Xử lý đồng bộ hiện tượng xâm hại của sinh vật
Beth Lindblom Patkus
- Chuyên gia tư vấn về Lưu trữ
Walpole, MA
Phần giới thiệu
Có rất nhiều loại côn trùng và sinh vật tấn công bìa, chất
hồ dính và các chất khác trong các tài liệu lưu trữ ở thư
viện và kho tư liệu. Do một số loài côn trùng thích sống ở
những nơi kín, tối tăm như trong các khu vực lưu trữ, và
do nhiều tài liệu không được sử dụng một cách thường
xuyên, côn trùng và các loài sinh vật khác có thể gây hư
hại nặng cho tư liệu lưu trữ trước khi chúng bị phát hiện.
Các thư viện và kho tư liệu từ lâu nay vốn chỉ dựa vào
thuốc diệt côn trùng được sử dụng định kỳ để phòng
ngừa và xử lý nạn côn trùng khi hiện tượng xâm hại đã
bộc lộ rõ. Tuy nhiên, thuốc diệt côn trùng thường không
phòng ngừa được sự phát triển của công trùng, và vi
ệc sử
dụng thuốc diệt côn trùng sau khi hiện tượng này đã xảy
ra không thể cứu chữa được những hư hại do chúng gây
ra. Ngoài ra, thuốc diệt côn trùng cũng đã trở nên kém
được ưu chuộng vì người ta ngày càng ý thức được rằng
nh
ững hoá chất trong
thu
ốc diệt côn tr
ùng có th
hưởng nghiêm trọng đến sức khoẻ của đội ngũ nhân viên
làm việc cũng như các tư liệu lưu tr
ữ bằng giấy. Các biện
pháp tiêu diệt mới hơn như làm lạnh và giảm ô-xy trong
kho hứa hẹn trở thành những giải pháp thay thế cho việc
xử lý nạn xâm hại của côn trùng hiện nay, song cũng
giống như thuốc diệt côn trùng, chúng không phòng
ngừa được hiện tượng này. Việc phòng ngừa chỉ có thể
đạt được thông qua công tác lưu kho và theo dõi nghiêm
ngặt.
Ngày càng có nhiều chuyên gia về lưu trữ gợi ý việc sử
dụng chiến lược gọi là biện pháp xử lý đồng bộ sự xâm
hại của các loài sinh vật (IPM). Phương pháp này chủ
yếu dựa vào các phương tiện không dùng hoá chất (như
kiểm soát môi trường, nguồn thức ăn, và các cửa ra vào
của toà nhà) nhằm ngăn ngừa và kiểm soát hiện tượng
lây lan của côn trùng. Các bi
ện pháp xử lý bằng hoá chất
chỉ sử dụng trong tình huống nghiêm trọng, đe doạ tổn
thất nhanh chóng hoặc khi các loài sinh vật chỉ bị tiêu
diệt khi sử dụng các biện pháp cứng rắn hơn.
Các sinh vật có trong thư viện và kho tư liệu
Hầu hết các loài côn trùng sinh sôi trên các tư liệu lưu
trữ bằng giấy bị thu hút không chỉ bởi bản thân chất liệu
gi
ấy, m
à còn b
ởi cả keo v
à c
ồn dán, những chất n
ày còn
dễ tiêu hoá hơn nhiều so với chất xen-lu-lô dùng để sản
xuất giấy. Một số loài côn trùng cũng tấn công cả chất
xen-lu-lô (như giấy và bìa) và chất prô-tê-in (như giấy da
và da). Sự xâm hại của côn trùng không chỉ gây ra do
những thói quen về khẩu vị của chúng; các tư liệu lưu
trữ còn bị hư hại bởi các hoạt động đào hầm và làm tổ,
cũng như những chất tiết ra từ cơ thể chúng.
Con nhậy, rệp sách và gián là những loài côn trùng
thường sinh sống trong các thư viện. Nhậy có thể dài tới
12,5mm; chúng ăn hồ dán giấy, cắn thành lỗ trên giấy
(đặc biệt là giấy bóng), và đục thủng các bìa sách và giấy
tường để tiếp cận chất hồ dán ở phía dưới. Chúng cũng
cắn cả chất liệu vải, chủ yếu là tơ, bông và lanh. Chúng
thích sống ở những nơi ẩm, tối, không bị xáo động trong
một thời gian dài. Rệp sách thì lại ăn loại nấm mốc siêu
nhỏ sinh trưởng trên giấy và vì thế sự hiện diện của
chúng thường cho thấy có vấn đề về độ ẩm tại nơi lưu
trữ. Chúng nhỏ hơn nhiều so với nhậy (chỉ khoảng 1-
2mm), và cũng có thể ăn bột hồ và keo dính, song chúng
không tạo lỗ trên giấy.
Gián thì ăn tạp, song chúng đặc biệt thích các chất hồ
dính và prô-tê-in; chúng có thể ăn giấy, bìa, hồ dán, da
và giấy tường. Gián cắt thành lỗ trên giấy, song còn có
th
ể l
àm
ố giấy bằng thứ chất tiết ra từ c
ơ th
ể. Gián thích
tiếp xúc với bề mặt từ mọi phía của cơ thể; chúng tìm
kiếm những khe hở nhỏ, len vào giữa đồ vật được đóng
khung và tường...
Nếu cứ bàn về các loài sinh vật sống trong thư viện thì
còn lâu mới hết. Ta có thể tìm thêm các thông tin thêm v
ề
sinh vật sống trong thư viện và kho lưu trữ tại các công
ty Harmon, Zycherman & Schrock, và Story, niêm yết
tại phần tham khảo ở cuối tài liệu. Mặc dù các loài sinh
vật khác như loài gặm nhấm cũng có thể có tại các thư
viên và kho tư liệu, song tài liệu này chỉ chủ yếu tập
trung vào công tác phòng chống sự sinh trưởng của các
loài côn trùng.
Thức ăn của các sinh vật?
Hất cả các loài côn trùng đều trải qua một quá trình bi
ến
đổi trong vòng đời của chúng; sự tăng trưởng của chúng
diễn ra theo một loạt các bư
ớc cho đến khi chúng đạt đến
giai đoạn trưởng thành. Những giai đoạn khác gồm có
giai đoạn trứng, ấu trùng, nhộng, côn trùng non; nhưng
không phải mọi loài côn trùng đều trải qua tất cả những
giai đoạn này. Nhiều loài, giai đoạn ấu trùng có sức
mạnh tàn phá lớn nhất vì đó là thời điểm việc ăn thức ăn
của chúng diễn ra nhiều nhất, song những lo
ài khác (như
r
ệp sách) lại t
àn phá nhi
ều nhất trong giai đoạn tr
ư
ởng
thành.
Cũng nên nhớ rằng bản thân các tư liệu lưu trữ không
phải là nguồn thức ăn duy nhất cho côn trùng. Có vô số
các chủng loại thực phẩm cho côn trùng và các loài sinh
vật trong các toà nhà thư viện và lưu trữ. Nguồn thu hút
dễ thấy nhất chính là đồ ăn thừa và thức ăn dự trữ của
con người tại các văn phòng và trong bếp ăn, ngoài ra
còn có rất nhiều nguồn thức ăn ít dễ thấy hơn.
Các loài bọ có thể tấn công da và len, trong đó có cả
thảm, chăn. Chúng cũng có thể bị hấp dẫn bởi xác chim
chết và/hoặc tổ chim bỏ trống. Một số loài bọ cánh cứng
ăn phấn hoa và mật hoa trên các cây hoa, trong khi các
loài khác ăn lông rụng và tế bào da của người và động
vật. Bọ mạt, một loài đông đúc và hầu như không thể
nhìn thấy bằng mắt thường, sinh sống trên biểu bì da
người.
Mặc dù một số loài côn trùng có thể không phải là một
đe doạ trực tiếp đối với các tư liệu lưu trữ, song sự tồn
tại của chúng lại thu hút các loài côn trùng gây hại đến.
Một vài loài côn trùng sống trên xác của các loài côn
trùng khác. Hầu hết các sinh vật (côn trùng và những
loài khác) đều bị hấp dẫn bởi chất thải của người hoặc