiều phân khoáng chắc

chắn sẽ ảnh hưởng xấu đến tính vật lý và hóa học của đất canh tác. Việc dùng nhiều nông

dược để phòng trừ sâu bệnh sẽ làm ô nhiễm môi trường, thức ăn có hàm lượng thuốc có hại

cho sức khỏe con người. Ở vùng núi, do mật độ dân số tăng, nạn khai thác rừng bừa bãi,

vòng quay thảm thực vật tự nhiên và cây công nghiệp rút ngắn lại, tiềm năng sinh học của đất

không tái tạo kịp, đất mặt bị xói mòn, nước thấm vào đất giảm sút, dòng chảy tăng, nước

ngầm ít… Lũ lụt, hạn hán và sa mạc hóa đất canh tác hiện nay là mâu thuẫn giữa phương

thức sản xuất và thiên nhiên.

Theo dự báo của Viện Nghiên cứu Lúa Quốc tế (IRRI) trong khoảng 30 năm tới, sản

lượng lúa thế giới phải tăng thêm 70% so với hiện nay mới đáp ứng được nhu cầu khi dân số

tăng cao trong thế kỷ XXI. Xây dựng một nền nông nghiệp sinh thái bền vững là cơ sở cho

sự phát triển ổn định sản xuất lương thực, thực phẩm.

2.Vị trí & vai trò của nông nghiệp

Nông nghiệp là ngành sản xuất vật chất cơ bản có sớm nhất trong lịch sử nhân loại. Nông

nghiệp giữ một vai trò hết sức quan trọng trong nền kinh tế quốc dân của hầu hết các nước

trên thế giới bởi các vai trò cụ thể sau:

Thứ nhất, nông nghiệp là ngành sản xuất và cung cấp các sản phẩm thiết yếu nhất cho

đời sống con người. Đó là lương thực thực phẩm – là loại sản phẩm có vai trò đầu tiên quyết

định mọi hoạt động của con người. Dù trình độ phát triển công nghệ có hiện đại như hiện nay

vẫn chưa có sản phẩm nào thay thế được những sản phẩm thiết yếu do nông nghiệp tạo ra.

Song hiện nay do áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất nông nghiệp, do đời sống vật chất

và tinh thần của con người ngày càng được nâng cao mà xu hướng tiêu dùng của con người

cũng thay đổi theo hướng: từ hàng hóa cấp thấp (lương thực) sang hàng hóa cao cấp (trứng,

thịt, sữa, hải sản, hoa quả…). Chính điều này tạo điều kiện cho nông nghiệp phát triển đa

dạng.

Thứ hai, nông nghiệp có vai trò quan trọng trong việc cung cấp các yếu tố đầu vào cho

công nghiệp và đô thị. Điều đó được thể hiện:

Nông nghiệp đặc biệt là nông nghiệp ở các nước đang phát triển là khu vực cung cấp lao

động cho công nghiệp và đô thị. Trong giai đoạn đầu công nghiệp hóa, phần lớn dân cư và

lao động sống bằng nông nghiệp và tập trung ở khu vực nông thôn. Vì thế khu vực nông

nghiệp, nông thôn thực sự là nơi dự trữ dồi dào lao động cho công nghiệp và đô thị. Quá

trình công nghiệp hóa và đô thị hóa phát triển một mặt tạo ra nhu cầu lớn về lao động, mặt

khác làm cho năng suất lao động nông nghiệp và năng suất lao động xã hội tăng nhanh. Lực

lượng lao động nông nghiệp được giải phóng nhiều đã bổ sung cho công nghiệp và đô thị. Đó

là tính quy luật trong quá trình công nghiệp hóa và đô thị hóa diễn ra ở các nước. Tuy nhiên

việc chuyển dịch lao động từng bước như thế nào là vấn đề cần nghiên cứu và có giải pháp.

Nông nghiệp là ngành sản xuất cung cấp nguyên liệu cho công nghiệp đặc biệt là công

nghiệp chế biến. Yêu cầu này đòi hỏi nông nghiệp phải phát triển và hình thành các vùng sản

xuất tập trung. Thông qua công nghiệp chế biến làm cho giá trị nông sản nâng lên nhiều lần.

Nhờ đó mà mở rộng thị trường, tăng thu nhập cho người lao động, thúc đẩy nông nghiệp phát

triển.

Nông nghiệp là nguồn cung cấp vốn lớn nhất cho sự nghiệp phát triển kinh tế trong đó có

công nghiệp nhất là giai đoạn đầu. Vì đây là khu vực lớn nhất xét về lao động và sản phẩm

quốc dân, nguồn vốn từ nông nghiệp tạo ra bằng nhiều cách: tiết kiệm của nông dân vào lĩnh

vực phi nông nghiệp, thuế nông nghiệp, thu ngoại tệ do xuất khẩu nông sản… đóng góp quan

trọng cho công nghiệp và đô thị hóa.

Thứ ba, nông nghiệp là thị trường tiêu thụ rộng lớn của công nghiệp. Vì ở hầu hết các

nước đang phát triển, sản phẩm của công nghiệp sản xuất ra chủ yếu dựa vào thị trường trong

nước, mà thị trường trong nước trước hết là thị trường khu vực nông nghiệp nông thôn. Điều

này là do hai nguyên nhân. Nguyên nhân thứ nhất là do quá trình CNH, HĐH diễn ra, việc áp

dụng máy móc công nghệ mới vào sản xuất nông nghiệp làm cho nhu cầu hàng công nghiệp

của khu vực nông nghiệp và nông thôn tăng lên. Nguyên nhân thứ hai là do sản phẩm của

ngành công nghiệp ở các nước đang phát triển chưa có khả năng cạnh tranh với sản phẩm của

các nước phát triển nên chủ yếu dựa vào thị trường trong nước, mà dân cư ở nông thôn thì

tập trung khá đông làm cho tiềm năng tiêu thụ sản phẩm là rất lớn.

Thứ tư, phát triển nông nghiệp nông thôn có ý nghĩa rất lớn để phát triển công nghiệp

nước ta. Do sản xuất nông nghiệp gắn liền trực tiếp với điều kiện tự nhiên: đất đai, khí hậu,

thủy văn, thời tiết… Nếu sản xuất nông nghiệp sử dụng quá nhiều hóa chất như thuốc trừ

sâu, phân hóa học… làm ô nhiễm đất đai nguồn nước, dư lượng độc tố trong sản phẩm cao,

ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Nếu sản xuất nông nghiệp để rừng bị tàn phá, đất đai bị

xói mòn, rửa trôi, thời tiết, khí hậu, thủy văn thay đổi theo hướng xấu đe dọa trực tiếp tới đời

sống con người. Vì vậy, phát triển nông nghiệp có giải pháp duy trì, tái tạo sự phát triển bền

vững của môi trường.

3. Đặc điểm của sản xuất nông nghiệp

Sản xuất nông nghiệp có những đặc điểm mà ngành khác không thể có. Để có quản lý và

phát triển nông nghiệp cần phải chú ý đến những đặc điểm đó. Những đặc điểm đó là:

3.1. Sản xuất nông nghiệp được tiến hành trên địa bàn rộng lớn, phức tạp và mang yếu tố

khu vực rõ rệt.

Đặc điểm này cho thấy ở đâu có đất, có lao động là có thể sản xuất nông nghiệp được.

Nhưng mỗi quốc gia, mỗi vùng đều có những điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội khác nhau

mà sản xuất nông nghiệp lại gắn liền với các yếu tố đó. Vì thế, sản xuất nông nghiệp diễn ra

ở mỗi vùng, mỗi khu vực cũng khác nhau. Chính vì thế đặc điểm này đòi hỏi cần phải giải

quyết các vấn đề kinh tế đặt ra. Đó là:

Tiến hành điều tra đánh giá các nguồn tài nguyên cả nước, của từng vùng. Trên cơ sở đó

thực hiện quy hoạch bố trí sản xuất cho phù hợp. Song phải đòi hỏi rất tôn trọng quy luật

sinh thái và đảm bảo giữ vững cân bằng sinh thái trước hết là rừng, đất và cả trên phạm vi cả

nước, từng vùng. Có như vậy sản xuất nông nghiệp mới phát triển bền vững.

Tiến hành xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật và xác định phương hướng sản xuất kinh

doanh phù hợp với từng vùng mới đảm bảo cho sản xuất nông nghiệp phát triển nhanh.

Xây dựng các chính sách kinh tế nhất là chính sách ruộng đất, thuế, đầu tư… phải phù

hợp với từng vùng, từng địa phương.

3.2.Trong sản xuất nông nghiệp đất đai là tư liệu sản xuất chủ yếu không thay thế được.

Đất đai là nguồn tài nguyên to lớn hết sức quan trọng đối với nền kinh tế và nó trở thành

tư liệu sản xuất chung cho mọi ngành. Trong nông nghiệp, đất được sử dụng vào sản xuất

nông nghiệp trở thành tư liệu sản xuất chủ yếu không thể thay thế được. Vì thế vấn đề đặt ra

là:

Phải hết sức quý trọng tài nguyên đất vì nó là loại tài nguyên không thể sản xuất thêm

theo ý muốn của con người, diện tích chỉ có hạn.

Sử dụng hợp lý, hiệu quả cả về mặt không gian và sức sản xuất: sử dụng tiết kiệm nhất là

trong xây dựng cơ bản như phát triển giao thông, thủy lợi…, cố gắng tránh lấy nông nghiệp

làm mục đích khác; tích cực mở rộng diện tích bằng khai hoang và tăng vụ, đẩy mạnh đầu tư

thâm canh để nhằm đạt mục tiêu 50 triệu đồng/ha; coi trọng cải tạo và bảo vệ đất làm cho đất

ngày càng tốt lên.

Phải thực hiện tốt công tác quản lý đất bằng luật pháp.

3.3. Đối tượng sản xuất của nông nghiệp là cơ thể sống – cây trồng và vật nuôi.

Đặc điểm này rất khác các ngành khác. Các ngành sản xuất khác, đối tượng sản xuất là

các yếu tố vật chất nên khi quá trình sản xuất gặp hỏng hóc thì có thể thay thế ngay được.

Nhưng sản xuất nông nghiệp, do đối tượng sản xuất là các cơ thể sống, chúng phát triển theo

quy luật sinh học. Vì vậy, quá trình sản xuất nếu bị rủi ro (bị hỏng) thì không thể thay thế

ngay được mà phải hàng tháng, hàng vụ thậm chí hàng năm mới có thể thay thế được. Điều

đó rất khó khăn cho ổn định cung cầu nông sản trên thị trường.

Do đối tượng sản xuất là cơ thể sống nên rất nhạy cảm với sự tác động của môi trường:

môi trường tự nhiên, môi trường tác động của chính sách, môi trường tác động của con

người. Vì thế, nếu môi trường thuận lợi hay không đều ảnh hưởng đến sự phát triển và kết

quả sản xuất.

Từ đặc điểm này đặt ra các vấn đề cần giải quyết: tổ chức sản xuất phù hợp với từng loại

đối tượng sản xuât; có các biện pháp tác động phù hợp: cơ chế, kỹ thuật… vừa tạo môi

trường bên ngoài thuận lợi cho cơ thể sống phát triển vừa nâng cao được sức sống bên trong

của cơ thể sống, có như vậy sản xuất nông nghiệp mới đạt được năng suất hiệu quả cao; coi

trọng thường xuyên nâng cao chất lượng giống , cây trồng - vật nuôi bằng cách nhập khẩu,

phát triển công nghệ sinh học để tạo giống mới, năng suất chất lượng tốt đáp ứng nhu cầu thị

trường.

3.4. Sản xuất nông nghiệp có tính thời vụ cao.

Đây là đặc tính điển hình nhất của sản xuất nông nghiệp. Vì trong sản xuất nông nghiệp,

quá trình tái tạo sản xuất tự nhiên và quá trình tái sản xuất xã hội kinh tế xoắn xuýt vào nhau

nhưng lại không hoàn toàn trùng hợp nhau. Do đó sinh ra tính thời vụ. Vì vậy, tính thời vụ

trong nông nghiệp là vĩnh cửu và không xóa bỏ được, là khách quan. Đặc điểm này yêu cầu

sản xuất nông nghiệp một mặt phải tôn trọng tính thời vụ để đảm bảo đúng thời vụ đem lại

hiệu quả cao, mặt khác phải tìm cách giảm bớt tính thời vụ bằng các giải pháp sau:

- Sản xuất theo hướng chuyên môn hóa kết hợp với đa dạng hóa sản xuất.

- Đẩy nhanh ứng dụng tiến bộ công nghệ mới vào sản xuất trước hết là công nghệ sinh

học.

- Phát triển mạnh ngành nghề phi nông nghiệp trong nông thôn.

- Bố trí cây trồng, mùa vụ hợp lý.

Ngoài các đặc điểm chung của ngành nông nghiệp thế giới, nông nghiệp Việt Nam có một số

đặc điểm riêng cần chú ý trong quản lý và phát triển nông nghiệp. Đó là:

●Nông nghiệp Việt Nam đang trong quá trình chuyển từ nền nông nghiệp lạc hậu lên phát

triển nền nông nghiệp sản xuất hàng hóa theo định hướng XHCN không qua giai đoạn phát

triển CNTB.

Đặc điểm này cho thấy xuất phát điểm của nền nông nghiệp nước ta khi chuyển sang sản

xuất hàng hóa theo kinh tế thị trường là rất thấp so với các nước trong khu vực và thế giới.

Đó là khó khăn, thách thức của nông nghiệp nước ta trong quá trình hội nhập.

Ở các nước phát triển, trình độ sản xuất hàng hóa cao, nhiều khâu sản xuất được cơ giới

hóa, hiện đại hóa, năng suất lao động và năng suất sản xuất cao đã góp phần đẩy mạnh phân

công lao động trong nông nghiệp và trong nền kinh tế, lao động nông nghiệp giảm cả tương

đối và tuyệt đối, sự phát triển của nông thôn và thành thị xích lại gần nhau.

Ở Việt Nam, cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật còn nhỏ bé và trình độ thấp, cơ cấu

kinh tế và trình độ sản xuất hàng hóa chưa phát triển, phân công lao động chưa phát triển: 2/3

dân số làm nông nghiệp, tình trạng lao động thiếu việc làm cao.

Vì vậy, vấn đề đặt ra để đẩy nhanh nông nghiệp nước ta sang sản xuất hàng hóa theo cơ

chế thị trường có sự quản lý của nhà nước cần:

- Đẩy mạnh tiến bộ khoa học công nghệ và ứng dụng nó vào phát triển nông nghiệp nông

thôn, chính là thực hiện chiến lược “đi tắt đón đầu”.

- Tăng cường đầu tư nâng cấp xây mới hệ thống cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật

cho nông nghiệp nông thôn.

- Chuyển dịch mạnh mẽ cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn theo hướng sản xuất hàng

hóa và hướng mạnh vào xuất khẩu.

- Tạo lập và phát triển đồng bộ các yếu tố thị trường cả thị trường đầu vào và đầu ra.

- Nâng cao dân trí, đào tạo nguồn nhân lực cán bộ để đáp ứng yêu cầu phát triển nông

thôn.

●Nông nghiệp nước ta là nền nông nghiệp nhiệt đới có pha trộn tính chất ôn đới, nhất là ở

miền Bắc.

Đặc điểm này mang lại cho nền nông nghiệp nước ta nhiều thuận lợi: nguồn ánh sáng dư

thừa, nguồn nước ngọt phong phú, có thể phát triển nông nghiệp quanh năm, có thể tạo ra

những năng lượng lớn, cho phép sản xuất ra nhiều sản phẩm nông nghiệp nhiệt đới và ôn đới

có giá trị kinh tế cao, có khả năng cạnh tranh và xuất khẩu lớn nhưng mới ở dạng tiềm năng.

Thuận lợi đó không phải nền nông nghiệp nước nào cũng có, ngay cả những nước

ASEAN. Đó là thuận lợi lớn cho nền nông nghiệp nước ta tham gia hội nhập kinh tế quốc tế

và khu vực.

Bên cạnh những thuận lợi cơ bản trên thì những khó khăn, thách thức về tự nhiên đối với

nông nghiệp nước ta không hề nhỏ: địa hình 70% là đồi núi trải dài, kề sát biển, mùa mưa

thường có lũ lụt, lở đất; mùa khô thiếu nước, hạn hán nghiêm trọng, khí hậu nóng ẩm làm

dịch bệnh bùng phát nhanh…

Vì vậy, trong quá trình phát triển đưa nông nghiệp lên sản xuất hàng hóa đòi hỏi phải

luôn chủ động tìm cách phát huy, nâng cao thuận lợi và hạn chế khó khăn đến mức thấp nhất

để đảm bảo cho nông nghiệp phát triển nhanh và bền vững.

4.Nông nghiệp, nông thôn Việt Nam trong quá trình gia nhập WTO:

Qúa trình hội nhập với thế giới của Việt Nam được đánh dấu bằng những mốc thời gian:

Mở cửa nền kinh tế năm 1987; gia nhập ASEAN tháng 7/1995 và tham gia vào AFTA; trở

thành thành viên chính thức của APEC tháng 11/1998 ; chính thức gia nhập Tổ chức thương

mại thế giới WTO - World Trade Organization vào ngày 7/11/2006. Đây là bước tiến quan

trọng đối với quá trình hội nhập và quá trình phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam. Là một

quốc gia có nền kinh tế đi lên từ nông nghiệp, phát triển nông nghiệp và nông thôn luôn là

vấn đề được Đảng và Nhà nước ta quan tâm. Việc gia nhập WTO mở ra cho nông nghiệp

Việt Nam những cơ hội cũng như thách thức, từ đó tác động rất lớn đến quá trình phát triển

của nông thôn.

Trong những năm vừa qua, tốc độ tăng trưởng bình quân của nông nghiệp Việt Nam từ 4-

5% năm, lao động trong lĩnh vực nông nghiệp chiếm 75% lực lượng lao động, tỷ trọng nông

nghiệp trong cơ cấu GDP chiếm 26%, giá trị xuất khẩu sản phẩm nông nghiệp chiếm 34%

tổng giá trị xuất khẩu, chỉ số xuất khẩu ròng trong nông nghiệp là 0,49. Việt Nam tiếp tục

khẳng định vị trí thứ hai thế giới về xuất khẩu gạo, đứng thứ ba thế giới về xuất khẩu cà phê.

Ngoài ra, 2/3 trong số 15 mặt hàng xuất khẩu chính là các sản phẩm nông nghiệp: cà phê,

thủy sản, gạo, chè, cao su, hạt tiêu, hạt điều, lạc nhân, rau, quả. Trên thế giới và khu vực thì

ngành nông nghiệp Việt Nam có lợi thế so sánh cao cùng một số ngành khác như: dệt may,

khai thác.

Việc gia nhập vào WTO mở ra một triển vọng xuất khẩu to lớn đối với ngành nông

nghiệp Việt Nam. Thứ nhất, được đối xử bình đẳng thông qua nguyên tắc tối huệ quốc MFN

(Most Favoured Nation) và đối xử quốc gia NT (National Treatment). Trong đó, nguyên tắc

MFN quy định việc đối xử với các nước thành viên khác trong WTO bình đẳng với nhau như

là bạn hàng được ưu đãi nhất, nguyên tắc NT quy định khi hàng hóa của các nước thành viên

thâm nhập vào một thị trường thì phải được đối xử không kém ưu đãi hơn so với hàng hóa

tương tự ở trong nước (liên quan đến chính sách bảo hộ và xuất xứ hàng hóa). Như vậy, đối

với các thị trường truyền thống: Bắc Mỹ, EU, Nhật… thì sản phẩm nông nghiệp Việt Nam

cũng sẽ được ưu đãi như đối với các quốc gia được hưởng MFN khác như Thái Lan,

Indonesia, Ấn Độ… được giảm thuế, bãi bỏ hạn ngạch. Tăng cường khả năng cạnh tranh của

sản phẩm nông nghiệp Việt Nam ngay cả đối với sản phẩm nội địa của những thị trường này.

Thứ hai, gia nhập vào WTO, sản phẩm nông nghiệp Việt Nam có cơ hội để thâm nhập, mở

rộng ra các thị trường khác như Châu Mỹ La Tinh, Châu Phi, Châu Á…là thành viên của

WTO. Thứ ba, Việt Nam có thể cải thiện được hệ thống giải quyết tranh chấp với các nước

thông qua tổ chức WTO và nâng cao vị trí của quốc gia khi tham gia đàm phán với các

cường quốc thương mại bằng các nguyên tắc công bằng, hiệu quả. Ngoài ra, gia nhập WTO

với tư cách là một quốc gia đang phát triển Việt Nam sẽ được hưởng những ưu đãi và giúp

đỡ dành cho các quốc gia đang phát triển trong quá trình hội nhập, tự do hóa, tăng cường đầu

tư cho lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn. Đặc biệt khi Việt Nam chuyển hướng từ

xuất khẩu sản phẩm thô sang xuất khẩu sản phẩm chế biến sẽ có những đột biến về giá trị sản

phẩm nông nghiệp xuất khẩu và Việt Nam có nhiều lợi thế hơn so với những quốc gia đang

được hưởn hệ thống ưu đãi chung GSP của Mỹ hay ưu đãi của EU.

Tuy nhiên, việc gia nhập WTO và tự do hóa theo những Hiệp định của tổ chức này thì

ngành nông nghiệp Việt Nam cũng sẽ phải gặp những thách thức: Yêu cầu cắt giảm thuế, loại

bỏ các hàng rào phi thuế quan chuyển sang hàng rào thuế quan theo lịch trình dành cho các

nước đang phát triển. Đòi hỏi ngành nông nghiệp Việt Nam phải nâng cao được khả năng

cạnh tranh quốc tế nhờ những chính sách về thị trường, sản phẩm và những chính sách hỗ

trợ do quá trình thúc đẩy xuất khẩu sản phẩm nông nghiêp. Duy trì sự ổn định giá cả có lợi

đối với người nông dân, phát triển cơ sở hạ tầng và đầu tư nguồn nhân lực cho vùng nông

thôn, nâng cao năng suất lao động, nâng cao chất lượng sản phẩm. Đặc biệt, đầu tư cho

ngành chế biến lâm sản xuất khẩu, đa dạng hóa mặt hàng tạo cơ hội thâm nhập thị trường

quốc tế. Có được như vậy thì “cơ hội” gia nhập WTO sẽ tạo điều kiện cho ngành nông

nghiệp Việt Nam góp phần vào việc thúc đẩy và duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế ở mức độ

cao. Mở rộng các ngành chế biến nông sản xuất khẩu, phát triển các ngành kinh doanh nông

sản, dịch vụ tạo cơ hội tăng thu nhập cho người nông dân và các hộ gia đình khu vực nông

thôn trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội. Việt Nam sẽ tăng cường được khả năng sản

xuất lương thực, đảm bảo an ninh lương thực và tăng cường xuất khẩu. Đây cũng là cơ hội

tạo ra nhiều công ăn việc làm, xóa đói giảm nghèo, phân phối thu nhập công bằng hơn, đặc

biệt với những chính sách phát triển nông thôn, vùng sâu, vùng xa. Đồng thời, thực thu thuế

từ việc xuất khẩu các sản phẩm nông nghiệp của Chính phủ sẽ tăng lên nhờ vào khối lượng

trao đổi buôn bán tăng, các hàng rào phi thuế quan được chuyển thành thuế quan cho dù Việt

Nam có phải cắt giảm thuế suất, thực hiện quá trình tự do hóa.

Việt Nam đã đạt được những thỏa thuận đối xử MFN với hơn 60 nước trên thế giới và

gần đây nhất là với Nhật Bản. Tuy nhiên, Việt Nam cần phải tham gia đàm phán song

phương, đa phương với nhiều quốc gia và khu vực đặc biệt với Mỹ, Canada và EU… khi đưa

cả một số Hiệp định về quyên sở hữu trí tuệ TRIPs, nhãn sinh thái của sản phẩm… Việt Nam

cũng có những thuận lợi khi đang tham gia vào AFTA và các chương trình hành động chung

của APEC. Và đây là những bước đà giúp Việt Nam nhanh chóng trở thành thành viên chính

thức của tổ chức thương mại thế giới WTO, thúc đẩy phát triển nông nghiệp và nông thôn

Việt Nam.

II- CƠ SỞ THỰC TIỄN

Xây dựng một nền nông nghiệp bền vững là một yêu cầu tất yếu của xã hội loài người để

vừa đảm bảo tính hiệu quả của sản xuất nông nghiệp vừa bảo vệ môi trường. Điều này đã

diễn ra ở nhiều nước phát triển trên thế giới từ những thập kỷ 80-90 của thế kỷ trước. Họ đã

đạt được những thành công đáng kể đồng thời cũng để lại cho chúng ta những bài học kinh

nghiệm quý báu trên con đường phát triển nông nghiệp Việt Nam.

1. Nông nghiệp Nhật Bản

Nhật Bản là nước phát triển nhất ở châu Á và là nền kinh tế lớn nhất nhì thế giới với

nhiều lĩnh vực nổi tiếng như: điện tử, viễn thông, ôtô, máy móc, thiết bị công nghiệp, xây

dựng…. Song không vì thế mà Chính phủ Nhật Bản không chú trọng phát triển nền nông

nghiệp nhỏ bé của đất nước.

Đặc điểm của nông nghiệp Nhật Bản là đất ít, người đông, ruộng đất manh mún, quy mô

các hộ nông dân nhỏ bé, lúa nước là cây trồng chính, hầu như không phù hợp với công nghệ,

thiết bị của các nước Âu, Mỹ.

Trước những khó khăn của điều kiện tự nhiên, Nhật Bản đã có những chính sách và giải

pháp để phát triển nông nghiệp bền vững như sau:

Về giống cây trồng, vật nuôi, Nhật Bản là nước đầu tiên ở châu Á nghiên cứu ứng dụng

công nghệ sinh học, chọn lọc lai tạo ra những giống mới phù hợp với điều kiện của đất nước

như giống lúa, giống rau quả, giống gà, lợn, giống chè, dâu tằm…

Về thủy nông, Nhật Bản đã xây dựng một hệ thống các công trình đầu mối, hồ đập chứa

nước tưới, hệ thống các trạm bơm nước, hệ thống kênh mương nổi được kiên cố hóa bằng bê

tông dùng để tưới nước, và hệ thống kênh tiêu nước với 70% số ống đặt ngầm dưới mặt

ruộng. Ruộng được kè đá, phủ bê tông ở bờ và lót vật liệu chống thấm ở những nơi xung yếu

để giữ nước. Đến những năm 80 và 90, 62-63% diện tích gieo trồng ở Nhật Bản được tưới

nước.

Nhật Bản là nước đầu tiên sử dụng phân hóa học trên đồng ruộng với mức độ cao. Những

năm 80, mức độ phân bón cho 1 ha gieo trồng là 450 kg/ha. Những năm gần đây, mức đó

giảm dần: năm 1995, mức phân bón cho 1 ha gieo trồng còn 400 kg/ha. Ở Nhật Bản, hóa chất

phòng trừ sâu bệnh cũng được sử dụng với liều lượng cao. Đến nay, lượng hóa chất trong

nông nghiệp Nhật Bản cũng đã giảm dần. Việc giảm mức phân bón và lượng hóa chất dùng

trong nông nghiệp là kết quả của việc ý thức được rằng cần tránh cho đất, nước có dư lượng

chất độc hại và bảo vệ môi trường. Để phục vụ nhu cầu lao động cho công nghiệp, Nhật Bản

đã tích cực nghiên cứu sử dụng máy móc để cơ giới hóa nông nghiệp, sáng tạo ra những loại,

kiểu máy thích hợp với đặc điểm của nông nghiệp Nhật Bản, như máy kéo nhỏ hai bánh làm

việc được ở ruộng khô và ruộng nước, máy tuốt lúa, máy xay xát, máy cấy lúa, máy gặt tuốt

lúa liên hợp, máy sấy lúa v.v…

Những năm 60 và 70, Nhật Bản tập trung vào cơ giới hóa riêng rẽ một số khâu canh tác

chủ yếu như làm đất, tưới nước, phòng trừ sâu bệnh, đập lúa, xay xát, trên cơ sở hệ thống

máy cơ khí nhỏ. Đến những năm 80 và 90, nước này tiến lên cơ giới hóa đồng bộ, giảm chi

phí lao động làm 1 ha lúa từ 2.000 giờ công (năm 1950) xuống còn 396 giờ công (năm 1995).

Về công nghệ sản xuất nông nghiệp, Nhật Bản đi vào công nghệ thâm canh hiện đại, điển

hình là công nghiệp hóa làm mạ, đảm bảo cung cấp mạ có chất lượng tốt - điều kiện quyết

định thâm canh tăng năng suất lúa và đặc biệt là đảm bảo cấy sớm, tránh được bão sớm ảnh

hưởng đến mùa màng. Nhật Bản cũng xây dựng một mạng lưới đường giao thông nông thôn

hoàn chỉnh, tăng cường các phương tiện vận tải cơ giới và mạng lưới viễn thông nông thôn,

xây dựng mạng lưới điện nông thôn rộng khắp.

Công nghiệp chế biến nông sản ở Nhật Bản đặc biệt phát triển và đạt trình độ cao. Tổ

chức lưu thông buôn bán nông sản ở Nhật Bản cũng được hiện đại hóa cao.

Ở trong nước, Nhật Bản tập trung sản xuất một số loại nông sản có giá trị kinh tế cao, sử

dụng ít đất và lao động, thực hiện nông nghiệp sinh thái, phát triển nông nghiệp du lịch và

các hoạt động ngoài nông nghiệp để tăng thu nhập cho nông dân. Riêng sản xuất lúa gạo,

Chính phủ Nhật Bản có dự án cải cách một cách cơ bản phương thức sản xuất lúa gạo theo

hướng hình thành các trang trại quy mô lớn hơn, ứng dụng khoa học - công nghệ hiện đại để

giảm giá thành sản phẩm, tạo ưu thế cạnh tranh về giá cả lúa gạo trên thị trường thế giới.

Tổng số tiền đầu tư cho dự án này là 7.200 tỷ yên.

Nhờ vậy, tổng giá trị sản lượng nông sản tăng gần 6 lần (từ 2.000 tỷ yên lên gần 12.000 tỷ

yên), trong khi lao động nông nghiệp giảm từ 11,8 triệu người (28% lao động xã hội ) xuống

còn 3,35 triệu người ( 5,2% lao động xã hội), diện tích canh tác giảm từ 6 triệu ha xuống còn

4,4 triệu ha.

2.Nông nghiệp Niu Dilân

Niu Dilân thuộc châu Đại Dương, nằm ở phía đông nam Thái Bình Dương, có khí hậu

cận nhiệt đới hải dương, lượng mưa thay đổi theo vùng từ 400-5000mm. Trong tổng số đất tự

nhiên của Niu Dilân, đất nông nghiệp chiếm 14%, đồng cỏ các loại: 50%, rừng: 28%, đất

khác: 8%. Niu Dilân là nước công nghiệp phát triển. Tuy nhiên, nông nghiệp nước này vẫn

giữ một vị thế hết sức quan trọng trong nền kinh tế quốc dân, với khối lượng nông sản xuất

khẩu lớn, thu nhiều ngoại tệ.

Bảng 5: Cơ cấu lao động và cơ cấu GNP

phân theo ba khu vực (năm 1995),%

Lao động GNP

Khu vực I (nông nghiệp) 10,5 9,0

Khu vực II (công nghiệp) 24,5 21,0

Khu vực III (dịch vụ) 65,0 70,0

Cơ cấu sản phẩm nông nghiệp của Niu Dilân đa dạng, bao gồm nhiều loại nông sản, lâm

sản, thủy hải sản. Sản phẩm chăn nuôi là nguồn xuất khẩu chủ lực của Niu Dilân, vì chăn

nuôi là ngành sản xuất chính, có nhiều thế mạnh của nước này.

Niu Dilân chăn nuôi chủ yếu là gia súc. Do có đồng cỏ tự nhiên chiếm 50% diện tích lãnh

thổ, nên Niu Dilân nuôi gia súc chủ yếu theo phương thức quảng canh, có khi 2 ha đồng cỏ

mới có 1 con gia súc. Thức ăn chính của gia súc là cây cỏ tự nhiên sẵn có ở địa phương, vì

các giống cỏ nơi khác đưa đến trồng đều không thích hợp.

Trong thế kỷ XIX, cây cỏ tự nhiên ở Niu Dilân đảm bảo đủ thức ăn cho đàn gia súc,

nhưng về sau cỏ ít dần đi. Để tăng sản lượng cỏ, người chăn cừu thực hiện biện pháp đốt

cánh đồng cỏ để khi mưa cỏ non mọc lên. Biện pháp này đã làm cho đất trở lên chai cứng, độ

màu mỡ bị suy kiệt. Theo tính toán của các nhà khoa học, mỗi lần đốt, trên mỗi ha đồng cỏ

mất đi 500kg N2 và thảm thực vật bị phá hủy. Vì vậy, từ những năm 40, người ta đã phải

phun phân đạm lên đồng cỏ để phục hồi thảm thực vật. Song, đây chỉ là giải pháp tình thế,

hiệu quả kinh tế không cao. Do vậy, Niu Dilân đã tiến hành nhiều biện pháp cải tạo đồng cỏ

tự nhiên như: ứng dụng công nghệ sinh học cải tạo giống cỏ địa phương cho năng suất cao,

chất lượng vẫn giữ nguyên; tập trung gia súc chăn nuôi vào một khu để tiết kiệm nguồn cỏ tự

nhiên, tạo điều kiện cho cỏ mọc xanh tốt quanh năm…

Hiện nay, nông dân chủ trang trại chăn nuôi ở những đồng cỏ thoái hóa đang tìm lối thoát

bằng cách đưa đàn gia súc vào những cánh đồng cỏ có khả năng đem lại hiệu quả, đi đôi với

việc đa dạng hóa chăn nuôi, như phát triển chăn nuôi hoẵng, còn đối với vùng đồng cỏ thật

sự suy kiệt thì đề nghị chính phủ cho phép chuyển hướng kinh doanh, như trồng nho, phát

triển du lịch, tổ chức chơi trượt tuyết, đua ôtô…để tạo nguồn thu cho thu nhập trang trại.

Sản phẩm sữa của Niu Dilân đạt năng suất và chất lượng cao. Hàng năm nước này xuất

khẩu 75% sản lượng sữa sản xuất ra. Các sản phẩm từ sữa của Niu Dilân bao gồm bơ, pho

mát, sữa bột. Năm 1994, Niu Dilân sản xuất 230.000 tấn bơ, 190.000 tấn pho mát và 482 tấn

sữa bột.

Bảng 6: Sản phẩm sữa(1000 tấn)

1979 - 1981 1994

Sản lượng sữa tươi 6586 8379

Bơ 252 230

Pho mát 93 190

Sữa bột 290 482

Nhờ có sự nhận thức đúng đắn về mối liên hệ giữa sản xuất nông nghiệp với bảo vệ môi

trường, Niu Dilân đã chuyển hướng kịp thời cùng với việc đầu tư cải tạo đất hợp lý, năng

suất cây trồng cũng đạt được thành công

Bảng 7: Diện tích, năng suất, sản lượng hạt cốc

1979 - 1981 1994 1996

Diện tích (1000 ha)

Hạt cốc 267 152 158

Lúa mì 85 36 51

Ngô 20 15 17

Năng suất (tấn/ha)

Hạt cốc 4,5 5,57 5,43

Lúa mì 3,65 5,028 5,148

Ngô 9,622 9,738 9,687

Sản lượng (1000 tấn)

Hạt cốc 1190 845 858

Lúa mì 309 181 261

Ngô 188 143 160

Trong 10 năm 1986-1996, diện tích và sản lượng hạt cốc giảm nhiều, nhưng năng suất hạt

cốc các loại tăng 1 tấn/ha, đạt 5,43 tấn/ha, cao gần gấp đôi mức bình quân của thế giới. Đặc

biệt, năng suất ngô trong 10 năm gần đây đạt hơn 9,6 tấn/ha, thuộc loại cao nhất thế giới.

3. Các nước khác

Mô hình nông nghiệp sinh thái còn xuất hiện ở nhiều nơi trên thế giới: Mỹ, Pháp, CHLB

Đức, Italia… tập trung chủ yếu vào sản xuất rau, quả sạch. Hình thức cơ bản là không dùng

hóa chất làm phân bón và trừ sâu, trừ cỏ, bảo đảm cho nông sản sạch, nhưng vẫn dùng giống

mới, công nghệ sinh học, sản phẩm vi sinh, máy móc làm đất, tưới nước, áp dụng phương

pháp trừ sâu bệnh tổng hợp (IPM). Chi phí năng lượng đầu vào và năng suất sản phẩm cũng

thấp hơn mô hình nông nghiệp công nghiệp hóa, song do sản phẩm là nông sản sạch, nên bán

giá cao hơn nông sản công nghiệp hóa. Số lượng cơ sở sản xuất nông nghiệp hữu cơ hiện đại

đến nay chưa nhiều nhưng có chiều hướng phát triển với tốc độ chậm. Ở CHLB Đức, đến

nay đã có khoảng trên 1700 trang trại nông nghiệp hữu cơ với tổng diện tích khoảng

30000ha, sản xuất khoảng 1% tổng sản lượng nông nghiệp. Không chỉ ở các nước châu Âu,

châu Mỹ, những nước có nền kinh tế phát triển mới xây dựng thành công mô hình nông

nghiệp sinh thái mà hiện nay, các nước đang phát triển cũng đã có thành tựu trong việc phát

triển nông nghiệp sinh thái theo hướng đô thị hóa với một ví dụ điển hình là Bangkok – Thái

Lan.

Thái Lan có trình độ phát triển kinh tế đi trước Việt Nam khoảng 30 năm. Vào những

năm 1990, thủ đô Bangkok đã là một đô thị lớn với tốc độ đô thị hóa rất nhanh, có dân số là 7,7 triệu người (kể cả ngoại ô), mật độ trung bình 1374 người/km2 . Điều kiện tự nhiên và

kinh tế xã hội của Bangkok cho phép nông nghiệp ở đây hình thành các vùng sản xuất vệ tinh

chuyên môn hóa xen kẽ các khu công nghiệp và dân cư, cách thủ đô từ 40-100 km. Các sản

phẩm sạch và có giá trị kinh tế cao được chú trọng phát triển. Tại những vùng nông nghiệp

gần Bangkok (cách thủ đô 40 km), nông dân phát triển sản xuất rau quả an toàn trên liếp. Tại

các vùng cách xa thủ đô hàng trăm km, nông dân phát triển các mô hình nông nghiệp tổng

hợp, với các trang trại chăn nuôi kết hợp trồng cây ăn quả, hoặc phát triển sản xuất lương

thực kết hợp nuôi thả cá để giải quyết vấn đề môi trường và an toàn lương thực. Vấn đề tiêu

thụ sản phẩm được giải quyết trên cơ sở phát triển quan hệ hợp đồng giữa các công ty chế

biến nông sản của Bangkok và các hộ nông dân ở các vùng nông nghiệp vệ tinh. Đặc biệt,

chính phủ Thái Lan rất quan tâm đến các chính sách tài chính, tín dụng, khuyến nông, xây

dựng cơ sở hạ tầng, giải quyết ô nhiễm… thúc đẩy các vùng sản xuất vệ tinh này phát

triển.Mô hình nông nghiệp sinh thái hiện đại đáp ứng được yêu cầu cơ bản của nền nông

nghiệp bền vững, bảo vệ môi trường sinh thái, đem lại hiệu quả trên diện hẹp.

CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG CỦA

NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM

1. Tình hình nông nghiệp thế giới

Nông nghiệp thế giới đã đạt được những thành tựu đáng kể trong thế kỷ XX và 6 năm đầu

thế kỷ XXI. Các mô hình sản xuất, vật tư kỹ thuật, công cụ sản xuất, công nghệ sản xuất và

chế biến nông sản trên cơ sở CNH, HĐH.

Đến cuối thế kỷ XX, nông nghiệp thế giới đã có hơn 700 triệu ha gieo trồng cây hạt cốc,

đạt tổng sản lượng 2049.

Cây hạt cốc có năng suất bình quân thế giới là 2,83 tấn/ha. Đã có những nước đạt năng

suất bình quân 6,45 - 6,5 tấn như Anh, Pháp, vượt mức 6 tấn như Ai Cập, 5,8 - 5,9 tấn như

Hàn Quốc, Nhật Bản. Như vậy, hạt cốc còn chứa đựng tiểm năng tăng năng suất gấp đôi so

với mức bình quân của thế giới.

Cây lúa mì có năng suất bình quân thế giới là 2,5 tấn/ha. Có những nước đã đạt mức bình

quân từ 6 đến 8 tấn/ha như Hà Lan: 8,033 tấn/ha, Anh: 7,233 tấn/ha, Pháp, CHLB Đức: 6,4 -

6,6 tấn/ha.

Cây lúa nước có năng suất bình quân thế giới là 3,534 tấn/ha. Có những nước đạt năng

suất lúa nước bình quân từ 6 đến hơn 9 tấn/ha như Ôxtrâylia đạt 9,017 tấn/ha, Hy Lạp: 8

tấn/ha, Ai Cập: 7,9 tấn/ha, Mỹ: 6,8 tấn/ha, Hàn Quốc 6 - 6,368 tấn/ha, Nhật Bản: 5,7 - 6,2

tấn/ha, Trung Quốc: 5,3 - 5,8 tấn/ha. Trên diện tích hẹp, ở Mỹ và Trung Quốc đã đạt năng

suất lúa nước kỷ lục: 13,5 - 14,5 tấn/ha.

Cây ngô có năng suất bình quân thế giới là 4,303 tấn/ha. Có những nước đạt năng suất

ngô từ 6,6 – 9,8 tấn/ha, như Hy Lạp, Niu Dilân đạt 9,7 – 9,8 tấn/ha, Italia: 8,66 – 8,71 tấn/ha,

Mỹ: 8,685 tấn/ha, Áo: 8,22 – 8,97 tấn/ha, Pháp: 7,67 – 8 tấn/ha, Tây Ban Nha: 6,6 – 7,0

tấn/ha. Trên diện tích hẹp, Mỹ đạt năng suất ngô kỷ lục: 22,2 tấn/ha.

Khoai tây đạt năng suất bình quân thế giới là 15,121 tấn/ha. Có những nước đạt năng suất

khoai tây bình quân từ 36 đến 46 tấn/ha như Hà Lan đạt 46,149 tấn/ha, Thụy Sỹ: 43,956

tấn/ha, Anh: 41,437 tấn/ha, CHLB Đức: 39,258 tấn/ha, Pháp: 36,592 tấn/ha. Mỹ đạt được

năng suất khoai tây kỷ lục: 95 tấn/ha trên diện tích hẹp.

Đến cuối thế kỷ XX, nông nghiệp thế giới đã có gần 1300 triệu con bò, hơn 150 triệu con

trâu, 1100 triệu con cừu, hơn 600 triệu con dê, hơn 900 triệu con lợn và hơn 12 tỷ con gia

cầm.

Lao động nông nghiệp trong thế kỷ XX do tác động của CNH cũng tạo năng suất lao

động cao.

Lao động nông nghiệp ở các nước công nghiệp phát triển đã được đào tạo kiến thức và

thực hành về kỹ thuật và quản lý đủ năng lực để sử dụng các máy móc, thiết bị, vật tư kỹ

thuật hiện đại, áp dụng các công nghệ mới trong sản xuất làm giảm chi phí lao động và tăng

năng suất lao động nông nghiệp rõ rệt so với sản xuất thủ công.

Lượng nông sản do một lao động nông nghiệp công nghiệp hóa làm ra mỗi năm đủ đáp

ứng nhu cầu cho 10 – 100 người (một lao động thủ công đủ đáp ứng nhu cầu cho 2 – 4

người). Một lao động nông nghiệp công nghiệp hóa một năm phụ trách 10 – 20 ha gieo trồng,

sản xuất ra trên 10 tấn hạt cốc, 1500 – 2000 kg thịt.

Kỹ thuật bón phân kết hợp giữa nông nghiệp với công nghệ hiện đại và kết hợp giữa nông

nghiệp với công nghệ thông tin cần được chú trọng để nâng cao hiệu quả sử dụng phân bón.

Những phương pháp, biện pháp có ý nghĩa toàn cầu trong việc sử dụng nước một cách khoa

học và tiết kiệm trong nông nghiệp, từ tưới tràn đến tưới khoảnh, tưới rãnh, tưới nhỏ giọt, kết

hợp tưới với che phủ ứng dụng phù hợp với từng điều kiện cụ thể đã góp phần tạo ra năng

suất cao trong nông nghiệp.

2.Nông nghiệp Việt Nam sau 20 năm đổi mới và phát triển bền vững

Nhận thức được tầm quan trọng và tính bức thiết của vấn đề bảo vệ môi trường và phát

triển bền vững, Nhà nước ta đã ban hành Luật Bảo vệ môi trường năm 1993. Sau đó đã hình

thành một hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật và hệ thống quản lý nhà nước về bảo vệ

môi trường. Ngày 26-8-1998, Bộ Chính trị đã ban hành Chỉ thị số 36/CT/TƯ về tăng cường

công tác bảo vệ môi trường trong thời kỳ CNH, HĐH đất nước; ngày 15-11-2004, Bộ Chính

trị ra Nghị quyết số 41/NQ/TƯ về bảo vệ môi trường trong thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH đất

nước. Nghị quyết Đại hội lần thứ IX của Đảng, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm

(2001-2010) và kế hoạch nước ta đã khẳng định: “ Phát triển nhanh, hiệu quả và bền vững,

tăng trưởng kinh tế đi đôi với thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội và bảo vệ môi trường” và

“phát triển kinh tế - xã hội gắn chặt với bảo vệ và cải thiện môi trường, bảo đảm sự hài hòa

giữa môi trường nhân tạo với môi trường thiên nhiên, giữ gìn đa dạng sinh học”. Rõ ràng là,

phát triển bền vững đã trở thành đường lối, quan điểm và giải pháp thực hiện từ rất sớm của

Đảng và Nhà nước ta. Và để thực hiện mục tiêu phát triển bền vững đất nước như đã đề ra,

ngày 17-8-2004, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 153/2004/QĐ-TTg về

định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam (chương trình nghị sự 21 của Việt

Nam). Hơn nữa, với những nước nghèo như

Việt Nam, mà cuộc sống của đa số dân phụ thuộc chính vào khai thác các loại tài nguyên

thiên nhiên, thì tính bền vững về sinh thái và kinh tế cũng quan trọng như tính bền vững về

xã hội trong quá trình phát triển. Cũng vì vậy, nếu sự phá hủy môi trường làm tổn hại đến các

hệ sinh thái - cơ sở cho sự sinh trưởng của các sản lượng sinh học, như đất, nước, các quần

thể động vật, thực vật, rừng, đất ngập nước, biển và bờ biển, với nhịp điệu như hiện nay - thì

sự phát triển bền vững không thể thực hiện dài, sự phát triển nông nghiệp bền vững có ý

nghĩa đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển bền vững nền kinh tế đất nước.

Nhìn lại 20 năm tiến hành công cuộc đổi mới và thực hiện phát triển bền vững, nền nông

nghiệp và kinh tế nông thôn Việt Nam đã có bước phát triển quan trọng. Nền nông nghiệp

đang chuyển mạnh từ nền sản xuất tự cung tự cấp theo phương thức truyền thống sang nền

sản xuất kinh doanh hàng hóa theo cơ chế thị trường định hướng XHCN và ngày càng hướng

vào xuất khẩu. Đây là một trong những bước chuyển căn bản có ý nghĩa quan trọng làm thay

đổi tính chất, đặc điểm và các mối quan hệ cơ bản trong nông nghiệp, đồng thời tạo ra động

lực mới thúc đẩy tăng trưởng và phát triển sản xuất nông nghiệp, kinh tế nông thôn trong

những năm đổi mới được thể hiện trên các mặt chủ yếu sau:

- Giải quyết vững chắc vấn đề an ninh lương thực trên phạm vi toàn quốc. Từ chỗ đất

nước luôn trong tình trạng thiếu đói phải nhập khẩu lương thực, đã trở thành nước xuất khẩu

gạo đứng thứ 2 trên thế giới với số lượng mỗi năm một tăng.

- Cơ cấu kinh tế nông, lâm, ngư nghiệp đã và đang chuyển dịch đúng hướng. Hình thành

ngày càng rõ nét những vùng chuyên môn hóa sản xuất và sự liên kết công - nông nghiệp có

hiệu quả trên những địa bàn này.

- Cơ sở hạ tầng sản xuất và đời sống được gia tăng trên cơ sở đầu tư của Nhà nước và tiết

kiệm trong dân cư, tạo tiền đề cho phát triển sản xuất và cải thiện đời sống dân cư nông thôn

ngày càng tốt hơn.

- Thu nhập của các tầng lớp dân cư nông thôn ngày càng tăng, các hộ nông dân bước đầu

có tích lũy, đời sống vật chất văn hóa tinh thần của nông dân được cải thiện rõ rệt.

Nhìn một cách tổng thể, sản xuất nông nghiệp và sản lượng nông sản hàng hóa tăng

nhanh, ngày càng phong phú, đa dạng, đáp ứng được tiêu dùng trong nước và xuất khẩu ngày

một tăng. Số liệu thống kê trong 16 năm qua từ năm 1989 đến 2004 cho thấy, sản lượng nông

nghiệp nói chung đã tăng trưởng liên tục với tốc độ khá cao và ổn định, đạt mức 4%/năm

trong suốt thời gian từ năm 1990 tới nay. Sản lượng của hầu hết các loại nông sản đều tăng

nhanh, cao hơn đáng kể so với mức tăng dân số ở nông thôn và cả nước. Sản lượng lương

thực tăng 4,8%/năm, từ 21,5 triệu tấn năm 1989 lên 39,5 triệu tấn năm 2004. Sản lượng

lương thực tính bình quân đầu người của cả nước tăng lên tương ứng với các năm nói trên từ

332,2kg lên hơn 480kg/năm. Sản lượng thủy sản tăng 5%/năm. Sản lượng các loại cây công

nghiệp, cây ăn quả, cây thực phẩm và sản phẩm chăn nuôi cũng tăng ở mức cao (chẳng hạn

như cà phê tăng 11,5 lần, cao su mủ khô tăng 4 lần, chè búp tăng 1,8 lần, sản lượng mía tăng

3 lần…)

Về lâm nghiệp cũng có những bước phát triển quan trọng. Sau 14 năm, từ năm 1990 đến

2004, các chương trình 327, chương trình trồng mới 5 triệu ha rừng đã bắt đầu phát huy tác

dụng, độ che phủ rừng toàn quốc tăng từ 27,8% năm 1990 lên 33,2% năm 1999 và 36,1%

năm 2003; diện tích rừng trồng tăng gấp đôi so với năm 1990. Đã có 101 khu bảo tồn thiên

nhiên. Đặc biệt các chính sách giao đất, giao rừng, hỗ trợ cho dân phủ xanh đất trống đồi

trọc; xây dựng nhiều mô hình định canh định cư gắn với bảo vệ rừng; xây dựng khoảng

23.000 km đường phục vụ khai thác lâm sản. Chính sách hỗ trợ vùng đồng bào nghèo ở vùng

sâu, vùng xa, chính sách đóng cửa rừng đã bảo vệ được rừng hiện tại và mở rộng đáng kể

diện tích trồng rừng mới. Như vậy, từ năm 1990 đến năm 2004, chương trình 327 và dự án

trồng mới 5 triệu ha rừng đã có tích cực bảo vệ 10 triệu ha rừng hiện có, đồng thời phát triển

thêm vốn rừng 2,6 triệu ha, nâng độ che phủ của rừng thêm 7,8%, tăng đáng kể khả năng

phòng hộ của rừng, đào tạo được đội ngũ cán bộ kỹ thuật, công nhân có kinh nghiêm đã và

đang là nòng cốt cho sự nghiệp bảo vệ và phát triển rừng.

Như vậy, sự tăng nhanh sản lượng và đa dạng hóa các loại sản phẩm nông nghiệp thời

gian qua đã cơ bản đáp ứng được mọi nhu cầu tiêu dùng của nông dân và tạo ra một khối

lượng nông sản hàng hóa lớn, phục vụ nhu cầu trong nước và nhất là xuất khẩu. Đó là yếu tố

quyết định bước chuyển quan trọng của nền nông nghiệp Việt Nam từ tự cung tự túc sang sản

xuất hàng hóa theo cơ chế thị trường… Tỷ trọng nông sản hàng hóa những năm gần đây đã

chiếm hơn 40% sản lượng nông nghiệp nói chung. Nhiều loại nông sản có khối lượng và tỷ

trọng hàng hóa xuất khẩu lớn như lương thực (hơn 50% là hàng hóa, trong đó hơn 20% là

xuất khẩu) các loại cây công nghiệp (hơn 90-97%) và phần lớn các loại sản phẩm của ngành

chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản. Trong 18 năm xuất khẩu gạo Việt Nam đã cung cấp cho thị

trường thế giới hơn 50 triệu tấn gạo, thu về cho đất nước trên 11 tỷ USD. Có 15 trong số 18

năm Việt Nam giữ vị trí thứ 2 thế giới về lượng gạo xuất khẩu (chỉ có 3 năm đứng thứ 3 sau

Thái Lan và Ấn Độ) và vượt Mỹ liên tục từ năm 1990 đến nay. Trong thời kỳ 4 năm đầu thế

kỷ XXI (2001-2004), hoạt động xuất khẩu gạo của Việt Nam không chỉ tăng về số lượng mà

còn tiến bộ về chất lượng và khả năng cạnh tranh trên thị trường. Năm 2004 mặc dù thời tiết

không thuận lợi, sản xuất gặp khó khăn, nhưng nước ta vẫn đạt sản lượng 39,3 triệu tấn

lương thực và xuất khẩu 4,55 triệu tấn gạo. Nếu so với năm 1989, lượng gạo xuất khẩu năm

2004 tăng gấp 2,86 lần, giá gạo tăng 28 USD/tấn và kim ngạch xuất khẩu tăng gấp 3,25 lần.

Năm 1989, kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản đạt trên 3,87 tỷ USD; chiếm 35%

kim ngạch xuất khẩu cả nước và gấp 3,4 lần so với năm 1990. Sản lượng gạo xuất khẩu năm

1999 đạt mức kỷ lục 4,6 triệu tấn (tăng 2,8 lần), cao hơn 263 ngàn tấn (tăng 3,5 lần), xuất

khẩu thủy, hải sản đạt trên 1 tỷ USD, gấp 5 lần năm 1990. Cùng với tăng trưởng sản lượng

và sản lượng hàng hóa, trong nông nghiệp đã và đang diễn ra quá trình đa dạng hóa sản xuất,

đa dạng hóa các mặt hàng nông sản trên cơ sở khai thác các tiềm năng, lợi thế so sánh của

từng vùng, từng địa phương và của hộ nông dân, dưới tác động của thị trường. Đặc biệt đã

hình thành các vùng sản xuất hàng hóa tập trung với khối lượng nông sản hàng hóa lớn,

mang tính kinh doanh chuyên môn hóa rõ rệt. Ví dụ như sản xuất lúa gạo và rau quả thực

phẩm ở vùng đồng bằng sông Hồng; lúa gạo, cây ăn quả và nuôi trồng thủy sản, hải sản ở

đồng bằng sông Cửu Long; cà phê, cao su ở vùng Đông Nam Bộ và Tây Nguyên; chè và cây

nguyên liệu giấy ở các tỉnh miền núi phía Bắc; mía đường và cây công nghiệp hàng năm và

nuôi trồng thủy sản, hải sản ở các tỉnh miền Trung. Đáng chú ý là cả nước đã hình thành

hàng triệu trang trại gia đình và hàng triệu hộ kinh doanh tiểu điền, mà ở đó khối lượng nông

sản hàng hóa chiếm tỷ trọng khá cao, tính chất kinh doanh nông nghiệp hàng hóa ngày càng

thể hiện rõ nét. Theo số liệu điều tra, cả nước hiện có khoảng 120.000 trang trại nông, lâm,

thủy sản, trong đó có hơn 45.300 trang trại sản xuất kinh doanh tổng hợp hoặc chuyên môn

hóa với quy mô khá lớn, tỷ trọng nông sản hàng hóa của nhiều trang trại chiếm tới 85-90%.

Mặt khác, nhờ phát triển kinh tế nói trên, nước ta cũng đạt được nhiều thành tựu quan trọng

về phát triển xã hội, nhất là trong nông nghiệp và trong nông thôn. Đầu tư Nhà nước cho các

lĩnh vực xã hội ngày càng tăng, hiện chiếm trên 25% vốn ngân sách nhà nước, trong đó đặc

biệt ưu tiên đầu tư cho xóa đói giảm nghèo, giải quyết việc làm, giáo dục đào tạo, dạy nghề,

y tế, chăm sóc sức khỏe nhân dân, phòng chống các tệ nạn xã hội, khoa học công nghệ, bảo

vệ môi trường cũng như các dịch vụ xã hội cơ bản khác.

3. Kết quả

Kết quả của quá trình thực hiện xây dựng và phát triển nền nông nghiệp sinh thái bền

vững được thể hiện rõ nét qua một số địa phương sau:

Ở Hà Nội, quá trình đô thị hóa diễn ra nhanh chóng hiện nay đang đặt nông nghiệp Hà

Nội trước những thách thức nặng nề về mất đất nông nghiệp và suy giảm nguồn lực, sức ép

cạnh tranh của các hoạt động phi nông nghiệp, cũng như đe dọa của ô nhiễm môi trường hủy

hoại sản xuất và sức khỏe cộng đồng. Như vậy, phát triển nông nghiệp Hà Nội theo hướng

nông nghiệp sinh thái là con đường tất yếu của sự nghiệp CNH, HĐH thủ đô nhằm giải quyết

những vấn đề cấp bách về môi trường sinh thái, đáp ứng nhu cầu đa dangj về nông sản cao

cấp, an toàn và nhu cầu văn hóa tinh thần cho người dân thủ đô, ổn định và phát triển xã hội.

Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp Hà Nội theo hướng nông nghiệp sinh thái là một

trong các nội dung cơ bản đầu tiên cần thực hiện để đạt được mục tiêu này.

Sự phát triển của nông nghiệp Hà Nội từ sau đổi mới đã có những tiến bộ rõ rệt với tốc độ

bình quân năm là 5,05% trong thời kỳ 1990-2003 ( bảng), trong đó ngành trồng trọt là

3,45%, chăn nuôi là 7,75% và thủy sản là 7,25%. Bước sang giai đoạn 2001-2005, trong điều

kiện không thuận lợi của thời tiết, sâu bệnh, và sự giảm mạnh diện tích đất nông nghiệp (mỗi

năm khoảng 100 ha ), nông nghiệp Hà Nội tăng trưởng chậm hơn với tốc độ bình quân 2,7%,

trong đó ngành nông nghiệp có tốc độ bình quân 3,0% thủy sản đạt 3,3%.

Bảng 8: Giá trị sản xuất Nông – Lâm – Thủy sản ngoại thành Hà Nội

Tốc độ Tốc độ

BQ BQ Chỉ tiêu 1990 2000 2001 2002 2003 2004 1990- 2001-

2000 2004

GTSXN-TS 806,7 1319,8 5,05 1334,0 1392,0 1431,0 1443,1 2,7

1.Nông nghiệp 754,7 1244,4 - 1248,6 1306,1 1345,9 1355,2 3,0

3,45 -Trồng trọt 542,9 763,9 721,8 754,8 780,4 804,6 3,7

7,75 -Chăn nuôi 195,5 446,5 490,6 515,1 529,3 511,7 1,7

-Dịch vụ NN 16,3 34,0 - 36,13 36,14 36,14 38,9 2,7

-6,2 2.Lâm nghiệp 19,7 10,4 11,9 10,5 7,6 7,5 -0,14

7,25 3.Thủy sản 32,3 64,9 73,5 75,4 77,5 80,4 3,3

Đơn vị: Tỷ đồng, % ( giá cố định 1994)

(Nguồn: Niên giám thống kê Hà Nội 1990,2003- Sở NN&PTNN Hà Nội )

Mặc dù phát triển lên một bước mới, trong 10 năm đầu (1990-2000), nông nghiệp Hà Nội

vẫn thể hiện chủ yếu tính chất thuần nông truyền thống với rất ít các vùng chuyên canh các

nông sản hàng hóa có giá trị kinh tế cao, đáp ứng yêu cầu của nền nông nghiệp đô thị sinh

thái. Sắc màu sinh thái của nông nghiệp Hà Nội bắt đầu được thể hiện rõ nét chủ trương

chính sách kể từ năm 2000, sau khi có sự quan tâm thích đáng của Đảng và Nhà nước. Kể từ

đó, nông nghiệp Hà Nội đã có những sự chuyển biến đáng kích lệ trong cơ cấu kinh tế theo

hướng sinh thái với các vùng chuyên môn hóa các loại cây trồng có giá trị kinh tế cao và an

toàn, các mô hình nông nghiệp kết hợp theo yêu cầu sinh thái. Cơ cấu ngành nông nghiệp đã

chuyển đích đúng hướng, tạo được những nét đột phá cho phát triển nông nghiệp theo hướng

sinh thái đô thị. Tỷ trọng ngành trồng trọt giảm đi, tỷ trọng ngành chăn nuôi và thủy sản tăng

lên. Để khắc phục sự mất diện tích đất ở các vùng canh tác các loại cây trồng có giá trị kinh

tế cao (hoa, quả, rau ở Từ Liêm, Đông Anh, Thanh Trì), cơ cấu ngành trồng trọt đã có sự

chuyển dịch theo hướng tích cực để phát triển đa dạng các loại cây trồng có giá trị kinh tế

cao như hoa, cây cảnh, rau cao cấp, rau sạch, lúa đặc sản, cây ăn quả có chất lượng cao, đáp

ứng yêu cầu của một nền nông nghiệp theo hướng sinh thái, đô thị, trong đó loại cây trồng có

tốc độ chuyển dịch nhanh nhất là hoa, cây cảnh (từ 0,3% năm 1990 đến 18% năm 2004).

Cùng với quá trình chuyển dịch cơ cấu sản xuất theo ngành trong thời gian qua đã vận

động và dịch chuyển để hình thành nên các vùng sản xuất sinh thái tập trung, phục vụ trước

hết cho thị trường nội thành. Các vùng sản xuất tập trung được hình thành trên cơ sở chuyển

đổi các diện tích trồng lúa và các cây trồng không có hiệu quả khác sang hình thành các vùng

chuyên môn hóa như hoa, rau, lúa đặc sản, các trang trại nuôi trồng thủy sản, cây ăn quả và

chăn nuôi, hoặc xây dựng các khu nông nghiệp sinh thái tập trung công nghệ cao. Hầu hết

các vùng sản xuất tập trung bắt đầu được hình thành từ sau năm 2000 trở đi, trong đó rõ nét

nhất là sự chuyển đổi và phát triển trong ngành nuôi trồng thủy sản và sản xuất rau sạch.

Diện tích mặt nước nuôi trồng thủy sản tập trung đã tăng bình quân 66%/năm, diện tích rau

sạch tập trung tăng bình quân 19%/năm, tiếp theo là các vùng cây ăn quả với tốc độ tăng bình

quân là 13%/năm. Diện tích vùng hoa cây cảnh tập trung tuy tăng không nhiều từ sau năm

2000 nhưng nếu so với năm 1990 thì cũng tăng mạnh.

Một số mô hình nông nghiệp kết hợp du lịch sinh thái cũng đã và đang được hình thành

và phát triển như mô hình nuôi thả cá - cây ăn quả - dịch vụ câu cá giải trí Đông Anh; mô

hình cây ăn quả - cây lâu năm – nuôi gia cầm theo phương thức công nghiệp kết hợp chăn thả

sinh thái ở vùng đồi núi Sóc Sơn; mô hình nuôi trồng thủy sản - cây ăn quả - dịch vụ du lịch

hồ đầm, đồi núi Sóc Sơn và vùng chuyển đổi chân ruộng trũng Thanh Trì; và mô hình rừng

sinh thái du lịch ở vùng gò đồi những điển hình tiên tiến để nhân rộng phương thức sản xuất

kinh doanh tổng hợp ra các vùng ven đô thị trong tương lai, nhằm khai thác tốt nhất mọi tiềm

năng sẵn có của ngoại thành cho việc phát triển nền nông nghiệp sinh thái bền vững.

Tính chất sinh thái trong chuyển dịch cơ cấu còn được thể hiện trên khía cạnh kỹ thuật

với sự tham gia của khoa học công nghệ vào quá trình chuyển dịch. Khoa học công nghệ

được coi là yếu tố then chốt cho chuyển dịch cơ cấu qua việc nghiên cứu, chuyển giao và ứng

dụng công nghệ cao, công nghệ sạch và công nghệ sinh học trong sản xuất nông nghiệp trong

các lĩnh vực như giống, kỹ thuật sản xuất, xử lý bảo vệ môi trường. Công nghệ nhà lưới

trong phát triển trồng rau an toàn trái vụ, hoa chất lượng cao ngày càng được mở rộng.

Chương trình sản xuất rau an toàn khép kín từ thực hiện quy trình, quản lý sản xuất đăng ký

thương hiệu, mã vạch tiêu thụ có nhiều tiến bộ, được nhiều nông hộ tiếp thu thực hiện, đem

lại hiệu quả kinh tế cao, góp phần nâng cao năng suất, chất lượng, an toàn cho sản phẩm rau.

Kỹ thuật bảo vệ thực vật giảm dùng hóa chất đã được thực hiện như kỹ thuật phòng trừ dịch

bệnh tổng hợp (IPM) đã cho phép giảm khá lớn diện tích (60% đối với lúa) sử dụng thuốc trừ

sâu hóa chất có hại đến môi trường và sức khỏe người sử dụng.

Bảng 9: Tình hình chuyển giao kỹ thuật IPM huyện Thanh Trì

Số hộ được tập Số hộ áp dụng Số diện tích giảm

Loại cây trồng huấn (1996-2000) (2001-2005) dùng thuốc BVTV

% % %

Lúa 30 95 50

Rau 10 10 10

(Nguồn: Số liệu điều tra chi cục bảo vệ thực vật huyện Thanh Trì)

Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp Hà Nội thời gian qua đã đạt được những kết quả

đáng khích lệ như trên là do nhiều nguyên nhân, trong đó những nguyên nhân quan trọng

nhất bao gồm sự lãnh đạo của Đảng và chính quyền các cấp và sự phát triển của lực lượng

sản xuất và khoa học - kỹ thuật trong nông nghiệp.

Một số tỉnh miền Bắc giáp Hà Nội cũng đã tiến hành xây dựng mô hình nông nghiệp sinh

thái như: Viện Di truyền Nông nghiệp đã phối hợp với tỉnh Phú Thọ tổ chức cung cấp giống

cây ăn quả, tập huấn cho các hộ nông dân cải tạo vườn tạp để tăng năng suất cây trồng, bảo

vệ môi trường, giúp nhau xóa đói giảm nghèo. Nhiều tỉnh đã kết hợp giữa nông nghiệp và

phát triển du lịch sinh thái thu được nhiều thành công: các cù lao ở Tây Nam Bộ, Đông Nam

Bộ…

4. Những hạn chế, thách thức và nguyên nhân cản trở sự phát triển bền vững nông

nghiệp và nông thôn nước ta.

Tháng 11 năm 2006, Việt Nam đã chính thức trở thành thành viên thứ 150 của Tổ chức

thương mại quốc tế WTO, mở ra một thời kỳ mới cho quá trình hội nhập thế giới của nước

ta. Cơ hội phát triển rất nhiều song thách thức, khó khăn cũng không nhỏ, nhất là đối với

nông nghiệp, nông thôn. Đó là:

- Nhìn chung kinh tế cả nước, công nghiệp vẫn chưa gắn với nông nghiệp thành một cơ

cấu hiệu quả và phát triển bền vững.

- Nền nông nghiệp bước vào giai đoạn đẩy mạnh CNH, HĐH với điểm xuất phát thấp:

dấu ấn độc canh, manh mún còn mang nặng ở nhiều vùng; lao động nông nghiệp dư thừa còn

lớn, cơ cấu dân số thành thị, nông thôn vẫn chưa chuyển dịch được bao nhiêu; nguồn lực của

kinh tế hộ ở nông thôn còn thấp kém.

- Trình độ khoa học công nghệ ứng dụng vào sản xuất nông nghiệp và các hoạt động sản

xuất kinh doanh ở nông thôn quá thấp.

- Chiến lược thị trường đối với hàng hóa nông sản chưa được quan tâm đúng mức, làm

cho người nông dân sản xuất hàng hóa thường xuyên là người chịu thiệt thòi nhất.

- Mức sống thu nhập của nông dân còn thấp và có chiều hướng ngày càng dãn ra so với

cư dân thành thị. Thu nhập cư dân nông thôn chỉ bằng 1/5 cư dân thành thị, 90% số hộ cần

xóa đói giảm nghèo nằm ở nông thôn.

Xét trên tổng thể, nền nông nghiệp nước ta vẫn trong tình trạng của sản xuất hàng hóa

nhỏ, ruộng đất ở nông thôn bị chia nhỏ, manh mún, không phù hợp với yêu cầu của việc sản

xuất hàng hóa lớn, tập trung. Kết quả điều tra cho thấy, quy mô bình quân một hộ ở đồng

bằng sông Cửu Long chỉ đạt 1,4 - 1,8 ha, nhưng ở nhiều địa phương số hộ có từ 1 ha trở

xuống chiếm tới 70%. Quy mô ruộng đất ở đồng bằng sông Hồng và các tỉnh miền Trung là

0,25 - 0,3 ha (số hộ có quy mô từ 0,5 - 1 ha chỉ có 2% số hộ nông dân trong vùng). Cơ câu

sản xuất và phân công lao động trong nông nghiệp có những chuyển biến tích cực nhưng còn

chậm và về cơ bản chưa khắc phục được những hạn chế của cơ cấu nông nghiệp truyền

thống, chưa tạo ra động lực mạnh thúc đẩy sản xuất kinh doanh hàng hóa. Tỷ trọng nông

nghiệp trong giá trị sản xuất nông, lâm nghiệp và thủy sản có xu hướng giảm nhưng vẫn

chiếm trên 80%. Trong cơ cấu nội bộ ngành nông nghiệp, tỷ trọng trồng trọt vẫn chiếm 75 -

78%, tỷ trọng chăn nuôi trong nhiều năm chỉ chiếm 22 - 25%. Sản lượng lương thực vẫn

chiếm tới 70% thu nhập của dân cư nông thôn. Đáng chú ý là do áp dụng giống mới nên năng

suất lúa bình quân của cả nước đạt trên 40 tạ/ha, tăng gấp 1,5 lần so với năm 1985, nhiều nơi

ở đồng bằng sông Hồng đạt 60 - 70 tạ/ha, tăng gấp đôi; một số loại cây trồng đạt năng suất

tương đương hoặc cao hơn so với các nước trong khu vực. Song phát triển nông nghiệp vẫn

cơ bản theo chiều rộng, năng suất và hiệu quả sản xuất thấp. Sản phẩm hàng hóa tuy đa dạng,

phong phú nhưng manh mún, có tính thời vụ và chưa tương thích với nhu cầu của thị trường.

Chất lượng nhiều mặt hàng nông sản (kể cả nông sản xuất khẩu) còn thua kém so với nhiều

nước trong khu vực, giá thành sản xuất còn ở mức khá cao và thiếu sức cạnh tranh. Chẳng

hạn, giá thành mía nguyên liệu cho 1 tấn đường của ta hiện cao hơn 40% so với Ấn Độ,

48,8% so với Thái Lan và gấp 1,6 lần so với mía nguyên liệu ở Australia. Đây là một trong

những nguyên nhân dẫn đến tình trạng ứ đọng tiêu thụ nông sản hàng hóa trên thị trường và

tình trạng rủi ro, thua thiệt của nông dân và các nhà sản xuất kinh doanh nông nghiệp hàng

hóa hiện nay. Nguyên nhân của thực trạng sản xuất nông nghiệp thời gian qua có nhiều,

trong đó bản thân quá trình kinh doanh sản xuất còn kém hiệu quả là chủ yếu. Nhưng các yếu

tố quan trọng khác tạo nên còn do công nghiệp chế biến nông sản và cơ sở hạ tầng ở nông

thôn chưa phát triển tương ứng và còn nhiều thiếu hụt; sự phát triển nông nghiệp hàng hóa

diễn ra trong bối cảnh nhiều thể chế và quan hệ thị trường chưa hình thành đồng bộ, việc tổ

chức và định hướng thị trường còn nhiều bất cập; các hình thức tổ chức kinh tế hợp tác, bảo

trợ rủi ro và hỗ trợ phát triển trong nông nghiệp chưa đáp ứng được yêu cầu đòi hỏi của phát

triển sản xuát kinh doanh nông nghiệp hàng hóa.

Năng suất và hiệu quả sản xuất thấp của nông nghiệp còn do tình trạng giảm sút da dạng

gen ở giống cây trồng và vật nuôi. Nguyên nhân xuất phát từ trào lưu thay thế giống truyền

thống bằng giống mới đang làm cho việc phòng chống sâu bệnh khó khăn hơn. Việc sử dụng

phân hóa học, thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ và các chất kích thích sinh trưởng một cách tùy

tiện, đã có dấu hiệu vượt quá giới hạn cho phép của môi trường sinh thái, dẫn đến thoái hóa

đất, ô nhiễm nguồn nước và gây hại cho sức khỏe con người.

Tình trạng bóc lột tài nguyên đất đai và trong lòng đất, rừng, động thực vật ở các vùng

nông thôn cũng đang lãng phí nhiều nguồn tài nguyên quý không thể tái tạo được.

Công nghiệp nhỏ, tiểu thủ công nghiệp và làng nghề phát triển mạnh ở nhiều vùng nông

thôn, thu hut khoảng 2 triệu lao động đã tạo thêm công ăn việc làm và làm tăng thu nhập của

dân cư. Song công nghệ sản suất còn lạc hậu, sức cạnh tranh kém, thiếu thị trường tiêu thụ

sản phẩm là những nguyên nhân cản trở sự phát triển ổn định của khu vực này. Bên cạnh

việc có những mặt tác động tích cực, tuy nhiên phát triển thiếu quy hoạch và thiếu đầu tư

thỏa đáng cho bảo vệ tài nguyên và môi trường, khu vực sản xuất nhỏ này đang gây ô nhiễm

môi trường sinh sống của các cộng đồng nông thôn, đặc biệt ở một số làng nghề, nơi sản xuất

và sinh hoạt đan xen trong cùng một khu dân cư đông đúc.

Thực phẩm biến đổi gen

CHƯƠNG III: GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM TIẾP TỤC ĐỔI MỚI VÀ PHÁT

TRIỂN BỀN VỮNG NỀN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM TRONG GIAI ĐOẠN MỚI

Xuất phát từ định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam (Chương trình nghị

sự thế kỷ XXI của Việt Nam) với “ Mục tiêu tổng quát của phát triển bền vững là đạt được

sự đầy đủ về vật chất, sự giàu có về tinh thần và văn hóa, sự bình đẳng của các công dân và

sự đồng thuận của xã hội, sự hài hòa giữa con người và tự nhiên; phát triển phải kết hợp

chặt chẽ, hợp lý và hài hòa được ba mặt là phát triển kinh tế, phát triển xã hội và bảo vệ môi

trường”. Xuất phát từ mục tiêu và nhiệm vụ chiến lược phát triển kinh tế - xã hội nước ta

trong thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH và vị trí vai trò của nông nghiệp trong tiến trình này;

đồng thời xuất phát từ thực tiễn và đặc điểm của nền kinh tế thị trường trong bổi cảnh của

nền kinh tế thị trường hiện đại, mở cửa và hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay.Phát triển bền

vững nền nông nghiệp nước ta trong giai đoạn đẩy mạnh CNH, HĐH cần dựa trên quan điểm

và định hướng sau:

- Phát triển mạnh sản xuất kinh doanh nông nghiệp hàng hóa theo chiều sâu, ưu tiên phát

triển nông nghiệp sạch, công nghệ cao và đặc sản nhiệt đới; đẩy mạnh CNH, HĐH và chuyển

dịch cơ cấu nông nghiệp, kết hợp chặt chẽ với công nghiệp trước hết là công nghiệp chế biến,

khai thác có hiệu quả mọi tiềm năng, nguồn lực và lợi thế so sánh của từng vùng, từng địa

phương và đất nước. Phát triển nông nghiệp bền vững gắn với bảo vệ, tái tạo và phát triển tài

nguyên, môi trường sinh thái.

- Đảm bảo vững chắc vấn đề an ninh lương thực, đáp ứng mọi nhu cầu ngày càng cao về

lương thực, thực phẩm, hàng hóa nông sản phục vụ nhu cầu trong nước và nhất là nhu cầu

xuất khẩu.

- Gắn tăng trưởng và phát triển nông nghiệp với phát triển tổng thể kinh tế - xã hội nông

thôn và kinh tế - xã hội đất nước theo hướng CNH, HĐH, xây dựng nông thôn mới giàu đẹp,

hiện đại, văn minh.

- Dự báo đến năm 2015, dân số nước ta lúc đó (mặc dù thực hiện kế hoạch hóa dân số)

đạt khoảng 95-100 triệu người, sức mua xã hội tăng khoảng 50-60%. Cơ cấu và trình độ tiêu

dùng hàng nông sản cũng có những thay đổi và tăng lên đáng kể, nhất là chất lượng và

chủng loại của sản phẩm hàng hóa nông sản. Nhu cầu xuất khẩu hàng hóa nông, lâm, thủy

sản, theo dự báo cũng tăng lên 2,5 - 3 lần so với hiện nay và trở thành một trong những động

lực chính thúc đẩy phát triển nông nghiệp bền vững. Do đó, trong giai đoạn tới cũng như

trong suốt quá trình đẩy mạnh CNH, HĐH, sản xuất kinh doanh nông nghiệp hàng hóa theo

chiều sâu, nâng cao chất lượng và trình độ phát triển của tất cả các ngành và lĩnh vực sản

xuất trong nông nghiệp là yêu cầu bức thiết. Đó cũng là cơ sở và điều kiện bảo đảm cho phát

triển bền vững nông nghiệp của nước ta trong giai đoạn đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước.

Để thực hiện quan điểm, định hướng và mục tiêu phát triển nêu trên, nền nông nghiệp

Việt Nam cần thực hiện các giải pháp chủ yếu sau đây:

1. Đẩy mạnh công tác quy hoạch, tổ chức và quản lý sản xuất

Trên cơ sở tiếp tục rà soát và điều chỉnh quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội của

cả nước và mỗi địa phương, vùng lãnh thổ, cần đẩy mạnh công tác điều tra, quy hoạch và

định hướng phát triển tổng thể nông, lâm, ngư nghiệp theo từng vùng, tiểu vùng kinh tế - sinh

thái và theo nhóm sản phẩm hàng hóa.Ưu tiên quy hoạch và định hướng phát triển tổng thể

theo chiều sâu (kể cả trung hạn và dài hạn) cho các vùng nông nghiệp trọng điểm, có điều

kiện sản xuất hàng hóa tập trung quy mô lớn và các loại cây trồng, vật nuôi tao ra sản phẩm

hàng hóa chủ lực có giá trị kinh tế cao, có lợi thế xuất khẩu và phù hợp với điều kiện cụ thể

của từng vùng, từng địa phương. Việc quy hoạch và định hướng phát triển tổng thể phải dựa

trên cơ sở phân tích, dự báo và đánh giá thực trạng các điều kiện sản xuất và nhu cầu thị

trường gắn với việc quy hoạch phát triển công nghiệp chế biến, kết cấu hạ tầng, phát triển

nguồn nhân lực và các thể chế luật pháp và bảo vệ tài nguyên môi trường sinh thái. Nội

dung quy hoạch tổng thể nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản phải được lồng ghép các mục

tiêu phát triển bền vững vào kế hoạch dài hạn cũng như ngắn hạn. Việc định hướng và quy

hoạch phát triển tổng thể của mỗi vùng, mỗi địa phương cần có sự tham gia và sự hưởng ứng

của nông dân, của các tổ chức sản xuất kinh doanh và phải có tính khả thi cao. Trên cơ sở

quy hoạch và định hướng phát triển tổng thể, Nhà nước có thể bố trí đầu tư và điều chỉnh cơ

cấu đầu tư cho đúng hướng, có hiệu quả, đồng thời quản lý được quá trình khai thác, sử dụng

đất đai, các nguồn tài nguyên và môi trường sinh thái trong nông, lâm, ngư nghiệp theo đúng

quy hoạch và pháp luật.

2. Tăng cường đầu tư và điều chỉnh cơ cấu đầu tư thích ứng với thực tiễn phát triển

của nền nông nghiệp trong từng thời kỳ

Trong thời gian qua, đầu tư ngân sách và đầu tư xã hội hàng năm cho phát triển nông

nghiệp, nông thôn đã tăng lên đáng kể, chiếm khoảng hơn 20% đầu tư ngân sách, và khoảng

11-12% tổng đầu tư xã hội, nhưng vẫn chưa tương xứng với vị trí, tầm quan trọng và sự đóng

góp của nông nghiệp đối với nền kinh tế (24% GDP, gần 30% giá trị xuất khẩu và trên 60%

lực lượng lao động của cả nước). Vì vậy, Nhà nước cần tăng cường đầu tư cho nông nghiệp,

trên các phương diện như nghiên cứu khoa học, ứng dụng và chuyển giao công nghệ kỹ thuật

mới (giống cây trồng, vật nuôi, kỹ thuật thâm canh tăng năng suất,…) tăng cường đầu tư cho

công nghiệp chế biến để nâng cao chất lượng, giá trị hàng hóa nông, lâm, thủy sản đáp ứng

nhu cầu tiêu dùng trong nước và nhất là xuất khẩu. Ngoài ra, ở những vùng còn nhiều khó

khăn đối với sản xuất, có thể tăng cường đầu tư cho công tác thủy lợi, kết cấu hạ tầng kinh tế

- xã hội, các công trình phòng chống thiệt hại do thiên tai, bảo vệ và tái tạo tài nguyên thiên

nhiên môi trường, thiệt hại sau thu hoạch. Trong điều kiện hiện nay, để có thể vay vốn đầu tư

kinh doanh nông nghiệp, các ngân hàng và tổ chức tín dụng có thể nới rộng hạn mức cho vay

không phải thế chấp. Nó sẽ có tác dụng lớn đối với việc phát triển nông nghiệp theo hướng

kinh doanh nông, lâm, ngư trại hàng hóa, khuyến khích khai thác thủy hải sản xa bờ, trồng

cây ăn trái, cây công nghiệp dài ngày quy mô lớn của các hộ nông dân.

Những chủ trương và chính sách đầu tư tài chính, tiền tệ đối với nông nghiệp và nông

thôn có thể tóm lược như sau:

- Chính sách đầu tư thủy lợi bằng các chương trình, các dự án lớn, kết hợp với vừa và nhỏ

theo phương thức Nhà nước và nhân dân cùng làm, hoạt động nhiều nguồn vốn đã tạo ra một

cơ sở vật chất kỹ thuật quan trọng cho phát triển nông nghiệp, nông thôn đồng thời bảo vệ

sản xuất, chống thiên tai hiệu quả, nhất là ở hai vùng trọng điểm là Đồng bằng sông Cửu

Long, Đồng bằng sông Hồng và vùng duyên hải miền Trung là vùng thường xuyên xảy ra

thiên tai.

- Chính sách đầu tư tài chính và tiền tệ đối với việc chuyển dịch cơ cấu sản xuất nông

nghiệp gắn với giao khoán hộ.

- Chính sách đầu tư tài chính và tiền tệ để phục hồi rừng, phủ xanh đất trống đồi trọc và

giao đất giao rừng.

- Chính sách đầu tư trong lĩnh vực nước sạch, vệ sinh môi trường nông thôn.

- Chính sách thuế, chính sách tín dụng, giá cả trong chương trình sản phẩm chế biến nông

sản (lương thực, cà phê, cao su, mía đường, chè).

- Cùng với chính sách đầu tư cho giáo dục, đào tạo, y tế, điện, giao thông đã tạo ra cơ sở

vật chất kỹ thuật chủ nghĩa xã hội nói chung và nông nghiệp nói riêng. Các cơ sở vật chất kỹ

thuật đó cùng với các cơ chế chính sách khác trong củng cố quan hệ sản xuất ở nông thôn tạo

thành sức mạnh vật chất quyết định tới những thành tựu trong nông nghiệp và phát triển nông

thôn bền vững ngày nay, làm cơ sở cho CNH, HĐH.

Việc tăng tỷ lệ đầu tư ngân sách Nhà nước hàng năm cho nông nghiệp, nông thôn là rất

cần thiết nhằm để tạo thêm điều kiện phát triển kinh tế nông thôn, góp phần xóa đói giảm

nghèo, khắc phục tình trạng đời sống vật chất, văn hóa tinh thần của nông thôn có xu hướng

doãng dần ra so với thành thị.

3. Thúc đẩy và hỗ trợ phát triển các hình thức kinh tế hợp tác, liên doanh liên kết

trong sản xuất kinh doanh nông nghiệp

Hiện nay đã xuất hiện một số hình thức hợp tác, liên doanh, liên kết nhiều thành phần

trong đó kinh tế nhà nước đóng vai trò chủ đạo, các doanh nghiệp nhà nước giữ vị trí trung

tâm của tổ chức liên doanh, liên kết trong sản xuất kinh doanh. Cần tổng kết các mô hình đã

có, rút ra những bài học kinh nghiệm để nhân rộng những điển hình có ưu thế tại các vùng

sản xuất nông sản hàng hóa phát triển như: lúa, cao su, mía, chè, cà phê, cây ăn quả, chăn

nuôi đại gia súc, các vùng đánh bắt và nuôi trồng thủy hải sản. Thực tế những tổ chức kinh tế

này đã đóng vai trò động lực then chốt trong việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế, phân công lại

lao động và dân cư, thực hiện CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn và phát triển bền vững

nền nông nghiệp hàng hóa nước ta trong thời gian qua.

Để phát triển các loại hình kinh tế hợp tác và nhân rộng các điển hình trong thực tiễn, vấn

đề quan trọng là làm thế nào để nông dân và những người kinh doanh sản xuất nông nghiệp

hiểu rõ bản chất Luật Hợp tác xã, nhận thức đầy đủ vai trò và sự cần thiết của các hình thức

hợp tác, liên kết, liên doanh sản xuất và lợi ích khi tham gia tổ chức này. Do đó quá trình

phát triển các tổ chức kinh tế hợp tác phải tiến hành từng bước phù hợp với trình độ phát

triển của sản xuất kinh doanh hàng hóa và nhu cầu thực tế đòi hỏi. Trước mắt cần khuyến

khích và hỗ trợ phát triển các loại hình kinh tế hợp tác đa phương, đa dạng ở những vùng sản

xuất hàng hóa phát triển, nhất là các loại hình hợp tác cung ứng dịch vụ đầu vào, dịch vụ kỹ

thuật chuyển giao công nghệ, hợp tác chế biến và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp… Về lâu

dài, có thể thúc đẩy phát triển và mở rộng hoạt động các tổ chức liên hiệp hợp tác xã, hiệp

hội ngành nghề và hiệp hội sản phẩm. Các tổ chức này vừa tham gia tư vấn cho quá trình

hoạch định chính sách, quy hoạch và định hướng phát triển nông nghiệp, nông thôn; đồng

thời có vai trò quan trọng trong việc phổ biến, triển khai thực hiện cơ chế, chính sách khuyến

nông, hỗ trợ phát triển và bảo vệ lợi ích của người sản xuất kinh doanh nông nghiệp trước

những tác động rủi ro của thị trường của thiên tai.

4. Đẩy mạnh công tác nghiên cứu khoa học, ứng dụng và chuyển giao công nghệ kỹ

thuật, phát triển hệ thống khuyến nông và các dịch vụ hỗ trợ sản xuất nông nghiệp

Đây là giải pháp không kém phần quan trọng bảo đảm cho việc tăng năng suất là hiệu quả

kinh doanh nông nghiệp. Cần xây dựng chiến lược phát triển khoa học - công nghệ trong

nông nghiệp, mà trước mắt tập trung vào việc bảo toàn và phát huy hệ sinh thái và sự đa dạng

sinh học của nước ta đang có nguy cơ bị suy giảm; đồng thời phải có giải pháp hữu hiệu để

tạo ra các loài, giống mới thích hợp với từng vùng (chịu được sâu bệnh, hạn, úng, chua phèn,

thân thiện với môi trường) cho năng suất và chất lượng sản phẩm cao. Chú trọng công nghệ

sản xuất, chế biến và bảo quản sản phẩm; công nghệ quản lý chất lượng sản phẩm, quản lý và

phòng trừ dịch hại tổng hợp trong nông nghiệp. Trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế, cần

đẩy mạnh khoa học dự báo, đặc biệt là nghiên cứu thị trường (vì thị trường là quyết định xuất

khẩu) và nghiên cứu các chế định và luật pháp quốc tế. Việc nghiên cứu, ứng dụng khoa học

công nghệ trong nông nghiệp cần gắn với thực tế, coi trọng kinh nghiệm sản xuất và sáng

kiến kỹ thuật của nông dân, các nhà sản xuất kinh doanh nông nghiệp. Đồng thời phát triển

hệ thống tổ chức khoa học và công nghệ của Nhà nước từ trung ương đến địa phương (bao

gồm cả các tổ chức tư vấn về kỹ thuật, quản lý và thị trường) phối hợp với các tổ chức kinh

tế hợp tác và hỗ trợ và mở rộng hệ thống khuyến nông, khuyên lâm, khuyến ngư đến từng

vùng, từng doanh nghiệp sản xuất và hộ nông dân. Cần trang bị đầy đủ và đồng bộ cơ sở vật

chất kỹ thuật hiện đại, phối hợp chặt chẽ trên cơ sở phân công, hợp tác giữa các tổ chức khoa

học trong hệ thống nghiên cứu và đào tạo cán bộ khoa học; sử dụng có hiệu quả đội ngũ cán

bộ khoa học - công nghệ (kể cả đội ngũ khuyến nông giỏi về chuyên môn, sâu sát với thực tế

và thực sự tâm huyết với nghề nghiệp) nhằm phát huy hơn nữa những khả năng và sức lực vì

sự phát triển bền vững nền nông nghiệp hàng hóa Việt Nam trong giai đoạn đẩy mạnh CNH,

HĐH đất nước.

5. Tiếp tục đổi mới, hoàn thiện thể chế và chính sách phát triển bền vững nền nông

nghiệp hàng hóa nước ta trong điều kiện toàn cầu hóa và chủ động hội nhập kinh tế

quốc tế

Thiết lập và điều chỉnh các chính sách tạo lập đồng bộ khuôn khổ pháp lý cho việc phát

triển và mở rộng thị trường sử dụng và chuyển nhượng quyền sử dụng đất nông nghiệp; giao

rừng và đất rừng cho hộ nông dân kinh doanh lâu dài và thực hiện nghĩa vụ đối với Nhà

nước; hình thành và phát triển thị trường tài chính, thị trường vốn và chuyển giao công nghệ,

khuyến khích nghiên cứu khoa học, đẩy mạnh ứng dụng và chuyển giao công nghệ kỹ thuật,

phát triển hệ thống khuyến nông, lâm, ngư nghiệp. Phát triển thị trường hàng hóa, dịch vụ,

tiêu thụ nông sản trong nước và thị trường xuất khẩu phục vụ nông nghiệp, nông thôn; đổi

mới và hoàn thiện các chính sách thuế, lãi suất ngân hàng, giá cả và tỷ suất hối đoái; cơ chế

và thủ tục xuất nhập khẩu hàng hóa nông sản, mậu dịch thuế quan và phi thuế quan. Đồng

thời tăng cường kiểm tra, giám sát và quản lý chặt chẽ quá trình thực hiện các chính sách và

quy định nói trên, xử lý nghiêm minh những sai phạm trong hoạt động thị trường. Mặt khác

phải đẩy mạnh đầu tư phát triển hệ thống hạ tầng kỹ thuật và trang thiết bị phục vụ cho việc

lưu thông trao đổi và xuất khẩu nông sản hàng hóa (các trạm trại máy móc phục vụ sản xuất,

chế biến nông sản, kho tàng, bến bãi và phương tiện bốc dỡ, mạng lưới giao thông nông thôn,

các chợ buôn bán nông sản, các cơ sở giao dịch…). Thiết lập và phát triển hệ thống nghiên

cứu, phân tích đánh giá, dự báo, cung cấp thông tin và giao dịch thị trường hiện đại. Trong

đó đặc biệt chú trọng hệ thống phân tích, dự báo thị trường trung hạn và dài hạn, thị trường

xuất khẩu các mặt hàng nông sản chủ lực mà Việt Nam có lợi thế cạnh tranh, các thị trường

mới và thị trường tiềm năng để phục vụ cho việc hoạch định chính sách vĩ mô và quy hoạch

phát triển sản xuất và mở rộng thị trường nông nghiệp, nông thôn. Về lâu dài, cần xây dựng

chiến lược thị trường, vì thị trường nông sản đang là yếu tố có tính quyết định quy mô sản

xuất hàng hóa nông sản ở trong nước. Nhưng Việt Nam là nước đi sau trong khi thị trường

nông sản thế giới đã được phân chia tương đối ổn định. Trong bối cảnh đó, hàng hóa nông

sản xuất khẩu của nước ta chịu thiệt thòi. Vì thế, một mặt cần có những giải pháp khai phá

thị trường mới, mặt khác cần căn cứ vào tình hình dự báo thị trường để bố trí cơ cấu sản xuất

cho phù hợp với lợi thế so sánh từng vùng. Đã đến lúc phải chấm dứt tình trạnh xuất khẩu

nông sản chỉ dựa vào tình hình dư thừa trong nước, hoặc do một cơ cấu đã có sẵn trong thời

kỳ kinh tế bao cấp trước đây để lại. Có như vậy mới chủ động được hàng hóa trao đổi và xuất

khẩu theo yêu cầu của thị trường và chấm dứt được tình trạng giá cả xuất khẩu bình quân có

khi thấp hơn cả giá nông sản trong nước.

Để đảm bảo cho nông nghiệp phát triển bền vững, chúng ta cần xây dựng và thực hiện

các chính sách ngăn cấm việc khai thác quá mức các nguồn tài nguyên thiên nhiên như: đất,

nước, không khí, đặc biệt là rừng và đất rừng. Cần tạo bước chuyển và đổi mới toàn diện tư

duy, quan điểm phát triển và cơ chế chính sách đối với nghề rừng, đảm bảo khai thác hợp lý

và phát huy thế mạnh, có thể làm giàu từ rừng và bằng nghề rừng, nhất là ở miền núi. Trên

quan điểm phát triển rừng gắn với đất rừng và người làm nghề rừng, ngoài thành phần kinh tế

nhà nước, cần nghiên cứu và ban hành chính sách giao quyền sử dụng rừng và đất rừng cho

các thành phần kinh tế khác, đặc biệt là hộ gia đình kinh doanh lâu dài và làm tốt nghĩa vụ

đối với Nhà nước đối với một số loại rừng mà khả năng kinh doanh và quản lý của nhà nước

chưa có điều kiện thực hiện nhằm tạo ra “người chủ” thực sự đối với tất cả các loại rừng và

đất rừng hiện nay. Đồng thời cũng nghiêm túc thực hiện trách nhiệm quản lý nhà nước của

chính quyền các cấp đối với rừng và đất rừng theo Chỉ thị số 12/2003/CT-TTg của Thủ

tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng tại Hội nghị về triển khai các biện pháp chống chặt phá

rừng và phòng cháy, chữa cháy rừng ngày 19-4-2005. Tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật

về đất đai, tài nguyên nước, khoáng sản, môi trường và đưa các quy định pháp luật nói trên

vào cuộc sống nhằm quản lý, sử dụng có hiệu quả, tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên, hạn chế,

tiến tới ngăn chặn tối đa mức độ gia tăng ô nhiễm, suy thoái môi trường, bảo vệ đa dạng sinh

học. Bên cạnh đó, cần coi trọng công tác tuyên truyền, giáo dục, kết hợp với đào tạo, bồi

dưỡng nhằm nâng cao ý thức trách nhiệm và trình độ khoa học và kỹ thuật của người dân đối

với việc bảo vệ, khai thác cũng như phát triển tài nguyên và môi trường; áp dụng các chính

sách và giải pháp xóa đói giảm nghèo, nhất là ở các vùng sâu, vùng xa ở miền núi, nhằm thúc

đẩy hội nhập kinh tế, nâng cao hơn nữa chất lượng và hiệu quả các lĩnh vực sản xuất vật chất

như nông nghiệp, sử dụng nhiều tài nguyên thiên nhiên và môi trường, phục vụ có hiệu quả

cho sự phát triển bền vững đất nước.

Cần tiếp tục đổi mới toàn diện đất nước đi đôi với việc hoàn thiện thể chế và chính sách

phát triển bền vững nền kinh tế Việt Nam. Trong thời gian tới, Việt Nam sẽ phải phát triển

kinh tế với tốc độ nhanh hơn, hiệu quả hơn và bền vững hơn trên cơ sở chăm lo giải quyết tốt

hơn các vấn đề xã hội và văn hóa, gắn tăng trưởng kinh tế với tiếp tục xóa đói giảm nghèo và

phát triển con ngươi cũng như mở rộng hội nhập kinh tế quốc tế. Việc hoàn thiện chính sách

là rất cần thiết. Trong ngắn hạn, có thể kiềm chế được sự gia tăng bất bình đẳng kinh tế ở

Việt Nam. Những kinh nghiệm quốc tế cho thấy tăng trưởng nhanh không nhất thiết đi kèm

với bất bình đẳng cao: chúng ta có thể đạt được cả hai. Nhiều nước đã duy trì được mức độ

tăng trưởng kinh tế cao mà không phải chứng kiến bất bình đẳng ngày càng gia tăng như

đang diễn ra ở Trung Quốc. Có những can thiệp chính sách nâng cao được tính công bằng và

đồng thời cũng hoàn toàn nhất quán với sự thúc đẩy phát triển trong nền kinh tế thị trường.

6. Thu hút và sử dụng nguồn hỗ trợ phát triển chính thức vào phát triển nông

nghiệp, nông thôn Việt Nam

ODA (Official Development Assistance) là nguồn hỗ trợ của các nước phát triển, các tổ

chức phi chính phủ dành cho các nước đang và chậm phát triển nhằm giúp các nước này tăng

trưởng kinh tế và phát triển bền vững. Trong một số trường hợp, ODA giúp các nước vượt

qua khủng hoảng kinh tế hoặc tái xây dựng lại đất nước do chiến tranh…

Theo các đánh giá mới đây của Ủy ban hỗ trợ phát triển (DAC), ODA được phân bổ rộng

khắp ở các khu vực trên thế giới, tập trung chủ yếu ở khu vực có nhiều quốc gia chậm phát

triển và đang phát triển như Đông Nam Á chiếm 33,5%, Châu Phi 36,7% ODA của khối

OECD. Trong khi đó, nguồn ODA vào Châu Âu chỉ có 4,2%, khu vực Bắc và Trung Mỹ

6,4% và khu vực Nam Mỹ là 7,0%. Nếu xét theo trình độ phát triển kinh tế của các nước tiếp

nhận ODA, thì sự phân bổ ODA của thế giới như sau: 53,8% ODA vào các nước có thu nhập

quốc dân bình quân đầu người dưới 765 USD; 35,7% vào quốc gia có thu nhập từ 765 USD

đến 3035 USD; còn lại chỉ có 10,4% ODA đổ vào khu vực các quốc gia có thu nhập bình

quân trên 3035 USD. ODA thường tập trung vào các lĩnh vực giáo dục, y tế chiếm 16,8%,

cung cấp nước và vệ sinh chiếm 6,6%, vận tải và công nghiệp chiếm 24,5%, nông nghiệp

chiếm 9,5%, còn lại ODA được tập trung vào việc giảm nợ (5,7%), viện trợ khẩn cấp (5,1%),

hỗ trợ chương trình (4,7%), và một số lĩnh vực khác.

Đối với Việt Nam, ODA có tầm quan trọng đặc biệt, giúp chúng ta giải quyết tình trạng

cơ sở hạ tầng lạc hậu, và phân bố không đều, xóa bỏ bớt sự cách biệt về phát triển kinh tế - xã

hội giữa các vùng lãnh thổ trong cả nước, giữa thành thị và nông thôn, góp phần đẩy nhanh

quá trình CNH và HĐH đất nước. Nghị quyết Đại hội VIII của Đảng đã khẳng định: “ Tranh

thủ thu hút nguồn tài trợ phát triển chính thức (ODA) đa phương và song phương, tập trung

chủ yếu cho việc xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế và xã hội, nâng cao trình độ khoa học,

công nghệ và quản lý, đồng thời dành một phần vốn tín dụng đầu tư cho các ngành nông,

lâm, ngư nghiệp, sản xuất hàng tiêu dùng. Ưu tiên dành viện trợ không hoàn lại cho những

vùng chậm phát triển…”

Thời gian qua, số các dự án ODA trong nông nghiệp, nông thôn còn ít lại chưa được quan

tâm khai thác và sử dụng có hiệu quả. Vì vậy, việc đẩy mạnh thu hút và sử dụng có hiệu quả

ODA vào phát triển nông nghiệp, nông thôn Việt Nam đang là đòi hỏi hết sức cấp bách.

Quá trình thu hút ODA vào phát triển nông nghiệp, nông thôn Việt Nam vẫn bộc lộ một

số nhược điểm sau:

- Quy mô thu hút các dự án ODA trong phát triển nông nghiệp, nông thôn còn nhỏ chưa

đáp ứng được sự mong đợi của nông dân ở các vùng này.

- Chưa có quy hoạch phân bổ và sử dụng ODA. Cơ cấu thu hút ODA còn bất hợp lý, chưa

thu hút vào những vùng sâu, vùng xa của đất nước, đặc biệt là miền núi. Ngược lại, ODA chỉ

tập trung vào giao thông thủy lợi, nông thôn của các tỉnh có đông dân cư.

- Thiếu những quy định mang tính pháp lý về quyền hạn và chức năng của các cơ quan,

dẫn đến thiếu sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước và địa phương. Quy trình thủ

tục, xét duyệt, thẩm định còn rườm rà, chồng chéo mất nhiều thời gian, đôi khi bỏ lỡ mất

nhiều dự án.

- Công tác quản lý dự án còn bị buông lỏng, chưa có sự quan tâm đúng mức của các cơ

quan chức năng.

- Trình độ cán bộ quản lý dự án của Nhà nước và các địa phương còn yếu kém về chuyên

môn, ngoại ngữ và luật pháp.

- Mặc dù có sự ưu tiên cho các địa phương khó khăn, nhưng ngân sách các địa phương

vẫn không đảm bảo nhu cầu vốn đối ứng cho các dự án, công tác đền bù giải phóng mặt bằng

còn chậm làm ảnh hưởng đến tốc độ giải ngân dự án.

Vì vậy, một số biện pháp nhằm tăng cường thu hút và sử dụng có hiệu quả ODA vào nông

nghiệp, nông thôn Việt Nam trong thời gian tới:

- Nâng cao hiệu quả của công tác quy hoạch thu hút và sử dụng ODA, xác định thứ tự ưu

tiên phân bổ ODA theo từng ngành và từng địa phương. Các ngành, các địa phương và các

đơn vị xin sử dụng vốn ODA cần tính toán chính xác hiệu quả và xác định đầy đủ nghĩa vụ

trả nợ, chịu trách nhiệm chính trong quá trình sử dụng vốn có chọn lọc và phải đặt lợi ích

quốc gia lên hàng đầu.

- Hoàn thiện các quy định về quy trình và thủ tục đầu tư. Đơn giản hóa các quy trình ra

quyết định và có quy chế cụ thể với các nhà tài trợ. Trong khâu tổ chức thực hiện cần đổi mới

cơ chế quản lý và năng lực điều hành của các cơ quan quản lý và sử dụng vốn ODA, đặc bịêt

là các địa phương nơi có dự án sử dụng ODA. Tất cả các dự án sự dụng vốn ODA phải thực

hiện tốt quy trình đầu tư xây dựng trong nước và phù hợp với thông lệ quốc tế.

- Ưu tiên và phân bổ vốn đối ứng cho các dự án, đề ra các biện pháp chống tham nhũng để

một mặt đảm bảo chất lượng công trình, mặt khác giữ được uy tín với các đối tác cung cấp

ODA của nước ngoài.

- Có các biện pháp đồng bộ nhằm đẩy nhanh tốc độ giải ngân. Thực hiện tốt công tác

nghiên cứu và chuẩn bị thực hiện dự án, thẩm định và xét duyệt dự án, hướng dẫn đấu thầu và

xét chọn nhà thầu; có chính sách và biện pháp hữu hiệu đối với công tác di dân và tái định cư,

giải phóng mặt bằng kịp thời cho thực hiện dự án…

- Chú trọng công tác đào tạo và nâng cao năng lực cán bộ về chuyên môn, nghiệp vụ và

ngoại ngữ ở tất cả các cấp, cả trung ương và địa phương nơi có dự án. Nâng cao năng lực

quản lý và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng như Bộ Kế hoach và đầu tư, Bộ

Nông nghiệp và phát triển nông thôn, Bộ Tài chính và các địa phương…, kịp thời xử lý các

vấn đề phát sinh, bổ sung và điều chỉnh chính sách, cơ chế tạo điều kiện thuận lợi để thực

hiện dự án đầu tư, đồng thời thực hiện tốt chức năng giám sát kiểm tra và đánh giá hiệu quả

sử dụng vốn.

7. Tăng cường đào tạo nguồn nhân lực cho phát triển bền vững nông nghiệp, nông thôn

Việt Nam

Nông nghiệp, nông thôn Việt Nam chiếm vị trí rất quan trọng trong phát triển kinh tế, xã

hội của đất nước. Trong sự nghiệp CNH, HĐH đất nước hiện nay, Đảng và Nhà nước ta đặc

biệt coi trọng CNH, HĐH nông nghiệp và nông thôn, coi đó là nền tảng để phát triển kinh tế,

xã hội, ổn định chính trị. Hiện trạng nông nghiệp, nông thôn nước ta còn gặp nhiều khó khăn.

Để khắc phục tình trạng đó, Đảng và Nhà nước xác định cần lấy giáo dục - đào tạo làm đòn

bẩy nhằm biến gánh nặng dân số nông thôn thành ưu thế nhân lực.

Nội dung đào tạo cần tập trung vào một số vấn đề sau:

- Cần nhận thức đầy đủ hơn về quan điểm phát triển bền vững tài nguyên thiên nhiên đất -

nước - rừng trong đào tạo phát triển nguồn nhân lực cho ngành. Trong nông - lâm nghiệp:

phát triển nền nông lâm nghiệp sinh thái, nông nghiệp sạch, chất lượng cao theo hướng đa

canh, đa dạng hóa sản phẩm, kết hợp nông, lâm nghiệp với công nghệ bảo quản và chế biến,

gắn CNH, HĐH tăng nhanh giá trị hàng hóa nông, lâm sản. Trong thủy lợi, phát triển tài

nguyên thiên nhiên nước là ngành kinh tế - kỹ thuật - xã hội quan trọng. Công trình thủy lợi

là hạ tầng cơ sở chủ chốt phục vụ cấp - thoát nước nông nghiệp, cấp nước và vệ sinh nông

thôn, phòng chống thiên tai, cải tạo phát triển hệ sinh thái nông, lâm nghiệp, kết hợp phát

triển thủy điện, thủy sản, giao thông, công nghiệp và dịch vụ, du lịch…

Để đáp ứng sự nghiệp CNH, HĐH nông nghiệp nông thôn, cần nâng cao năng lực đào tạo

nhân lực, trước hết trong lĩnh vực hạ tầng cơ sở nông thôn bao gồm: sớm khắc phục tình

trạng đào tạo theo diện hẹp, ngành hẹp, chuyên môn hóa quá sớm, nâng cấp, phát triển ngành

cũ, điều chỉnh lại nội dung và cơ cấu ngành nghề, môn học, xây dựng một số ngành đào tạo

mới, thực hiện đa dạng hóa ngành nghề đào tạo, các trường đại học như Thủy lợi, Nông

nghiệp, Lâm nghiệp cần kết hợp xây dựng những ngành trọng điểm, mũi nhọn. Các trường

trung học và dạy nghề cần đào tạo theo hình thức “mũi nhọn và diện rộng” (nhanh chóng phổ

cập, đào tạo nghề nghiệp cho mọi lực lượng lao động ở nông thôn)… Về đào tạo công nhân

kỹ thuật, cần có chương trình đào tạo hệ chuẩn chất lượng cao các nghề đặc thù của ngành:

trồng trọt, chăn nuôi, thú y, bảo vệ thực vật, trồng và quản lý rừng, quản lý thủy nông, quản

lý đất đai… Xây dựng kế hoạch, chương trình bồi dưỡng công nhân kỹ thuật lành nghề, bậc

cao của ngành. Trong đào tạo nghề ngắn hạn cần quan tâm lĩnh vực khuyến nông, khuyến

lâm, chủ doanh nghiệp nhỏ, trang trại nông thôn…

Hết sức chú ý đào tạo những cái mà ngành cần, xã hội cần, có dự kiến cho phát triển

tương lai. Chất lượng được nâng cao trên cơ sở gắn chặt lý luận với thực tiễn, chú ý đến kỹ

năng thực hành, ứng dụng và phát triển công nghệ. Quán triệt phương châm chỉ đạo: Chính

quy hóa - hiện đại hóa - đa dạng hóa - Việt Nam hóa - xã hội hóa - học để biết - học để làm -

làm để học. Tăng cường đào tạo theo các mảng kiến thức có tính chất liên ngành về đất -

nước- cây - khí hậu, về thủy lợi - thủy điện - xây dựng - kiến trúc - giao thông.

- Do đặc điểm và yêu cầu của nông nghiệp - nông thôn như lao động dư thừa nhiều, lao

động có tính thời vụ, mỗi năm có vài tháng nông nhàn, nông dân ta lại rất cần cù chăm chỉ,

hiếu học, người nông dân rất gắn bó với gia đình, ruộng vườn, ít có điều kiện tiếp cận thông

tin, kiến thức mới, họ thường xuyên bị “đói thông tin” nên cần tìm ra hình thức đào tạo đa

dạng, linh hoạt, đơn giản phù hợp, ít tốn kém sao cho mọi người đều được đào tạo thường

xuyên, thiết thực, có hiệu quả như kết hợp chặt chẽ và liên thông giữa các bậc, loại hình học

tập, chú ý kết hợp chặt chẽ giữa đào tạo ở trường lớp và khuyến nông, khuyến lâm, phát triển

hình thức học theo chế độ cử tuyển, ngắn hạn… với nội dung, chương trình đào tạo thích hợp

với từng đối tượng và từng địa phương.

Cần có các chính sách ưu tiên, khuyến khích hơn nữa cho người nông dân và con em họ

được học tập và bồi dưỡng kiến thức đầy đủ, thường xuyên, nhất là đối với các vùng sâu,

vùng xa ít phát triển (như Tây Nguyên, miền núi, biên giới, hải đảo…) để khi học xong trở về

phục vụ quê hương, như các chính sách hỗ trợ học sinh nghèo, học sinh ở vùng sâu, vùng xa,

khuyến khích học sinh vào các trường của ngành, xây dựng quỹ khuyến học ngành nông

nghiệp và phát triển nông thôn để hỗ trợ ưu tiên cho học sinh từ nông thôn…, có chính sách

bồi dưỡng vật chất thỏa đáng cho mọi cán bộ kỹ thuật ở nông thôn khi họ có đóng góp mang

lại hiệu quả.

- Đào tạo cho yêu cầu phát triển nông thôn

+ Phát triển nguồn nhân lực nông thôn, trước hết cần nhanh chóng đào tạo và đào tạo

lại lực lượng lao động nông thôn (hiện nay có khoảng 27 triệu chiếm 73% lực lượng lao động

cả nước và trong số này có tới 94-95% không có trình độ chuyên môn kỹ thuật) để họ có thể

tiếp thu được các tiến bộ kỹ thuật, tăng năng suất lao động, tạo điều kiện đổi mới tư duy kinh

tế và tổ chức cuộc sống.

+ Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực nông thôn cần hướng vào phục vụ chương

trình CNH, HĐH nông nghiệp và nông thôn với nội dung cụ thể là:

CNH, HĐH bản thân ngành nông - lâm - thủy lợi, bao gồm khâu sản xuất (làm đất,

gieo trồng, thu hoạch…), sau sản xuất (chú trọng lĩnh vực bảo quản, chế biến để tạo ra sản

phẩm có giá trị cao…), dịch vụ từ sản phẩm nông nghiệp và phục vụ sản xuất (nước, phân,

giống…)

Tăng cường đào tạo các kiến thức mới và cấp bách để phục vụ CNH, HĐH nông thôn

đáp ứng yêu cầu chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng phát triển các hoạt động

phi nông nghiệp. Các nghề phụ và dịch vụ mới sẽ xuất hiện như: lập kế hoạch và phương

pháp khuyến nông, khuyến lâm, kỹ thuật chăn nuôi, bảo vệ thực vật, thú y, bảo quản nông

sản sau thu hoạch, chế biến nông lâm thủy sản, sản xuất vật liệu xây dựng, cơ khí nhỏ phục

vụ nông thôn, xây dựng và sửa chữa nhỏ, dệt, may, chế biến nông sản… Những vấn đề cần

được quan tâm và bồi dưỡng, đào tạo như tiếp cận thông tin, tiếp cận thị trường, công nghệ

sinh học, quản lý kinh tế trang trại và doanh nghiệp nhỏ, tín dụng ở nông thôn, vệ sinh môi

trường nông thôn, sự tham gia của cộng đồng trong quản lý kinh tế, xã hội… Một số nông

dân cần được đào tạo tay nghề cao và chuyên môn hóa để làm hạt nhân phát triển.

Tăng cường cập nhật và phổ biến thông tin về các vấn đề khoa học kỹ thuật, kinh tế,

xã hội thiết thực cho người ở nông thôn như thành lập các trung tâm, mạng lưới thông tin,

tuyên truyền viên, phát triển các phương tiện thông tin nghe, nhìn.

Xu thế trong thời gian tới là giảm dần độc canh lúa, tăng dần tỷ trọng cây công nghiệp,

rau quả, cây đặc sản, chăn nuôi để có nhiều sản phẩm hàng hóa giá trị cao, do vậy nội dung,

chương trình đào tạo phải chuyển biến thích ứng và phải đi đón đầu. Cần nghiên cứu điều

kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội, của từng vùng, địa phương để đề ra được các nội dung, chương

trình đào tạo hợp lý.

Tóm lại, để thực hiện sự nghiệp CNH, HĐH nông nghiệp và nông thôn thì đào tạo và phát

triển nguồn nhân lực có tầm quan trọng hàng đầu. Để thực hiện thành công việc đào tạo và

phát huy vai trò nhân lực ở nông thôn thì việc đổi mới, cải tiến, nâng cấp nội dung, chương

trình và phương pháp hình thức đào tạo cùng với xây dựng và thực hiện các quy định, chế độ,

chính sách phù hợp là hết sức cần thiết và cấp bách.

KẾT LUẬN

Xây dựng một nền nông nghiệp sinh thái phát triển bền vững là xu thế tất yếu của sự phát

triển xã hội loài người. Nó đem lại cho con người cả những giá trị vật chất và tinh thần không

thể thiếu được. Song để có thể xây dựng và phát triển một nền nông nghiệp sinh thái là một

vấn đề còn nhiều khó khăn, nhất là đối với các nước đang phát triển và các nước nghèo.

Muốn thực hiện được điều đó cần có sự tham gia tích cực của cả người dân và Nhà nước

đồng thời có sự giúp đỡ của các tổ chức quốc tế.

Việt Nam đang trên con đường CNH, HĐH đất nước với mục tiêu đến năm 2020 sẽ cơ

bản trở thành nước công nghiệp. Nhưng không vì thế mà chúng ta quên nền nông nghiệp mà

còn phải ra sức xây dựng nó trở nên ngày càng phát triển hơn phục vụ nhu cầu trong nước và

đặc biệt là xuất khẩu .

Nông nghiệp là một lĩnh vực kém hấp dẫn đối với các nhà đầu tư. Vì vậy, Nhà nước cần

có những chính sách thu hút vốn đầu tư cho nông nghiệp và có những biện pháp để tăng năng

suất lao động, năng suất cây trồng tạo môi trường hấp dẫn hơn cho đầu tư.

Bước vào thế kỷ XXI với nhiều cơ hội mới và những thách thức mới, nông nghiệp cần

được quan tâm phát triển nhiều hơn nữa để tiến kịp với nền nông nghiệp khu vực và thế giới.

Để đạt được điều này, ngay từ bây giờ chúng ta cần có nhận thức đúng đắn về một nền nông

nghiệp sinh thái – xu thế phát triển tất yếu của nông nghiệp thế giới.

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Niên giám thống kê 2005 - Cục thống kê thành phố Hà Nội

2. Nông nghiệp thế giới bước vào thế kỷ XXI – NXB Chính trị quốc gia

3. Nông nghiệp Việt Nam bước vào thế kỷ XXI – NXB Chính trị quốc gia

4. Tạp chí giá cả tháng 8/2000

5. Tạp chí kinh tế phát triển số 46/2001

6. Tạp chí kinh tế và phát triển số 99 tháng 9/2005

7. Tạp chí kinh tế và phát triển số 104 tháng 2/2006

8. Tạp chí khoa học công nghệ môi trường số tháng 12/1999

9. Tạp chí nghiên cứu kinh tế số 10(329) tháng 10/2005

10. Tạp chí thông tin tài chính số 9/1999

11. Tạp chí thương mại số 48(362) tháng 12/2004

12. Tạp chí thương mại số 17(379) tháng 5/2005

13. Tạp chí thương mại số 26(436) tháng 9-10/2006

Phần II: Nội dung

Chương I: Cơ sở lý luận và thực tiễn của phát triển nông nghiệp bền vững

I – Cơ sở lý luận

1.Bản chất của nông nghiệp bền vững

1.1. Nông nghiệp công nghiệp hóa

Trên thế giới, nền nông nghiệp công nghiệp hóa đã xuất hiện từ những năm 50 – 60 của

thế kỷ XX ở những nước có trình độ phát triển công nghiệp cao như: Mỹ, các nước Tây Âu,

Nhật Bản…

Đặc điểm của nền nông nghiệp công nghiệp hóa là:

1.1.1. Đặc trưng nổi bật của nông nghiệp công nghiệp hóa là sản xuất lớn. Sản xuất lớn

với ưu thế là đè bẹp sản xuất nhỏ của chế độ phong kiến. Sản xuất lớn được thể hiện qua

nhiều chỉ tiêu về quy mô của nông trại và tính chất hàng hóa.

1.1.2. Nông nghiệp công nghiệp hóa sử dụng nhiều máy móc và vật tư nông nghiệp.

1.1.3. Năng suất cây trồng và chăn nuôi gia súc cao. Các nước công nghiệp phát triển có

nền nông nghiệp công nghiệp hóa đều đạt năng suất cây trồng và chăn nuôi cao hơn nhiều so

với mức bình quân của thế giới.

1.1.4. Năng suất lao động sống cao. Với việc được trang bị đầy đủ máy móc và năng

lượng, nông nghiệp công nghiệp hóa đã đạt năng suất lao động cao, hay rất cao. Người lao

động nông nghiệp sử dụng nhiều lao động quá khứ để sản xuất. Nói cách khác, sản xuất nông

nghiệp ngoài đồng ruộng hay trong chuồng trại chỉ là một công đoạn nối liền nhà máy đến

nhà máy. Khái niệm ngày công không còn với nông nghiệp công nghiệp hóa mà thời gian sản

xuất trong nền nông nghiệp công nghiệp hóa tính bằng giờ, bằng phút.

1.1.5. Nông nghiệp công nghiệp hóa tiêu tốn nhiều năng lượng. Máy móc, phân khoáng,

thuốc trừ sâu bệnh…đều được sản xuất trong nhà máy và các nhà máy này đều cần năng

lượng để vận hành.

1.1.6. Hệ thống trồng trọt không đất đã được nghiên cứu từ lâu trong các phòng thí

nghiệm, hiện nay đã và đang được dùng để sản xuất rau và hoa trong các nhà kính đem lại

hiệu quả cao nhất là trong thời tiết có nhiều biến động.

1.2. Nông nghiệp hữu cơ

Trước khuynh hướng nông nghiệp công nghiệp hóa ngày càng tăng và những hậu quả mà

nó gây ra cho môi trường, từ cuối những năm 60 ở các nước công nghiệp phát triển đã xuất

hiện những trường phái nông nghiệp mới: nông nghiệp sinh học ở Tây Âu và Mỹ.

1.2.1 Nông nghiệp hữu cơ đã nghiên cưú cách bón phân cho cây trồng và xây dựng được

phương pháp bón phân nhân tạo Indore với rác rưởi, cây xanh và phân chuồng.

1.2.2.Nông nghiệp hữu cơ phê phán nông nghiệp công nghiệp hóa .

1.2.3.Nông nghiệp sinh học xuất phát từ luận điểm: hoạt động nông nghiệp vận dụng các

cơ thể sinh vật để sản xuất ra lương thực, thực phẩm và các thứ cần dùng khác. Sinh vật sinh

trưởng và phát triển theo những quy luật sinh học mà khoa học không ngừng nghiên cứu

nhưng đến nay vẫn chưa hiểu được bao nhiêu, nên khi hành động, con người phải cân nhắc,

phải có thái độ đúng đắn.

1.3. Nông nghiệp hữu cơ hiện đại và bền vững

Từ 2 trường phái nông nghiệp trên đã xuất hiện khái niệm “nông nghiệp sinh thái”. Đây là

sự kết hợp giữa trường phái nông nghiệp công nghiệp hóa và trường phái nông nghiệp hữu cơ

với những chủ trương sau: không tách rời chăn nuôi và trồng trọt, thực hiện “làm đất tối

thiểu” ở những nơi thích hợp, sử dụng những loại phân hóa học “sạch”, phát triển công tác

thủy lợi, nghiên cứu ứng dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường.

Mô hình này đang được nhiều nước áp dụng và thu được nhiều thành công.

2. Vị trí và vai trò của nông nghiệp

Nông nghiệp là ngành sản xuất vật chất xuất hiện sớm nhất trong lịch sử xã hội loài

người. Nông nghiệp cung cấp các sản phẩm thiết yếu cho đời sống con người. Nông nghiệp

cung cấp các yếu tố đầu vào cho công nghiệp và đô thị. Nông nghiệp là thị trường tiêu thụ

rộng lớn của công nghiệp. Phát triển có ý nghĩa lớn đến việc phát triển công nghiệp.

3. Đặc điểm của sản xuất nông nghiệp

Sản xuất nông nghiệp có những đặc điểm riêng mà ngành khác không thể có. Đó là : sản

xuất nông nghiệp được tiến hành trên địa bàn rộng lớn, phức tạp và mang yếu tố khu vực rõ

rệt. Trong sản xuất nông nghiệp, đất đai là tư liệu sản xuất chủ yếu không thể thay thế được.

Đối tượng của sản xuất nông nghiệp là cơ thể sống. Sản xuất nông nghiệp có tính thời vụ cao.

Ngoài ra, nông nghiệp Việt Nam còn có đặc điểm riêng là: nông nghiệp Việt Nam đang trong

quá trình chuyển từ nền nông nghiệp lạc hậu lên sản xuất hàng hóa và nông nghiệp nước ta là

nền nông nghiệp nhiệt đới có pha trộn tính chất ôn đới nhất là ở miền Bắc.

4. Nông nghiệp Việt Nam gia nhập WTO

Sau khi gia nhập WTO, nông nghiệp Việt Nam có nhiều cơ hội nhưng cũng gặp phải

nhiều khó khăn, thách thức: sự cạnh tranh, sản phẩm chất lượng tốt của nước ngoài tràn vào

thị trường với giá rẻ… đòi hỏi chúng ta phải có những biện pháp cụ thể để phát triển nông

nghiêp.

II – Cơ sở thực tiễn:

Kinh nghiệm của một số nước trong việc thực hiện mô hình nông nghiệp sinh thái: Thái

Lan, Nhật Bản, Niu Dilân và một số nước khác

Chương II: Tình hình thực hiện ở Việt Nam

1. Nông nghiệp thế giới

Nông nghiệp thế giới thế kỷ XX và những năm đầu thế kỷ XXI có nhiều thành tựu: năng

suất cây trồng, vật nuôi cao, năng suất lao động cao, sản phẩm đa dạng phong phú…Song vẫn

chứa đựng nhiều khó khăn: sự phá hủy môi trường, nạn đói, sự phát triển mất cân đối trong

nông nghiệp ở nhiều nước trên thế giới, dịch bệnh ở gia súc, gia cầm luôn tiềm ẩn: bệnh bò

điên, cúm gia cầm…

2. Nông nghiệp Việt Nam

Nông nghiệp Việt Nam với nhiều thành tựu: năng suất cao, xuất khẩu lớn: đứng thứ hai

thế giới về xuất khẩu gạo nhiều năm liền, cơ cấu chuyển dịch hợp lý đang phát huy tác dụng.

Nhưng vẫn còn nhiều hạn chế: phát triển chưa ổn định , khả năng cạnh tranh hàng nông sản

còn kém, dịch bệnh đe dọa…

3.Kết quả của thực hiện nông nghiệp sinh thái

Từ kinh nghiệm của các nước trên thế giới, Việt Nam đã áp dụng vào sản xuất nông

nghiệp bền vững ở nhiều nơi và đã thu được kết quả tốt trong giai đoạn đầu như ở Hà Nội,

Phú Thọ, các tỉnh miền Đông Nam Bộ…

4.Nguyên nhân của những hạn chế

Nền nông nghiệp bước vào xây dựng bền vững với điểm xuất phát thấp. Trình độ ứng

dụng khoa học công nghệ còn yếu kém. Chiến lược thị trường đối với hàng hóa nông sản còn

chưa được chú ý…

Chương III: Các giải pháp chủ yếu nhằm tiếp tục đổi mới và phát triển bền vững

1. Đẩy mạnh công tác quy hoạch, tổ chức và quản lý sản xuất

2. Tăng cường đầu tư và điều chỉnh cơ cấu thích ứng với thực tiễn phát triển của nền nông

nghiệp trong từng thời kỳ.

3. Thúc đẩy và hỗ trợ phát triển các hình thức kinh tế hợp tác, liên doanh liên kết trong sản

xuất kinh doanh nông nghiệp

4. Đẩy mạnh công tác nghiên cứu khoa học, ứng dụng và chuyển giao công nghệ kỹ thuật,

phát triển hệ thống khuyến nông và các dịch vụ hỗ trợ sản xuất nông nghiệp

5. Tiếp tục đổi mới, hoàn thiện thể chế và chính sách phát triển bền vững nền nông nghiệp

hàng hóa nước ta trong điều kiện toàn cầu hóa và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế

6. Thu hút và sử dụng nguồn hỗ trợ phát triển chính thức vào phát triển nông nghiệp, nông

thôn Việt Nam

7. Tăng cường đào tạo nguồn nhân lực cho phát triển bền vững nông nghiệp và nông thôn

Việt Nam

Phần III: Kết luận

Nông nghiệp sinh thái là xu thế phát triển tất yếu của nền nông nghiệp thế giới bởi nó đáp

ứng được nhu cầu của con người đồng thời cũng bảo vệ và cải tạo được môi trường. Vì vậy,

chúng ta ngay từ bây giờ cần chú trọng tạo điều kiện cho nông nghiệp phát triển bền vững,

tránh để tụt hậu quá xa so với thế giới.